ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
74
Д
.
Қурбонов
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
АЙРИМ
ХОРИЖИЙ
МАМЛАКАТЛАР
ЖИНОЯТ
ҚОНУНЛАРИДА
ШАХСНИНГ
ОЗОДЛИГИГА
ҚАРШИ
ЖИНОЯТЛАР
УЧУН
ЖАВОБГАРЛИК
Хорижий
мамлакатларда
шахснинг
озодлигига
қарши
жиноятларнинг
умумий
таҳлили
,
уларга
қарши
курашиш
борасидаги
фаолиятнинг
ижобий
ва
салбий
жиҳатларини
аниқлаш
,
мазкур
мамлакатларнинг
бу
борадаги
тажрибасидан
самарали
фойдаланиш
,
уни
миллий
жиноят
қонунчилигимизга
имплементация
қилиш
имконини
беради
.
Шахснинг
озодлигига
тажовуз
қилганлик
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормалар
1810
йилги
Франция
ЖК
“
Шахсга
қарши
жиноятлар
ва
ҳуқуқбузарликлар
”
деб
номланган
иккинчи
бўлимининг
II
бобидан
ўрин
олган
.
Кодекснинг
341-
моддасида
шундай
дейилади
: “
Маъмурлар
буйруғисиз
ва
қонунда
айбланувчиларни
ушлаш
амр
этилган
ҳоллардан
ташқари
,
бирон
-
бир
шахсни
қамоққа
олган
,
ҳибсда
ушлаган
ёки
озодликдан
маҳрум
қилганлар
муддатли
каторга
ишлари
билан
жазоланадилар
”
1
.
Узоқ
муддат
давомида
ғайриқонуний
қамоқда
сақлаш
ва
ҳибсда
ушлаш
жазони
оғирлаштирувчи
ҳолат
сифатида
эътироф
этилган
.
Агар
ҳибсда
ёки
қамоқда
сақлаш
бир
ойдан
ортиқ
давом
этган
бўлса
,
айбдорга
жазо
тариқасида
умрбод
каторга
ишлари
тайинланган
(342-
модда
),
қамоққа
олиш
сохта
ном
ёки
сохта
буйруқдан
фойдаланган
ҳолда
амалга
оширилган
ёки
жабрланувчига
зўрлик
ишлатилган
ёхуд
у
ўлдириш
билан
қўрқитилган
бўлса
,
айбдор
ўлим
жазосига
ҳукм
қилинган
(344-
модда
).
ЖК
343-
моддасида
айбдорнинг
жабрланувчини
ўн
кунлик
муддатдан
сўнг
озодликка
чиқарганлиги
жазони
енгиллаштирувчи
ҳолат
деб
ҳисобланиб
,
икки
йилдан
беш
йилгача
турма
қамоғи
тайинлаш
назарда
тутилган
.
“
Конституциявий
хартияга
қарши
жиноятлар
ва
ҳуқуқбузарликлар
”
бобида
мансабдор
шахслар
томонидан
шахснинг
озодлигига
тажовуз
қилувчи
ҳаракатлар
учун
жавобгарлик
назарда
тутилган
:
“
Мансабдор
шахс
,
агент
,
ҳукумат
вакили
шахснинг
озодлигига
тажовуз
қилувчи
ҳаракат
содир
этган
бўлса
,
фуқаролик
деградациясига
ҳукм
этилади
” (114-
модда
).
1994
йил
1
мартдан
бошлаб
Францияда
1992
йилда
қабул
қилинган
янги
Жиноят
кодекси
амал
қилмоқда
.
У
Францияда
180
йилдан
кўпроқ
муддат
мобайнида
амалда
бўлган
1810
йилги
“
классик
”
Наполеон
кодекси
ўрнига
қабул
қилинган
.
Франциянинг
янги
ЖКда
инсон
,
унинг
ҳаёти
,
соғлиғи
ва
озодлиги
жиноят
-
ҳуқуқий
муҳофаза
қилинадиган
устувор
объектлар
ҳисобланади
.
Эски
ЖКда
давлат
тузумини
қўриқлаш
биринчи
даражали
вазифа
сифатида
эътироф
этилган
эди
.
1992
йилги
Франция
ЖК
224
1
-
моддасида
“
қонуний
ҳокимият
органларининг
амрномасисиз
ва
қонунда
назарда
тутилган
бошқа
ҳоллардан
ташқари
шахсни
қамоққа
олиш
,
ўғирлаш
,
ҳибсда
сақлаш
ёки
ғайриқонуний
ушлаб
туриш
”
учун
жавобгарлик
белгиланган
2
.
Қонунда
айбни
оғирлаштирувчи
ва
1
Хрестоматия
по
истории
государства
и
права
зарубежных
стран
.
Новое
и
новейшее
время
. –
М
., 2000. –
С
. 389.
