ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
59
А
.
Э
.
Жумағулов
,
ТДЮУ
Халқаро
оммавий
ҳуқуқ
кафедраси
ўқитувчиси
ИНВЕСТИЦИЯ
ФОНДЛАРИНИНГ
ТАРИХИЙ
РИВОЖЛАНИШ
БОСҚИЧЛАРИ
Аннотация
:
ушбу
мақолада
жамоавий
инвестициялаш
воситаси
бўлган
инвестиция
фондларининг
тарихий
ривожланиш
босқичлари
таҳлил
этилади
.
Жумладан
,
унда
инвестиция
фондлари
пайдо
бўлишининг
тарихий
зарурати
,
дастлабки
инвестиция
фондлари
,
уларнинг
фаолиятини
ҳуқуқий
тартибга
солишга
оид
тарихий
тажриба
муҳокама
этилади
.
Калит
сўзлар
:
жамоавий
инвестициялаш
воситалари
,
қимматли
қоғозлар
бозори
,
акциялар
,
инвестиция
фондлари
,
ўзаро
инвестиция
фондлари
,
молиявий
пирамидалар
,
акциялар
.
Аннотация
:
в
данной
статье
анализируются
этапы
исторического
развития
инвестиционных
фондов
,
яв
-
ляющихся
инструментом
коллективного
инвестирова
-
ния
.
В
том
числе
обсуждаются
вопросы
исторической
необходимости
проникновения
инвестиционных
фондов
,
первоначальных
инвестиционных
фондов
,
исторического
опыта
,
касающихся
правового
регулирования
их
деятельности
.
Ключевые
слова
:
инструменты
коллективного
инвестирования
,
рынка
ценных
бумаг
,
акции
,
инвестиционные
фонды
,
взаимные
инвестиционные
фонды
,
финансовые
пирамиды
.
Annotation:
this article analyzes the stages of the
historical development of investment funds, which are a
tool for collective investment. Actually the issues of the
historical need for penetration of investment funds, initial
investment funds, and historical experience concerning
the legal regulation of their activities are discussed.
Keywords:
collective
investment
instruments,
securities market, stocks, investment funds, mutual
investment funds, financial pyramids.
Ўзбекистон
Республикаси
“
Инвестиция
ва
пай
фондлари
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
3-
моддасига
кўра
,
ннвесторларнинг
пул
маблағларини
жалб
этиш
ва
уларни
инвестиция
активларига
қўйиш
мақсадида
акциялар
чиқаришни
амалга
оширувчи
юридик
шахс
–
акциядорлик
жамияти
инвестиция
фондидир
.
Инвестиция
фондлари
фонд
бозори
ва
иқтисодиёт
тармоқлари
ўртасида
капиталнинг
эркин
оқимини
таъминлаш
,
инвесторлар
ва
аҳолининг
кенг
табақаларига
фонд
бозорига
кириш
имконини
бериш
ва
омонатларни
шакллантириш
,
уларни
иқтисодиётнинг
реал
секторига
киритиладиган
инвестицияларга
айлантириш
учун
учун
хизмат
қилади
.
Инвестиция
фондлари
жамоавий
инвестициялашни
амалга
оширувчи
тижоратчи
ташкилот
ҳисобланади
.
Бугунги
кунда
дунёдаги
барча
инвестиция
фондлари
31
трилион
АҚШ
долларига
тенг
миқдордаги
хусусий
жамғармаларни
ўзида
бирлаштирган
.
Бу
бутун
дунё
ЯИМнинг
45
фоизга
тенгдир
[1, 2-
бет
].
Инвестиция
фондлари
ўзининг
бир
қатор
афзаликлари
туфайли
кўплаб
давлатларда
инвесторларнинг
ишончини
қозонган
.
Биринчидан
,
кичик
сармоя
эгаларининг
маблағлари
инвестиция
фондининг
портфелида
йиғилиб
,
улкан
молиявий
ресурсни
шакллантиради
.
Иккинчидан
,
инвесторлар
ушбу
портфелни
бошқаришни
профессионал
бошқарувга
берадилар
.
Натижада
хавф
-
хатар
ва
таваккалчилик
даражаси
анча
камаяди
.
