ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
48
О
.
А
.
Камалов
,
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси
фуқаролик
ҳуқуқи
фанлари
кафедраси
бошлиғи
,
ю
.
ф
.
д
.,
доцент
МАҲСУЛОТ
ЕТКАЗИБ
БЕРИШ
ШАРТНОМАСИ
ОЛДИ
-
СОТДИНИНГ
БИР
ТУРИ
СИФАТИДА
Аннотация
:
мақолада
тадбиркорлик
фаолиятида
кенг
тарқалган
шартнолардан
бири
–
етказиб
бериш
шартномасидан
фойдаланиш
билан
боғлиқ
масалалар
кўриб
чиқилган
.
Хусусан
,
етказиб
бериш
шартномасини
бошқа
тадбиркорлик
фаолиятида
қўлланиладиган
шартномалардан
фарқи
батафсил
таҳлил
этилган
.
Шунингдек
олди
-
сотдининг
тури
сифатида
етказиб
бериш
шартномасини
тузиш
ва
амалга
ошириш
тартибини
белгиловчи
амалдаги
қонунчиликни
такомиллаштириш
масалалари
кўриб
чиқилган
.
Калит
сўзлар
:
етказиб
бериш
,
олди
-
сотди
,
қонунчилик
,
шартнома
,
тадбиркорлик
.
Аннотация
:
в
статье
рассматриваются
вопросы
,
связанные
с
использованием
в
предпринимательской
деятельности
одного
из
распространенных
договоров
–
договора
поставки
.
В
частности
,
подробно
анализируются
особенности
договора
поставки
,
позволяющие
отличить
его
от
других
,
используемых
в
предпринимательской
деятельности
договоров
.
Поднимаются
вопросы
совершенствования
существующего
законодательства
,
регламентирующего
порядок
заключения
и
выполнения
договора
поставки
,
как
одной
из
разновидностей
договора
купли
-
продажи
.
Ключевые
слова
:
поставка
,
купля
-
продажа
,
зако
-
нодательство
,
договор
,
предпринимательство
.
Annotation:
the article deals with problems relating to
the use in the business activity of one of the diffused con-
tracts – contracts of delivery. Particularly the author mi-
nutely analyzes the peculiarities of the contract of delivery
that makes it possible to distinguish it from the other con-
tracts used in the sphere of business activity. The ques-
tions of improvement of existing legislature, regulating the
order of concluding and execution of contracts of delivery,
are brought up as one of the varieties of contracts of pur-
chase and sale.
Keywords:
delivery, purchase and sale, legislation,
contract, entrepreneurship.
Мамлакатимизда
бугунги
кунда
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномасига
алоҳида
эътибор
қаратилмоқда
.
Иқтисодиётни
ривожлантириш
,
уни
либераллаштиришга
катта
урғу
берилиб
,
шу
ўринда
маҳсулот
етказиб
берувчи
субъектларнинг
орасида
тадбиркорларга
бир
қатор
имконият
,
преференция
ва
имтиёзлар
яратилмоқда
.
Зеро
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш
.
М
.
Мирзиёев
ўзининг
парламентга
мурожаатида
ҳам
мазкур
масалага
алоҳида
тўхталиб
ўтди
: “
Бозор
шароитида
маҳсулот
етказиб
берувчи
ҳам
,
истеъмолчи
ҳам
ўз
шартнома
мажбуриятларини
тўлиқ
бажариши
керак
” [1].
Демак
,
маҳсулот
етказиб
берувчи
ўз
меҳнатини
ҳаққини
тўлиқ
олсагина
,
унинг
кейинги
фаолияти
ривожланишига
имкон
яратилади
.
Шу
нуқтаи
назардан
олганда
,
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномаси
сотувчи
ва
сотиб
олувчи
ўртасидаги
етказиб
бериладиган
товарнинг
тури
,
ҳажми
,
сифати
,
етказиб
бериш
муддати
кабиларни
ифода
этувчи
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилган
олди
-
сотди
шартномасининг
алоҳида
турларидан
биридир
.