2
Хрестоматия
по
истории
государства
и
права
зарубежных
стран
.
Новое
и
новейшее
время
. –
М
., 2000. –
С
. 403.
енгиллаштирувчи
ҳолатлар
ҳам
назарда
тутилган
.
Биринчи
гуруҳга
224
1
–224
5
-
моддалар
:
оғир
оқибатлар
(
майиб
бўлиш
,
сурункали
касалликка
чалиниш
ёки
одам
ўлими
)
га
сабаб
бўлиш
;
жиноятнинг
уюшган
гуруҳ
томонидан
ёки
бир
неча
шахсларга
нисбатан
содир
қилиниши
;
мазкур
қилмишларнинг
15
ёшга
тўлмаган
вояга
етмаган
шахсга
нисбатан
содир
этилиши
;
ҳуқуқбузарлик
ёки
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
ёхуд
уни
содир
этилишинини
енгиллаштириш
мақсадида
;
жиноят
ёки
ҳуқуқбузарликнинг
бажарувчиси
ёхуд
иштирокчисининг
қочиб
кетишига
кўмаклашиш
ёки
унинг
жазосиз
қолишини
таъминлаш
учун
;
товон
пули
олиш
ёки
бошқа
ҳар
қандай
шарт
бажарилишига
эришиш
мақсадида
содир
этиш
киради
3
.
Айбни
енгиллаштирувчи
ҳолат
сифатида
қонунда
ўз
қилмишига
амалда
пушаймон
бўлиш
назарда
тутилган
.
Агар
жабрланувчи
ушланганидан
ёки
ғайриқонуний
тарзда
озодликдан
маҳрум
қилинганидан
сўнг
7
кун
муддат
ичида
қўйиб
юборилган
ва
жабрланувчининг
жисмоний
дахлсизлигига
зарар
етказилмаган
,
шунингдек
,
унга
нисбатан
қийноқлар
ёки
бошқа
шафқатсиз
ҳаракатлар
қўлланилмаган
бўлса
,
жазо
енгиллаштирилади
.
Одамларни
қул
қилиш
ҳамда
одам
ўғирлаш
,
агар
у
одам
йўқолишига
олиб
келган
бўлса
,
бундай
қилмиш
Франция
ЖКда
инсонийликка
қарши
жиноят
сифатида
баҳоланган
.
Шуни
қайд
этиш
лозимки
,
шахсни
гаров
сифатида
тутқунликка
олиш
(
Ўзбекистон
Республикаси
ЖК
245-
моддаси
)
Франция
ЖКда
мустақил
жиноят
таркиби
сифатида
назарда
тутилмаган
.
Бинобарин
,
бундай
ҳаракатлар
товон
пули
олиш
ёки
бошқа
турдаги
шартнинг
бажарилишига
эришиш
мақсадида
одамни
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
сифатида
квалификация
қилинади
.
1871
йилги
Германия
Жиноят
тузугининг
18-
бўлими
шахснинг
озодлигига
қарши
жиноятларга
бағишланган
бўлиб
,
ундаги
нормалар
асосида
шахснинг
озодлигига
қарши
жиноятларни
тўрт
турга
ажратишимиз
мумкин
:
1)
одам
ўғирлаш
;
2)
ғайриқонуний
равишда
қамоққа
олиш
,
ҳибсда
сақлаш
;
3)
мажбурлаш
; 4)
қўрқитиш
.
Германия
ва
бошқа
хорижий
давлатлар
жиноят
қонунчилигидаги
шахсий
озодликка
қарши
жиноятларнинг
ўхшаш
таркибларини
таққослаш
Германия
ЖК
нисбатан
либерал
хусусиятга
эга
,
деган
хулосага
келиш
имконини
беради
. 1845
йилги
Жиноят
тузугида
қўрқитиш
учун
,
қўрқитишнинг
мазмунига
қараб
,
фуқаролик
ҳолати
барча
ҳуқуқларидан
маҳрум
қилиш
тариқасидаги
жазо
ва
4
йилдан
6
йилгача
қаторга
ишлари
назарда
тутилган
бўлса
, 1871
йилги
Германия
империясининг
Жиноят
тузугига
кўра
,
бошқа
одамни
бирон
-
бир
жиноят
содир
этиш
билан
қўрқитиш
учун
айбдорга
6
ойгача
турма
қамоғи
тайинланган
ёки
унга
10
талергача
,
яъни
300
маркагача
миқдорда
жарима
солинган
(241-§)
4
.
Тузукда
оддий
одам
ўғирлаш
,
болаларни
ўғирлаш
,
жабрланувчининг
розилиги
билан
ёки
бундай
розиликсиз
аёлларни
ўғирлаш
учун
дифферен
–
циация
3
Крылова
Н
.
Е
.