Шунингдек
,
операцияларнинг
кўлами
ҳисобига
харажатлар
камайиши
барча
инвесторлар
учун
мақбул
ҳисобланади
,
харажатларнинг
камайиши
эса
даромадларнинг
кўпайишига
имкон
беради
.
Бундан
ташқари
,
якка
тартибдаги
инвестициялашга
қараганда
жамоавий
инвестициялаш
ишончлироқ
бўлади
.
Кичик
хусусий
инвесторлар
акцияларни
танлаш
ва
фонд
бозорида
фаолият
юритиш
учун
етарли
вақт
ва
билимга
эга
эмас
.
Бироқ
улар
ҳам
йирик
инвесторлар
сингари
акция
ва
облигациялардан
фойда
олишни
истайди
.
Мамлакатимизда
жамоавий
инвестициялаш
воситалари
яхши
ривожланган
деб
айта
олмаймиз
.
Бугуги
кунда
мамлакатимизда
9
та
нвестиция
фонди
фаолият
юритмоқда
.
Уларнинг
7
таси
2002 – 2006
йилларда
ташкил
этилган
. 2014
йилда
ва
2017
йилда
2
та
инвестиция
фондлари
давлат
рўйхатидан
ўтган
[2].
Уларнинг
фаолиятини
қониқарли
деб
бўлмайди
.
Шу
боис
,
инвестиция
фондларининг
тарихини
,
уларнинг
шаклланиш
ва
ривожланиш
босқичларини
таҳлил
қилиш
мақсадга
мувофиқ
.
Дунё
бўйлаб
бугунги
кундаги
инвестиция
фондлари
тахминан
300
йиллик
тажрибага
эга
.
Инвестиция
фондларининг
тарихи
узоққа
бориб
тақалсада
,
уларнинг
ривожланиши
ва
оммалашувига
кўп
вақт
бўлмади
.
Ҳозирги
кундаги
замонавий
инвестиция
фондларининг
аждодлари
Х
VIII
асрда
пайдо
бўлган
. 1774
йилда
голландиялик
савдогар
Абрахам
ван
Кетвич
биринчи
ёпиқ
ивестиция
фондини
ташкил
этган
.
Ушбу
фонднинг
номи
таржима
қилинганда
,
“
Куч
бирдамлик
”
да
деган
маънони
англатган
.
Ушбу
маъно
бугунги
кундаги
инвестиция
фондларининг
моҳиятини
ўзида
акс
эттиради
.
Унинг
фонди
инвесторларнинг
сармояларини
ҳукумат
ва
хорижий
банклар
томонидан
чиқарилган
облигацияларга
қўйиш
учун
бирлаштирган
.
Ушбу
фонд
ўз
инвесторларига
4
фоиз
йиллик
даромад
ваъда
қилган
[3].
Шундан
сўнг
, 1822
йилда
Бельгияда
, 1849
йилда
Швейцарияда
ва
1852
йилда
Францияда
, 1880
йилда
Шотландияда
хусусий
инвесторларнинг
маблағларини
бирлаштирувчи
фондлар
бирин
-
кетин
пайдо
бўлди
.
АҚШга
инвестиция
фондлари
Шотландия
орқали
кириб
борган
[4, 4-
бет
].
Илк
даврларда
жамоавий
инвестициялаш
ҳар
доим
ҳам
хусусий
инвесторлар
учун
хавфсиз
бўлмаган
.
Кўп
ҳолларда
инвестиция
компаниялари
“
совун
пуфаги
”
деб
аталадиган
йирик
низолар
марказида
қолиб
кетган
.
Бунинг
учун
1890
йиллардаги
Жанубий
ва
Шимолий
Америка
ўртасида
барпо
этилган
Панама
канали
қурилишини
эслаш
кифоя
. 1880
йилда
машҳур
Суэш
канали
ташаббускори
француз
графи
Фердинанд
де
Лессенс
“
Океанлараро
умумий
Панама
канали
”
компаниясини
ташкил
этиб
,
хусусий
инвесторларга
юқори
даромадни
ваъда
қилиб
қурилиш
ишларини
молиялаштиради
.
Молиявий
найранглар
,
кўплаб
ишчиларнинг
ўлими
ва
қурилиш
ишларининг
катта
харажат
талаб
қилганлиги
туфайли
1887
йилда
компания
инқирозга
учраб
,
минглаб
акциядорлар
пулсиз
қолишади
.