Фуқаролик
-
ҳуқуқий
шартномаларнинг
ушбу
тури
тадбиркорлик
фаолиятида
кенг
қўлланиладиган
шартномалардандир
.
Айни
пайтда
мамлакатимиз
ҳудудида
,
шу
билан
бирга
унинг
ташқарисида
товар
муомаласининг
аксарият
қисми
ушбу
шартнома
орқали
амалга
оширилаётганлиги
ҳеч
кимга
сир
эмас
.
Шу
билан
бирга
,
бозор
муносабатларининг
жадал
суръатлар
билан
ривожланиб
бориши
,
ўз
навбатида
,
миллий
цивилистика
фани
олдида
ушбу
шартнома
турини
такомиллаштириш
бўйича
янги
ишланмалар
ишлаб
чиқиш
заруриятини
келтириб
чиқариши
табиий
.
Зеро
,
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномаси
мустақил
иқтисодий
-
ҳуқуқий
ҳужжат
сифатида
товар
алмашуви
соҳасида
бозор
муносабатларини
ташкил
этишнинг
асосий
воситаси
,
шартномавий
тартибга
солиш
эса
–
маҳсулот
етказиб
бериш
бўйича
ўзаро
алоқаларни
ташкил
этишнинг
мустақил
институтидир
[14, 5-
с
].
Ҳ
.
Раҳмонқулов
тўғри
таъкидлаганидек
,
у
малакали
сотувчилар
ва
сотиб
олувчилар
ўртасида
улгуржи
товарлар
олди
-
сотдиси
бўйича
муносабатларни
бевосита
ифодалайди
[11, 67-
б
].
А
.
Гаврилованинг
фикрича
,
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномаси
ва
олди
-
сотди
шартномаси
ягона
иқтисодий
мазмун
ва
мулкка
нисбатан
эгалик
ҳуқуқи
(
бошқа
ашёвий
ҳуқуқлари
)
нинг
ўтишини
таъминлаш
;
мулк
эгаси
алмашувининг
узил
-
кесиллиги
;
ҳақ
эвазига
тузилиши
;
жавоб
тариқасида
пул
кўринишида
нархнинг
тақдим
этилиши
каби
ягона
намунавий
(
турга
хос
)
ҳуқуқий
белгиларни
бирлаштиради
[8, 11-
б
].
Бу
ўринда
,
фикримизча
,
ушбу
белгилар
қаторига
ҳар
иккала
шартномада
ҳам
муайян
товарни
фойдаланиш
учун
топшириш
мажбурияти
ҳам
намоён
бўлишини
эътироф
этиш
зарур
.
Чунки
олди
-
сотди
шартномасида
ҳам
,
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномасида
ҳам
сотувчи
ёки
маҳсулот
етказиб
берувчи
-
сотувчи
ҳам
товарни
мулк
қилиб
топшириши
талаб
этилади
.
Олди
-
сотди
шартномасидан
фарқли
ўлароқ
,
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномаси
тадбиркорлик
фаолиятида
фойдаланиш
учун
ёки
шахсий
,
оилавий
мақсадларда
,
рўзғорда
ва
шунга
ўхшаш
бошқа
мақсадларда
фойдаланиш
билан
боғлиқ
бўлмаган
бошқа
мақсадларда
фойдаланиш
учун
товарларни
етказиб
бериш
мақсадида
тадбиркорлик
фаолияти
субъектлари
ўртасида
тузилади
.
Дарҳақиқат
,
манбаларда
таъкидланганидек
,
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномаси
,
биринчи
галда
,
бошқа
шартномалардан
уни
тузиш
мақсади
билан
фарқ
қилади
[13, 28-
б
].
Маҳсулот
етказиб
бериш
шартномасининг
ўзига
хос
муҳим
хусусиятлари
ҳақида
сўз
юритганда
қуйидагиларга
эътиборни
қаратиш
муҳимдир
:
Биринчидан
,
ушбу
шартнома
учун
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексининг
437-
моддасида
махсус
субъектлар
таркибининг
назарда
тутилганлиги
.
