ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
35
С
.
Б
.
Юсупов
ТДЮУ
катта
илмий
ходим
-
изланувчиси
ЖИСМОНИЙ
ВА
ЮРИДИК
ШАХСНИНГ
МУРОЖААТИ
ВА
УНИНГ
ТУРЛАРИ
Аннотация
:
ушбу
мақолада
жисмоний
ва
юридик
шахслар
мурожаатлари
билан
боғлиқ
масалалар
кўриб
чиқилган
.
Мақолада
мурожаатларнинг
назарий
-
ҳуқуқий
асослари
ҳамда
уларни
кўриб
чиқишнинг
амалий
масалалари
қиёсий
ва
танқидий
таҳлил
асосида
ўрганилган
.
Хулосада
муаллиф
кўриб
чиқилаётган
тизимни
такомиллаштириш
бўйича
ўз
таклиф
ва
хулосаларини
шакллантирган
.
Калит
сўзлар
:
ариза
,
шикоят
,
мурожаат
,
расмий
талаб
,
протест
,
очиқ
хат
,
электрон
қабулхона
.
Аннотация
:
в
данной
статье
рассматриваются
во
-
просы
,
связанные
с
обращением
физических
и
юриди
-
ческих
лиц
.
В
статье
проводится
сравнительный
и
кри
-
тический
анализ
теоретических
основ
обращений
,
а
также
практические
вопросы
рассмотрения
обраще
-
ний
.
В
заключении
автор
дает
свои
выводы
и
предло
-
жения
по
совершенствованию
рассмотренной
систе
-
мы
.
Ключевые
слова
:
заявление
,
жалоба
,
обращение
,
официальное
требование
,
протест
,
открытое
пиьсмо
,
электронная
приемная
.
Annotation:
in this article the questions connected
with the appeal of physical persons and legal entities are
considered. In article the comparative and critical analysis
of theoretical bases of addresses, and also practical
questions of consideration of addresses are carried out. In
the conclusion the author gives the conclusions and
suggestions on improvement of the considered system.
Key words:
statement, claim, address, official
requirement, protest open letter, electronic reception.
Демократик
давлат
бошқаруви
узвий
институти
бўлган
мурожаат
қилиш
қонституциявий
ҳуқуқини
самарали
амалга
ошириш
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
нафақат
давлат
ҳокимияти
органлари
фаолиятига
таъсир
кўрсатишини
,
балки
бошқа
ҳуқуқ
ва
эркинликларни
таъминлаш
имкониятини
яратади
.
Бу
ҳуқуқдан
фойдаланиш
уларнинг
ҳуқуқий
муҳофазаланганлигини
кучайтиради
,
бузилган
ҳуқуқларни
тиклашга
ва
қонун
бузилишларини
камайишига
кўмаклашади
,
мансабдор
шахсларнинг
ўз
ваколатларини
суистеъмол
қилишлари
ва
бошқа
салбий
ҳолатларга
қарши
курашиш
,
давлат
органлари
томонидан
уларга
муайян
ёрдам
ҳамда
қўллаб
-
қувватловни
таъминлайди
.
Шу
боис
,
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
ариза
,
шикоят
ва
хат
шаклидаги
мурожаат
қилиш
ҳуқуқини
амалга
ошириш
уларнинг
ҳуқуқ
,
эркинлик
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилишнинг
қонуний
белгиланган
тартиби
ҳисобланиб
,
бу
уларни
оммавий
-
ҳуқуқий
муносабатлар
субъектига
айлантиради
.
Маълумки
,
оммавий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
бир
тарафи
(
субъекти
)
ҳар
доим
давлат
ҳокимият
органлари
ҳисобланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш
.
М
.
Мирзиёев
ўзининг
сайловолди
Дастурида
2016
йил
19
октябрда
Табиркорлар
ва
ишбилармонлар
ҳаракати
–
Ўзбекистон
Либерал
-
демократик
партиясининг
VIII
съездида
чиқиш
қилиб
,
жамиятда
қонун
устуворлигини
таъминлаш
,
суд
-
ҳуқуқ
тизимида
либераллаштириш
ислоҳотларини
чуқурлаштириш
хусусида
гапирилиб
,
жумладан
суд
ва
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
органларига
йўлланаётган
мурожаатлар
масаласига
алоҳида
тўхталиб
ўтиб
,
қуйидагиларни
билдириб
ўтдилар
,.. “
Одамлар
биздан
нимани
кутаяпти
?
