ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
33
С
.
Юсупов
ТДЮУ
«
Ҳуқуқий
тадқиқодлар
маркази
»
катта
илмий
ходим
изланувчиси
ДАВЛАТ
ХИЗМАТЛАРИНИ
КЎРСАТИШ
БИЛАН
БОҒЛИҚ
МУРОЖААТЛАРНИ
КЎРИБ
ЧИҚИШНИНГ
ХУСУСИЯТЛАРИ
Аннотация
:
ушбу
мақолада
давлат
хизматларини
кўрсатиш
юзасидан
келиб
тушган
мурожаатларни
кўриб
чиқиш
ва
ҳал
этиш
билан
боғлиқ
жараёнларда
вужудга
келадиган
муаммоларни
бартараф
этишга
оид
муносабатлар
,
бу
борада
миллий
қонунчилигимизнинг
ўзига
хос
хусусиятлари
,
келгусида
бу
туркумдаги
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилган
нормаларни
янада
самарадорлигини
оширига
қаратилган
механизмларни
ишлаб
чиқишга
доир
таклифлар
ёритилган
.
Калит
сўзлар
:
давлат
хизмати
,
мурожаат
,
маъмурий
тартиб
-
таомил
,
процессуал
тартиб
,
индивидуал
маъмурий
ишлар
,
маъмурий
тартиб
-
таомиллар
,
оммавий
ҳокимият
,
ижтимоий
хизматлар
,
бошқарувнинг
индивидуал
ҳужжатлари
.
Аннотация
:
в
настоящей
статье
рассмотрены
вопросы
касательно
отношений
,
возникающих
с
устранением
проблем
,
возникающих
в
процессе
рассмотрения
и
разрешения
принятых
обращений
,
связанных
с
оказанием
государственных
услуг
,
особенности
национального
законодательства
в
данной
сфере
,
а
также
предложения
по
разработке
в
будущем
механизмов
по
повышению
эффективности
норм
,
направленных
на
урегулирование
отношений
данной
категории
.
Ключевые
слова
:
государственная
служба
,
обращение
,
административная
процедура
,
процессуальный
порядок
,
индивидуальные
административные
дела
,
административные
процедуры
,
публичная
власть
,
социальные
услуги
,
индивидуальный
управленческий
акт
.
Annotation:
this article discusses issues related to
relations arising from the elimination of problems arising in
the process of reviewing and resolving received
complaints related to the provision of public services, the
specifics of national legislation in this area, as well as
proposals for the development in the future of
mechanisms to improve the effectiveness of standards
aimed at Settlement of relations of this category.
Key words
: state service, appeal, administrative
procedure, procedural order, individual administrative
cases, administrative procedures, public authority, social
services, individual management act.
Бугунги
кунда
давлат
хизмати
ва
жамият
ишларини
ташкил
этиш
,
инсон
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
долзарб
аҳамиятга
эга
.
Хизмат
фаолиятининг
турлари
,
шакллари
кўп
йиллар
давомида
шаклланиб
келган
,
хизматни
ташкил
этиш
ва
унинг
фаолият
масалаларини
тартибга
соладиган
қонунлар
қабул
қилинмоқда
.
Хизматнинг
шаклланиши
ва
ривожланиши
жамият
доирасида
ҳамда
унинг
эҳтиёжлари
учун
амалга
оширилган
.
Инсоният
тараққиётининг
дастлабки
босқичидаёқ
меҳнат
тақсимоти
унда
турли
хил
ижтимоий
гуруҳлар
шаклланишига
олиб
келган
.
Бу
гуруҳлар
кейинчалик
синфлар
,
табақалар
,
яъни
ишчилар
,
деҳқонлар
,
зиёлилар
деб
номланди
.
Мазкур
ижтимоий
гуруҳлар
орасидан
хизматчилар
гуруҳи
ҳам
муносиб
ўрин
эгаллади
,
уларнинг
фаолияти
эса
«
хизмат
»
деган
номни
олди
.
Мазкур
йўналишда
махсус
тадқиқот
олиб
борган
Н
.
Саидгазиеванинг
фикрича
, “
Бу
давлат
пайдо
бўлишидан
анча
олдин
рўй
берди
.
