ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
39
Д
.
Атажанова
ТДЮИ
тадқиқотчиси
ИШ
БЕРУВЧИНИНГ
ФУҚАРОЛИК
ЖАВОБГАРЛИГИНИ
МАЖБУРИЙ
СУҒУРТА
ҚИЛИШ
:
ҚОНУНЧИЛИК
АСОСЛАРИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
ВА
ИСТИҚБОЛЛАРИ
Иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
билан
боғлиқ
муносабатларни
тартибга
солувчи
қонун
ҳужжатлари
бугунги
кунда
дастлабки
ривожланиш
босқичида
ҳисобланади
.
Гарчи
,
суғурта
муносабатларини
тартибга
солиш
бўйича
миллий
қонунчилик
тизимининг
шаклланиши
мустақиллигимизнинг
дастлабки
даврларида
шаклланган
ва
ривожланиб
келаётган
бўлсада
,
иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
муносабатлари
нисбатан
кейинроқ
вужудга
келди
ва
ўзининг
қонунчилик
асосларига
эга
бўлди
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодекси
,
“
Суғурта
фаолияти
тўғрисида
”
ги
,
“
Транспорт
воситалари
эгаларининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
тўғрисида
”
ги
,
“
Иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлиги
мажбурий
суғурта
қилиш
тўғрисида
”
ги
Қонунлар
билан
бирга
,
иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
шартномасининг
қонунчилик
асосларини
кўплаб
қонун
ости
ҳужжатлари
ташкил
этади
.
Ўзбекистонда
суғурта
муносабатларини
ҳуқуқий
тартибга
солишни
такомиллаштириш
ва
суғурта
хизматларини
ривожлантиришда
қуйидаги
асосий
вазифалар
белгиланган
:
суғурталаш
,
суғурта
фаолияти
ва
суғурта
назоратининг
қонунчилик
ва
норматив
-
ҳуқуқий
базасини
халқаро
амалиётга
мувофиқ
янада
такомиллаштириш
;
кўрсатилаётган
суғурта
хизматлари
,
айниқса
тадбиркорлик
фаолиятини
,
импорт
-
экспорт
операцияларини
суғурталаш
,
ҳаётни
узоқ
муддатга
суғурталаш
,
шу
жумладан
,
суғуртанинг
жамғарма
турлари
соҳасида
суғурта
хизматлари
ҳажмини
,
кўламини
кенгайтириш
ва
сифатини
ошириш
;
республика
суғурта
бозорини
халқаро
суғурта
бо
-
зорларига
интеграциялаш
;
суғурталаш
соҳаси
ходимларини
тайёрлаш
,
қайта
тайёрлаш
ва
уларнинг
малакасини
ошириш
тизимини
такомиллаштириш
(
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2007
йил
10
апрелдаги
№
ПҚ
-618-
сонли
“
Суғурта
хизматлари
бозорини
янада
ислоҳ
қилиш
ва
ривожлантириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
Қарори
).
Мазкур
вазифалардан
келиб
чиқиб
айтиш
мумкинки
,
иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
шартномасининг
қонуний
асосларини
такомиллаштиришда
ҳам
халқаро
амалиёт
ва
қонунчиликдан
келиб
чиқиш
муҳимдир
.
Халқаро
меҳнат
ташкилотининг
“
Қишлоқ
хўжалигида
меҳнаткашларни
касалликлар
бўйича
суғурталаш
тўғрисида
”
ги
1927
йил
15
июлдаги
№
25-
сонил
Конвенцияси
(2006
йил
18
октябрдаги
ҳолатига
кўра
)
да
қишлоқ
хўжалиги
соҳасида
меҳнат
қилаётганларнинг
касалликларга
чалиниши
бўйича
суғурталашда
суғурталаш
шартлари
,
суғурта
ҳодисаси
ва
суғурта
товонини
тўлаш
,
суғурта
пулини
тўлашдан
озод
қилиш
каби
ҳолатлар
белгиланган
.
Шу
нуқтаи
назардан
иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилишнинг
қишлоқ
хўжалиги
соҳасидаги
иш
берувчиларнинг
жавобгарлигини
суғурталашдаги
хусусиятларини
ҳам
ҳисобга
олувчи
қоидаларни
ўзида
ифодалаш
лозимлигини
кўрсатади
.