Энг
аввало
,
давлат
идораларига
қилган
мурожаатлари
ўз
вақтида
,
холисона
ва
қонуний
ҳал
этилишини
кутмоқда
.
Лекин
,
айрим
раҳбарларнинг
аҳоли
ариза
ва
шикоятларини
кўриб
чиқишда
сансоларлик
,
масъулиятсизлик
,
ортиқча
расмиятчиликка
йўл
қўяётгани
одамларни
бездирмоқда
[1].
Мурожаат
қилиш
ҳуқуқи
–
шахснинг
белгиланган
тартиб
ва
шаклда
мурожаатнома
бериш
,
унинг
белгиланган
муддатда
кўриб
чиқилишини
талаб
қилиш
,
мурожаатини
кўриб
чиқиш
жараёни
тўғрисида
ахборот
(
маълумот
)
олиш
,
текширув
материаллари
билан
танишиш
борасидаги
қонун
билан
кафолатланган
ва
ҳимоя
қилинадиган
имкониятидир
.
Маълумки
,
ҳар
қандай
ҳодиса
ёки
институтнинг
ҳуқуқий
ёки
ижтимоий
қадри
унинг
функцияларида
кўринади
.
Мурожаатларнинг
ҳуқуқий
табиатини
тадқиқ
этган
россиялик
олим
К
.
В
.
Подъячев
мурожаатлар
институт
бажарадиган
қуйидаги
учта
вазифани
ажратиб
кўрсатган
:
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
(
мурожаатлар
ҳуқуқ
ва
эркинликларни
ҳимоя
қилиш
воситаларидан
бири
бўлиб
,
ҳуқуқбузарликларнинг
олдини
олиш
,
улар
содир
этилган
бўлса
,
оқибатларини
бартараф
этиш
ҳамда
бузилган
ҳуқуқни
тиклашга
имкон
беради
),
ахборот
олиш
(
мурожаатлар
давлат
аппарати
учун
жамиятдаги
муаммолар
ҳақида
маълумот
берувчи
қимматли
манбадир
)
ҳамда
коммуникацион
(
мурожаатлар
давлат
билан
жисмоний
,
юридик
шахслар
ўртасида
коммуникация
воситаси
бўла
олади
,
ҳокимият
қарорларига
таъсир
кўрсатиш
,
уларни
қабул
қилиш
жараёнида
иштирок
этиш
имкон
берадиган
канал
бўлиб
хизмат
қилиши
мумкин
) [6].
Бизнинг
фикримизча
,
ушбу
функцияларга
мурожаатларнинг
назорат
қилиш
,
яъни
давлат
органлари
фаолияти
устидан
самарали
назоратни
амалга
оширишни
таъминлаш
функциясини
ҳам
қўшиш
лозим
.
Мурожаат
қилиш
ҳуқуқи
шахснинг
мутлақ
,
чекланмаган
ва
бегоналаштирилмайдиган
(
бировга
берилмайдиган
)
ҳуқуқларидандир
.
Ушбу
ҳуқуқни
амалга
ошириш
учун
бировнинг
розилигини
олиш
ҳам
,
бошқарув
актлари
чиқариш
ҳам
керак
эмас
[6, 15-
бет
].
Ушбу
ҳуқуқнинг
мазмунини
таҳлил
қилган
олимлар
мазкур
ҳуқуқ
субъектларнинг
қуйидаги
ваколатларини
қамраб
олади
,
деган
хулосага
келдилар
: 1)
оммавий
ҳокимият
органлари
фаолиятини
танқидий
таҳлил
қилиш
ҳуқуқи
; 2)
давлат
ҳокимияти
органлари
ва
уларнинг
мансабдор
шахслари
фаолиятини
яхшилаш
бўйича
тавсиялар
бериш
ҳуқуқи
; 3)
оммавий
ҳокимият
органлари
ва
уларнинг
мансабдор
шахслари
чиқарган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
ва
бошқа
қарорларни
бекор
қилишни
талаб
қилиш
ҳуқуқи
; 4)
давлат
органларидан
муайян
ҳуқуқ
ва
эркинликларни
амалга
оширишда
ёрдам
беришини
талаб
қилиш
ҳуқуқи
; 5)
ўзининг
ҳамда
бошқа
шахсларнинг
бузилган
ҳуқуқ
,
эркинлик
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилишни
(
тиклашни
)
сўраб
мурожаат
қилиш
ҳуқуқи
; 6)
ўзларига
маълум
бўлиб
қолган
давлат
ҳокимияти
органлари
ва
уларнинг
мансабдор
шахслари
фаолиятидаги
қонунийликни
бузиш
ҳоллари
тўғрисида
хабар
бериш
ҳуқуқи
[7, 8-
бет
].