1920
йил
АҚШда
Чарльз
Понци
томонидан
ташкил
этилган
молиявий
пирамида
қулади
.
У
инсонларга
бозор
баҳоси
5
фоиз
бўлган
ҳиссалар
учун
50
фоиз
ваъда
қилган
.
Ҳиссадорлар
Понцининг
юқори
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
60
даромадни
кафолатлайдиган
махфий
режаси
бор
деб
,
анча
пайтгача
ишониб
юришади
.
Ваҳоланки
,
улар
Понци
ва
унинг
шериклари
томонидан
алданган
эдилар
.
Дастлабки
пайтларда
Понци
эски
ҳиссадорларга
янги
ҳиссадорларнинг
пулларидан
фоизлар
ажратиб
турган
.
Понцининг
фирибгарлиги
классик
молиявий
пирамидани
ифодаловчи
“
Понци
чизмаси
”
номи
билан
тарихда
қолган
[5, 15-
бет
].
Бундай
фирибгарлар
тўзоғига
инвесторларнинг
илинмаслиги
учун
1899
йилда
АҚШда
биринчи
инвестиция
-
маслаҳат
компанияси
ташкил
этилди
,
ушбу
компания
майда
инвесторларга
иқтисодиётнинг
қайси
соҳаларига
ўз
жамғармаларини
инвестиция
қилишлари
тўғрисида
маслаҳат
берар
эди
.
Молиявий
-
консалтинг
компаниялари
фаолиятининг
ривожланиши
инвестиция
фондларининг
пайдо
бўлиши
учун
молиявий
хизматлар
бозорини
тайёрлади
[6, 52
бет
].
Ушбу
компаниялар
босқичма
-
босқич
хусусий
инвестициялардан
жамоавий
инвестицияларга
маслаҳат
беришга
ўта
бошлади
.
Натижада
майда
хусусий
инвестициялар
бир
портфелга
жамланган
жамоавий
инвестицияларга
айлана
бошлади
.
Молиявий
пирамидалар
ва
турли
фирибгарлик
режаларига
қарши
турадиган
муқобил
оқилона
ташкилий
-
тузилманинг
яратилишига
200
йил
талаб
қилинди
.
Бу
1924
йилда
АҚШнинг
Массачусетс
штатида
ташкил
этилган
биринчи
очиқ
инвестиция
фонди
эди
.
Massachusetts
Investors
Trust
акциядорларнинг
биринчи
талаби
билан
акцияларни
қайтариб
сотиб
олиш
мажбуриятини
олган
.
Инвестиция
фондлари
хусусий
инвесторларга
профессонал
бошқарув
асосида
банкларнинг
омонатларидан
кўра
кўпроқ
фойдани
ваъда
қилар
эди
.
Натижада
,
майда
инвесторлар
сони
юқори
суръатлар
билан
ошди
.
Аслини
олганда
,
акциядорлик
жамиятларининг
тарихи
ҳам
шу
даврдан
бошланади
.
Буюк
географик
кашфиётлар
улкан
иқтисодий
ўсишни
бошлаб
берди
.
Йирик
лойиҳаларни
амалга
ошириш
учун
жуда
катта
миқдорда
молиявий
ресурларни
топиш
талаб
этилар
эди
.
Бугунги
кунда
АҚШ
инвестиция
фондларининг
сони
ва
уларнинг
маблағларини
миқдори
бўйича
дунёда
биринчи
ўринда
туради
.
АҚШ
инвестиция
фондларининг
тараққиёти
тўрт
босқични
қамраб
олади
.
Биринчи
босқич
1893 – 1933
йиллар
бўлиб
,
бу
давр
инвестиция
фондларининг
пайдо
бўлиш
даври
ҳисобланади
.
Ёпиқ
инвестиция
фондларининг
дастлабки
кўриниши
ҳам
1893
йилда
АҚШда
пайдо
бўлган
.
Ушбу
инвестиция
фонди
The Boston Personal
Property Trust
деб
номланиб
,
жаҳонга
машҳур
Гарвард
университети
профессор
-
ўқитувчилари
ва
ходимларининг
маблағларини
жойлаштириш
учун
ташкил
этилган
.
