ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
61
Ж
.
Ибрагимов
ЎзР
ФА
И
.
Мўминов
номидаги
Фалсафа
ва
ҳуқуқ
институти
тадқиқотчиси
ВОЯГА
ЕТМАГАНЛАРНИНГ
ТЕРГОВ
ҲИБСХОНАСИ
ШАРОИТИГА
МОСЛАШУВИ
ПЕНИТИНЦИАР
ЖИНОЯТЛАРНИ
ПРОФИЛАКТИКА
ҚИЛИШНИНГ
АЛОҲИДА
ЙЎНАЛИШИ
СИФАТИДА
Қамоққа
олинган
шахсларни
жамиятдан
ажратиш
давлат
томонидан
қонун
билан
тартибга
солинади
.
Қонунда
шахснинг
камситилиши
ва
унга
нисбатан
зўрлик
ишлатилишига
йўл
қўймаслиги
белгиланган
.
Бироқ
,
тергов
ҳибсхонасига
тушиш
ва
унинг
(
моддий
ва
психологик
)
шарт
-
шароитларига
мослашиш
жараёни
вояга
етмаганда
карахтлик
ва
қўрқув
туйғуларини
уйғотади
.
Уларнинг
бу
ердаги
муҳитга
мослашуви
тергов
изоляторидаги
ҳаётга
кейинчалик
тарбия
колониясида
жазони
ўташга
сезиларли
даражада
таъсир
кўрсатади
.
Бинобарин
,
тергов
ҳибсхоналаридаги
вояга
етмаган
айбланувчиларнинг
ушбу
муҳитга
мослашуви
муаммоси
жазони
ижро
этиш
муассасасидаги
ҳаётга
мослашувига
,
унга
стихияли
тарзда
мослашиш
вояга
етмаган
шахснинг
манфаатларига
ҳам
,
муассасанинг
манфаатларига
ҳам
салбий
таъсир
кўрсатиши
нуқтаи
назаридан
амалий
аҳамият
касб
этади
.
Янги
келган
вояга
етмаганнинг
шахсига
у
тергов
ҳибсхонасига
келтирган
пайтдан
бошлаб
таъсир
кўрсатиши
лозим
.
Биринчи
марта
қамоққа
олинган
ўсмир
ҳибсхонада
бўлишининг
дастлабки
даврида
ўз
атрофидагиларни
фаол
ўрганади
,
ўз
дунёқараши
ва
тергов
ҳибсхонасидаги
одатларини
муҳит
талабларига
таққослайди
.
Шу
сабабли
бу
даврда
вояга
етмаган
хулқ
-
атворини
тўғри
йўналтириш
ва
унга
ўз
атрофидаги
муҳитда
тўғри
йўналиш
олишини
ўргатиш
жуда
муҳим
ҳисобланади
.
Бу
ерда
шуни
таъкидлаб
ўтиш
лозимки
,
тергов
ҳибсхонаси
шароитига
вояга
етмаганларнинг
мослашувига
имкон
яратиш
профилактика
қилишнинг
йўналишларидан
бири
ҳисобланади
1
.
Вояга
етмаган
шахс
жиноят
қонунини
бузиб
,
ўзини
жамиятга
қарши
қўяди
,
у
билан
низоли
муносабатларга
киришади
.
Бироқ
,
ўз
хулқ
-
атворини
баҳолашда
тўғри
позицияни
эгаллашга
бу
тоифадаги
шахсларнинг
ҳаммаси
ҳам
қодир
бўлавермайди
.
Дастлабки
қамоқ
жойларига
тушганидан
кейингина
аксарият
ўсмирлар
ўзини
жамиятга
қарши
қўйиш
қандай
оқибатларга
олиб
келиши
мумкинлиги
ҳақида
ўйлай
бошлайдилар
,
ўз
айбларига
иқрор
бўладилар
(
тадқиқотни
ўтказиш
чоғида
сўровларда
иштирок
этган
вояга
етмаган
айбланувчиларнинг
87,7%
ўз
айбларига
иқрор
бўлганликларини
кўрсатадилар
).
Бироқ
,
ўз
ҳаракатларининг
ғайриқонунийлиги
ва
ижтимоий
хавфлилигини
улар
фақат
тергов
ҳибсхонасига
,
шу
жумладан
жазони
ижро
этиш
муассасаси
режими
талабларига
мослашган
тақдирдагина
лозим
даражада
ва
ҳақиқатда
англаб
етишлари
мумкин
.