Сўнгра
хизматнинг
ўзида
ҳам
табақаланиш
амалга
ошди
:
давлат
вужудга
келиши
билан
давлат
хизмати
пайдо
бўлди
” [1, 22-
бет
].
Давлат
ҳокимиятининг
жамият
,
халқ
олдидаги
очиқлиги
масаласи
ҳозирги
демократик
давлатлар
учун
энг
долзарб
муаммолардан
бири
ҳисобланади
.
Айнан
мулоқот
асосида
,
ахборот
алмашиниш
жараёнида
фуқароларнинг
ҳокимият
органларига
ишончи
шаклланади
.
Маълумки
,
маъмурий
тартиб
-
таомиллар
фуқаролар
ва
ташкилотларнинг
конституциявий
ҳуқуқларини
амалга
ошириш
,
жумладан
,
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
давлат
хизматларини
олиш
тўғрисидаги
мурожаатларини
кўриб
чиқишни
таъминлашнинг
ҳуқуқий
кафолати
бўлиб
хизмат
қилади
.
Сирасини
айтганда
,
ҳар
қандай
давлат
хизматларини
олиш
бўйича
аризалар
(
масалан
,
ИИВга
–
судланганлик
тўғрисида
маълумотнома
олиш
ҳақида
,
Давлат
солиқ
қўмитасига
–
солиқ
бўйича
қарздорлик
мавжуд
эмаслиги
тўғрисидаги
маълумотнома
олиш
ҳақида
)
аслида
мурожаат
ҳисобланади
.
Шунинг
учун
бундай
мурожаатларни
кўриб
чиқиш
билан
боғлиқ
тартиб
-
таомиллар
,
уларнинг
қатъий
белгиланганлиги
,
очиқлиги
ва
шаффофлиги
катта
аҳамият
касб
этади
.
Процедуравий
фаолият
турли
шахсларнинг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
амалга
оширишни
таъминлашда
намоён
бўлади
ҳамда
норматив
жиҳатдан
белгиланган
доирада
(
маъмурий
тартиб
-
таомиллар
билан
)
амалга
оширилади
.
Маъмурий
тартиб
-
таомил
деганда
,
ижроия
ҳокимият
органларининг
индивидуал
ишларни
кўриб
чиқиш
ва
ҳал
этиш
,
бунинг
натижасида
индивидуал
маъмурий
ҳужжат
чиқариш
ҳамда
уларнинг
ижроия
ҳокимият
органлари
билан
ҳамкорлиги
жараёнида
кейингисининг
ўз
вазифа
ва
функцияларини
бажариш
доирасида
шахсларнинг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
амалга
оширишни
таъминлашга
қаратилган
фаолиятининг
ўрнатилган
тартиби
тушунилади
[2, 7-8-
бет
].
Россиялик
тадқиқотчи
И
.
М
.
Лазерев
маъмурий
жараёнда
шикоят
бериш
тартиби
маъмурий
юрисдикция
институтининг
таркибига
киради
,
деб
ҳисоблайди
.
Унинг
фикрича
,
шикоят
бериш
низонинг
келиб
чиқиши
ва
мажбурлов
чораси
қўлланиши
мумкинлигини
назарда
тутади
.
Шунинг
учун
ҳам
унинг
нуқтаи
назарича
,
шикоят
бериш
тартибини
маъмурий
тартиб
-
таомиллар
тўғрисидаги
қонунчиликка
киритиш
мақсадга
мувофиқдир
,
яъни
шикоят
маъмурий
тартиб
-
таомилларни
амалга
оширишда
фуқаролар
ва
ташкилотларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишнинг
асосий
воситаси
ҳисобланади
[3, 10-
бет
].
Шуниси
диққатга
сазоворки
,
И
.
М
.
Лазерев
маъмурий
тартиб
-
таомилларни
амалга
оширишнинг
қуйидаги
юридик
шакли
хусусиятига
эътибор
қаратган
:
бир
томондан
,
бошқарувнинг
индивидуал
ҳужжатлари
маъмурий
тартиб
-
таомилларни
амалга
оширишнинг
тугалланганлигини
юридик
жиҳатдан
расмийлаштиради
;
бошқа
томондан
,
давлат
органлари
индивидуал
ҳуқуқий
ҳужжатлар
ёрдамида
маъмурий
тартиб
-
таомиллар
бошланишига
туртки
(
масалан
,
фуқаролар
томонидан
мажбуриятларнинг
бажарилиши
ёки
назорат
-
текширув
функциялари
билан
боғлиқ
).