Биринчи
очиқ
инвестиция
фонди
1924
йилда
АҚШнинг
Массачусетс
штатида
ташкил
этилган
.
Massachusetts
Investors
Trust
акциядорларнинг
биринчи
талаби
билан
акцияларни
қайтариб
сотиб
олиш
мажбуриятини
олган
[7, 15-
бет
].
Ушбу
фонд
бугунги
кунгача
муваффақиятли
фаолият
юритиб
келмоқда
.
Унинг
йиллик
ўртача
даромади
10,9
фоизни
ташкил
қилади
.
Олимлар
ҳозирги
замонавий
инвестиция
фондларининг
тарихини
ушбу
йилдан
бошланган
деб
ҳисоблайдилар
.
Шу
санадан
бошлаб
,
АҚШда
инвестиция
фондларининг
сони
кескин
ошиб
кетди
. 1929
йилда
АҚШда
19
та
очиқ
инвестиция
фонди
ва
700
га
яқин
ёпиқ
инвестиция
фондлари
фаолият
юритган
.
Бу
давр
аҳолининг
ушбу
инвестициялаш
усулига
ишончсизлиги
,
давлат
назоратининг
етарли
эмаслиги
,
инвестиция
фондлари
мансабдор
шахсларининг
ўз
мансабларини
суиистеъмол
қилиши
билан
тавсифланади
.
Буюк
турғунлик
даврининг
кириб
келиши
кўплаб
ишлаб
турган
инвестиция
фондларининг
фаолиятига
чек
қўйди
.
Жамоавий
инвестициялаш
тараққиётининг
иккинчи
босқичи
1933 – 1945
йилларга
тўғри
келади
.
Бу
давр
инвестиция
фондлари
фаолиятини
давлат
томонидан
тартибга
солиниши
билан
тавсифланади
. 1933
йилда
қимматли
қоғозларни
эмиссия
қилувчилар
фаолиятини
тартибга
солувчи
“
Қимматли
қоғозлар
тўғрисида
”
ги
Қонун
қабул
қилинди
.
Унинг
изидан
1934
йилда
“
Қимматли
қоғозлар
билан
савдо
қилиш
тўғрисида
”
ги
қонун
қабул
қилиниб
,
Қимматли
қоғозлар
ва
биржа
бўйича
комиссия
ташкил
этилди
.
Ушбу
комиссия
қимматли
қоғозларни
бозорини
назорат
қилиш
бўйича
ваколатли
давлат
органи
ҳисобланади
.
Комиссиянинг
вазифаси
этиб
,
қимматли
қоғозлар
бозорида
инсофли
рақобатни
қўллаб
-
қувватлаш
орқали
инвесторларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
белгиланди
.
Бу
масаладаги
учинчи
энг
асосий
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжат
1940
йилда
қабул
қилинган
“
Инвестиция
фондлари
тўғрисида
”
ги
қонун
бўлди
.
Ушбу
қонун
инвестиция
фондларининг
ташкил
этилиш
жараёнини
тартибга
солади
.
Мазкур
қонунлар
инвестиция
фондлари
фаолиятини
тартибга
солиш
жараёнини
яхшилаган
бўлсада
,
Иккинчи
жаҳон
урушининг
бошланиши
инвестиция
фондларининг
жадал
ривожланишига
тўсқинлик
қилди
[8].
Учинчи
босқич
1950 – 1980
йилларга
тўғри
келади
ва
бу
давр
инвестиция
фондлари
активларининг
ўсиши
билан
тавсифланади
. 1950
йилларнинг
бошида
ҳаракатдаги
инвестиция
фондларининг
сони
100
тага
етади
ва
кейинги
икки
ўн
йилликда
уларнинг
сони
ошишда
давом
этди
. 1960
йилларда
инвестиция
фондлари
ўз
активларининг
80
фоизини
акцияларга
инвестиция
қилган
. 1973-1974
йиллардаги
фонд
бозорининг
инқирози
ва
юқори
инфляция
инвесторлар
маблағларининг
қимматли
қоғозлар
бозоридан
чиқиб
кетишига
олиб
келди
.
Инвестиция
фондларининг
кейинги
тараққиёти
соҳага
инновацияларни
жорий
этишни
талаб
қилди
,
бунинг
натижасида
янги
турдаги
инвестиция
фондлари
пайдо
бўлди
.