Основные
черты
нового
уголовного
кодекса
Франции
. –
М
., 1996. –
С
. 93–94.
4
Таганцев
Н
.
С
.
Русское
уголовное
право
.
Лекции
.
Часть
особенная
. –
СПб
., 1883. –
С
. 172.;
Уголовное
уложение
для
Северо
-
Германского
союза
. –
СПб
., 1871. –
С
. 52.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
75
қилинган
жиноий
жавобгарлик
назарда
тутилган
(234–
237-§)
1
.
ГФРнинг
амалдаги
ЖК
1871
йилги
ЖКнинг
такомиллаштирилган
кўриниши
ҳисобланади
.
Унда
Германия
империясининг
Жиноят
тузугида
белгиланган
қонун
билан
қўриқланадиган
объектларнинг
кетма
-
кетлик
тизими
,
айрим
ҳолатларни
инобатга
олмаганда
,
ўзгаришсиз
қолган
.
Немис
ҳуқуқшунослари
бу
ҳол
давлат
манфаатларини
қўриқлаш
шахс
манфаатларини
ҳимоя
қилишдан
устун
қўйилишини
англатмаслигини
бир
овоздан
қайд
этадилар
2
.
ЖКнинг
“
шахснинг
озодлигига
қарши
жиноятлар
”
деб
номланган
18-
бобининг
тузилиши
Кодекс
қабул
қилинган
даврга
бориб
тақалади
,
лекин
кейинчалик
унга
кўп
сонли
ўзгартиришлар
киритилган
.
А
.
Э
.
Жалинский
қайд
этишича
,
ГФР
ЖК
ва
жиноят
қонунчилиги
ислоҳоти
умуман
олганда
ҳам
доимий
,
ҳам
чексиз
кўриниш
касб
этади
3
.
Германия
ЖК
бўйича
бундай
жиноятлар
жумласига
, 2005
йил
11
февралдаги
“
Жиноят
ҳуқуқига
ўзгартиш
киритиш
тўғрисида
”
ги
Қонун
билан
киритилган
охирги
ўзгартишларни
ҳисобга
олганда
,
қуйидагилар
киради
:
одам
ўғирлаш
(234-§);
одамларни
зўрлик
ишлатиб
бир
жойдан
бошқа
жойга
кўчириш
(234
а
-§);
вояга
етмаганларни
ўғирлаш
(235-§);
болалар
билан
савдо
қилиш
(236-§);
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
(239-§);
бошқа
одамни
товламачилик
мақсадида
зўрлик
ишлатиб
ўғирлаш
(239
а
-§);
шахсларни
гаров
сифатида
тутқунликка
олиш
(239b-§);
мажбурлаш
(240-§);
бошқа
одамни
унга
нисбатан
жиноят
содир
этиш
билан
қўрқитиш
(241-§);
сиёсий
мотивларга
кўра
гумон
остига
олиш
(241
а
-§).
“
Ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
”
ни
шахсий
озодликка
қарши
жиноятларнинг
типик
таркиби
деб
ҳисоблаш
одат
тусини
олган
4
.
Бу
норма
1998
йил
26
январда
қабул
қилинган
“
Жиноят
ҳуқуқини
ислоҳ
қилиш
тўғрисида
”
ги
Қонун
билан
ўзгартирилган
ва
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилишга
суиқасд
учун
жавобгарликка
тортиш
тўғрисидаги
новелла
(239-§.
нинг
иккинчи
хатбошиси
)
билан
тўлдирилган
.
Қуйидагилар
айбни
оғирлаштирувчи
ҳолатлар
ҳисобланади
:
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
бир
ҳафтадан
ортиқ
давом
этиши
ёки
соғлиққа
оғир
шикаст
етказиш
(239-§.
нинг
учинчи
хатбошиси
);
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
жабрланувчининг
ўлимига
сабаб
бўлиши
(239-§.
нинг
тўртинчи
хатбошиси
).
Мазкур
Қонунга
биноан
Кодекснинг
235-§ (
вояга
етмаган
шахсни
ўғирлаш
)
га
ҳам
ўзгартириш
киритилган
.
Бунда
қонун
чиқарувчи
мазкур
жиноятни
содир
этиш
усули
жиноят
таркибининг
зарурий
элементи
ҳисобланишидан
,
модданинг
эски
таҳрири
бўйича
чақалоқларни
ўғирлаш
жиноят
қонунининг
амал
қилиши
доирасидан
четда
қолгани
,
чунки
уларга
нисбатан
алдаш
ёки
қўрқитишни
қўллаш
мумкин
1
:
Уголовное
уложение
для
Северо
-
Германского
союза
. –
СПб
., 1871. –
С
. 50–51.
2
Уголовное
право
зарубежных
государств
.
Особенная
часть
//
Под
ред
.
И
.
Д
.