Жумладан
,
маҳсулот
етказиб
берувчи
сифатида
ҳар
доим
тадбиркорлик
фаолиятининг
субъекти
(
яъни
тижоратчи
юридик
шахслар
ёки
ўз
устав
мақсадларига
эришиш
учун
тадбиркорлик
фаолияти
билан
шуғулланаётган
тижоратчи
бўлмаган
юридик
шахслар
ёхуд
якка
тартибдаги
тадбиркорлар
ёйинки
юридик
шахсларнинг
бирлашмалари
(
уюшмалар
,
иттифоқлар
)
иштирок
этиши
лозим
.
Маҳсулот
етказиб
берувчи
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
49
товарни
сотиб
олувчига
етказиб
бериш
мақсадида
уни
ёки
ишлаб
чиқариши
ёхуд
ўз
контрагентларидан
сотиб
олиши
мумкин
.
Бир
сўз
билан
айтганда
,
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномаси
анъанавий
олди
-
сотди
шартномаларидан
субъектив
таркиби
билан
ҳам
фарқланади
[12, 14-
б
].
Ўз
навбатида
,
сотиб
олувчи
ҳам
фақат
тадбиркорлик
фаолияти
субъекти
бўлиши
мумкинлигига
эътиборни
қаратиш
муҳимдир
.
Бу
борада
ФКда
қатъий
белгилаб
қўйилмаган
бўлсада
,
аммо
топшириладиган
товарнинг
хусусияти
ва
топшириш
мақсади
ушбу
талабни
тақозо
этишини
англаш
мумкин
.
Бошқача
айтганда
,
товарлар
сотиб
олувчига
тадбиркорлик
фаолиятида
фойдаланиш
учун
ёки
шахсий
,
оилавий
мақсадларда
,
рўзғорда
ва
шунга
ўхшаш
бошқа
мақсадларда
фойдаланиш
билан
боғлиқ
бўлмаган
бошқа
мақсадларда
фойдаланиш
учун
топширилади
.
Бундан
эса
кўриниб
турибдики
,
сотиб
олувчи
тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
ошириши
талаб
этилади
.
Бундан
ташқари
,
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномасида
“
шартномада
олувчи
сифатида
кўрсатилган
шахс
”
деб
номланадиган
мустақил
субъект
ҳам
иштирок
этиши
мумкин
(
ФКнинг
441-
моддаси
).
Бу
ўринда
олувчи
шартнома
тарафларидан
бири
бўлиб
ҳисобланмасада
,
аммо
унга
муайян
мажбуриятлар
,
энг
аввало
,
товарларни
қабул
қилиб
олиш
мажбурияти
юклатилади
(
ФКнинг
446-
моддаси
).
Иккинчидан
,
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномаси
объектининг
ҳам
ўзига
хос
хусусиятга
эгалиги
.
Объект
кенг
маънода
“
моддий
объект
”
сифатида
тушуниладиган
товарлар
,
яъни
истеъмол
қилишга
қаратилган
ҳамда
бозорда
сотиш
учун
тайёрланган
маҳсулотлар
ҳисобланади
.
Маҳсулот
етказиб
бериш
шартномасининг
объекти
сифатида
одатда
бир
турдаги
товарларнинг
гуруҳи
иштирок
этади
.
Бинобарин
,
айнан
битта
товар
ҳам
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномасининг
,
ҳам
олди
-
сотди
шартномасининг
объекти
бўлиши
мумкин
.
Аммо
олди
-
сотди
шартномасининг
объекти
ҳар
қандай
ашё
бўлиши
мумкин
,
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномасида
эса
тадбиркорлик
фаолиятида
фойдаланиш
учун
ҳам
яроқли
бўлиши
талаб
этилади
.
Учинчидан
,
бозорда
товарларни
етказиб
бериш
нуқтаи
назаридан
маҳсулот
етказиб
беришда
бир
қанча
махсус
талаблар
тақдим
этилиши
мумкин
.
Назаримизда
,
ушбу
талабларни
икки
гуруҳга
ажратиш
мумкин
.