Чунки
,
иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
суғурта
қилишда
суғурта
ҳодисаси
сифатида
белгиланадиган
ҳолат
ва
иш
фаолиятининг
бевосита
табиатдаги
жараёнлар
билан
боғлиқлиги
мазкур
соҳада
ходимнинг
меҳнат
вазифаларини
бажаришлари
ва
иш
вақтини
белгилаш
ҳамда
иш
берувчининг
жавобгарлигини
аниқлашда
бир
қатор
номутаносибликни
вужудга
келитириши
мумкин
.
Бинобарин
,
қишлоқ
хўжалиги
соҳасидаги
ходимнинг
меҳнат
вазифалари
унинг
ҳаёти
ва
соғлиғига
зарар
етказилиш
хавфи
юқорилиги
билан
ажралиб
турадики
,
бу
ҳолат
ўз
навбатида
мазкур
соҳада
иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
суғурталашда
суғурталовчилар
учун
қийинчиликлар
туғдириши
мумкин
.
Назаримизда
,
қишлоқ
хўжалиги
соҳасидаги
иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилишда
суғурта
фондларининг
фаолиятини
жалб
этиш
ҳамда
давлат
ижтимоий
таъминоти
тўловларини
ҳам
ҳисобга
олиш
лозим
.
Бунда
фермер
хўжаликларида
ишлаётган
ходимлар
сонидан
келиб
чиқиб
,
суғурта
мукофотлари
ва
суғурта
тўловларини
тўлаш
,
суғурта
ҳодисаси
ҳисобланадиган
ҳолатларни
аниқлаштириш
зарур
.
Бундан
ташқари
,
қишлоқ
хўжалиги
соҳасидаги
иш
берувчиларнинг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
бўйича
алоҳида
фонд
ташкил
этиш
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
махсус
қарори
билан
“
Қишлоқ
хўжалиги
соҳасидаги
иш
берувчиларнинг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
Фонди
”
Низомини
ишлаб
чиқиш
ва
қабул
қилиш
лозим
.
Эътироф
этиш
лозимки
,
мажбурий
суғурталашнинг
яна
бир
тури
транспорт
воситалари
эгаларининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
муносабатларида
суғурта
тўловларини
тўлаш
фонди
ташкил
этилганлигини
кўриш
мумкин
.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2008
йил
24
июндаги
141-
сонли
1-
илова
билан
тасдиқланган
“
Транспорт
воситалари
эгаларининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
бўйича
тўловларни
кафолатлаш
жамғармаси
тўғрисида
”
ги
Низом
қабул
қилинган
бўлиб
,
унда
мазкур
жамғарманинг
вазифалари
ва
функциялари
белгиланган
.
Унга
мувофиқ
,
жамғарманинг
асосий
вазифалари
ҳисобланади
:
транспорт
воситаларидан
фойдаланишда
жабрланувчига
унга
етказилган
зарарни
кафолатли
тўлашни
мажбурий
суғурта
қилиш
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
компенсация
тўловларини
амалга
ошириш
йўли
билан
таъминлаш
;
транспорт
воситалари
эгаларининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
суғурта
мукофотлари
бўйича
сийлов
ҳуқуқига
эга
бўлган
фуқароларнинг
айрим
тоифаларини
кўрсатиб
ўтилган
сийловларни
компенсация
қилиш
йўли
билан
қўллаб
-
қувватлаш
тизимини
молиявий
таъминлаш
;
мажбурий
суғурта
қилиш
,
шу
жумладан
мажбурий
суғурта
қилиш
шартномалари
тўғрисидаги
маълумотлардан
иборат
бўлган
,
суғурта
ҳодисалари
тўғрисидаги
маълумотларнинг
ахборот
базасини
,
суғурта
қилдирувчилар
ва
жабрланганлар
тўғрисидаги
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
40
шахсий
маълумотларни
шакллантириш
,
суғурта
сирлари
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
талабларни
таъминлаган
ҳолда
суғурталовчилар
билан
Жамғарма
ўртасида
кўрсатиб
ўтилган
маълумотларни
айирбошлашни
ташкил
этиш
;
Жамғарманинг
унга
юкланган
асосий
вазифаларни
амалга
ошириш
бўйича
фаолиятини
тартибга
солувчи
қоидаларни
ишлаб
чиқиш
ҳамда
суғурта
фаолиятини
тартибга
солиш
ва
назорат
қилиш
бўйича
махсус
ваколатли
давлат
органи
билан
келишган
ҳолда
тасдиқлаш
.