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
36
Ушбу
рўйхатда
учинчи
ва
олтинчи
ваколатга
алоҳида
эътибор
бериш
керак
.
Уларда
мурожаатларнинг
тури
бўлган
ариза
ҳақида
сўз
борадики
,
бу
ҳол
ушбу
турдаги
мурожаатлар
ҳар
хил
эканлигини
акс
эттиради
.
Баъзан
аризачининг
ҳуқуқ
,
эркинлик
ва
қонуний
манфаатларини
амалга
ошириш
ҳақидаги
илтимоси
келтирилган
аризалар
ҳар
хил
тарзда
,
яъни
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
мурожаатлари
тўғрисидаги
қонунда
белгиланган
қоидалар
бўйича
,
ёхуд
маъмурий
тартиб
-
таомиллар
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
,
ёхуд
махсус
(
масалан
,
фуқаролик
процессуал
)
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
қоидалар
бўйича
кўриб
чиқилиши
мумкин
.
Ўзбекистонда
сўнгги
йилларда
мурожаатларни
кўриб
чиқиш
ва
ҳал
этиш
борасида
талайгина
ижобий
чора
-
тадбирлар
кўрилаётганига
алоҳида
эътибор
қаратиш
лозим
.
Масалан
,
Жисмоний
ва
юридик
шахслар
мурожаатлари
бўйича
олиб
борилаётган
ишларни
тубдан
такомиллаштириш
ҳамда
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
вазирининг
электрон
қабулхонаси
–
pm.gov.uz
портали
Электрон
қабулхона
фаолиятини
тўлақонли
белгилаб
бериш
мақсадида
Вазирлар
Маҳкамасининг
2016
йил
27
октябрдаги
366-
сон
“
Вазирлик
ва
идоралар
,
хўжалик
бирлашмалари
раҳбарлари
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
Раиси
,
вилоятлар
,
шаҳар
ва
туманлари
ҳокимларининг
“
Жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
мурожаатлари
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Қонуни
талабларини
сўзсиз
бажариш
юзасидан
жавобгарлиги
тўғрисида
”
қарори
қабул
қилинди
.
Мазкур
қарорда
Вазирлар
Маҳкамаси
томонидан
“
Жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
мурожаатлари
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Қонуни
ижросининг
бир
қатор
вазирлик
ва
идоралар
,
маҳаллий
ҳокимликлардаги
аҳволи
мақсадли
ўрганилганлиги
,
ўрганиш
натижаларига
кўра
мурожаатларни
кўриб
чиқишда
ҳақиқатдан
ҳам
жойларда
жиддий
муаммолар
борлиги
,
уларнинг
ечимлари
ўз
вақтида
топилмаганлиги
,
мурожаатларни
кўриб
чиқишдек
долзарб
масалага
раҳбарлар
томонидан
панжа
орасидан
қаралаётганлиги
ҳамда
масъулиятсизлик
ва
сансалорлик
ҳолатларига
йўл
қўйилганлиги
аниқланганлиги
акс
эттирилган
.
2016
йил
24
сентябрдан
бошлаб
бир
ой
ичида
Электрон
қабулхонага
кўп
сондаги
мурожаатларнинг
(
жами
77
мингта
)
келиб
тушиши
жойлардаги
,
айниқса
шаҳар
ва
туман
миқёсидаги
мутасадди
раҳбарлар
халқнинг
таклиф
ва
муаммолари
билан
қизиқмаслиги
,
аксарият
ҳолларда
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
мурожаатларига
эътиборсиз
эканлиги
кўрсатиб
ўтилган
[9].