Шундай
қилиб
,
ўз
жиноий
қилмишидан
пушаймон
бўлиш
ва
тергов
ҳибсхонасидаги
шароитга
мослашув
бир
-
бири
билан
боғлиқ
ва
бир
-
бирини
тақозо
этади
:
вояга
етмаган
шахс
қонун
талабларига
,
шу
жумладан
режим
1
Евграфов
А
.
П
.
Организационно
-
правовые
аспекты
основы
политико
-
воспитательной
работы
с
лицами
,
находящимся
под
следствием
//
Труды
ВНИИ
МВД
СССР
. –
М
., 1977. –
№
44.
–
С
.94.
талабларига
ўз
ижтимоий
ҳолати
ва
содир
этган
жинояти
нуқтаи
назаридан
ёндашади
.
Жиноятларнинг
табиати
,
жазонинг
мақсадлари
ва
аҳамиятини
асослашга
ҳаракат
қилган
италиялик
олим
Ч
.
Беккариа
“
Жиноятлар
учун
жазолагандан
кўра
,
уларнинг
олдини
олган
афзалроқ
”,
дейди
.
Ўсмир
ғайриижтимоий
мойилликлари
кучли
бўлган
шахслар
жамланган
тергов
ҳибсхонасига
жойлаштирилгач
,
вояга
етмаган
шахсга
ҳуқуқбузарлар
муҳитнинг
салбий
таъсирини
камайтиришнинг
барча
чоралари
кўрилиши
шарт
.
Ўсмирларнинг
пенитинциар
соҳадаги
жиноятларининг
профилактика
қилиш
юқорида
кўрсатилган
фаолиятнинг
йўналишларидан
биридир
.
Илмий
адабиётларда
пенитинциар
жиноятчилик
,
деганда
одатда
жиноий
жазони
ижро
этиш
муассасаларида
содир
этилган
жиноятлар
мажмуи
тушунилади
.
Унинг
ўзига
хослиги
кўрсатилган
муассасалар
хусусияти
ва
улардаги
алоҳида
ижтимоий
муҳит
билан
белгиланади
.
Бинобарин
,
пенитинциар
жиноятчилик
жиноий
жазони
ижро
этиш
муассасаларида
муайян
вақт
оралиғида
содир
этилган
ҳар
хил
жиноятлардан
иборатдир
.
Қилмишни
содир
этган
субъектга
қараб
пенитинциар
жиноятларни
икки
қисмга
ажратиш
мумкин
:
жамиятдан
ажратилган
шахслар
томонидан
содир
этилган
жиноятлар
ва
жазони
ижро
этиш
муассасалари
ходимлари
томонидан
содир
этилган
жиноятлар
,
аниқроғи
–
қамоқда
сақланаётган
вояга
етмаган
айбланувчилар
томонидан
содир
этилган
ижтимоий
хавфли
қилмишлар
илмий
қизиқиш
уйғотади
.
Тергов
ҳибсхоналаридаги
жиноятчилик
ва
бошқа
ҳуқуқбузарликлар
даражаси
,
таркиби
ва
динамикаси
ҳақидаги
маълумотларни
ўрганиш
қамоқда
сақланаётган
вояга
етмаганларнинг
жиноий
хулқ
-
атворини
қуйидаги
олтита
асосий
типга
ажратиш
лозим
,
деган
қарорга
келиш
имконини
берди
:
1)
зўравонлик
ҳаракатлари
,
хусусан
жисмоний
зўрлик
ишлатиш
(
одам
ўлдириш
,
баданга
шикаст
етказиш
),
руҳий
зўрлик
ишлатиш
(
қўрқитиш
,
туҳмат
,
хақорат
қилиш
ва
ш
.
к
.),
ўз
хоҳиш
-
иродасини
ифодалаш
эркинлигини
чеклаш
(
шахсни
гаров
сифатида
тутқунликка
олиш
)
ва
мулкий
зўрлик
ишлатиш
(
мулкни
нобуд
қилиш
йўли
билан
амалга
оширилган
безорилик
);
2)
ўзганинг
мулкини
талон
-
тарож
қилишнинг
ҳар
хил
турларини
ўз
ичига
олувчи
тамагирлик
ҳаракатлари
(
қамоққа
олинган
бошқа
шасхларга
нисбатан
ҳам
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
органларининг
ходимларига
нисбатан
ҳам
ўғрилик
,
товламачилик
,
талончилик
ҳаракатларини
содир
этиш
);
3)
қамоқда
сақлаш
жойлари
фаолиятига
тўсқинлик
қилиш
(
жамиятдан
ажратишни
таъминловчи
муассасалар
ишини
издан
чиқариш
;
тергов
ҳибсхонаси
ходимининг
ўз
қонуний
фаолиятини
амалга
оширишга
тўсқинлик
қилиш
мақсадида
уни
ўлдириш
);
4)
жинсий
ҳаракатлар
(
зўрлик
ишлатиб
жинсий
эҳтиёжни
ғайритабиий
усулда
қондириш
);
5)
гиёҳвандлик
воситалари
ва
психотроп
моддалар
,
бошқа
тақиқланган
моддалар
ва
ашёларнинг
қонунга
хилоф
муомаласи
(
гиёҳвандлик
воситалари
,
психотроп
моддалар
,
қурол
ва
унинг
асосий
қисмлари
ва
бошқа
шунга
ўхшаш
нарсаларни
эгаллаш
,
сақлаш
,
сотиш
).