Жамғарма
қўйилган
вазифаларни
бажариш
мақсадида
қуйидаги
функцияларни
амалга
оширади
:
белгиланган
тартибда
жабрланувчиларга
компенсация
тўловлари
тўлайди
,
шунингдек
регресс
талабларни
амалга
оширади
;
суғурталовчилар
томонидан
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
кўрсатиб
ўтилган
сийловларни
олиш
ҳуқуқига
эга
бўлган
шахслар
тоифаларига
берилган
суғурта
мукофотлари
бўйича
сийловларни
компенсация
қилади
;
Жамғарманинг
ўз
ваколатларини
амалга
ошириши
учун
зарур
бўлган
ахборотларни
махсус
ваколатли
давлат
органи
билан
доимий
равишда
айирбошлайди
;
суғурталовчилар
билан
мажбурий
суғурта
қилиш
,
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
суғурта
сири
тўғрисидаги
талаблар
таъминланиши
тўғрисидаги
маълумотларни
айирбошлайди
;
Жамғарма
маблағлари
тушуми
ва
сарфи
бўйича
йиллик
ва
чораклик
прогнозларни
шакллантиради
;
транспорт
воситалари
эгаларининг
фуқаролик
жа
-
вобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларини
такомиллаштиришга
оид
таклиф
-
ларни
ишлаб
чиқади
ва
махсус
ваколатли
давлат
ор
-
ганига
кўриб
чиқиши
учун
киритади
;
мажбурий
суғурта
қилиш
соҳасида
халқаро
алоқаларни
амалга
оширади
,
хорижий
тажрибани
ўрганади
ва
ундан
фойдаланади
.
Жамғарма
ўз
вазифалари
ва
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
бошқа
функцияларни
ҳам
амалга
ошириши
мумкин
.
Фикримизча
,
шундай
фонд
иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
муносабатларида
ҳам
ташкил
этилиши
ва
бу
жамғарманинг
Низомини
қабул
қилиши
мақсадга
мувофиқ
.
Бу
Низом
- “
Иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
бўйича
тўловларни
кафолатлаш
жамғармаси
тўғрисида
”
ги
Низом
, -
деб
номланиши
ва
унда
жамғарманинг
асосий
вазифаси
шу
соҳадаги
тўловларни
тўлашнинг
муҳим
кафолатлари
белгиланиши
зарур
.
Ўзбекистон
Республикасининг
2008
йил
10
сентябрда
№
ЎРҚ
-174-
сонли
“
Ишлаб
чиқаришдаги
бахтсиз
ҳодисалар
ва
касб
касалликларидан
мажбурий
мажбурий
давлат
ижтимоий
суғуртаси
тўғрисида
”
ги
Қонуни
қабул
қилинган
бўлиб
,
қонуннинг
мақсади
ишлаб
чиқаришдаги
бахтсиз
ҳодисалар
ва
касб
касалликларидан
мажбурий
давлат
ижтимоий
суғуртаси
соҳасидаги
муносабатларни
тартибга
солишдан
иборатлиги
белгиланган
.
Ишлаб
чиқаришдаги
бахтсиз
ҳодисалар
ва
касб
касалликларидан
мажбурий
давлат
ижтимоий
суғуртасининг
мақсадлари
қуйидагилардан
иборат
:
фуқароларнинг
ишлаб
чиқаришдаги
бахтсиз
ҳодисалар
ва
касб
касалликларидан
мажбурий
давлат
ижтимоий
суғуртасига
бўлган
ҳуқуқларини
қонунда
белгилаб
қўйиш
орқали
уларнинг
ижтимоий
ҳимоясини
амалга
ошириш
,
ишлаб
чиқаришдаги
бахтсиз
ҳодиса
ва
касб
касаллиги
оқибатида
ходимнинг
ҳаёти
ҳамда
соғлиғига
зарар
етказилганлиги
муносабати
билан
суғурта
товони
тўланишини
таъминлаш
;
меҳнатни
муҳофаза
қилиш
ҳолатини
ва
меҳнат
шароитларини
яхшилаш
,
ходимларнинг
соғлиғини
сақлаш
.