Чунончи
биринчи
гуруҳ
истеъмолчилар
манфаатларига
мос
ҳолда
кўрсатиладиган
ҳамда
товарларни
мажбурий
тартибда
сертификатлаштиришдан
иборат
бўлган
талабларни
қамраб
олади
.
Ҳозирги
пайтда
мажбурий
тартибда
сертификатланадиган
,
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
ишлаб
чиқариладиган
ва
унга
олиб
кириладиган
маҳсулотлар
турлари
рўйхати
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2011
йил
28
апрелдаги
122-
сон
қарори
[5]
билан
тасдиқланган
бўлиб
,
уларга
болалар
учун
товарлар
,
озиқ
-
овқат
маҳсулотлари
,
қурилиш
материаллари
,
трикотаж
буюмлари
кабиларнинг
муайян
турлари
киритилган
.
Айни
пайтда
“
Истеъмолчиларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикасининг
қонуни
талабларига
мувофиқ
мувофиқлик
сертификати
бўлмаган
тақдирда
,
ушбу
товарлар
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномасининг
объекти
бўла
олмайди
,
мазкур
шартнома
тузилган
ҳолларда
эса
ФКнинг
116-
моддаси
бўйича
ҳақиқий
эмас
деб
топиш
лозим
.
Бошқача
айтганда
,
ушбу
қоидалар
ўзининг
амал
қилиш
доирасида
мажбурий
характерга
эга
,
уларга
амал
қилмаслик
тегишли
жавобгарликларни
келтириб
чиқаради
[2].
Иккинчи
гуруҳ
талабларига
эса
маҳсулот
етказиб
беришнинг
алоҳида
турларига
тааллуқли
бўлиб
,
улар
товарлар
келиб
чиқишининг
очиқлигини
тасдиқлаш
зарурлигини
тақозо
этади
.
Жумладан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2005
йил
30
декабрдаги
285-
сон
қарори
билан
тасдиқланган
“
Этил
спирти
ва
алкоголли
маҳсулотлар
ишлаб
чиқариш
фаолиятини
лицензиялаш
тўғрисида
”
ги
низом
[4]
этил
спирти
ва
алкоголли
маҳсулотлар
ишлаб
чиқариш
фаолиятини
амалга
ошириш
тартиб
-
таомилларини
белгилайди
.
Низом
талабларига
кўра
этил
спирти
ва
алкоголли
маҳсулотлар
ишлаб
чиқаришнинг
расмийлигини
тасдиқловчи
ҳужжатлар
таркибида
мувофиқлик
сертификати
,
гигиена
сертификати
,
ишлаб
чиқаришнинг
меҳнатни
муҳофаза
қилиш
ва
техника
хавфсизлиги
,
ёнғин
хавфсизлиги
талабларига
мувофиқлиги
тўғрисида
хулосалар
,
ишлаб
чиқариш
бўйича
таклиф
этилаётган
қувватларни
фойдаланишга
топширишнинг
иқтисодий
жиҳатдан
мақсадга
мувофиқлиги
ҳамда
белгиланган
талабларга
мувофиқ
ишлаб
чиқариш
учун
зарур
шарт
-
шароитларнинг
мавжудлиги
тўғрисида
хулоса
кабилар
бўлиши
талаб
этилади
.
Мазкур
ҳужжатларнинг
барчаси
товарларни
уни
улгуржи
савдога
етказиб
беришга
қадар
бўлиши
лозим
.
Тўртинчидан
,
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномасининг
муҳим
хусусиятларидан
бири
–
бу
уни
бажаришга
оид
ҳамда
шартномада
белгиланадиган
муддатлар
ҳисобланади
.
Зеро
,
муддат
давомида
ҳуқуқ
соҳиби
субъектив
ҳуқуқ
асосида
ўзида
мавжуд
бўлган
имкониятларни
амалга
оширишга
ҳақли
бўлади
.
Субъектив
ҳуқуқларни
тегишли
муддат
давомида
амалга
оширмаслик
муддатнинг
ўтиши
билан
бу
ҳуқуқнинг
йўқотилишига
олиб
келади
[10, 13-
б
].
