ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
56
ҳамкорликни
янада
кенгайтириш
мақсадида
”
имзоланган
.
Лойиҳа
доирасида
“
Халқаро
тикланиш
ва
тараққиёт
банки
ресурсларидан
беш
йиллик
имтиёзли
даврни
қўшган
ҳолда
20
йил
муддатга
35
млн
АҚШ
доллари
миқдорида
қарз
”
берилди
.
Бундан
ташқари
мамлакатимизнинг
бошқа
Ҳалқаро
молиявий
ташкилотларига
аъзо
бўлишида
бир
қатор
қарор
ва
фармонларда
ўз
аксини
топган
.
Шуни
ҳам
таъкидлаш
жоизки
,
ўзаро
муносабатлар
даврида
,
икки
томонлама
дастурлар
ва
концепциялар
имзоланиб
келмоқда
,
бу
ўз
навбатида
амалга
оширилаётган
ишларни
қонуний
замирини
яратиб
бермоқда
.
К
.
Х
.
Дастамов
ТДЮИ
стажёр
-
тадқиқотчи
-
изланувчиси
ХАЛҚАРО
ХУСУСИЙ
ҲУҚУҚДА
ЧЕТ
ЭЛ
ҲУҚУҚИ
НОРМАЛАРИНИ
ҚЎЛЛАШНИНГ
АЙРИМ
МАСАЛАЛАРИ
Чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
фуқаролик
ҳуқуқий
муносабатларга
нисбатан
чет
эл
ҳуқуқи
нормаларини
қўллаш
масалаларини
инвестиция
фаолияти
субъектларига
боғлиқ
бўлган
бир
неча
масалаларни
ўрганиш
орқали
ёритиб
беришга
ҳаракат
қиламиз
.
Ҳозирги
давр
ижтимоий
тараққиётидаги
нотекс
ривожланишлар
давлатга
кириб
келаётган
капиталлар
,
товарлар
ва
хизматлар
ҳаракати
жараёнини
кучайтиришга
сабаб
бўладиган
халқаро
хўжалик
муомаласини
тўғри
йўлга
қўйилишида
намоён
бўлади
.
Ўзининг
миллий
давлатидан
ташқарида
турлича
тузилишга
эга
бўлган
фаолиятнинг
хилма
хил
шаклларда
ўсиши
интеграциялашув
натижасида
вужудга
келади
.
Айниқса
,
бугунги
оламда
амалий
фаолликнинг
тавсифий
(
характерли
)
доираси
инвесторларни
қабул
қилувчи
давлатларда
,
улардан
унумлироқ
фойдаланиш
мақсадида
хорижий
мамлакатлар
иқтисодиётига
,
жумладан
чет
эл
инвесторларига
кенг
шароит
яратиб
бераётган
давлатларда
ўз
иқтисодиётини
ҳамда
бошқариш
тажрибасини
киритиш
орқали
ривожлантирилади
.
Инвестор
қайси
давлатга
капиталини
йўналтирар
экан
,
ўз
-
ўзидан
инвестиция
киритилган
давлат
қонунчилиги
асосида
эмас
,
балки
инвесторнинг
шахсий
қонуни
ёки
халқаро
нормалар
орқали
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишга
ҳаракат
қилади
.
Бу
ўз
навбатида
,
чет
эл
инвесторлари
ҳолатининг
ҳуқуқий
дуализми
вужудга
келишига
сабаб
бўлади
.
М
.
Е
.
Ковешниковнинг
фикрича
,
“
инвестиция
жараёнининг
асосий
иштирокчиси
ҳисобланган
инвесторларнинг
ҳуқуқий
мақоми
ҳақидаги
тавсифий
ҳусусиятлар
ўзига
хос
мураккаблик
касб
этиб
,
у
инвестиция
фаолиятини
амалга
ошириш
қобилияти
,
мавжуд
воситалар
бўйича
қарорлар
қабул
қилиш
ва
ўз
ихтиёри
билан
инвестиция
объектларини
танлаш
ҳуқуқи
билан
белгиланади
”
1
.
Ўз
навбатида
М
.
М
.