Козочкина
. –
М
., 2004. –
С
. 308, 312.
3
Жалинский
А
.
Э
.
Современное
немецкое
уголовное
право
. –
М
., 2006. –
С
. 81.
4
Серебренникова
А
.
В
.
Основные
черты
Уголовного
кодекса
ФРГ
. –
М
., 1999. –
С
. 73.
эмаслигидан
келиб
чиққан
5
.
Аёлни
унинг
розилиги
билан
ўғирлаш
(236-§) “
Жиноят
ҳуқуқини
ислоҳ
қилиш
тўғрисида
”
ги
Қонунга
биноан
,
ГФР
ЖКдан
чиқариб
ташланган
ва
унинг
ўрнига
болалар
билан
савдо
қилиш
учун
жавобгарликни
назарда
тутувчи
норма
киритилган
6
.
Мазкур
параграф
жиноятнинг
бир
нечта
муқобил
таркибларини
ўз
ичига
олади
:
болага
васийлик
қилиш
ва
уни
тарбиялаш
мажбуриятини
бажаришга
бепарволик
билан
ёндашиш
; 18
ёшга
тўлмаган
шахсни
ғайриқонуний
равишда
фарзандликка
олишга
кўмаклашиш
ёки
18
ёшга
тўлмаган
шахсни
ғайриқонуний
равишда
фарзандликка
олишда
ғаразгўйлик
ниятларида
воситачилик
фаолиятини
амалга
ошириш
.
Мазкур
жиноятнинг
айбни
оғирлаштирувчи
ҳолатлари
сифатида
ғаразгўйлик
мотиви
ҳамда
боланинг
жисмоний
ва
маънавий
ривожланишига
жиддий
зиён
етказиш
хавфи
назарда
тутилган
(236-§.
нинг
тўртинчи
хатбошиси
)
7
.
Германиянинг
эски
ва
ҳозирда
амалда
бўлган
жиноят
қонунлари
таҳлили
ГФР
ЖК
Германия
Жиноят
тузугида
назарда
тутилган
одам
ўғирлаш
(234-§)
ва
мажбурлаш
(240-§)
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормалар
деярли
бир
хиллигини
,
фақат
модда
ва
санкция
таҳрири
ўзгартирилганини
кўрсатади
.
Масалан
,
Германия
Жиноят
тузугининг
234-§
да
“
шахсни
ожиз
аҳволда
қолдириш
ёки
қул
қилиб
сотиш
ёхуд
чет
эл
ҳарбий
денгиз
хизматига
пуллаш
мақсадида
олиб
қочиш
одамларни
ўғирлаш
сифатида
қамоқ
уйига
жойлаштириш
”
га
ҳукм
қилинган
бўлса
8
,
ГФР
ЖКда
шунга
ўхшаш
жиноят
учун
бир
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
назарда
тутилган
.
Бирон
-
бир
ҳаракатни
содир
этишга
мажбурлаш
Жиноят
тузугига
кўра
бир
йилгача
турма
қамоғи
ва
икки
юз
талергача
жарима
билан
жазоланган
9
.
ГФР
ЖКда
эса
айни
шу
ҳаракатлар
учун
уч
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
ёки
жарима
назарда
тутилган
.
1886
йилги
Голландия
Жиноят
кодекси
ҳам
юқорида
номи
келтирилган
ЖКга
кўрсатилганга
ўхшаш
тузилишга
эга
.
Шахснинг
озодлигига
қарши
жиноятлар
тизими
бўйича
давлат
тузуми
ва
жамоат
тартибига
қарши
жиноятлардан
кейин
жойлаштирилган
(
ЖК
XVIII
бўлими
).
Кўриб
чиқилаётган
жиноят
қонунининг
ўзига
хос
хусусияти
шундан
иборатки
,
қулфурушликка
ёрдамлашганлик
учун
қул
савдосига
нисбатан
анча
оғир
жазо
тайинланади
(274, 276–277-
моддаларга
мувофиқ
8
йилгача
турма
қамоғи
;
қул
савдосида
иштирок
этганлик
учун
эса
12
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
назарда
тутилган
).
Агар
ёрдамчи
ўз
кемасидан
қулфурушлик
мақсадларида
фойдаланилаётганидан
хабардор
бўлган
кема
капитани
бўлса
,
унинг
айби
қул
савдоси
билан
бевосита
шуғулланаётган
шахснинг
айби
билан
тенглаштирилади
(275-
модда
)
10
.
Кодексда
вояга
5
Уголовное
право
зарубежных
государств
.
Особенная
часть
//
Под
ред
.
И
.
Д
.
Козочкина
. –
М
., 2004. –
С
. 347.
6
Серебренникова
А
.
В
.
Основные
черты
Уголовного
кодекса
ФРГ
. –
М
., 1999. –
С
. 74.
7
Жалинский
А
.