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
34
Бироқ
,
маъмурий
тартиб
-
таомиллар
бошланишига
нафақат
давлат
органлари
балки
фуқаролар
ва
ташкилотлар
томонидан
ҳам
ташаббус
намоён
қилинади
.
Бундай
ҳолларда
индивидуал
тартибга
солувчи
ҳужжатлар
фуқаролар
ва
ташкилотларнинг
мурожаатлари
сабабли
келиб
чиқадиган
маъмурий
тартиб
-
таомилларни
амалга
оширади
(
шикоятлар
,
таклифлар
ва
аризалар
назарда
тутилмоқда
) [4, 103-
бет
].
М
.
В
.
Силайчевнинг
фикрича
эса
,
маъмурий
тартиб
-
таомиллар
маъмурий
жараённинг
турларидан
биридир
.
Бунда
низо
мавжуд
бўлмаган
индивидуал
маъмурий
ишларни
кўриб
чиқиш
ва
ҳал
этиш
бўйича
давлат
-
ҳокимият
ваколатига
эга
бўлган
ваколатли
давлат
ҳокимияти
органларининг
маъмурий
-
процессуал
нормалар
билан
тартибга
солинган
фаолияти
тушунилади
.
Кўриниб
турибдики
,
бу
ерда
мурожаат
қилган
шахс
ва
устидан
шикоят
қилинаётган
шахс
ўртасида
низонинг
мавжуд
эмаслигига
алоҳида
эътибор
қаратилган
.
Давлат
ҳокимияти
органлари
ҳамда
мансабдор
шахсларнинг
демократик
тамойиллар
асосида
мурожаатларни
кўриб
чиқиш
бўйича
ваколатларини
амалга
оширишнинг
қонун
билан
белгиланган
тартиби
тариқасидаги
маъмурий
тартиб
-
таомиллар
, –
дейди
А
.
В
.
Новиков
, –
нафақат
давлат
органларида
юзага
келадиган
маъмурий
-
процессуал
муносабатларнинг
барқарор
концепциясини
шакллантиради
,
балки
давлат
бошқарувини
яхшилаш
,
бошқарув
хатти
-
ҳаракатларини
амалга
оширишнинг
қонуний
тартибини
ўрнатиш
ва
таъминлаш
ёки
мансабдор
шахсларнинг
ҳаракатсизлигини
бартараф
этиш
бўйича
масалаларни
ҳал
этиш
учун
шарт
-
шароит
яратади
[5, 9-
бет
].
Бизнинг
фикримизча
,
юқоридаги
қисқа
,
бироқ
нисбатан
теран
таъриф
мақбул
ҳисобланади
,
чунки
юридик
тартиб
-
таомил
давлат
ҳокимияти
органларининг
уларга
норматив
равишда
белгилаб
берилган
вазифа
ва
функцияларни
амалга
ошириши
учун
зарур
бўладиган
хатти
-
ҳаракатлар
кетма
-
кетлиги
(
тартиби
)
нинг
нормативларда
мустаҳкамланган
ифодасидир
.
Маъмурий
тартиб
-
таомиллар
давлат
ҳокимияти
органлари
билан
фуқаролар
ва
ташкилотларнинг
юридик
ҳамкорлиги
тариқасида
тушунилади
,
бунинг
устига
,
у
томонларнинг
ҳуқуқлари
,
эркинликлари
ва
қонуний
манфаатларига
дахл
қилинадиган
барча
ҳолатларда
норматив
жиҳатдан
муайян
тартиб
шаклига
эга
бўлиши
лозим
.