Инвестиция
фондлари
тараққиётининг
тўртинчи
босқичи
1980
йилларнинг
ўрталаридан
бошланиб
,
бугунги
кунгача
давом
этмоқда
. 1980
йилларнинг
ўрталарида
АҚШда
имтиёзли
солиққа
тортиш
шартларида
корпоратив
жамғармалар
ва
якка
жамғарилиб
борувчи
пенсия
ҳисоб
рақамларини
очишга
рухсат
берувчи
қонун
қабул
қилинди
.
Компаниялар
ўз
ходимлари
иш
ҳақларининг
муаяйн
қисмини
инвестиция
фондларига
ўтказади
ва
инвестиция
фондлари
ушбу
маблағларни
истиқболли
бизнес
режаларга
йўналтиради
.
Бундан
ташқари
инвестиция
фондларига
жуда
катта
маблағлар
пенсия
ҳисоб
рақамлари
орқали
кириб
келди
.
Инвестиция
фондлари
АҚШ
иқтисодиёти
ва
қимматли
қоғозлар
бозорининг
тараққиётида
муҳим
роль
ўйнайди
.
Ушбу
фондлар
АҚШнинг
жаҳон
молиясида
ҳукмрон
мавқега
эришишига
кўмак
берди
. 2015
йил
маълумотига
кўра
,
АҚШда
91
миллион
хусусий
инвесторда
очиқ
инвестиция
фондларининг
акциялар
бор
.
Европа
Иттифоқи
мамлакатларида
инвестиция
фондларининг
тараққиёти
Иккинчи
жаҳон
урушидан
кейинги
даврга
тўғри
келади
.
Ғарбий
Европа
мамлакатларининг
интеграциялашуви
инвестиция
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
61
фондлари
фаолиятини
тартибга
солувчи
миллий
қонунларнинг
унификация
қилинишига
олиб
келди
.
Натижада
инвесторларнинг
қимматли
қоғолар
бозорига
кириши
осонлашди
. 1985
йилда
“
Қимматли
қоғозларга
жамоавий
инвестициялаш
билан
шуғулланувчи
компанияларнинг
фаолиятини
тартибга
солувчи
қонун
-
қоидаларни
мувофиқлаштириш
тўғрисида
”
ги
86/611/
ЕЕС
-
сонли
директива
(UCITS)
қабул
қилинди
.
Ушбу
директиванинг
мақсади
инвесторларнинг
Европа
Иттифоқи
ҳудудидаги
барча
мамлакатлардаги
инвестиция
фондларига
кириш
жараёнини
соддалаштириш
эди
.
Миллий
қонунчилигини
мазкур
директивага
мослаштирган
биринчи
давлат
Люксембург
бўлди
.
Люксембург
ўзи
митти
давлат
бўлишига
қарамасдан
,
инвестиция
фондларининг
ривожланиши
бўйича
Европада
етакчи
ҳисобланади
.
Бундай
муваффақиятнинг
сабабини
қуйидагилар
билан
изоҳлаш
мумкин
:
биринчидан
,
Люксембург
Европанинг
энг
етик
молиявий
марказларидан
бири
сифатида
катта
обрўга
эга
,
иккинчидан
,
кенг
ва
ранг
-
баранг
инвестициялаш
воситаларининг
таклиф
этилиши
,
учунчидан
,
инвестиция
фондлари
фаолиятини
тартибга
солувчи
мукаммал
қонунчиликнинг
мавжудлиги
,
тўртинчидан
,
қулай
солиқ
тизими
,
бешинчидан
,
инвестиция
соҳасида
малакали
кадрларнинг
етарли
эканлигидир
.
Инвестиция
фондлари
тўғрисидаги
биринчи
қонун
1983
йил
25
августда
қабул
қилинган
. 1988
йилда
Люксембург
биринчилардан
бўлиб
Европа
Иттифоқининг
85/611-
сонли
Жамоавий
инвестиция
компаниялари
тўғрисидаги
Директивани
амалиётга
жорий
қилди
.