Суғурталанган
шахс
:
ишлаб
чиқаришдаги
бахтсиз
ҳодисалар
ва
касб
касалликларидан
мажбурий
давлат
ижтимоий
суғуртаси
бўйича
суғурта
товони
билан
таъминланиш
;
суғурта
ҳодисасини
текширишда
,
шу
жумладан
,
касаба
уюшмаси
органи
ёки
ўз
ишончли
шахси
жалб
қилинган
ҳолда
иштирок
этиш
;
суғурта
ҳодисаларини
текшириш
натижаларига
доир
қарорлар
устидан
шикоят
қилиш
;
ишлаб
чиқаришдаги
бахтсиз
ҳодисалар
ва
касб
касалликларидан
мажбурий
давлат
ижтимоий
суғуртаси
бўйича
ўз
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
ҳақида
суғурта
қилдирувчидан
,
суғурталовчидан
бепул
ахборот
олиш
;
тиббий
текширувдан
(
қайта
текширувдан
)
ўтиш
масалалари
юзасидан
давлат
соғлиқни
сақлаш
тизимининг
даволаш
-
профилактика
муассасаларига
ва
тиббий
-
меҳнат
эксперт
комиссиясига
мустақил
равишда
мурожаат
этиш
;
ишлаб
чиқаришдаги
бахтсиз
ҳодисалар
ва
касб
касалликларидан
мажбурий
давлат
ижтимоий
суғуртаси
масалалари
бўйича
ўз
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
учун
судга
,
шунингдек
касаба
уюшмаси
органларига
мурожаат
этиш
ҳуқуқига
эга
.
Суғурталанган
шахс
:
меҳнатни
муҳофаза
қилиш
нормаларига
,
қоида
ва
йўриқномаларига
риоя
этиши
;
суғурта
ҳодисаси
юз
берганда
,
ўз
яшаш
жойи
ёки
иш
жойи
ўзгарганлиги
тўғрисида
,
шунингдек
ўзи
оладиган
суғурта
товонининг
миқдори
ўзгаришига
ёки
уни
олиш
ҳуқуқининг
йўқолишига
сабаб
бўлувчи
ҳолатлар
ҳақида
бундай
ҳолатлар
вужудга
келган
кундан
эътиборан
ўн
кунлик
муддат
ичида
туман
,
шаҳар
Бюджетдан
ташқари
пенсия
жамғармаси
бўлимларини
хабардор
қилиши
;
тиббий
,
ижтимоий
ва
касбий
реабилитация
қилишга
доир
тавсияларни
бажариши
,
тиббий
-
меҳнат
эксперт
комиссияси
белгилаган
муддатларда
тиббий
текширувдан
(
қайта
текширувдан
)
ўтиши
шарт
.
Суғурталанган
шахс
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
бошқа
ҳуқуқларга
ҳам
эга
бўлиши
ва
унинг
зиммасида
бошқа
мажбуриятлар
ҳам
бўлиши
мумкин
.
“
Иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
мақсади
эса
иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
соҳасидаги
муносабатларни
тартибга
солишдан
иборатдир
.
Гарчи
,
мазкур
қонунларнинг
мақсадлари
турлича
белгиланган
бўлсада
,
улар
тартибга
соладиган
муносабатларда
муайян
ўхшашликлар
борлигини
кўриш
мумкин
.