Бироқ
тергов
ҳибсхоналаридаги
вояга
етмаганлар
жиноятлари
ҳақидаги
маълумотларни
баҳолашда
пенитинциар
жиноятларнинг
латентлик
(
яширинлик
)
PDF created with pdfFactory Pro trial version
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
62
даражаси
анча
юқори
эканлигини
эътиборга
олиниши
лозим
.
Бунда
“
яширин
”
ва
“
яшириладиган
”
латентлик
ҳақида
гапириш
ўринли
бўлади
1
.
Қилмишларнинг
яширин
қисми
содир
этилганлиги
тергов
ҳибсхонаси
маъмуриятига
маълум
бўлмаган
жиноятлар
мажмуидан
ташкил
топади
.
Яшириладиган
қисми
эса
муассасаларнинг
ходимлари
хабар
топган
,
бироқ
турли
сабабларга
кўра
расмий
статистикага
киритилмаган
ва
лозим
тарзда
ривожлантирилмаган
барча
жиноятларни
ўз
ичига
олади
(
масалан
,
жиноят
таркибининг
барча
аломатлари
мавжуд
бўлган
ғайриқонуний
қилмишларнинг
каттагина
қисми
тергов
ҳибсхонаси
маъмурияти
томонидан
интизомни
бузиш
сифатида
рўйхатга
олинади
ва
айбдорлар
интизомий
жавобгарликка
тортилади
).
Бинобарин
,
латентлик
муассаса
ходимларининг
атайлаб
ёки
уқувсизлиги
ва
юқорида
зикр
этилган
маълумотнинг
тергов
остидаги
шахслар
томонидан
тергов
ҳибсхонаси
маъмуриятига
етказилиши
оғир
жазога
лойиқ
бўлган
ҳаракат
эканлиги
назарда
тутилган
“
маҳкумлар
кодекси
”
амал
қилишининг
маҳсулидир
.
Ҳозирги
вақтда
тергов
ҳибсхоналарида
сақланаётган
вояга
етмаган
айбланувчиларнинг
жиноятларига
оид
маълумот
ҳам
маълум
эмас
,
шу
сабабли
расмий
статистика
маълумотлари
асосида
чиқарилган
хулосаларнинг
аксариятини
исботлаш
жуда
қийин
.
Бу
эса
мазкур
соҳада
комплекс
илмий
тадқиқотлар
ўтказиш
зарурлиги
ва
мақсадга
мувофиқ
эканлигидан
далолат
беради
.
Ҳозирги
вақтда
криминология
фанида
тегишли
жиноятларнинг
тарқалганлик
даражаси
ҳақида
уларнинг
латентлигини
ҳисобга
олган
ҳолда
хулоса
чиқариш
имконини
берувчи
бир
қанча
услублар
мавжуддир
.
Айрим
статистика
кўрсаткичларини
қиёсий
таҳлил
қилиш
ҳам
шундай
усуллардан
ҳисобланади
.
Одам
ўлдириш
,
баданга
оғир
ёки
ўртача
оғир
ёхуд
енгил
шикаст
етказиш
жиноятларига
оид
статистика
маълумотларини
таққослаш
орқали
уларнинг
даражасини
аниқлаш
усулини
мисол
сифатида
келтириш
мумкин
.
Суд
-
тиббиёт
экспертизаси
бюросининг
маълумотларига
кўра
,
бир
неча
ўн
йилликлар
мобайнида
баданига
шикаст
етказилган
бир
шахсга
енгил
тан
жароҳатлари
олган
13-22
киши
тўғри
келган
.