Мамлакатда
инвестиция
фондларининг
самарали
ишлашини
таъминловчи
ҳуқуқшунослар
,
бухгалтерлар
,
молиячилар
,
таҳлилчилар
,
банкирлар
,
солиқ
ва
маъмурий
органлар
,
хусусан
,
Молиявий
соҳа
устидан
назорат
қилувчи
махсус
комиссиядан
(Commission de Surveillance du Secteur Financier,
CSSF)
иборат
зарурий
инфратузилма
яратилган
.
Мамлакатдаги
барча
инвестиция
фондларининг
активлари
2,4
трилион
долларга
баҳоланган
.
Мамлакатда
Люксембург
инвестиция
фондлари
Ассоциацияси
фаолият
юритмоқда
.
Мамлакатимизда
инвестиция
фондларининг
тарихи
қимматли
қоғозлар
бозорини
ташкил
этиш
билан
боғлиқ
. 1996
йилгача
Ўзбекистон
фонд
бозорида
исталган
профессионал
фаолият
турини
амалга
ошириш
учун
қимматли
қоғозлар
бозорида
воситачилик
фаолиятини
амалга
ошириш
ҳуқуқини
берувчи
лицензияга
эга
бўлишнинг
ўзи
етарли
эди
[9,
201-
бет
]. 1996
йил
мартда
“
Қимматли
қоғозлар
бозорининг
фаолият
кўрсатиш
механизми
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
қабул
қилиниши
билан
фаолиятнинг
ҳар
қайси
тури
учун
алоҳида
лицензия
олиш
лозимлиги
белгиланди
.
Инвестиция
фондлари
фаолиятини
батафсил
тартибга
солувчи
биринчи
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжат
Вази
p
ла
p
Маҳкамасининг
1998
йил
25
сентябрдаги
“
Инвестиция
ва
хусусийлаштириш
инвестиция
фондлари
фаолиятини
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
410-
сон
қарори
ҳисобланади
.
Ушбу
қарор
билан
“
Инвестиция
фондлари
тўғрисида
”
ги
низом
тасдиқланди
.
Мазкур
низом
Ўзбекистон
Республикасида
инвестиция
фондла
p
ини
ташкил
этиш
,
ула
p
нинг
фаолият
кў
p
сатиши
,
уларни
қайта
тузиш
ва
тугатиш
та
p
тибини
белгилаб
берди
. 2015
йил
25
августда
эса
“
Инвестиция
ва
пай
фондлари
тўғрисида
”
ги
Қонун
қабул
қилинди
.
1999
йилда
мамлакатимизда
4
та
инвестиция
фонди
фаолият
юритган
[10, 39-
бет
].
Бугунги
кунда
эса
уларнинг
сони
9
тани
ташкил
этади
.
Бу
кўрсатгич
мамлакатимизда
инвестиция
фондларининг
оммалашмаганлиги
ҳамда
уларнинг
фаолияти
қониқарли
эмаслигини
билдиради
.
Жамоавий
инвестициялаш
воситалари
мамлакат
иқтисодиёти
учун
жуда
муҳим
аҳамиятга
эга
бўлсада
,
собиқ
Совет
Иттифоқи
таркибида
бўлган
деярли
барча
давлатларда
у
жадаллик
билан
ривожланмади
.
Инвестиция
фондларининг
мамлакатда
оммалашуви
ва
самарали
фаолият
юритиши
кўплаб
факторларга
боғлиқ
.
Энг
аввало
,
мамлакатнинг
иқтисодиётида
инвестиция
фондларининг
пайдо
бўлиши
учун
объектив
зарурият
етилиши
керак
.
Бу
зарурият
мамлакат
аҳолисининг
истеъмол
жамиятидан
жамғарувчи
жамиятга
ўтишида
намоён
бўлади
.
Россиялик
олим
В
.
Н
.
Лебедов
Совет
Иттифоқи
парчалангандан
кейин
Россия
Федерациясида
инвестиция
фондлари
унинг
пайдо
бўлиши
учун
объектив
сабаблар
пайдо
бўлмасдан
туриб
,
иқтисодий
муносабатлар
ривожланмаган
бир
вазиятда
ва
энг
асосийси
бу
вазиятга
тайёр
бўлмаган
,
эркин
молиявий
ресурсларга
эга
бўлмаган
инвесторлар
–
аҳоли
билан
сунъий
равишда
ташкил
этилганлигини
тан
олади
[11,
5-
бет
].