Маъмурий
тартиб
-
таомилларнинг
турли
-
туманлиги
давлат
функцияларини
бажариш
ва
давлат
хизматларини
тақдим
этиш
масалаларида
ҳамкорликни
ташкиллаштириш
воситаси
(
усулларидан
бири
)
ҳисобланади
[6, 6-
бет
]
Шундай
қилиб
,
хулоса
қилиш
мумкинки
,
тадқиқотимизнинг
предмети
нуқтаи
назаридан
,
маъмурий
тартиб
-
таомиллар
ваколатли
субъектлар
томонидан
мурожаатларни
кўриб
чиқиш
мақсадида
кетма
-
кетликда
содир
этиладиган
хатти
-
ҳаракатларни
амалга
оширишнинг
қонунда
ўрнатилган
тартибидир
.
Бундай
таърифда
ушбу
ҳодисанинг
барча
юридик
жиҳатдан
муҳим
элементлари
ўз
аксини
топган
.
Унинг
вазифаси
–
ўзбошимчалик
билан
асоссиз
қилинган
маъмурий
қарорларни
чеклаш
ва
давлат
органлари
ҳамда
унинг
мансабдор
шахслари
,
шунингдек
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
уларнинг
мурожаатлари
билан
боғлиқ
хатти
-
ҳаракатларига
қонуний
мезонларни
жорий
қилишдан
иборат
.
Кўрсатилан
фаолиятнинг
тартибга
солиниши
унга
очиқлик
ва
прогноз
қилиш
(
олдиндан
айтиб
бериш
)
хусусиятини
бахш
этади
.
Демакки
,
бу
тартиб
-
таомил
мурожаатларни
кўриб
чиқиш
жараёнининг
самарадорли
ва
демократик
бўлишига
ёрдам
беради
.
Оммавий
ахборот
воситаларида
ўринли
таъкидланганидек
, “
маъмурий
тартиб
-
таомилларнинг
мавжуд
эмаслиги
давлат
органлари
фаолиятига
салбий
таъсир
кўрсатади
,
чунки
аксарият
муҳим
элементлар
назарда
тутилмаган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
мавжуд
бўлганда
(
барча
тартиб
-
таомиллар
қайд
этилмаган
,
шикоят
қилиш
тартиби
назарда
тутилмаган
,
давлат
органлари
ходимларининг
хатти
-
ҳаракатлари
қатъий
белгилаб
берилмаган
ва
шу
к
.),
давлат
органлари
ичида
икки
гуруҳ
давлат
хизматчилари
намоён
бўлади
:
биринчиси
(
одатда
,
раҳбарлар
),
сифатли
давлат
хизматларини
кўрсатишни
ҳамда
уларни
электрон
шаклга
ўтказишни
талаб
қилади
,
иккинчиси
,
раҳбарият
талабига
мувофиқ
,
хизматларни
кўрсата
олмайди
,
чунки
амалдаги
норматив
ҳужжатга
риоя
қилишга
мажбур
” [7,
8-10-
бет
].
Шунинг
учун
2015
йилда
махсус
тузилган
ишчи
гуруҳ
доирасида
“
Маъмурий
тартиб
-
таомиллар
”
тўғрисидаги
қонун
лойиҳаси
ишлаб
чиқилган
эди
.
Ўзбекистон
ҳукумати
портали
(
Ягона
интерактив
давлат
хизматлари
портали
)
да
муҳокама
қилиш
учун
эълон
қилинган
“
Маъмурий
тартиб
-
таомиллар
тўғрисида
”
ги
қонун
лойиҳаси
маъмурий
тартиб
-
таомилларнинг
ягона
тамойиллари
ва
қоидаларини
белгилаб
беради
ҳамда
юридик
ва
жисмоний
шахсларнинг
давлат
органлари
билан
муносабатларида
қонун
устуворлигини
,
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатларини
таъминлашга
қаратилган
.
Шу
билан
бирга
,
унинг
амал
қилиши
тезкор
-
қидирув
фаолият
,
суриштирув
,
дастлабки
тергов
ҳамда
жиноят
мажбурлов
чораларини
қўллаш
билан
боғлиқ
бўлган
бошқа
фаолиятлар
,
шунингдек
маъмурий
ҳуқуқбузарликлар
тўғрисидаги
иш
юритувига
татбиқ
этилмаслиги
назарда
тутилган
.
Лойиҳада
маъмурий
тартиб
-
таомил
деганда
,
“
маъмурий
органларнинг
юридик
ва
жисмоний
шахсларга
нисбатан
,
жумладан
,
давлат
хизматларини
кўрсатишни
амалга
оширишда
ҳуқуқни
қўллаш
фаолиятини
тартибга
солувчи
процессуал
қоидалар
”
тушунилади
.