Э
.
Современное
немецкое
уголовное
право
. –
М
., 2006. –
С
. 397.
8
Уголовное
уложение
для
Северо
-
Германского
союза
. –
СПб
., 1871. –
С
. 50.;
Уголовное
право
ФРГ
. –
М
., 1981. –
С
.
80.;
Уголовное
право
зарубежных
государств
.
Особенная
часть
//
Под
ред
.
И
.
Д
.
Козочкина
. –
М
., 2004. –
С
. 346.
9
Уголовное
уложение
для
Северо
-
Германского
союза
. –
СПб
., 1871. –
С
. 50.
10
Уголовный
кодекс
Голландии
/
Пер
.
И
.
В
.
Мироновой
.
Науч
.
ред
.
Б
.
В
.
Волженкин
. –
СПб
.–
М
., 2001. –
С
. 375.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
76
етмаганларни
ўғирлаш
(279–280-
моддалар
)
ва
аёлларни
ўғирлаш
(281-
модда
)
учун
жавобгарлик
дифференциация
қилинган
.
Бунда
аёлни
ўғирлашда
мазкур
ҳаракатнинг
махсус
мақсадига
ишора
қилинади
:
“
уни
никоҳ
йўли
билан
ёки
никоҳдан
ташқарида
эгаллаш
”.
Голландия
ЖКнинг
яна
бир
ўзига
хос
хусусияти
шундан
иборатки
,
унда
эҳтиётсизлик
орқасида
озодликдан
маҳрум
қилиш
учун
ҳам
жавобгарлик
назарда
тутилган
(283-
модда
).
Агар
,
Германия
ва
Голландия
ЖКларини
Ўзбекистон
ЖК
билан
қиёслайдиган
бўлсак
,
Ўзбекистон
Республикасида
вояга
етмаган
шахсни
ўғирлаш
одам
ўғрилашнинг
жазони
оғирлаштирувчи
ҳолати
сифатида
берилган
(
ЖК
137-
моддаси
2-
қисми
“
а
”
банди
).
Шунингдек
,
мамлакатимизда
аёлларни
ўғирлаш
шаклидаги
жиноят
таркиби
ҳам
дифференциация
қилинган
бўлиб
,
ЖК
136-
моддасида
жавобгарлик
назарда
тутилган
,
яъни
аёлни
эрга
тегишга
ёки
никоҳда
яшашни
давом
эттиришга
мажбур
қилиш
ёхуд
аёлнинг
эркига
хилоф
равишда
у
билан
никоҳда
бўлиш
учун
ўғрилаш
,
шунингдек
,
аёлнинг
эрга
тегишига
тўсқинлик
қилиш
учун
жавобгарлик
белгиланган
.
Аммо
,
Ўзбекистон
Республикаси
ЖКда
шахснинг
озодлигига
қарши
жиноятлар
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилишнинг
муддатларига
қараб
дифференциация
қилинмаган
.
Швеция
ЖКнинг
шахснинг
озодлигини
ҳимоя
қилишга
қаратилган
нормалари
ҳам
диққатга
сазовордир
.
Швеция
ЖК
1962
йилдан
бери
амалда
бўлиб
,
Махсус
қисмининг
тузилиши
“
классик
”
кўринишга
эга
:
шахснинг
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
унда
биринчи
ўринга
қўйилган
.
Мазкур
қонунда
одам
ўғирлаш
ва
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
алоҳида
ажратилган
.
Ўзбекистон
Республикаси
ЖКда
бу
икки
жиноятни
бир
-
биридан
фарқлаш
имконини
берувчи
асосий
белги
жиноятни
содир
этиш
усули
ҳисобланса
,
Швеция
ЖК
бўйича
мазкур
жиноий
ҳаракатларни
одам
ўғирлаш
сифатида
квалификация
қилиш
учун
махсус
мақсадлар
,
яъни
“
шахсга
тан
жароҳат
етказиш
ёки
соғлиғига
шикаст
етказиш
ёхуд
уни
ишлашга
мажбурлаш
ёхуд
товламачилик
мақсади
”
1
мавжуд
бўлиши
керак
.
Бирон
-
бир
шахсни
ўғирлаш
,
тутқунликда
сақлаш
ёки
бошқача
йўл
билан
озодликдан
маҳрум
қилиш
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
деб
эътироф
этилади
(4-
бобнинг
2-
моддаси
).
Шахснинг
озодлигига
қарши
жиноятларга
бағишланган
бобда
“
шахсни
кўнгилсиз
аҳволга
солиб
қўйиш
”
тўғрисида
ва
“
ғайриқонуний
мажбурлаш
”
тўғрисида
нормалар
ҳам
мавжуд
.