Мурожаатнинг
тури
мурожаатларнинг
улардан
кўзланган
мақсадлар
,
кутилаётган
натижалар
ва
мурожаат
мазмунининг
бир
хиллиги
билан
ажралиб
турадиган
алоҳида
гуруҳидир
.
Бироқ
қонунда
мурожаат
қилувчиларни
ушбу
мурожаатларнинг
тури
ва
шаклига
қараб
ажратиш
тақиқланган
–
барча
мурожаатлар
бир
хил
куч
ва
аҳамиятга
эга
.
Ушбу
қоидадан
келиб
чиқиб
,
қонунда
қўлланилган
таснифлаш
қулайлик
туғдириш
ва
мурожаатларни
юридик
жиҳатдан
фарқлаш
учун
хизмат
қилади
,
деган
хулоса
чиқариш
мумкин
.
Аризаларда
,
одатда
,
бирор
нарсада
ёрдам
бериш
сўралади
,
бирор
ҳуқуқ
ёки
манфаатни
рўёбга
чиқариш
тарзида
натижа
олиш
мақсади
кўзланади
.
Ариза
кўпинча
ҳуқуқни
амалга
ошириш
«
детонатори
»
га
айланади
:
унинг
асосида
текширув
ўтказилади
(
масалан
,
ҳуқуқбузарлик
ёки
давлат
органлари
ишидаги
камчиликлар
ҳақидаги
хабар
асосида
),
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
механизми
амал
қила
бошлайди
(
тадбиркорнинг
солиқ
имтиёзлари
ва
преференцияларни
қўллаш
тўғрисидаги
аризаси
асосида
)
ёхуд
ариза
берган
шахснинг
бирор
ҳуқуқи
амалга
оширилади
(
электр
тармоғига
уланиш
тўғрисидаги
ариза
асосида
).
Масалан
,
С
.
Кенжаева
аризаларнинг
учта
кичик
турини
ажратиб
кўрсатади
:
–
давлат
,
жамоат
,
тижорат
,
кооператив
ва
хусусий
тузилмаларга
йўлланадиган
ҳамда
аризачиларга
берилган
ҳуқуқларни
рўёбга
чиқариш
ва
уларнинг
қонуний
манфаатларини
қаноатлантириш
ҳақидаги
илтимослар
баён
этилган
аризалар
;
–
маълум
бўлиб
қолган
жиноий
хусусиятга
эга
бўлган
ва
эга
бўлмаган
ҳуқуқбузарликлар
баён
этилган
мурожаатлар
;
–
шахс
,
шунингдек
давлат
,
жамоат
,
тижорат
,
кооператив
,
хусусий
тузилмалар
вакиллари
суд
идораларига
мурожаат
этадиган
даъво
аризалари
ва
бошқа
аризалар
.
Таклифни
фаолиятни
,
масалан
давлат
органлари
фаолиятини
яхшилашга
,
давлат
ва
жамият
ҳаётини
такомиллаштиришга
,
давлат
ва
жамиятни
ижтимоий
-
иқтисодий
,
маънавий
ва
маданий
тараққий
топтириш
масалаларининг
самаралироқ
ҳал
этилишини
таъминлашга
қаратилган
тилак
ёки
тавсия
сифатида
таърифлаш
мумкин
[4, 39-
бет
].
Ариза
ва
шикоятдан
фарқли
равишда
таклиф
мурожаат
этган
шахснинг
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
амалга
ошириш
билан
бевосита
боғлиқ
эмас
,
у
жамият
ва
давлат
ишларини
бошқаришда
иштирок
этишнинг
ўзига
хос
шакли
,
бевосита
демократия
воситаларидан
биридир
.
Масалан
,
маҳаллани
ободонлаштириш
учун
хашар
ўтказиш
ёки
амалдаги
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатга
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
ҳақидаги
таклиф
мурожаат
эгасининг
қандайдир
шахсий
мақсадларини
кўзламайди
,
балки
аниқ
ифодаланган
ижтимоий
-
фойдали
мақсадларга
қаратилган
.
Шундай
қилиб
,
шикоят
бузилган
(
поймол
этилган
)
ҳуқуқ
ва
эркинликларни
ҳимоя
қилиш
воситасидир
.