Қонун
лойиҳасига
биноан
,
давлат
органлари
маъмурий
ишларни
қонунга
асосан
,
қонунчилик
ҳужжатлари
доирасида
ҳамда
Конституция
нормалари
ва
тамойилларига
мувофиқ
амалга
оширишлари
шарт
.
Шу
билан
бирга
,
бартараф
этиб
бўлмайдиган
барча
зиддиятлар
ва
маъмурий
ишларни
юритиш
жараёнида
юзага
келадиган
қонунчилик
ҳужжатларидаги
ноаниқликлар
манфаатдор
шахсларнинг
фойдасига
ҳал
этилади
.
Қонун
лойиҳаси
маъмурий
органларга
“
манфаатдор
шахсларга
ҳаддан
ортиқ
мажбуриятлар
юклашни
,
фақатгина
расмий
қоидалар
ва
талабларга
риоя
этиш
мақсадида
,
уларга
ҳуқуқ
берилишини
рад
қилиш
ёки
бошқача
тарзда
уларнинг
ҳуқуқларини
чеклашни
”
тақиқлайди
.
Давлат
органларига
манфаатдор
шахслардан
ушбу
шахслар
томонидан
бошқа
ҳаракатлар
доирасида
аввал
содир
этилган
хатти
-
ҳаракатларни
такроран
содир
этишни
талаб
қилиш
тақиқланади
. “
Агар
маъмурий
органларга
тақдим
этилган
ҳужжатлар
(
маълумотлар
,
ахборотлар
)
мазмунан
бошқа
ҳужжатлар
зарурлигини
назарда
тутса
,
уларни
қўшимча
равишда
ёки
алоҳида
талаб
қилиб
олинмайди
.
Агар
маъмурий
органлар
томонидан
берилган
рухсатномалар
мазмунан
бошқа
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
35
рухсатномаларни
ҳам
қамраб
олган
бўлса
,
унда
улар
ҳам
берилган
ҳисобланади
”, –
дейилади
лойиҳа
матнида
[8].
Қонун
лойиҳаси
“
ягона
дарча
”
тамойилини
белгилаб
беради
:
агар
ишни
ҳал
қилиш
учун
зарур
бўлган
ҳужжатлар
ва
маълумотлар
бошқа
давлат
органларида
мавжуд
бўлса
,
унда
ишни
кўриб
чиқаётган
орган
кўрсатилган
ҳужжатлар
ва
маълумотларни
идоралараро
ҳамкорлик
тартибида
ариза
берувчининг
иштирокисиз
мустақил
равишда
олади
(
қонун
ҳужжатларида
назарда
тутилган
ҳолатлар
бундан
мустасно
).
Мувофиқлаштириш
тамойили
(“
ягона
дарча
”
тамойили
)
зарурат
туғилганда
маъмурий
тартиб
-
таомилларни
амалга
ошириш
учун
зарур
бўладиган
ҳужжатларни
тўплаш
мажбуриятини
ариза
берувчидан
олиб
давлат
органлари
зиммасига
юклашдан
иборат
.
Маъмурий
тартиб
-
таомилларни
ўтказувчи
органларнинг
бошқа
идоралар
томонидан
тақдим
этиладиган
ҳужжатларни
мустақил
сўраб
олиш
мажбурияти
маъмурий
тартиб
-
таомиллар
тўғрисидаги
хорижий
қонунлар
учун
одатий
ҳол
(
типик
)
ҳисобланади
[9].
Шунингдек
,
ушбу
таомилнинг
мазмун
-
моҳиятини
идоралараро
ҳамкорликнинг
бошқа
шакллари
,
масалан
,
ҳокимият
органлари
томонидан
комплекс
маъмурий
тартиб
-
таомилларни
биргаликда
амалга
оширишнинг
,
давлат
хизматларини
кўрсатишнинг
кўп
тармоқли
марказларини
яратиш
ташкил
этади
.