Богуславский
“
юридик
ва
жисмоний
шахслар
инвестициявий
муносабатларни
амалга
оширишда
бошқа
усулда
тартибга
солишига
қаратилган
,
чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
муносабатларнинг
ўзига
хос
доирасига
киришади
ҳамда
ушбу
муносабатлар
бошқа
юрисдикцияларнинг
таъсири
остида
бўлишини
эътиборга
олишлари
лозим
.
Шунингдек
,
инвестиция
фаолиятининг
субъектлари
тўғрисидаги
масалалар
халқаро
оммавий
ҳуқуқ
,
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
ва
давлатнинг
миллий
ҳуқуқи
билан
тартибга
солинади
"
деб
таъкидлайди
2
.
А
.
Г
.
Богатырев
эса
“
мазкур
муносабат
субъектлари
ҳисобланган
инвесторлар
-
моддий
ва
маънавий
неъматлар
ишлаб
чиқаришни
йўлга
қўйиш
,
кенгайтириш
ва
инфратузилмага
йўналтирилган
1
М
.
Е
.
Ковешников
.
Правовое
регулирование
иностранных
инвестиций
в
Российской
Федерации
. –
М
.:
Норма
, 2001. –
Б
.14.
2
М
.
М
.
Богуславский
Иностранные
инвестиции
:
правовое
регулирование
. –
М
., 1996. –
Б
. 18.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
57
сармоя
эгалари
ҳисобланади
”
деб
таъкидлайди
1
.
С
.
С
.
Гулямовнинг
кўрсатиб
ўтишича
,
“
Инвестиция
фаолиятининг
субъектлари
инвестицияга
доир
қонунчиликка
мувофиқ
ҳамда
инвестиция
шартномаларида
мустаҳкамланган
ваколатлари
доирасида
ўзларининг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларини
амалга
оширади
”
2
.
Юқоридагиларга
кўра
,
инвестиция
фаолияти
субъектларининг
ҳуқуқий
ҳолатини
батафсил
ўрганиш
ва
таҳлил
қилиш
бугунги
кунда
долзарблик
касб
этмоқда
.
Демак
,
миллий
қонунчиликка
мувофиқ
инвестиция
фаолияти
субъектлари
деб
ўзига
тегишли
бўлган
маблағларининг
мулкий
қиймати
ва
унга
бўлган
ҳуқуқлари
ҳамда
инвестиция
кўринишидаги
интелектуал
мулкка
бўлган
ҳуқуқларини
амалга
оширувчи
шахслар
эътироф
этилади
.
Маълумки
,
халқаро
инвестиция
фаолияти
субъектлари
ҳуқуқий
ҳолатининг
бир
қатор
ўзига
хос
хусусиятлари
мавжуд
.
Амалда
чет
эл
инвесторининг
ҳуқуқий
ҳолатини
аниқлашда
“
инвесторнинг
миллати
”
билан
боғлиқ
муаммолар
вужудга
келади
.
Мазкур
муаммо
миллий
қонунчилик
ёки
инвестиция
фаолиятини
рағбатлантиришга
қаратилган
давлатлар
ўртасидаги
халқаро
шартномалар
орқали
тартибга
солинади
.
Инвесторлар
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишга
қаратилган
халқаро
шартномаларда
давлатларнинг
фуқаролари
ва
юридик
шахсларига
нисбатан
қўлланиладиган
юрисдикциясини
аниқлаш
масаласига
ойдинлик
киритади
.
Шу
билан
бирга
кўпинча
бундай
шартномаларда
юридик
шахснинг
миллати
иккала
давлатнинг
юридик
шахс
миллатини
аниқлаш
бўйича
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
тамойилларига
мувофиқ
равишда
белгиланади
3
.
С
.
П
.