Бу
ўринда
шартноманинг
ўзига
хослиги
товарларни
етказиб
бериш
бир
марталик
ҳаракатларга
боғлиқ
бўлмаган
ҳолда
,
муайян
давр
мобайнида
(
масалан
,
йил
давомида
)
келишилган
туркум
(
гуруҳ
)
маҳсулотларни
етказиб
бериш
бўйича
босқичма
-
босқич
амалга
оширилишида
намоён
бўлади
.
Босқичма
-
босқич
амалга
ошириш
эса
,
назаримизда
,
товарни
маҳсулот
ишлаб
чиқариш
технологияси
ёки
уни
сотиб
олувчининг
тадбиркорлик
фаолиятида
фойдаланиш
эҳтиёжлари
билан
боғлиқ
бўлиши
мумкин
.
Бир
сўз
билан
айтганда
,
муносабатларнинг
узоқ
давом
этиши
–
алоҳида
аҳамиятга
эга
бўлган
объектив
омил
бўлиб
,
у
тарафларнинг
хоҳиш
-
иродасига
боғлиқ
эмас
.
Бундай
ҳолларда
фақат
тарафларнинг
ўзаро
келишувига
мувофиқ
фақат
шартномани
бажариш
муддатлари
доирасида
ўзгартишлар
киритилиши
мумкин
,
холос
.
Бу
борада
И
.
Г
.
Вахнин
:
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномаси
узоқ
муддатга
мўлжалланганлигидан
қатъи
назар
,
у
шартноманинг
мустақил
тури
сифатида
ўзининг
яхлитлигини
йўқотмайди
[7, 30-
с
],
деб
айтади
.
Сирасини
айтганда
,
бозор
иқтисодиёти
шароитида
шартномани
тузиш
,
уни
расмийлаштиришга
тайёргарлик
кўриш
бўйича
узоқ
келишувлар
давом
этиши
табиий
ҳолдир
.
Бу
ўринда
оферта
йўллаш
ёки
бошқа
тарафнинг
акцептига
қарши
оферта
тақдим
этиш
,
одатда
,
ҳар
доим
ҳам
амалга
ошмайди
,
балки
бир
қанча
“
раунд
”
лар
давомида
шартнома
лойиҳаси
устида
аниқ
мақсадга
йўналтирилган
ишлар
ва
унинг
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
50
муайян
қисмлари
бўйича
келишувга
эришиладиган
босқичма
-
босқич
жараён
кузатилади
[6, 219-
р
].
Шу
билан
бирга
,
фикримизча
,
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномаси
бугунги
кунда
нафақат
тадбиркорлик
фаолияти
,
балки
маҳсулот
етказиб
беришга
оид
фаолиятнинг
янги
турини
қамраб
олишини
қонунчиликда
белгилаш
вақти
келди
.
Жумладан
,
мазкур
фаолият
нафақат
бозор
иқтисодиёти
шароитида
кенг
тарқалган
,
балки
миллий
қонунчиликда
ҳам
белгиланган
.
Хусусан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексининг
180-
моддаси
иккинчи
қисмига
кўра
агар
таъсис
ҳужжатларига
мувофиқ
муассасага
даромад
келтирадиган
фаолият
билан
шуғулланиш
ҳуқуқи
берилган
бўлса
,
бундай
фаолиятдан
олинган
даромад
ва
бу
даромад
ҳисобидан
сотиб
олинган
мол
-
мулк
муассасанинг
мустақил
тасарруфига
ўтади
ва
алоҳида
балансда
ҳисобга
олинади
.
Зеро
,
муассасаларнинг
мол
-
мулки
мулкдори
томонидан
смета
бўйича
ажратиладиган
маблағ
воситалари
ҳисобига
сотиб
олинган
мол
-
мулклардан
ва
мустақил
хўжалик
ёки
бошқа
йўналишдаги
фаолият
ҳисобига
олинган
воситалардан
шаклланиши
мумкин
[3].