Маълумки
,
ишлаб
чиқариш
муносабатлар
бевосита
меҳнат
муносабатлари
бўлиб
,
иш
берувчи
ва
ходим
ўртасида
вужудга
келади
ва
бундай
ҳолатларда
ходимнинг
ҳаёти
ва
соғлиғига
зарар
етказилиши
иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
шартномаси
қўлланилади
ва
шу
шартнома
бўйича
суғурта
товони
тўланади
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
41
Айни
вақтда
“
Ишлаб
чиқаришдаги
бахтсиз
ҳодисалар
ва
касб
касалликларидан
мажбурий
суғуртаси
тўғрисида
”
ги
Қонунда
белгиланган
асосий
тушунчалар
ва
суғурта
ҳодисаси
“
Иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
тўғрисида
”
ги
Қонундаги
тушунчалар
ва
суғурта
ҳодисаси
ўхшашлигини
кузатиш
мумкин
.
Масалан
,
“
Ишлаб
чиқаришдаги
бахтсиз
ҳодисалар
ва
касб
касалликларидан
мажбурий
давлат
ижтимоий
суғуртаси
тўғрисида
”
ги
Қонунга
кўра
,
ишлаб
чиқаришдаги
бахтсиз
ҳодиса
-
суғурталанган
шахснинг
у
меҳнат
шартномаси
(
контракт
)
бўйича
ўз
вазифаларини
суғурта
қилдирувчининг
ҳудудида
ёки
ундан
ташқарида
бажараётганда
меҳнатда
майиб
бўлишига
ёки
соғлиғининг
бошқача
тарзда
шикастланишига
олиб
келган
ва
суғурталанган
шахсни
бошқа
ишга
ўтказиш
заруриятини
келтириб
чиқарган
,
унинг
касбга
оид
меҳнат
қобилиятини
вақтинча
ёки
турғун
йўқотишига
ёхуд
вафот
этишига
сабаб
бўлган
ҳодиса
ҳисобланади
,
суғурта
ҳодисаси
,
эса
-
суғурталанган
шахснинг
соғлиғига
ишлаб
чиқаришдаги
бахтсиз
ҳодиса
ёки
касб
касаллиги
оқибатида
зарар
етказилганлиги
ёки
унинг
вафот
этганлиги
белгиланган
тартибда
тасдиқланган
факт
бўлиб
,
у
суғурта
товони
тўловларини
амалга
ошириш
бўйича
суғурталовчининг
мажбурияти
вужудга
келишига
сабаб
бўлади
.
Бундан
ташқари
, “
Иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
тўғрисида
”
ги
Қонунда
суғурта
қилдирувчи
бўлиб
,
иш
берувчи
ҳисобланади
ва
“
Ишлаб
чиқаришдаги
бахтсиз
ҳодисалар
ва
касб
касалликларидан
мажбурий
давлат
ижтимоий
суғуртаси
тўғрисида
”
ги
қонунда
ҳам
суғурта
қилдирувчи
-
жисмоний
шахсни
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
тартибда
меҳнат
шартномаси
(
контракт
)
бўйича
ишга
ёллаган
юридик
ёки
жисмоний
шахс
эканлиги
белгиланган
.
Фикримизча
,
мазкур
икки
қонун
деярли
бир
турдаги
муносабатларни
тартибга
солишидан
келиб
чиқиб
,
уларни
бирлаштириш
ва
бунда
“
Ишлаб
чиқаришдаги
бахтсиз
ҳодисалар
ва
касб
касалликларидан
мажбурий
давлат
ижтимоий
суғуртаси
тўғрисида
”
ги
Қонунни
“
Иш
берувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
тўғрисида
”
ги
Қонунга
қўшиб
юбориш
мақсадга
мувофиқдир
.
У
.
Ашуров
ТДЮИ
тадқиқотчиси
БОЖХОНА
ҚОНУН
ҲУЖЖАТЛАРИНИ
БУЗИШДА
ИШТИРОКЧИЛИК
ШАКЛЛАРИ
“
Борган
сари
уюшиб
ва
профессионал
тус
олиб
бораётган
ҳозирги
жиноятчиликнинг
жипслашиши
,
жиноий
гуруҳлар
томонидан
истеъмол
бозорларининг
буткул
эгаллаб
олиниши
,
қонунсиз
равишда
қўлга
киритилган
капиталларнинг
хўжалик
ва
тижорат
тузилмалари
орқали
қонунийлаштириб
олиниши
яққол
кўзга
ташланаётганлиги
ҳам
жуда
хавфлидир
”
1
.