Мороз
инвестор
ҳуқуқий
мақомининг
қуйидаги
ўзига
хос
хусусиятларини
санаб
ўтади
,
хусусан
:
-
инвестиция
сифатида
фойдаланиши
мумкин
бўлган
моддий
ва
номоддий
неъматларнинг
мавжудлиги
;
-
инвестиция
киритиш
тўғрисидаги
мустақил
қарорлар
қабул
қилиш
;
-
инвестиция
фаолиятини
амалга
ошириш
қобилияти
ва
имконияти
(
инвестицияни
реализация
қилиш
бўйича
муайян
амалий
ҳаракатни
бевосита
ва
билвосита
амалга
ошириш
);
-
инвестиция
объектини
,
инвестиция
киритиш
шакли
ва
ҳажмини
танлаш
ҳуқуқи
"
4
.
Инвестор
ҳуқуқий
мақомининг
ўзига
хос
хусусиятларини
аниқлашнинг
энг
муҳим
жиҳати
,
уларнинг
муайян
мақсад
ва
“
манфаат
”
ларининг
мавжудлиги
бўлиб
ҳисобланади
.
Инвестор
манфаати
банкдаги
омонотлар
ва
облигациялар
бўйича
олинадиган
фоизлар
,
акциядан
олинадиган
двидендлар
,
пенсия
омонотларининг
шарномавий
асослари
бўйича
пенсия
тўловлари
ва
бошқа
муайян
моддий
неъматлардан
олинадиган
эхтиёжлардан
иборатдир
.
Бинобарин
,
объект
1
А
.
Г
.
Богатырев
Инвестиционное
право
. –
М
.:
Российское
право
, 1992. –
Б
. 22.
2
С
.
С
.
Гулямов
Правовое
регулирование
иностранных
инвестиций
в
Республике
Узбекистан
:
Дисс
…
канд
.
юрид
.
наук
.
–
Т
., 2002. – 57.
3
А
.
Тынель
,
Я
.
Функ
,
В
.
Хвалей
Курс
международного
торгового
права
. –
Мн
.:
Амалфея
. –
Б
. 566 – 567.
4
С
.
П
.
Мороз
Инвестиционное
право
:
учебное
пособие
. 2-
е
изд
.. –
Алматы
:
Юрист
, 2004. –
Б
.93 – 94.
сифатида
инвестор
учун
манфаат
барча
турдаги
ашёвий
мулклардан
олдин
пайдо
бўлади
.
Шундай
қилиб
,
чет
эл
инвесторининг
ҳуқуқий
ҳолати
қонунчиликда
назарда
тутилган
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларини
мажмуини
аниқлайди
.
Чет
эл
инвесторлари
ҳуқуқий
ҳолатининг
ўзига
хос
хусусиятлари
шундаки
,
инвестиция
фаолиятини
амалга
оширадиган
ҳудуддаги
мамлакат
қонунчилиги
билан
тартибга
солинадиган
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларидан
иборат
бўлади
.
Инвестициявий
муносабат
субъектлари
таркибини
тегишли
ҳуқуқларга
эга
бўлган
жисмоний
,
юридик
шахслар
ва
давлат
ташкил
этади
,
объектлари
эса
давлатлараро
келишувлар
ва
ички
меъёрий
ҳужжатларда
назарда
тутилган
предметлар
ҳисобланади
.
Чет
эл
инвестори
деб
эътироф
этилган
шахслар
доирасини
аниқлаш
муҳим
амалий
аҳмиятга
эгадир
,
жумладан
биринчидан
,
шахсга
ички
қонунчилик
ва
халқаро
шартномаларда
белгиланган
тегишли
ҳуқуқ
ва
имтиёзларни
бериш
уни
чет
эл
инвестори
деб
топишга
боғлиқ
бўлади
;
иккинчидан
,
чет
эл
инвесторининг
мақоми
хўжалик
фаолиятини
юритишга
рухсат
беришда
ва
уни
рўйхатдан
ўтказишда
аҳамиятга
эгадир
;
учинчидан
,
агарда
шахс
муайян
давлат
инвестори
деб
топилса
,
давлат
билан
тузилган
халқаро
шартномаларда
назарда
тутилган
кафолат
ва
шарт
-
шароитлар
ҳамда
инвестор
мансуб
бўлган
давлат
томонидан
дипломатик
ҳимоя
тадбиқ
этилиши
мумкин
.