Бинобарин
,
даромад
олишга
қаратилган
тадбиркорлик
фаолияти
билан
бир
қаторда
нодавлат
нотижорат
ташкилотлар
даромад
келтиришга
йўналтирилган
бошқа
фаолият
турини
амалга
оширишлари
мумкин
.
Аммо
ушбу
мезон
фуқаролик
қонунчилигининг
маҳсулот
етказиб
беришга
оид
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилган
нормаларида
инобатга
олинмаган
.
Юқоридагилардан
,
шу
билан
бирга
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномасини
амалиётда
қўллаш
бўйича
тўпланган
тажрибадан
келиб
чиқиб
,
Фуқаролик
кодексининг
437-
моддасини
қуйидаги
таҳрирда
баён
этиш
лозим
:
“
437-
модда
.
Маҳсулот
етказиб
бериш
шартномаси
Маҳсулот
етказиб
бериш
шартномасига
мувофиқ
тадбиркорлик
фаолияти
билан
шуғулланаётган
ёки
таъсис
ҳужжатларига
мувофиқ
даромад
келтирадиган
фаолиятнинг
бошқа
тури
билан
шуғулланаётган
маҳсулот
етказиб
берувчи
-
сотувчи
шартлашилган
муддатда
ёки
муддатларда
ўзи
ишлаб
чиқарадиган
ёхуд
сотиб
оладиган
товарларни
сотиб
олувчига
тадбиркорлик
фаолиятида
фойдаланиш
учун
ёки
шахсий
,
оилавий
мақсадларда
,
рўзғорда
ва
шунга
ўхшаш
бошқа
мақсадларда
фойдаланиш
билан
боғлиқ
бўлмаган
бошқа
мақсадларда
фойдаланиш
учун
топшириш
,
сотиб
олувчи
эса
товарларни
қабул
қилиш
ва
уларнинг
ҳақини
тўлаш
мажбуриятини
олади
.”.
Келтирилган
ушбу
таърифнинг
янгилиги
,
биринчидан
,
у
фойда
келтиришга
қаратилган
фаолиятнинг
янги
турини
ўзида
акс
эттиради
;
иккинчидан
,
шартномадан
кўзланган
асосий
мақсад
–
“
доимий
тарзда
даромад
олиш
”
ўзининг
“
эксклюзив
”
лигини
йўқотади
,
яъни
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномаси
доимий
тусга
эга
бўлмаган
тарзда
фойда
олиш
мақсадида
ҳам
тузилиши
мумкинлигини
назарда
тутади
.
Бундан
ташқари
,
амалиётда
маҳсулот
етказиб
беришга
оид
шартнома
муносабатларида
сотиб
олувчи
тарафлар
ўртасида
келишилган
айнан
бир
товарни
олиш
истагига
эга
бўлган
ҳолларда
қарздор
томонидан
ўз
зиммасига
олган
мажбуриятларни
ихтиёрий
равишда
бажармаслик
ҳолатлари
ҳам
учраб
туради
.
Мазкур
ҳолатда
сотиб
олувчи
ўз
ҳуқуқини
ўзи
ҳимоя
қилиш
юзасидан
судга
мурожаат
қилиши
ва
бурчни
аслича
(
натура
)
бажаришга
мажбур
қилиш
орқали
“
мажбуриятни
лозим
даражада
бажарилиши
”
ни
талаб
қилишга
ҳақли
(
ФКнинг
11-
моддаси
).
Бу
ўринда
,
назаримизда
,
сотиб
олувчида
мажбуриятни
натура
ҳолида
бажаришга
мажбур
қилишни
талаб
қилиш
ҳуқуқидан
,
қачонки
хусусий
аломатларга
эга
бўлган
ашё
мажбурият
предмети
бўлган
тақдирда
,
фойдаланиш
мумкин
.
Зеро
,
мажбурият
предмети
турга
хос
аломатлари
билан
белгиланган
ашё
бўлган
тақдирда
кредитор
мустақил
тарзда
худди
шундай
ашёни
сотиб
олиши
мумкин
.