Ариза
ва
шикоятни
бир
-
биридан
фарқлаш
лозим
,
чунки
бунда
уларни
ажратиш
мезонлари
муҳим
.
Масалан
,
мурожаатда
муайян
шахсларнинг
аниқ
қоидабузарликлари
кўрсатилса
,
бу
ҳужжат
шикоят
бўлади
,
агар
унда
мурожаат
этувчининг
ҳуқуқлари
бузилишига
олиб
келмаган
қонун
бузилишлари
ҳақида
сўз
борса
–
бу
ариза
бўлади
.
Одатда
шикоятда
орган
ёки
мансабдор
шахснинг
ҳаракатлари
танқидий
баҳоланади
,
шунингдек
масаланинг
моҳиятини
мурожаат
этувчининг
фойдасига
ҳал
қилиш
–
унинг
ҳуқуқни
тиклаш
,
ҳуқуқий
қоидани
дастлабки
ҳолатига
келтириш
талаб
қилинади
.
Шикоят
–
бузилган
ҳуқуқни
ҳимоя
қилишнинг
қудратли
воситаси
,
чунки
у
кўпчилик
учун
осон
шаклда
бўлади
(
унинг
шакли
ва
мазмунига
қўйиладиган
талаблар
содда
бўлиб
,
уни
кўриб
чиқиш
учун
ҳақ
(
бож
)
олинмайди
,
уни
кўриб
чиқадиган
органлар
доираси
кенг
),
унга
нисбатан
,
мураккаб
суд
тартибидан
фарқли
равишда
,
оддий
ва
тушунарли
маъмурий
ҳимоя
усули
қўлланилади
.
Айрим
муаллифлар
мурожаатларнинг
яна
бир
тури
–
илтимосномалар
–
мавжудлигини
эътироф
этадилар
[3, 73-
бет
].
Мурожаатларнинг
бу
тури
бир
қанча
хорижий
мамлакатларда
тан
олинган
[5].
Ўзбекистон
Республикасининг
амалдаги
қонунида
бу
турдаги
мурожаат
назарда
тутилмаган
.
Хорижий
мамлакатлар
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
37
қонун
ҳужжатларида
илтимоснома
деганда
одатда
шахснинг
ҳуқуқий
мақоми
,
ҳуқуқ
,
эркинлик
ва
имтиёзларини
тегишли
тасдиқловчи
ҳужжатларни
тақдим
этган
ҳолда
эътироф
этиш
тўғрисидаги
илтимос
бўлади
.
Ва
,
аслида
,
«
илтимоснома
»
категорияси
муайян
шахсларнинг
бошқа
шахсларни
қўллаб
-
қувватлаш
(
манфаатларини
ҳимоялаш
)
мақсадида
берган
илтимосини
билдиради
.
Бу
аризачининг
қонунда
белгиланган
ҳолларда
муайян
мақом
,
ҳуқуқ
,
эркинликларни
тан
олиш
тўғрисидаги
илтимоси
ёзма
равишда
баён
этилган
мурожаатидир
.
Мурожаатларнинг
бошқа
турлари
ҳам
учраб
туради
.
Масалан
,
Қозоғистон
Республикаси
Президентининг
«
Фуқаролар
мурожаатларини
кўриб
чиқиш
тартиби
тўғрисида
»
ги
2340-
сон
(1995
йил
19
июнь
)
Фармони
билан
жавоб
ва
расмий
талаб
каби
мурожаат
турлари
белгиланган
.
Ушбу
фармонга
мувофиқ
,
жавоб
–
фуқаролар
давлат
олиб
бораётган
ички
ва
ташқи
сиёсатга
,
шунингдек
ижтимоий
аҳамиятга
эга
воқеа
ва
ҳодисаларга
ўз
муносабатини
амалга
оширадиган
мурожаатдир
.
Расмий
талаб
–
фуқароларнинг
ўзларини
қизиқтираётган
шахсий
ва
ижтимоий
хусусиятга
эга
масалалар
бўйича
ахборот
олишга
бўлган
эҳтиёжини
ифодаловчи
мурожаатдир
.
Ушбу
тажрибани
Ўзбекистонда
қай
даражада
қўлласа
бўлади
?
Бизнингча
,
жавобни
мурожаат
тури
сифатида
ажратиш
зарурлиги
баҳсли
масаладир
.