Инвестициявий
муносабат
иштирокчиларининг
таркибига
тўхталадиган
бўлсак
,
“
инвестиция
фаолиятининг
муҳим
иштирокчиси
инвестор
томонидан
инвестиция
лойиҳасини
амалга
ошириш
ваколати
берилган
инвестиция
фаолиятининг
субъекти
буюртмачи
бўлиб
ҳисобланади
.
Буюртмачи
бир
пайтнинг
ўзида
инвесторнинг
ўзи
ҳам
бўлиши
мумкин
ва
инвестиция
лойиҳасини
тўғридан
тўғри
амалга
оширади
ҳамда
унинг
ваколатлари
доираси
инвестор
билан
тузилган
шартнома
асосида
аниқланади
.
Буюртмачининг
инвестиция
фаолиятининг
бошқа
барча
иштирокчилари
билан
ўзаро
муносабати
шартномавий
асосларда
ҳам
ўрнатилган
бўлади
”
5
.
Инвестиция
жараёни
иштирокчилари
инвестиция
фаолияти
объектларидан
фойдаланувчилар
бўлиб
ҳисобланади
.
Фойдаланувчи
-
унинг
учун
инвестиция
фаолияти
объектлари
яратиладиган
субъект
.
Фойдаланувчилар
инвесторлар
,
бошқа
юридик
ва
жисмоний
шахслар
,
давлат
ва
муниципал
органлар
,
чет
эл
давлати
ва
халқаро
ташкилотлар
бўлиши
мумкин
.
Ўз
навбатида
С
.
П
.
Морознинг
таъкидлашича
,
“
инвестициявий
ҳуқуқий
муносабатнинг
асосий
,
лекин
ягона
бўлмаган
субъекти
инвестор
ҳисобланади
.
У
билан
бир
қаторда
инвестициявий
муносабатларда
давлат
ўз
органлари
билан
ёки
бевосита
эмитентлар
ва
қимматли
қоғозлар
бозорининг
бошқа
субъектлари
ҳамда
инвесторлар
билан
ушбу
фаолиятни
амалга
ошириш
жараёнида
вужудга
келадиган
ҳуқуқий
муносабатларга
киришувчи
шахслар
иштирок
этади
”
6
.
5
М
.
Е
.
Ковешников
Правовое
регулирование
иностранных
инвестиций
в
Российской
Федерации
. –
М
.:
Норма
, 2001. –
Б
.14.
6
С
.
П
.
Мороз
Инвестиционное
право
:
Учебное
пособие
. 2-
е
изд
.. –
Алматы
:
Юрист
, 2004. –
Б
.83.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
58
Халқаро
ҳуқуқий
тизимда
баъзи
бир
ҳуқуқшунос
олимларлар
ҳуқуқ
яратувчи
субъектлар
ва
ҳуқуқни
қўлловчи
субъектларни
бир
-
биридан
фарқини
қуйидаги
тарзда
ажратиб
кўрсатади
:
-
ҳуқуқ
яратувчи
субъектлар
ва
шу
билан
бирга
ҳуқуқни
қўлловчи
субъектлар
нормани
қўллашда
амалий
жиҳатлари
бўлмаган
ҳуқуқ
ижодкорлиги
жараёнида
иштирок
этадилар
;
-
ҳуқуқ
ижодкорлиги
қобилиятига
эга
бўлмаган
,
фақатгина
ҳуқуқни
қўлловчи
субъектлар
1
.
Инвестиция
ҳуқуқига
нисбатан
қўлланиладиган
биринчи
тоифага
чет
эл
инвестициясини
қабул
қилувчи
давлат
,
халқаро
молиявий
-
иқтисодий
ташкилотлар
киради
,
масалан
инвестиция
низоларини
ҳал
қилувчи
Халқаро
марказ
,
инвестиция
кафолати
бўйича
кўп
томонлама
Агентлик
;
иккинчисига
эса
барча
чет
эл
инвесторларининг
хилма
хиллиги
бўлиб
,
уларга
хўжалик
юритувчи
субъектлар
ва
бошқа
юридик
шахслар
,
шу
жумладан
трансмиллий
корпарациялар
киради
.
Ҳуқуқни
қўлловчи
субъектларнинг
иккинчи
тоифасига
халқаро
нодавлат
ташкилотларни
ҳам
киритиш
мумкин
.