Ғайриқонуний
мажбурлаш
деганда
,
бошқа
шахсни
бирор
ҳаракатни
бажариш
,
бўйсуниш
ёки
бирор
ҳаракатни
бажаришдан
ўзини
тийишга
мажбурлашга
қаратилган
ҳаракатлар
тушунилади
(4-
бобнинг
4-
моддаси
).
Бошқа
одамни
ғайриқонуний
мажбурлаш
ёки
алдаш
йўли
билан
ҳарбий
хизматга
кириш
ёки
меҳнат
фаолияти
билан
шуғулланишга
мажбур
этган
ёки
бошқа
шунга
ўхшаш
чеклов
ҳолатига
солиб
қўйган
ёхуд
бошқа
одамни
чет
элга
у
хавф
остида
қолиши
,
таъқиб
остига
олиниши
мумкин
бўлган
бирон
-
бир
жойга
жўнашга
ёки
у
ерда
қолишга
даъват
этган
ёхуд
вақтинчалик
жинсий
алоқалар
қилишга
мажбур
этган
ёки
бошқача
тарзда
ҳалокатли
аҳволга
солиб
қўйган
шахс
бошқа
одамни
кўнгилсиз
аҳволга
солиб
қўйганлик
учун
бир
йилдан
ўн
1
Уголовный
кодекс
Швеции
//
Перевод
с
англ
.
яз
.
С
.
С
.
Беляева
. –
М
., 2000. –
С
. 17.
йилгача
муддатга
турма
қамоғига
ҳукм
қилиниши
лозим
(4-
бобнинг
3-
моддаси
).
Швейцариянинг
амалдаги
ЖКнинг
4-
боби
(“
Шахсий
озодликка
қарши
ҳаракатлар
”)
2
шахс
озодлигини
ҳимоя
қилишга
бағишланган
бўлиб
,
унга
мувофиқ
,
бошқа
шахсни
қонунга
хилоф
равишда
ушлаб
туриш
ёки
қамоқда
сақлаш
ёхуд
бошқача
йўл
билан
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
(182-
моддаси
)
деб
баҳоланади
.
ЖК
182-
моддасининг
иккинчи
қисмига
мувофиқ
,
мазкур
жиноят
таркибининг
жазони
оғирлаштирувчи
ҳолатларига
қуйидагилар
киради
: 1)
жабрланувчининг
номусига
тегиш
ёки
унга
нисбатан
бузуқ
ҳаракатларни
бажариш
мақсадида
содир
этилган
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
; 2)
жабрланувчини
руҳий
касалликка
чалинган
деган
ёлғон
баҳонадан
фойдаланилган
ҳолда
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
; 3)
муддати
бир
ойдан
ортиқ
бўлган
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
.
Швейцария
ЖКнинг
“
Аёллар
ва
вояга
етмаганлар
билан
савдо
қилиш
”
деб
номланган
202-
моддасида
жинсий
эҳтиёжни
қондириш
мақсадида
аёллар
ва
болаларни
ёллаш
,
жалб
қилиш
ёки
йўлдан
оздириш
учун
жавобгарлик
назарда
тутилган
.
1998
йилда
қабул
қилинган
Латвия
Республикасининг
Жиноят
қонунида
, 1992
йилги
ЖКдан
фарқли
равишда
,
шахснинг
озодлигига
қарши
жиноятларга
“
Одам
ўғирлаш
”
деб
номланган
янги
норма
(153-
модда
)
киритилган
.
Одам
ўғирлаш
деганда
,
“
ўч
олиш
мақсадида
,
ғаразгўйлик
ниятларида
ёки
товламачилик
мақсадларини
кўзлаб
,
шахсни
зўрлик
ишлатиш
,
қўрқитиш
ёки
алдаш
йўли
билан
тутқунликка
олиш
”
тушунилади
.
Бундан
ташқари
,
ЖК
152-
моддасида
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
тушунчасига
таъриф
берилган
:
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
–
бу
шахснинг
ўз
жойини
эркин
белгилаш
имкониятидан
маҳрум
қиладиган
қонунга
хилоф
ҳаракат
3
.
ЖК
152–153-
моддаларида
жавобгарликни
оғирлаштирувчи
ҳолатлар
сифатида
мазкур
ҳаракатларни
такроран
содир
этиш
ёки
оғир
оқибатларнинг
юз
бериши
назарда
тутилган
.
Ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
учун
жавобгарликни
оғирлаштирадиган
қўшимча
ҳолатлар
сифатида
мазкур
ҳаракатларни
жабрланувчининг
ҳаёти
ва
соғлиғи
учун
хавфли
усулда
ёки
уни
жисмоний
азоб
-
уқубатларга
гирифтор
қилиш
билан
боғлиқ
ҳолда
содир
этиш
ҳамда
шахсни
бир
ҳафтадан
ортиқ
муддат
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
белгиланган
.