Иштирокчилик
учун
жиноий
жавобгарлик
ва
жазолаш
муаммолари
азалдан
муҳим
аҳамият
касб
этган
,
зеро
иштирокчиликда
содир
этиладиган
жиноий
қилмишлар
умумий
жиноятчиликнинг
салмоқли
қисмини
ташкил
этади
.
Сўнгги
йилларда
Ўзбекистонда
жиноятчилик
таркибида
юз
бераётган
миқдор
ва
сифат
ўзгаришлари
объектив
ва
субъектив
омиллар
билан
изоҳланади
.
Айниқса
,
амалдаги
Жиноят
қонунида
иқтисодиёт
соҳасидаги
,
жамоат
тартиби
ва
хавфсизлиги
соҳасидаги
жиноятларга
татбиқан
жиноятчиликнинг
уюшган
шакллари
оғирлаштирувчи
ҳолат
сифатида
кўзда
тутилганлиги
ҳам
ушбу
соҳаларда
мазкур
жиноятчилик
шакли
улушининг
ҳамда
ижтимоий
хавфлилик
даражасининг
юқори
эканлигидан
далолат
беради
.
Хусусан
,
ЎзР
ЖК
Махсус
қисмининг
54
та
моддасида
ёки
модданинг
қисмларида
жавобгарликни
оғирлаштирадиган
белги
сифатида
жиноят
бир
гуруҳ
шахслар
томонидан
олдиндан
тил
бириктириб
, 36
та
моддасида
(66,6%)
уюшган
гуруҳ
томонидан
, 14
моддасида
(25,9%)
уюшган
гуруҳ
манфаатларини
кўзлаб
, 9
та
моддасида
(16,6%)
уюшган
гуруҳ
ёки
унинг
манфаатларини
кўзлаб
содир
этилиши
кўзда
тутилган
.
Иқтисодиёт
соҳасидаги
жиноятларда
20
та
(32,2%)
моддада
жавобгарликни
оғирлаштирувчи
ҳолат
сифатида
иштирокчилик
назарда
тутилган
.
Жамиятда
жиноий
“
хуфёна
иқтисодиёт
”
нинг
мавжуд
бўлиши
уюшган
жиноятчиликни
келтириб
чиқаради
.
Давлат
ҳокимияти
тузилмаларининг
турли
буғинлари
ва
турли
даражалари
вакиллари
ҳам
унинг
йўлдан
оздирувчи
таъсирига
тушиб
қолади
.
Коррупция
вужудга
келиб
,
у
энг
аввало
уюшган
жиноий
тузилмаларга
мададкор
бўлиш
ёки
тўғридан
-
тўғри
ёрдам
бериш
учун
давлат
хизматининг
имкониятларидан
фойдаланади
.
Бу
эса
жиноятчилик
ва
коррупция
жамиятга
келтирадиган
салбий
оқибатлар
туфайли
жамият
хавфсизлиги
ва
барқарорлигига
тўғридан
-
тўғри
таҳдиддир
1
.
“
Иқтисодиёт
соҳасидаги
уюшган
жиноятчилик
давлатнинг
иқтисодий
қудрати
негизини
бузади
...
йирик
моддий
ва
пул
маблағлари
ҳуқуққа
ҳилоф
,
айниқса
уларнинг
оғир
турдаги
интилишларнинг
марказига
айланди
.
Айни
пайтда
жиноятчиларнинг
иқтисодиёт
соҳасига
киришга
,
шахсий
безнесини
1
Каримов
И
.
А
.
Ўзбекистон
XXI
аср
бўсағасида
:
хавфсизликка
таҳдид
,
барқарорлик
шартлари
ва
тараққиёт
кафолатлари
. //
Хавфсизлик
ва
барқарор
тараққиёт
йўлида
.
Т
.6. -
Тошкент
:
Ўзбекистон
, 1998. -
Б
. 86-87.
1
Каримов
И
.
А
.
Ўзбекистон
XXI
аср
бўсағасида
:
Хавфсизликка
тахдид
,
барқарорлик
шартлари
ва
тараққиёт
кафолатлари
. –
Тошкент
:
Ўзбекистон
. 1997. –
Б
. 88.