Чунончи
,
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномасининг
предмети
муомаладан
чиқарилмаган
ҳар
қандай
ашё
бўлиб
,
бу
борада
Ю
.
К
.
Толстой
ва
А
.
П
.
Сергеевлар
таъкидлаганларидек
,
турга
хос
аломатлари
билан
белгиланган
ашёлар
олди
-
сотдига
оид
муносабатларнинг
предмети
бўлиши
мумкин
[9, 30-
с
].
Хулоса
қилиб
айтганда
,
маҳсулот
етказиб
бериш
шартномаси
олди
-
сотдининг
бир
тури
сифатида
ўзига
хос
муҳим
хусусиятларга
эга
.
Айни
пайтда
демократик
бозор
ислоҳотларининг
ривожланиб
бориши
,
ушбу
шартномани
ҳуқуқий
тартибга
солишга
қаратилган
қонун
ҳужжатларини
мунтазам
равишда
такомиллаштиришни
тақозо
этади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш
.
М
.
Мирзиёевнинг
Олий
Мажлисга
мурожаатномаси
//
Халқ
сўзи
. – 2017.
2.
Ўзбекистон
Республикаси
“
Истеъмолчиларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
тўғрисида
”
ги
Қонунига
шарҳ
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 2005.
3.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодекси
биринчи
қисмига
шарҳ
. (
Профессионал
(
малакали
)
шарҳлар
).
Адлия
вазирлиги
. –
Тошкент
, 2010
й
.
4.
Ўзбекистон
Республикасининг
қонун
ҳужжатлари
тўплами
. – 2005. –
№
52. – 391-
м
.
5.
Ўзбекистон
Республикасининг
қонун
ҳужжатлари
тўплами
. – 2011. –
№
18. – 178-
м
.
6.
Farnsworth A. Precontractual Liability and
Preliminary Agreements: Fair Dealing and Failed
Negotiations // Columbia Law Review, Volume 87, March
1987. –
№
.2. – 380
р
.
7.
Вахнин
И
.
Г
.
Учет
целей
договора
и
целей
деятельности
сторон
при
формировании
условий
договора
поставки
//
Законодательство
. –.2000. –
№
1 –
С
.30-36.
8.
Гаврилова
А
.
М
.
Договор
поставки
в
условиях
рыночной
экономики
:
Автореф
.
дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
.
–
Саратов
, 2001. – 90
с
.
9.
Гражданское
право
.
Учебник
/
Под
ред
.
А
.
П
.
Сергеева
,
Ю
.
К
.
Толстого
. –
М
., 1998.
Часть
2. – 580
с
.
10.
Ибратова
Ф
.
Б
.
Фуқаролик
ҳуқуқий
муддатларнинг
аҳамияти
,
моҳияти
ва
муаммолари
:
юрид
.
фанлар
номзоди
...
диссертацияси
. –
Т
.:
Тошкент
давлат
юридик
институти
. – 2008. – 60
б
.
11.
Раҳмонқулов
Ҳ
.
Олди
-
сотди
шартномаси
.
Ўқув
қўлланма
. –
Т
.,
Адолат
, 2000. – 120
б
.
12.
Саматов
Т
.
Етказиб
бериш
шартномаси
//
Huquq va Burch. – 2006. –
№
3. –
Б
.14-16.
13.
Хикматов
А
.
Маҳсулот
етказиб
бериш
шартномаси
ва
унинг
хусусиятлари
// Korxonani
boshqarish–
Управление
предприятием
. – 2012. –
№
9.
–
Б
.28-30.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
51
14.
Шевченко
Л
.
И
.
Проблемы
формирования
договорных
отношений
поставки
в
условиях
становления
в
Российской
Федерации
рыночной
экономики
:
Автореф
.
дис
.
докт
.
юрид
.
наук
. – 2001. –
30
с
.
М
.
Болтаев
ТДЮУ
“
Бизнес
ҳуқуқи
”
кафедраси
катта
ўқитувчиси
,
ю
.
ф
.
н
.