Ўзбекистон
Республикаси
ЖК
“
Шахсни
гаров
сифатида
тутқунликка
олиш
”
деб
номланган
245-
моддаси
жамоат
хавфсизлигига
қарши
жиноятлар
тўғрисидаги
бобга
жойлаштирилган
бўлса
,
Латвия
Республикасининг
ЖКда
мазкур
қилмиш
шахснинг
озодлигига
қарши
жиноят
сифатида
қаралади
.
Латвия
Республикаси
ЖК
154-
моддаси
ва
Ўзбекистон
Республикаси
ЖК
245-
моддасининг
таҳрирлари
деярли
мос
келади
,
фақат
Латвия
қонунида
қилмишнинг
объектив
томони
айбдор
томонидан
мазкур
шахсни
ўлдириш
,
унга
тан
жароҳатлари
етказиш
ёки
уни
бундан
буён
ҳам
ушлаб
2
Уголовный
кодекс
Швейцарии
. –
М
., 2000.
С
. – 125.
3
Уголовный
закон
Латвийской
Республики
//
Научн
.
ред
.
и
адаптированный
перевод
с
латвийского
языка
А
.
И
.
Лукашева
,
Э
.
А
.
Саркисовой
. –
Минск
, 1999. –
С
. 12, 93.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
77
туриш
билан
қўрқитиш
мавжуд
бўлиши
зарурлиги
билан
тўлдирилган
.
Қонуннинг
155-
моддасида
психиатрия
касалхонасига
ғайриқонуний
равишда
жойлаштирганлик
учун
икки
йилгача
муддатга
озодликдан
маҳрум
қилиш
ёки
қамоқ
ёхуд
муайян
фаолият
билан
шуғулланиш
ҳуқуқидан
маҳрум
этган
ҳолда
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
қирқ
бараваригача
миқдорда
жарима
тариқасидаги
жазо
белгиланган
.
Шундай
қилиб
,
юқорида
биз
тўхталиб
ўтган
мамлакатларнинг
жиноят
қонунларидаги
инсоннинг
шахсий
озодлигига
қарши
жиноятлар
тўғрисидаги
нормаларни
таҳлил
қилиш
асосида
миллий
қонунимизга
:
биринчидан
,
қонунда
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
учун
бундай
маҳрум
қилишнинг
муддатларига
қараб
,
жиноий
жавобгарликни
дифференциация
қилиш
(
масалан
,
1992
йилги
Франция
ЖК
ва
1998
йил
15
ноябрь
таҳриридаги
1871
йилги
Германия
ЖК
–
шундай
қоида
Ўзбекистон
Республикаси
ЖКга
киритилиши
лозим
,
деб
ҳисоблаймиз
);
иккинчидан
,
жиноят
қонунида
“
одам
ўғирлаш
”,
“
ғайриқонуний
равишда
озодликдан
маҳрум
қилиш
”
ҳамда
инсон
шахсий
озодлигига
қарши
бошқа
тажовузларнинг
тўлиқ
ва
аниқ
таърифларини
мустаҳкамлаш
(1998
йилги
Латвия
Республикасининг
Жиноят
қонуни
)
мақсадга
мувофиқ
бўлади
.
Аннотация
:
мазкур
мақола
айрим
хорижий
мамлакатлар
жиноят
қонунларида
шахснинг
озодлигига
қарши
жиноятлар
учун
жавобгарлик
масалаларига
бағишланган
.
Калит
сўзлар
:
жиноят
,
жиноий
жавобгарлик
,
жазо
,
озодлик
,
қамоқ
,
озодликдан
маҳрум
қилиш
.
Аннотация
:
данная
статья
посвящена
вопросам
уголовной
ответственности
за
преступления
против
свободы
в
уголовных
законах
некоторых
зарубежных
стран
.
Ключевые
слова
:
преступление
,
уголовная
ответ
-
ственность
,
наказание
,
свобода
,
арест
,
лишение
сво
-
боды
.
Annotation:
This article focuses on issues of criminal
responsibility for crimes against freedom in criminal laws
of some foreign countries.
Key words:
crime, criminal responsibility, punishment,
freedom, arrest, imprisonment.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Хрестоматия
по
истории
государства
и
права
зарубежных
стран
.
Новое
и
новейшее
время
. –
М
.,
2000.
2.
Крылова
Н
.
Е
.
Основные
черты
нового
уголовно
-
го
кодекса
Франции
. –
М
., 1996.
3.
Уголовное
уложение
для
Северо
-
Германского
союза
. –
СПб
., 1871.
4.
Уголовное
право
зарубежных
государств
.
Особенная
часть
//
Под
ред
.
И
.
Д
.
Козочкина
. –
М
., 2004.
5.
Жалинский
А
.
Э
.
Современное
немецкое
уголовное
право
. –
М
., 2006.
И
.