Бунинг
натижасида
ўша
пайтда
ташкил
этилган
инвестиция
фондлари
билан
кўзланган
мақсадга
эришилмади
.
Бугунги
кунда
мамлакатимизда
аҳолининг
яшаш
шароитлари
ва
иқтисодий
имкониятлари
инвестиция
фондларининг
жадал
ривожланишига
йўл
очиши
мумкин
.
Хулоса
қилиб
шуни
айтиш
мумкинки
,
хорижий
мамлакатларда
инвестиция
фондлари
узоқ
тарихий
йўл
босиб
ўтди
.
Ҳар
доим
ҳам
уларнинг
фаолияти
муваффақиятли
бўлмаган
.
Аммо
инвестиция
фондлари
фаолиятини
оқилона
ҳуқуқий
тартибга
солишга
урунишлар
фондлар
фаолиятига
аниқ
талабларнинг
белгиланиши
,
инвесторлар
ҳуқуқларининг
ҳимоя
қилиниши
пировард
натижада
эса
барқаро
иқтисодий
ўсишга
эришишга
олиб
келди
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Экономика
инвестиционных
фондов
:
монография
/
А
.
Е
.
Абрамов
,
К
.
С
.
Акшенцева
,
М
.
И
.
Чернова
,
Д
.
А
.
Логинова
,
Д
.
В
.
Новиков
,
А
.
Д
.
Радыгин
,
Ю
.
В
.
Сивай
;
под
общ
.
ред
А
.
Д
.
Радыгин
. –
М
.:
Издательский
дом
“
Дело
”
РАНХиГС
. – 2015. – 2
с
.
2.
https://csm.gov.uz/uz/ochiq-ma-lumotlar/qimmatli-
qog-ozlar-bozorida-professional-faoliyatni-amalga-
oshirish-uchun-berilgan-amaldagi-litsenziyalar-reestri
3.
Rouwenhorst, K. The origins of mutual funds
(Electronic resource) / K. Rouwenhorst.-2004.-Mode of
access:
http://papers.ssrn.com/sol3/papers.
cfm?abstract_id=636146.-Date of access:15.08.2016.
4.
Krember C., Lebbe I. Collective investment
schemes in Luxemburg. Law and practice. Oxford Univer-
sity Press,2014. 2th edition. 4 p.
5.
Экономика
инвестиционных
фондов
:
монография
/
А
.
Е
.
Абрамов
,
К
.
С
.
Акшенцева
,
М
.
И
.
Чернова
,
Д
.
А
.
Логинова
,
Д
.
В
.
Новиков
,
А
.
Д
.
Радыгин
,
Ю
.
В
.
Сивай
;
под
общ
.
ред
А
.
Д
.
Радыгин
. –
М
.:
Издательский
дом
“
Дело
”
РАНХиГС
. – 2015. – 15
с
.
6.
Дмитриева
,
Е
.
А
.
Паевые
инвестиционные
фонды
:
учеб
.
Пособие
/
Е
.
А
.
Дмитриева
. –
Магадан
:
Кордис
, 2007. – 52
с
.
7.
Экономика
инвестиционных
фондов
:
монография
/
А
.
Е
.
Абрамов
,
К
.
С
.
Акшенцева
,
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
62
М
.
И
.
Чернова
,
Д
.
А
.
Логинова
,
Д
.
В
.
Новиков
,
А
.
Д
.
Радыгин
,
Ю
.
В
.
Сивай
;
под
общ
.
ред
А
.
Д
.
Радыгин
. –
М
.:
Издательский
дом
“
Дело
”
РАНХиГС
. – 2015. – 15
с
.
8.
SEC Final Rules(Electronic resource) / Mode of
access:
Date
of
ac-
cess:15.08.2016.
9.
Бутиков
И
.
Л
.
Қимматли
қоғозлар
бозори
.
Дарслик
. –
Т
.:
Консаудитинформ
. – 2001. – 201
б
.
10.
Ўзбекистон
Республикаси
Давлат
мулк
қўмитасининг
1999
йил
якунлари
бўйича
чораклик
бюллетени
. –
Тошкент
: 2000. – 39
б
.
11.
Лебедев
В
.
Н
.
Особенности
гражданско
-
правого
положения
инвестиционных
фондов
в
Российской
Федерации
.
Дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
:
12.00.03. –
М
.:
РГБ
, 2003. – 5
с
.
М
.
А
.
Рахимов
ТДЮУ
“
Меҳнат
ҳуқуқ
”
кафедраси
ўқитувчиси
ХОДИМЛАРНИНГ
МЕҲНАТ
ҲУҚУҚЛАРИНИ
ҲИМОЯ
ҚИЛИШ
:
АҚШ
ТАЖРИБАСИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
Америка
Қўшма
Штатларининг
меҳнат
қонунчилиги
,
мамлакатда
меҳнат
низоларини
судгача
ҳал
қилиш
тартиби
,
Бандликни
таъминлашда
тенг
имкониятларни
яратиш
бўйича
комиссия
фаолиятининг
асосий
функциялари
ҳамда
вазифалари
,
меҳнат
соҳасидаги
камситишларнинг
олдини
олиш
билан
боғлиқ
амалга
оширилаётган
дастурлар
таҳлил
қилинади
.
Калит
сўзлар
:
меҳнат
ҳуқуқларининг
ҳимоя
қилиниши
,
меҳнат
соҳасидаги
камситиш
,
низоларни
судгача
ҳал
қилиш
,
меҳнат
шартномаси
,
ходим
,
иш
берувчи
.
Аннотация
:
в
данной
статье
проанализированы
трудовое
законодательство
Соединенных
Штатов
Америки
,
порядок
досудебного
разрешения
трудовых
споров
в
стране
,
основные
функции
и
задачи
деятель
-
ности
комиссии
по
созданию
равных
возможностей
при
обеспечении
занятости
населения
,
а
так
же
осуществ
-
ляемые
программы
,
связанные
с
предотвращением
дискриминации
в
сфере
труда
.
Ключевые
слова
:
меҳнат
ҳуқуқларининг
ҳимоя
қилиниши
,
меҳнат
соҳасида
камситиш
,
низоларни
судгача
ҳал
қилиш
,
меҳнат
шартномаси
,
ходим
,
иш
берувчи
.
Abstract.
The article provides analysis labor legisla-
tion of the United States of America, the procedure for pre-
trial resolving of labor disputes in the country, the main
functions and tasks of the activity of the Equal Employ-
ment Opportunity Commission, as well as ongoing pro-
grams related to the prevention of discrimination in the
workplace.
Keywords:
protection of employee rights, labor dis-
crimination, pre-trial resolving of labor disputes, labor con-
tract, employee, employer.
Америка
Қўшма
Штатларининг
бандликни
таъминлаш
ва
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солишга
қаратилган
қонунчилиги
дунёдаги
илғор
қонунчилик
тизимларидан
бири
ҳисобланади
.
Мамлакат
қонунчилигининг
ўзига
хос
бўлган
жиҳати
шундаки
,
у
аҳолининг
барча
қатламлари
манфаатларини
ҳисобга
олган
ҳолда
ишлаб
чиқилган
.
Шу
билан
бир
қаторда
қонунчиликда
ходим
ҳуқуқлари
ҳимоясини
таъминлаш
мақсадида
меҳнат
муносабатларидаги
камситишларнинг
барча
шакллари
тақиқланганлигини
кўришимиз
мумкин
.
Америка
Қўшма
Штатларида
ходимларнинг
меҳнат
ҳуқуқлари
судлар
,
маъмурий
органлар
ҳамда
медиация
тартибда
ҳимоя
қилинади
.
Шуни
алоҳида
таъкидлаш
ўринлики
,
меҳнат
низоларини
судгача
ҳал
қилиш
соҳасида
АҚШда
маъмурий
органлар
фаолияти
самарали
тарзда
йўлга
қўйилган
.
Бандликни
таъминлашда
тенг
имкониятларни
яратиш
бўйича
комиссияси
(EEOC)
ходимларнинг
меҳнат
ҳуқуқларини
маъмурий
тарзда
ҳимоя
қилишда
етакчи
бўлган
ташкилотлардан
бири
ҳисобланади
.
Бандликни
таъминлашда
тенг
имкониятларни
яратиш
бўйича
комиссия
1964
йилда
Фуқаролик
ҳуқуқлари
тўғрисидаги
қонунга
мувофиқ
ташкил
қилинган
бўлиб