Ҳар
қандай
жисмоний
ва
юридик
шахс
давлат
олиб
бораётган
ички
ва
ташқи
сиёсатга
,
шунингдек
ижтимоий
аҳамиятга
эга
воқеа
ва
ҳодисаларга
ўз
муносабатини
ҳар
қандай
шаклда
ифодалаши
мумкин
,
аммо
буни
ҳуқуқий
воситалар
билан
белгилаб
қўйиш
шарт
эмас
.
Мурожаатнинг
бу
шакли
(
ёки
тури
)
юридик
эмас
,
кўпроқ
,
сиёсий
хусусиятга
эга
.
Давлат
органига
расмий
талабга
келсак
,
бизнингча
,
у
ё
аризанинг
махсус
(
жузъий
)
кўриниши
,
ё
мурожаатнинг
алоҳида
туридир
.
Шуни
назарда
тутиш
лозимки
,
расмий
талаб
ахборот
олишга
бўлган
конституциявий
ҳуқуқни
амалга
ошириш
шакли
сифатида
Ўзбекистон
қонунчилигида
аллақачон
мустаҳкамланиб
бўлган
.
«
Жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
мурожаатлари
тўғрисида
»
ги
Ўзбекистон
Республикаси
қонунида
ўз
аксини
топмаган
ва
унда
келтирилган
мурожаатларнинг
уч
туридан
бирортасига
ҳам
кирмайдиган
ушбу
мурожаат
тури
амалдаги
қонун
ҳужжатларида
мустаҳкамлаб
қўйилган
.
Бизнингча
,
расмий
талаб
кўп
жиҳатдан
мурожаат
аломатларига
эга
бўлгани
боис
,
ҳуқуқни
қўллаш
амалиёти
қонунда
мустаҳкамланган
мурожаатларнинг
учта
тури
ва
расмий
талабларга
ёндашувларни
бирхиллаштиришни
талаб
этмоқда
.
Бинобарин
,
расмий
талабни
«
Жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
мурожаатлари
тўғрисида
»
ги
қонунда
алоҳида
турдаги
мурожаат
сифатида
назарда
тутилмаган
бўлса
-
да
,
«
Ахборот
экинлиги
принциплари
ва
кафолатлари
тўғрисида
»
ги
ҳамда
«
Давлат
ҳокимияти
ва
бошқаруви
органларининг
очиқлиги
тўғрисида
»
ги
Ўзбекистон
Республикаси
қонунлари
нормаларидан
келиб
чиққан
ҳолда
бемалол
қонун
ҳужжатлари
талабларига
мувофиқ
берилган
мурожаат
сифатида
баҳолаш
мумкин
.
Бунинг
учун
мазкур
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларга
тегишли
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
зарур
бўлади
.
Айрим
олимлар
мурожаатларнинг
,
масалан
протест
ва
очиқ
хат
сингари
бошқа
турларини
ҳам
ажратиб
кўрсатадилар
[2,
29-
бет
].
Уларнинг
фикрларига
қараганда
,
протест
давлат
органи
ёки
унинг
мансабдор
шахсининг
қарори
,
ҳаракати
(
ҳаракатсизлиги
)
дан
норозилик
тўғрисидаги
мурожаат
бўлиб
,
унда
бундай
норозилик
асослаб
берилади
,
протест
келтирилаётган
қарорни
бекор
қилиш
,
давлат
органи
ёки
унинг
мансабдор
шахсининг
ҳаракати
(
ҳаракатсизлиги
)
ни
тўхтатиш
талаби
келтирилади
.
Назаримизда
,
мазкур
қараш
асосли
эмас
,
чунки
протест
аризанинг
ҳам
,
шикоятнинг
ҳам
мазмунини
ифодалаши
мумкин
.
Бизнингча
,
прокурор
,
давлат
бошқарувчи
органлари
,
ташкилотлар
ва
алоҳида
фуқаролар
бошқа
шахсларнинг
манфаатини
ҳимоя
қилиб
берадиган
аризаларга
ана
шундай
протест
сифатида
қараш
мумкин
(
ФПК
149-
м
.).
Очиқ
хат
деганда
ҳаммага
маълум
қилиш
учун
мўлжалланган
жамоавий
мурожаат
тушунилади
.