Ўзбекистонда
“
давлат
хизматлари
”
тушунчаси
қўллана
бошланганига
унчалик
кўп
бўлгани
йўқ
,
ваҳоланки
,
аксарият
хорижий
мамалакатларда
бундай
хизматлар
–
фуқаролар
,
юридик
шахслар
ва
давлат
органлари
муносабатларининг
асосий
шаклларидан
бири
ҳисобланади
ва
унга
“
хизматларни
таъминловчи
”
тариқасида
қаралади
.
Бироқ
давлат
хизматларининг
бизнинг
ҳаётимизга
кириб
келиши
–
хорижий
тажрибадан
шунчаки
нусха
кўчириш
эмас
;
унинг
ортида
,
бизнинг
фикримизча
,
давлатнинг
жамиятдаги
роли
ва
вазифалари
ўзгариши
,
янги
қадриятлар
ва
устуворликларнинг
қарор
топиши
билан
боғлиқ
анча
жиддий
сабаблар
турибди
[10].
“
Давлат
хизматлари
”
атамаси
билан
бирга
,
кўпинча
,
бошқа
– “
оммавий
ҳокимият
хизматлари
”
атамасини
ҳам
учратиш
мумкин
.
Бунинг
устига
,
аксарият
ҳолларда
ушбу
иккала
термин
ҳам
айнан
бир
маънода
,
айнан
бир
вазиятларга
нисбатан
қўлланилади
.
Бизнинг
назаримизда
,
ушбу
тушунчаларни
аралаштириб
юбормаслик
лозим
,
чунки
улар
турли
мазмунга
эгадир
ва
кўрсатиладиган
хизматларни
турли
томондан
тавсифлайди
,
бироқ
уларни
қарама
-
қарши
қўйиш
ҳам
хато
бўлган
бўлур
эди
.
Айнан
бир
хил
хизматни
кўрсатиш
бир
қатор
ҳолларда
ҳам
давлат
,
ҳам
оммавий
ҳокимият
хизмати
ҳисобланиши
мумкин
.
Давлат
хизматлари
,
биринчи
навбатда
,
уни
кўрсатадиган
субъектни
тавсифлайди
–
бу
ҳар
доим
давлат
органларидир
.
Бизнинг
фикримизча
,
“
оммавий
ҳокимият
ва
ижтимоий
хизматлар
”
термини
“
давлат
хизматлари
”
атамасидан
анча
кенгдир
,
уларни
ҳам
давлат
,
ҳам
нодавлат
тузилмалари
кўрсатиши
мумкин
,
бироқ
асосийси
,
уларнинг
бажарилишидан
жамиятнинг
манфаатдорлиги
,
ижтимоий
манфаат
,
социал
аҳамияти
уларни
бирлаштириб
туради
.
Бундай
хизматларни
ким
бажаради
–
кўпинча
бу
савол
истеъмолчилар
учун
иккиламчи
бўлиб
,
унинг
ҳал
этилиши
бир
қатор
ҳолатларга
боғлиқдир
;
шу
билан
бирга
,
бунда
,
хизмат
кўрсатишнинг
самарадорлиги
асосий
мезонлардан
бири
бўлиб
ҳисобланади
.
Давлат
хизматлари
уларнинг
давлат
органларининг
ўзлари
томонидан
бевосита
ижро
этилишини
назарда
тутади
.
Оммавий
ҳокимият
ва
ижтимоий
хизматлар
масаласига
келсак
,
давлат
органлари
уларни
мустақил
равишда
ижро
этишлари
мумкин
,
уларнинг
ижросини
нодавлат
органлари
ва
муассасалари
(
масалан
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
ёхуд
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
)
га
юбориши
ҳам
мумкин
.
Хулоса
сифатида
шуни
таъкидлаб
ўтиш
мумкинки
,
биринчидан
мурожаатлар
билан
ишлаш
тартиби
давлат
органлари
хизмат
-
фаолиятининг
махсус
йўналишини
ташкил
этади
.
Бу
фаолият
йўналиши
мурожаатлар
билан
ишлаш
билан
боғлиқ
бўлган
ҳужжатларни
тузиш
,
расмийлаштириш
,
маълумотларни
қайта
ишлаш
,
йиғма
жилдлар
қилиш
ва
уларни
сақлаш
кабиларни
ўз
ичига
олади
.