Шунингдек
,
энг
муҳими
бозор
иқтисодиётига
ўтишда
инвестициявий
ҳуқуқий
муносабатларнинг
асосий
иштирокчилари
етарлича
кенгроқ
доирадаги
тадбиркорлик
фаолияти
субъектлари
бўлиб
ҳисобланади
2
.
Тадбиркорлик
фаолиятига
савдо
ташкилотлари
ва
якка
тартибдаги
тадбиркорлар
,
деҳқон
(
фермер
)
хўжаликлари
киради
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Чет
эл
инвестицияси
тўғрисида
”
ги
қонунининг
4-
моддасида
белгиланишича
, “
Ўзбекистон
Республикасида
чет
эл
инвесторлари
деб
топиладиган
шахслар
доирасига
чет
эл
давлати
,
ҳорижий
ташкилотлар
,
юридик
ва
жисмоний
шахслар
киради
”
3
Агарда
хорижий
мамлакатларда
инвестиция
фаолияти
субъектларини
аниқлаш
бўйича
қонунчиликка
мурожаат
қилинса
,
масалан
РФ
қонунчилигида
чет
эл
инвестори
сифатида
қуйидагиларни
:
-
фуқаролик
ҳуқуқий
лаёқати
у
таъсис
этилган
мамлакат
қонунчилигига
кўра
белгиланадиган
ва
кўрсатилган
давлат
қонунчилиги
асосида
Россия
Федерацияси
ҳудудида
инвестиция
фаолиятини
амалга
ошириш
ҳуқуқига
эга
бўлган
чет
эл
юридик
шахси
;
-
фуқаролик
ҳуқуқий
лаёқати
у
таъсис
этилган
мамлакат
қонунчилигига
кўра
белгиланадиган
ва
кўрсатилган
давлат
қонунчилиги
асосида
Россия
Федерацияси
ҳудудида
инвестиция
фаолиятини
амалга
ошириш
ҳуқуқига
эга
бўлган
юридик
шахс
бўлмаган
чет
эл
ташкилоти
;
-
фуқаролик
ҳуқуқ
ва
муомала
лаёқати
унинг
фуқаролиги
мансуб
бўлган
мамлакат
қонунчилигига
кўра
белгиланадиган
ва
кўрсатилган
давлат
қонунчилиги
асосида
Россия
Федерацияси
ҳудудида
инвестиция
фаолиятини
амалга
ошириш
ҳуқуқига
эга
бўлган
чет
эл
фуқароси
;
-
фуқаролик
ҳуқуқ
ва
муомала
лаёқати
унинг
доимий
яшаш
жойи
бўлган
мамлакат
қонунчилигига
кўра
белгиланадиган
ҳамда
кўрсатилган
давлат
1
Международное
право
/
Масъул
мухаррир
Г
.
В
.
Игнатенко
,
О
.
И
.
Тиунов
. –
М
., 2000. –
Б
. 47.
2
М
.
Е
.
Ковешников
Кўрсат
.
асар
–
Б
. 10.
3
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлис
Ахборотномаси
. -
1998.
№
5-6
Б
. 91.
қонунчилиги
асосида
Россия
Федерацияси
ҳудудида
инвестиция
фаолиятини
амалга
ошириш
ҳуқуқига
эга
бўлган
мамлакатдан
ташқарида
доимий
равишда
яшовчи
фуқаролиги
бўлмаган
шахс
;
-
Россия
Федерациясининг
халқаро
шартномасига
мувофиқ
ушбу
давлат
ҳудудида
инвестиция
фаолиятини
амалга
ошириш
ҳуқуқига
эга
бўлган
халқаро
ташкилот
;
-
федерал
қонунлар
билан
белгиланадиган
тартибга
мувофиқ
чет
эл
давлатини
кўрсатиш
мумкиндир
4
.
“
Чет
эл
инвесторлари
”
нинг
юқорида
кўрсатилган
таркиби
Қозоғистон
ва
Арманистон
Республикаларининг
чет
эл
инвестицияси
тўғрисидаги
қонунларида
ҳам
кўрсатиб
ўтилган
.