Амалиётда
илм
-
фан
вакиллари
,
санъаткорлар
,
жамоат
арбобларининг
очиқ
хатлари
оммавий
мурожаатнинг
ўзига
хос
тури
сифатида
кўп
учрайди
.
Бу
,
аввало
,
муҳим
,
аммо
одатда
юридик
аҳамиятга
эга
бўлмаган
мурожаатни
кўпчиликка
эълон
қилишдир
.
Ҳолбуки
,
айрим
ҳолларда
,
масалан
,
бундай
хат
ОАВда
эълон
қилинганидан
кейин
унинг
таҳририяти
тегишли
давлат
органига
юборса
,
у
расмий
мурожаат
мақомига
эга
бўлади
(«
Жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
мурожаатлари
тўғрисида
»
ги
қонуннинг
7-
моддаси
).
Бироқ
,
барча
очиқ
хатларга
ҳам
қонун
ҳужжатларида
қайд
этилган
мурожаат
мақомини
бериш
шарт
эмас
,
деб
ҳисоблаймиз
.
Ҳуқуқий
тартибга
солиш
ҳажми
,
мурожаатлар
қилиш
ҳуқуқини
белгиловчи
нормалар
оддий
субъектив
ҳуқуқ
доираси
билан
чеклана
олмайди
.
Ушбу
ҳуқуқ
сиёсий
ҳуқуқ
ва
эркинликлар
тизимига
кирувчи
субъектив
ҳуқуққина
эмас
,
балки
демократик
давлат
ҳамда
жисмоний
ва
юридик
шахслар
ўртасидаги
ўзаро
муносабатларнинг
асосий
принципи
ҳамдир
.
Шундай
қилиб
,
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
мурожаат
қилишдек
конституциявий
ҳуқуқини
давлат
томонидан
тақдим
этилган
Конституция
ва
қонун
ҳужжатларида
мустаҳкамланган
,
кафолатланган
ҳамда
кўриб
чиқилиши
ва
мазмуни
бўйича
ҳал
қилиниши
шарт
бўлган
мурожаатларни
қонунда
белгиланган
шакл
ва
тартибда
бериш
имконияти
сифатида
тушуниш
лозим
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Мирзиёев
Ш
.
М
.
Тадбиркорлар
ва
ишбилармонлар
ҳаракати
-
Ўзбекистон
Либерал
Демократик
партияснинг
VIII
съездидаги
“
Демократик
ислоҳатларни
изчил
давом
эттириш
,
халқимиз
учун
тинч
ва
осойишта
,
муносиб
ҳаёт
даражасини
яратиш
-
барқарор
тараққиёт
кафолатидир
”
маърузаси
//
Халқ
сўзи
, 2016
йил
2
ноябрь
. –
№
216 (6651).
2.
Беляев
А
.
В
.
Гражданин
и
государство
:
актуаль
-
ные
вопросы
правового
и
организационно
-
методологического
обеспечения
работы
с
обращения
-
ми
граждан
в
государственных
органах
(
часть
III) //
Представительная
власть
- XXI
век
:
законодательство
,
комментарии
,
проблемы
. 2003. N 6(54). –
С
. 29.
3.
Куликов
В
.
И
.,
Румынина
В
.
В
.
Конституционное
право
Российской
Федерации
:
Учеб
.
пособие
для
студ
.
учреждений
сред
.
проф
.
образования
. –
М
.:
Мастер
-
ство
;
Высшая
школа
, 2000. –
С
. 73.
4.
Обидов
М
.
Фуқароларнинг
давлат
органларига
мурожаат
қилиш
тартиби
. // “
Демократлаштириш
ва
инсон
ҳуқуқлари
”, 2014,
№
3, 39-
бет
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
38
5.
Пилипенко
А
.
Н
.
Административная
юстиция
в
за
-
рубежных
государствах
//
Законодательство
и
эконо
-
мика
. 1996. N 3–4;
Брэбан
Г
.
Французское
администра
-
тивное
право
. –
М
., 1998.
6.
Подъячев
К
.
В
.
Обращения
граждан
в
органы
гос
-
ударственной
власти
и
местного
самоуправления
как
форма
гражданского
участия
:
Автореф
.
дисс
. ….
канд
.
полит
.
наук
. –
М
., 2007. –
С
. 6.