Мурожаатлар
билан
ишлашга
оид
фаолият
қанчалик
уюшқоқлик
билан
ташкил
этилганлиги
,
ҳужжатларнинг
тўғри
тузилганлиги
ва
расмийлаштирилганлиги
кўп
жиҳатдан
бу
масалада
ўз
вақтида
ва
тўғри
қарор
қабул
қилинишига
асос
яратади
.
Иккинчидан
,
давлат
хизматларидан
фойдаланиш
учун
жисмоний
ва
юридик
шахслар
у
ёки
бу
давлат
хизмати
турини
назарда
тутган
ҳолда
мурожаат
йўллашлари
мумкин
бўлади
.
Бундай
мурожаатлар
алоҳида
шахсларни
ва
ташкилотларни
жамият
бошқарувига
жалб
этишнинг
ўзига
хос
воситаси
сифатида
майдонга
чиқади
.
Давлат
хизмати
деганда
,
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
ўз
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
таъминлаш
масалалари
бўйича
давлат
органлари
ҳамда
уларнинг
мансабдор
шахсларига
ўзаро
мулоқотга
кириш
ташаббусини
намоён
этиб
мурожаат
қилиш
тушунилади
.
Давлат
хизматининг
белгилари
,
биринчидан
,
бундай
хизмат
кўрсатилишининг
индивидуаллиги
(
аниқ
жисмоний
ёки
юридик
шахсга
кўрсатилади
),
иккинчидан
,
давлат
ҳокимияти
органи
билан
мулоқатга
киришилади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Саид
-
Газиева
Н
.
Ўзбекистонда
давлат
хизматини
ислоҳ
қилишнинг
назарий
ва
амалий
муаммолари
,
Юрид
.
фан
.
док
….
дис
. –
Т
., 2010. –
Б
. 22.
2.
Морозова
О
.
В
.
Административные
процедуры
в
РФ
,
США
,
ФРГ
:
Автореф
.
дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
., 2010. –
С
. 7–8.
3.
Лазарев
И
.
М
.
Административные
процедуры
в
сфере
взаимоотношений
граждан
и
их
организаций
с
органами
исполнительной
власти
в
Российской
Федерации
:
Автореф
.
дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
.,
2002. –
С
. 10.
4.
Лазарев
И
.
М
.
Административные
процедуры
в
сфере
взаимоотношений
граждан
и
их
организаций
с
органами
исполнительной
власти
в
Российской
Феде
-
рации
:
Дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
., 2002. –
С
. 103.
5.
Силайчев
М
.
В
.
Правовая
теория
и
практика
ад
-
министративной
процедуры
:
автореф
.
дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
., 2009. –
С
. 9.
6.
Новиков
А
.
В
.
Обращения
граждан
:
администра
-
тивно
-
процедурные
правовые
аспекты
:
автореф
.
дис
.
…
канд
.
юрид
.
наук
. –
Воронеж
, 2006. –
С
. 6.
7.
Женетль
С
.
З
.
Административный
процесс
и
ад
-
министративные
процедуры
в
условиях
администра
-
тивной
реформы
:
Автореф
.
дис
. …
докт
.
юрид
.
наук
. –
М
., 2009. –
С
. 8–10.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
36
8.
Хамидов
И
.
Роль
административных
процедур
в
оказании
государственных
услуг
9.
Австриянинг
1991
йилги
«
Маъмурий
иш
юритишнинг
умумий
қоидалари
»
қонунида
бундай
тартиб
-
таомиллар
назарда
тутилган
(Bundesgesetzblatt.
№
51/1991).
10.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
«
Тадбиркорлик
субъектларига
«
ягона
дарча
»
таомили
бўйича
давлат
хизматлари
кўрсатиш
тартибини
янада
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
» 2015
йил
28
сентябрдаги
ПҚ
-2412-
сон
қарори
;
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2014
йил
15
апрелдаги
“
Тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
ошириш
ва
давлат
хизматларини
кўрсатиш
билан
боғлиқ
тартиботларни
янада
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
ПҚ
-2164-
сон
қарори
;
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2012
йил
30
декабрдаги
“
Интерактив
давлат
хизматлари
кўрсатишни
ҳисобга
олган
ҳолда
Интернет
тармоғида
Ўзбекистон
Республикасининг
Ҳукумат
портали
фаолиятини
янада
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
378-
сон
қарори
.