Шунингдек
,
тарафларнинг
тегишли
атамаларига
изоҳ
берган
инвестицияни
ўзаро
ҳимоя
қилиш
ва
рағбатлантириш
тўғрисидаги
давлатлараро
шартнома
(
келишув
)
ларга
эътибор
қаратиш
лозим
.
Эслатиб
ўтамизки
,
миллий
(
ички
)
қонунчилик
ва
халқаро
шартномалар
ўртасидаги
атамалар
шарҳида
тафовутлар
келиб
чиққанда
,
албатта
халқаро
шартномаларга
устунлик
берилади
.
Мисол
тариқасида
Ўзбекистон
Республикаси
Ҳукумати
билан
Швеция
Қироллиги
Ҳукумати
ўртасида
2001
йил
29
майдаги
инвестицияларни
рағбатлантириш
ва
ўзаро
ҳимоялаш
тўғрисидаги
битимда
ҳам
“
инвестор
”
атамаси
исталган
Аҳдлашувчи
Томонга
нисбатан
:
а
)
бир
Аҳдлашувчи
Томоннинг
ўз
қонунларига
мувофиқ
унинг
фуқаролигига
мансуб
бўлган
исталган
жисмоний
шахсни
;
б
)
шу
Аҳлашувчи
Томоннинг
қонун
ва
меъёрий
ҳужжатларига
мувофиқ
ташкил
этилган
исталган
юридик
шахсни
;
в
)
шу
Аҳдлашувчи
Томоннинг
қонун
ва
меъёрий
ҳужжатларига
мувофиқ
ташкил
этилмаган
,
лекин
унда
шу
Аҳлашувчи
Томоннинг
инвестори
устувор
фоизга
эга
бўлган
исталган
юридик
шахсни
билдиради
,
агар
бир
Аҳдлашувчи
Томоннинг
инвестори
ивестицияларни
бошқа
Аҳдлашувчи
Томонниг
ҳудудига
а
),
б
)
ёки
в
)
ларда
белгилангандек
амалга
ошираётган
бўлса
.
Ўзбекистон
Республикаси
билан
Польша
Республикаси
ўртасида
1995
йил
11
январдаги
инвестицияларни
ўзаро
рағбатлантириш
ва
ҳимоялаш
тўғрисидаги
битимда
“
инвестор
”
атамаси
ҳар
бир
Аҳдлашувчи
Томонга
нисбатан
:
а
)
ушбу
Аҳдлашувчи
Томонлар
давлатининг
фуқаролиги
мавжуд
бўлган
жисмоний
шахслар
;
б
)
асосий
хўжалик
фаолиятини
амалга
оширадиган
ва
ўзининг
яшаш
жойи
мавжуд
бўлган
ҳудудида
давлат
қонунчилигига
мувофиқ
тузилган
юридик
шахслар
,
шу
жумладан
жамиятлар
,
корпарациялар
,
хўжалик
ширкатлари
ва
тегишли
тартибда
бошқа
кўринишда
ташкил
этилган
ташкилотларни
билдиради
.
Тақдим
этилган
субъектларнинг
ҳар
бирини
ҳуқуқ
лаёқати
масаласини
кўриб
чиқамиз
,
хусусан
:
-
чет
эл
давлатлари
,
чет
эл
давлатининг
маъмурий
ёки
ҳудудий
бошқарув
органлари
.
Бу
ерда
шуни
таъкидлаш
керакки
,
ушбу
ҳолатда
инвестициявий
муносабатлар
иштирокчиси
сифатида
4
Закон
«
Об
иностранных
инвестициях
в
Российской
Федерации
»
от
09.07. 99
г
. –
Юридическая
информационная
система
«
Эталон
».
Версия
от
2010
года
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
59
давлат
номидан
иштирок
этувчи
бошқарув
ва
ҳокимият
органлари
,
чет
эл
давлати
,
унинг
органлари
ҳамда
уларнинг
мулки
фақатгина
давлат
суверен
функцияларини
,
яъни
jure imperii
ҳаракатларини
амалга
оширгандагина
эга
бўлиши
мумкин
бўлган
чекланган
иммунитет
концепцияси
қўлланилади
.