ТАДБИРКОРЛИК
ФАОЛИЯТИНИ
ИХТИЁРИЙ
ТУГАТИШНИ
ҲУҚУҚИЙ
ТАРТИБГА
СОЛИШ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
ушбу
мақолада
тадбиркорлик
фаолиятини
ихтиёрий
тугатишнинг
ҳуқуқий
асослари
ўрганилган
.
Ўзбекистон
Республикасида
тадбиркорлик
фаолиятини
ихтиёрий
тугатишнинг
ўзига
хос
хусусиятлари
очиб
берилган
ва
таҳлил
қилинган
.
Таянч
сўзлар
:
тугатиш
,
банкротлик
,
лицензия
,
корхона
.
Аннотация
:
в
этой
статье
рассматриваются
право
-
вые
основы
регулирования
добровольной
ликвидации
предпринимательской
деятельности
.
Проанализиро
-
ваны
и
выделены
отличительные
особенности
добровольной
ликвидации
предпринимательской
деятельности
в
Республике
Узбекистан
.
Ключевые
слова
:
ликвидация
,
банкротство
,
лицензия
,
предприятие
.
Annotation:
in this article studied the legal basis for
regulating the voluntary liquidation of business activities.
Analyzed and highlighted the distinctive features of the
voluntary liquidation of business activities in the Republic
of Uzbekistan.
Keywords:
liquidation, bankruptcy, license, enterprise.
Сўнгги
йилларда
юртимизда
тадбиркорлик
фаолияти
субъектларининг
фаолиятини
ташкил
этиш
,
уларга
имтиёз
ва
енгилликлар
бериш
,
текширишларни
қисқартириш
,
ортиқча
бюрократик
тўсиқларни
бартараф
этишга
алоҳида
эътибор
қаратилмоқда
.
Ислоҳотлар
натижасида
кўплаб
қонун
ҳужжатлари
қабул
қилинди
,
амалдагиларига
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритилди
.
Бироқ
тадбиркорлик
фаолияти
субъектларини
тугатиш
билан
боғлиқ
масалаларни
истисно
ҳолат
сифатида
эътироф
этиш
мумкин
.
Чунки
бу
йўналишдаги
қонун
ҳужжатларини
такомиллаштириш
нисбатан
суст
амалга
оширилмоқда
.
Тадбиркорлик
фаолиятини
ташкил
этиш
масаласи
улар
фаолиятини
тугатиш
билан
чамбарчас
боғлиқ
ва
ҳуқуқ
нормаларини
такомиллаштириш
икки
йўналишда
параллел
равишда
амалга
оширилиши
мақсадга
мувофиқ
.
Ўзбекистон
Республикасининг
фуқаролик
қонунчилигига
кўра
юридик
шахсни
тугатиш
унинг
ҳуқуқ
ва
бурчлари
ҳуқуқий
ворислик
тартибида
бошқа
шахсга
ўтмасдан
бекор
қилинишига
олиб
келиши
белгиланган
(
ФКнинг
53-
моддаси
биринчи
қисми
).
Ҳуқуқ
ва
бурчларнинг
бекор
бўлиши
тугатишнинг
асосий
мезонидир
.
Ш
.
Асьянов
таъкидлаганидек
,
юридик
шахснинг
ҳуқуқ
лаёқати
у
ташкил
этилган
пайтдан
бошланади
ва
у
тугатилган
пайтдан
тўхтатилади
[1].
Ш
.
Нуриддинованинг
ёзишича
, “
бекор
бўлиш
” -
қайта
ташкил
этиш
ва
тугатишнинг
йиғиндиси
эканлиги
илмий
нуқтаи
назардан
асослантирилиши
ва
фуқаролик
қонун
ҳужжатларида
“
бекор
бўлиш
”
атамасини
киритишнинг
назарий
жиҳатларини
ишлаб
чиқиш
зарур
[2, 5-
б
].
Назарий
жиҳатдан
юридик
шахслар
тугатиш
ёки
қайта
ташкил
этиш
оқибатида
бекор
бўлади
.