Н
.
Имомов
ю
.
ф
.
д
.,
ТДЮУ
профессор
в
.
б
.,
Ф
.
Урманбаева
мустақил
изланувчи
ВАСИЙЛИК
ВА
ҲОМИЙЛИКНИНГ
ФУҚАРОЛИК
ВА
ОИЛА
ҲУҚУҚИ
ИНСТИТУТИ
СИФАТИДАГИ
АҲАМИЯТИ
Аннотация
:
в
статье
исследован
институт
опеки
и
попечительства
в
гражданском
и
семейном
законода
-
тельстве
,
проанализированы
отличительные
особен
-
ности
норм
зарубежного
законодательства
.
Ключевые
слова
:
семейное
право
,
гражданское
право
,
опека
,
попечительство
,
институт
права
.
Аннотация
:
мақолада
фуқаролик
ва
оила
қонунчилигидаги
васийлик
ва
ҳомийлик
институти
ўрганилган
,
хорижий
мамлакатлар
қонунчилигининг
ўзига
хос
жиҳатлари
таҳлил
этилган
.
Калит
сўзлар
:
оила
ҳуқуқи
,
фуқаролик
ҳуқуқи
,
васийлик
,
ҳомийлик
,
ҳуқуқ
институти
.
Annotation:
in this article were researched institute of
guardianship and custody in civil and family legislation,
were analysed distinctive features of standards of the for-
eign legislation.
Key words:
family law, civil law, custody, guardian-
ship, legal institute.
Ҳуқуқий
институтлар
муайян
турдаги
ўхшаш
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилган
қоидалар
ва
нормалар
йиғиндисидан
ташкил
топади
.
Ҳуқуқий
институт
ижтимоий
муносабатларнинг
муайян
гуруҳини
тартибга
солувчи
қоидалар
ва
нормаларнинг
бирлашувидан
ва
умумий
қоидага
бўйсундирилишидан
ҳосил
бўлади
.
Бунда
ижтимоий
муносабатларни
тартибга
солувчи
ҳуқуқ
нормалари
муайян
мезон
ва
шартлар
асосида
гуруҳлаштирилади
.
Ҳуқуқ
назарияси
билан
шуғулланган
мутахассисларнинг
қайд
этишларича
,
ҳуқуқ
тизимини
тармоқларга
ва
институтларга
бўлиш
кимнингдир
хоҳиши
ёки
олимлар
ва
давлат
арбобларининг
истаги
эмас
.
Бу
жамиятда
мавжуд
турли
-
туман
ижтимоий
алоқалар
табиатидан
келиб
чиқувчи
объектив
заруриятдир
.
Ҳуқуқ
тармоғи
ва
институтларининг
ҳосил
бўлиши
,
аввало
,
ҳуқуқий
тартибга
солиш
предмети
ва
усулидан
келиб
чиқади
[9].
Айрим
мутахассисларнинг
фикрича
,
ижтимоий
муносабатларнинг
у
ёки
бу
ҳуқуқий
институтлар
шаклида
мустаҳкамланиши
ҳуқуқий
тартибга
солиш
мақсадларидан
биридир
.
Ушбу
функция
турли
субъектларнинг
ҳуқуқий
мақомини
б
e
лгилашда
,
масалан
,
инсон
ва
фуқаронинг
асосий
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
мустаҳкамлашда
,
давлат
идоралари
ва
мансабдор
шахсларнинг
ваколатларини
б
e
лгилашда
,
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
ҳуқуқдорлигини
б
e
лгилашда
намоён
бўлади
[8].
Дарҳақиқат
,
ижтимоий
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
самарадорлигига
нафақат
амалдаги
қонунчиликни
такомиллаштириш
воситасида
,
балки
ҳуқуқ
тизими
барча
таркибий
элементлари
,
шу
жумладан
ҳуқуқ
институтларининг
ўзаро
уйғунлиги
ҳисобига
эришилади
.
Шу
сабабли
ҳуқуқий
институтлар
–
ҳуқуқ
тармоғининг
элементи
бўлиб
,
ижтимоий
муносабатларнинг
муайян
турдош