Агарда
давлат
хўжалик
хусусиятидаги
ҳаракатларни
бажарганда
(
ташқи
савдо
битимлари
хулосаси
,
концессия
ва
бошқа
келишувлар
),
яъни
jure gestiones
ҳаракатларида
иммунитетдан
фойдаланмайди
1
.
Бошқача
айтганда
,
давлат
хусусий
ҳуқуқий
муносабатларда
иштирок
этганда
,
ўзини
хусусий
шахс
ҳолатига
қўяди
,
унга
нисбатан
даъво
қўзғатилиши
мумкин
ҳамда
мулкига
нисбатан
эса
мажбурий
чоралар
жорий
этилади
;
-
давлатлар
ўртасидаги
келишувларга
ёки
бошқа
шартномаларга
мувофиқ
ташкил
этилган
ёҳуд
халқаро
оммавий
ҳуқуқ
субъекти
ҳисобланадиган
халқаро
ташкилотлар
.
Халқаро
ташкилотларнинг
ҳуқуқий
мақоми
ва
иммунитети
одатда
уларнинг
уставида
белгиланади
,
буни
ушбу
ташкилотлар
Инвестиция
фаолиятида
иштирок
этаётганида
инобатга
олиш
лозим
;
-
чет
эл
давлати
қонунчилик
ҳужжатларига
мувофиқ
ташкил
этиладиган
ва
ҳаракат
қиладиган
юридик
шахслар
,
исталган
ширкатлар
,
ташкилотлар
ёки
ассоциациялар
.
Юридик
шахс
таъсис
этилган
мамлакат
қонуни
унинг
фуқаролик
ҳуқуқ
лаёқатини
белгилайди
.
Ўзбекистон
Республикаси
қонунчилигида
юридик
шахс
категориясида
чет
эл
инвестицияларига
тегишли
ҳеч
қандай
мезонлар
белгиланмаган
;
-
чет
эл
фуқаролари
,
фуқаролиги
бўлмаган
шахслар
ва
чет
элда
доимий
яшаб
келаётган
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
ҳисобланган
жисмоний
шахслар
.
Жисмоний
шахснинг
ҳуқуқ
ва
муомала
лаёқати
унинг
шахсий
қонуни
,
яъни
шахснинг
фуқаролик
қонуни
,
агар
гап
фуқаролиги
бўлмаган
шахс
ҳақида
бораётган
бўлса
,
ушбу
шахс
доимий
яшаган
мамлакат
қонуни
,
агар
гап
қочоқ
ҳақида
бораётган
бўлса
,
унга
бошпана
берган
мамлакат
қонуни
билан
белгиланади
.
Шу
билан
бирга
чет
фуқаролари
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахслар
Ўзбекистон
Республикасида
фуқаролик
ҳуқуқ
лаёқатидан
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
билан
тенг
равишда
фойдаланадилар
ва
бу
ўз
навбатида
,
Ўзбекистон
Республикасида
уларга
миллий
тартибни
тақдим
этишни
англатади
,
“
Ўзбекистон
Республикасининг
қонунлари
ёки
халқаро
шартномаларида
белгиланган
ҳоллар
бундан
мустасно
”(
ЎзР
ФКнинг
1169-
м
).
1
М
.
М
.
Богуславский
.
Регулирование
иммунитета
государства
в
законодательстве
стран
СНГ
//
Хозяйство
и
право
,
−
2000.
−
№
9.
−
Б
.86.
Э
.
Ешмуратов
ТДЮИ
тадқиқотчиси
ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН
РЕСПУБЛИКАСИ
ДАВЛАТ
ҲОКИМИЯТИ
ВА
БОШҚАРУВ
ОРГАНЛАРИНИНГ
ИЖТИМОИЙ
ҲИМОЯ
СОҲАСИДАГИ
ВАКОЛАТЛАРИ
Республикамизда
олиб
борилаётган
аҳолини
кучли
ижтимоий
ҳимоялаш
сиёсати
жамиятда
ижтимоий
-
сиёсий
барқарорликка
эришиш
ва
фуқаролар
конституциявий
ҳақ
-
ҳуқуқларини
таъминлаш
воситаларидан
бири
сифатида
муайян
ваколатларга
эга
бўлган
давлат
ҳокимияти
ва
бошқарув
органларининг
фаолиятига
таянади
.