7.
Широбоков
С
.
А
.
Конституционное
право
челове
-
ка
и
гражданина
на
обращение
:
Автореф
.
дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
. –
Екатеринбург
:
Уральский
юр
.
ин
-
т
МВД
России
, 1999. –
С
. 8.
8.
Хаманева
Н
.
Ю
.
Право
граждан
на
подачу
обра
-
щений
//
Гражданин
и
право
. 2000. N 1. –
С
. 15.
9.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
қарорлари
тўплами
,
2016
йил
,
октябрь
. –
Т
., 2016, 27-28
бетлар
.
О
.
Окюлов
,
профессор
кафедры
"
Гражданское
право
"
Ташкентского
государственного
юридического
университета
,
д
.
ю
.
н
.
Ж
.
Бабаев
,
доцент
кафедры
"
Гражданское
право
"
Ташкентского
государственного
юридического
университета
,
к
.
ю
.
н
.
ПЕРСПЕКТИВЫ
РАЗВИТИЯ
УЧЕНИЙ
О
ЮРИДИЧЕСКИХ
ФАКТАХ
КАК
НЕОБХОДИМЫЙ
ПРАВОВОЙ
КОМПОНЕНТ
ЗАЩИТЫ
ГРАЖДАНСКИХ
ПРАВ
И
ИНТЕРЕСОВ
Аннотация
:
мақолада
юридик
фактларнинг
фуқаролик
-
ҳуқуқий
тартибга
солишдаги
ўрни
ва
роли
бўйича
турли
нуқтаи
назарлар
таҳлил
этилган
.
Юридик
фактлар
тўғрисидаги
таълимотни
келгусидаги
ривожлантириш
масалалари
очиб
берилган
.
Калит
сўзлар
:
юридик
факт
,
фуқаролик
қонунчилиги
,
шартнома
,
битим
.
Аннотация
:
в
статье
дан
анализ
различных
взгля
-
дов
о
месте
и
роли
юридических
фактов
в
граждан
-
ском
праве
.
Раскрываются
вопросы
перспективы
раз
-
вития
учений
о
юридических
фактах
.
Ключевые
слова
:
юридический
факт
,
гражданское
законодательство
,
договор
,
сделка
.
Annotation
: in this article several outlooks about the
role and place of juridical facts in civil rights are analyzed.
Issues can open prospects of development about juridical
facts of teaching.
Key words:
juridical facts, civil rights, contract,
agreement.
Юридические
факты
всегда
были
в
центре
внима
-
ния
ученых
-
цивилистов
,
так
как
в
законотворческом
процессе
и
в
правоприменительной
практике
они
при
-
сутствуют
,
как
необходимые
элементы
гражданско
-
правовых
отношений
.
Вместе
с
тем
,
некоторые
зару
-
бежные
ученые
высказывали
мнение
о
том
,
что
юри
-
дические
факты
являются
историческим
понятием
,
которые
на
определенном
этапе
развития
гражданско
-
го
права
выполняли
определенные
функции
,
и
,
в
настоящее
время
,
потеряли
свою
практическую
зна
-
чимость
.
Так
,
профессор
Р
.
Книпер
,
сделавший
значитель
-
ный
вклад
в
качестве
эксперта
при
формировании
но
-
вого
гражданского
законодательства
в
Республиках
Центральной
Азии
,
придерживается
мнения
о
том
,
что
институт
юридических
фактов
не
является
более
не
-
обходимым
для
того
,
чтобы
придавать
юридическую
обязательность
отношениям
между
лицами
.
Нормы
устанавливают
,
какие
факты
должны
иметь
место
,
чтобы
обосновать
содержащиеся
в
них
правовые
по
-
следствия
.
Ни
факт
,
названный
юридическим
,
ни
част
-
ная
автономия
на
заключение
договора
не
влияют
на
возникновение
обязательственного
правоотношения
.
Это
государственный
закон
или
решение
суда
в
common law
создает
юридическую
обязательность
[1].
К
счастью
,
в
научной
полемике
никто
не
является
последней
инстанцией
и
не
может
ставить
оконча
-
тельную
точку
.
Абсолютное
большинство
ученых
-
цивилистов
постсоветского
пространства
считают
,
что
институт
юридических
фактов
выполняет
не
только