Рустамбеков
юридик
фанлари
номзоди
,
доцент
ЭЛЕКТРОН
ТИЖОРАТНИНГ
ХАЛҚАРО
-
ҲУҚУҚИЙ
ТАРТИБГА
СОЛИНИШИ
Электрон
тижорат
муносабатлари
глобал
характерга
эга
бўлган
Интернет
тармоғи
орқали
амалга
оширилиши
,
мазкур
муносабталар
халқаро
даражада
мавжуд
бўлиши
,
бу
эса
ўз
навбатида
мазкур
муносабатларни
халқаро
-
ҳуқуқий
тартибга
солиниш
талаби
мавжудлигини
кўрсатади
.
Электрон
тижоратни
халқаро
-
ҳуқуқий
тартибга
солишда
халқаро
ҳужжатлар
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Таъкидлаш
жоизки
,
электрон
тижорат
муомаласини
тартибга
солиш
масалалари
кўпгина
ҳукуматлараро
ва
ноҳукумат
ҳалқаро
ташкилотлари
томонидан
муҳокама
қилинади
.
Хусусан
,
мазкур
масалалар
ЮНСИТРАЛ
,
БМТ
,
ЮНКТАД
,
ИМБТ
,
ИКАО
,
БСТ
,
ИҲРТ
доирасида
муҳокама
қилинган
.
Электрон
тижорат
масалалари
билан
бир
қатор
минтақавий
халқаро
ташкилотлар
,
авваламбор
,
электрон
тижоратни
минтақавий
даражада
тартибга
солишда
айниқса
катта
муваффақиятларга
эришган
Европа
Иттифоқи
1
,
Араб
Давлатлари
Лигаси
ва
НАФТА
ҳам
шуғулланади
.
Электрон
тижорат
масалалари
айрим
ноҳукумат
ташкилотлари
,
хусусан
,
МТП
,
ММК
,
МСЖД
,
ИАТАнинг
қизиқишлари
доирасига
ҳам
киритилган
.
Ахборот
ҳуқуқи
ва
электрон
тижорат
муаммоларининг
мураккаблиги
ва
ранг
-
баранглиги
сўнгги
йилларда
уларни
ечиш
билан
махсус
шуғулланадиган
бир
қатор
ноҳукумат
ташкилотлари
тузилишига
сабаб
бўлди
:
Европа
электрон
хабарлар
бўйича
уюшмаси
,
Интернет
ҳуқуқи
ва
сиёсат
форуми
(Internet Law and Policy
Forum, ILPF),
Глобал
ахборот
инфратузилмаси
бўйича
форум
(Forum for the Global Information Infrastructure,
GIIC)
2
,
Ахборот
технологиялари
ва
хизматлари
бўйича
Бутунжаҳон
альянс
(World Information Technology and
Services Alliance, WITSA)
3
.
Аммо
электрон
тижоратни
тартибга
солишга
дахлдор
органлар
ва
ташкилотларнинг
кўплиги
ижобий
жиҳатлар
билан
бир
қаторда
,
салбий
томонларга
ҳам
эга
.
Бугунги
кунда
уларнинг
иши
ҳатто
муаммонинг
умумий
жиҳатлари
бўйича
ҳам
мувофиқлаштирилмайди
,
халқаро
ташкилотлар
фаолиятида
баъзан
бир
-
бирини
такрорлаш
кузатилади
.
Кўпгина
халқаро
ташкилотлар
электрон
тижоратнинг
у
ёки
бу
жиҳатларини
ўз
фаолияти
предметига
татбиқан
кўриб
чиқаётганда
,
хусусий
масалаларга
ҳам
мурожаат
этади
ва
бу
электрон
тижоратни
тушунишда
келишувга
эришишга
монелик
қилади
.
Ваҳоланки
,
айниқса
,
тегишли
ҳуқуқий
базани
яратиш
йўллари
ва
воситалари
хусусида
бундай
келишувга
эришиш
зарур
.
Электрон
тижорат
жорий
этилиши
муносабати
билан
аниқлик
киритилиши
лозим
бўлган
ҳужжатлар
қаторига
энг
аввало
қуйидаги
халқаро
шартномалар
киради
: 1924
йилги
Коносамент
тўғрисидаги
айрим
1
ЮНСИТРАЛ
,
ЕИК
,
БМТ
ва
бошқа
халқаро
ташкилотларнинг
ҳужжатлари
асосида
ЕИ
тижорат
фаолиятининг
янги
технологияларидан
фойдаланиш
қоидаларини
белгилайдиган
бир
қатор
норматив
ҳужжатларни
ишлаб
чиқди
ва
қабул
қилди
.
Бугунги
кунда
электрон
тижоратнинг
турли
жиҳатларини
тартибга
солувчи
ўндан
зиёд
директивалар
қабул
қилинган
.
2
3