Ушбу
ижтимоий
ҳимояни
рўёбга
чиқарувчи
субъектлар
фаолияти
давлат
ижтимоий
сиёсатини
амалга
оширишга
қаратилган
.
Қорақалпоғистон
республикасида
ижтимоий
ҳимояни
амалга
оширувчи
умумий
ваколатларга
эга
бўлмиш
субъектлар
қаторига
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жўқорғи
Кенгеси
ва
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгашини
киритамиз
.
Ушбу
субъектлар
Қорақалпоғистон
Республикаси
парламенти
ва
ҳукумати
сифатида
ижтимоий
ҳимоя
масалаларига
оид
қонун
ва
қарорлар
қабул
қилиш
,
давлат
дастурларини
тасдиқлаш
,
тегишли
ҳуқуқий
механизмлар
ишлаб
чиқиш
ва
жорий
этиш
йўли
билан
ижтимоий
ҳимояни
амалга
оширади
.
Шу
билан
бирга
,
ижтимоий
ҳимояни
бевосита
амалга
оширилиши
билан
шуғулланувчи
субъектлар
қаторига
Қорақалпоғистон
Республикасининг
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
,
Соғлиқни
сақлаш
вазирлиги
,
Халқ
таълими
вазирлиги
кабиларни
киритиш
мумкин
.
Бу
субъектлар
махсус
ваколатларга
эга
бўлиб
аҳоли
ижтимоий
ҳимоясида
етакчи
ўринни
эгаллайди
.
Шунингдек
,
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
(
туман
,
шаҳар
халқ
депутатлари
кенгашлари
,
ҳокимликлар
)
ҳам
ўз
ваколатлари
доирасида
ҳамда
ўз
ҳудудларида
ижтимоий
ҳимоялаш
масалалари
билан
шуғулланадилар
.
Бошқа
барча
вазирликлар
,
давлат
қўмиталари
ҳамда
идоралар
ҳам
ўз
ваколатлари
доирасида
у
ёки
бу
даражада
ижтимоий
ҳимоя
масалалари
билан
шуғулланадилар
.
Булар
орасида
айниқса
Қорақалпоғистон
Республикаси
Табиатни
муҳофаза
қилиш
давлат
қўмитаси
фаолияти
алоҳида
бўлиб
,
ҳудуднинг
экологик
оғир
шароитидан
келиб
чиқиб
ижтимоий
ҳимояга
экологик
ёндашув
устувор
аҳамият
касб
этади
.
Республикамизда
амалга
оширилаётган
сиёсат
ижтимоий
характерга
эга
,
зеро
барча
олий
ваколатли
органлар
ижтимоий
-
иқтисодий
соҳада
жадал
сиёсат
олиб
бормоқдалар
.
Қуйида
биз
бу
субъектларнинг
барчасини
кўриб
чиқамиз
.
Аҳолини
бозор
муносабатларига
ўтиш
шароитида
кучли
ижтимоий
ҳимоя
қилишда
қонун
чиқарувчи
орган
–
Қорақалпоғистон
Республикасининг
парламенти
Жуқорғи
Кенгес
етакчи
мавқени
эгаллайди
.
Қонунчилик
ҳокимиятининг
ушбу
масалада
етакчи
мавқени
эгаллаши
бир
қатор
омиллар
билан
белгиланади
ва
бу
омиллар
Қорақалпоғистон
Республикаси
Конституциясининг
мазмун
-
моҳиятидан
келиб
чиқади
.
Хусусан
,
Конституциянинг
70-
моддаси
3-
бандига
кўра
,
2
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жуқорғи
Кенгеси
Қорақалпоғистон
Республикаси
иқтисодий
ва
2
Қорақалпоғистон
Республикасининг
Конституцияси
. –
Нукус
:
Қорақалпоғистон
, 2006. – 62
б
.