Баданига
оғир
шикаст
етказилган
шахслар
сони
эса
,
зўрлик
ишлатиш
аломатлари
мавжуд
бўлган
мурдалар
,
шу
жумладан
одам
ўлдиришлар
сонидан
ҳар
доим
кўп
бўлган
.
Шундай
қилиб
,
ҳаёт
ва
соғлиққа
қарши
барча
жиноятлар
шундай
бир
пирамидадан
иборат
бўладики
,
унинг
чўққисини
одам
ўлдириш
,
негизини
–
баданга
енгил
шикаст
етказиш
жиноятлари
ташкил
этади
2
.
Бироқ
тергов
ҳибсхоналарида
содир
этилган
жиноятлар
даражаси
ва
таркиби
ҳақидаги
маълумотларни
ўрганиш
бу
пирамида
тескари
ағдарилгани
:
баданга
енгил
шикаст
етказиш
ҳоллари
аниқланмагани
,
айни
вақтда
одам
ўлдириш
ҳоллари
кўпроқ
рўйхатга
олинганини
кўришимиз
мумкин
.
Бу
ҳолат
,
бизнинг
назаримизда
,
пенитенциар
муассасаларда
шу
жумладан
вояга
етмаганларнинг
жиноятларини
яшириш
ҳоллари
мавжудлигини
бевосита
тасдиқлайди
.
1
Криминология
:
Учебник
для
вузов
/
Под
общ
.
Ред
.
А
.
И
.
Долговой
. -3-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
. –
М
.:
Норма
, 2005. –
С
.
124.
2
Тамже
. –
С
. 125.
Тергов
ҳибсхонасида
бўлиш
муддати
ва
мослашув
босқичи
,
вояга
етмаганларнинг
мослашганлик
даражаси
,
ғайриқонуний
қилмишлар
содир
этишга
мойиллиги
ўртасида
узвий
алоқа
мавжуддир
,
бинобарин
,
вояга
етмаганларнинг
жиноятчилигини
рўйхатга
олиш
даражаси
пастлигига
қарамай
,
тергов
ҳибсхоналарининг
ходимлари
вояга
етмаган
айбланувчилар
,
айниқса
,
янги
келган
ва
ҳибсхона
муҳитига
ҳали
яхши
мослашмаган
ўсмирлар
орасида
жиноятларнинг
олдини
олишга
алоҳида
эътибор
беришлари
лозим
.
Юқорида
айтилганлар
тергов
ҳибсхонасида
сақланаётган
ўсмирларнинг
мослашуви
муаммоси
муҳим
муаммолардан
,
бири
бўлиб
қолаётганлигини
кўрсатади
.
Вояга
етмаганларнинг
мослашуви
муаммоси
билан
боғлиқ
ишларни
ташкил
этиш
–
илмий
асосланган
ёндашувни
талаб
қилувчи
сермеҳнат
иш
ҳисобланади
.
Амалиётни
ўрганиш
тергов
ҳибсхоналарида
бундай
иш
даражаси
анча
паст
бўлиб
қолаётгани
,
бугунги
кун
талабларига
жавоб
бермаслигини
кўрсатади
.
Илмий
адабиётларнинг
таҳлили
тергов
ҳибсхоналарида
сақланаётган
вояга
етмаган
айбланувчиларнинг
мослашуви
муаммоларига
бағишланган
монографик
тадқиқотлар
мавжуд
эмаслигини
кўрсатади
,
ҳолбуки
,
тергов
ҳибсхоналари
фаолиятининг
мазкур
йўналиши
амалий
ходимлар
томонидан
энг
муҳим
йўналишларидан
бири
сифатида
эътироф
этилади
.
“
Одамлар
хулқ
-
атворига
,
уларнинг
маънавий
фазилатлари
ва
аҳлоқий
қарашлари
шаклланишига
таъсир
кўрсатиш
,
уларни
тарбиялаш
методларини
танлашда
инсон
ижтимоий
аҳлоқларининг
ранг
-
баранг
эканлиги
энг
катта
қийинчилик
туғдирса
керак
”
3
.
Айни
шу
сабабли
вояга
етмаган
айбланувчиларнинг
мослашуви
изчил
,
режали
ва
комплекс
хусусият
касб
этиши
лозим
.
Ҳар
бир
муассасада
қонун
чегарасидан
четга
чиқиш
ҳолларининг
сабаблари
тўла
ва
самарали
бартараф
этилиши
учун
янги
келган
терговдаги
шахсларга
профилактик
таъсир
кўрсатишнинг
изчил
тизими
яратилиши
даркор
.
Вояга
етмаган
айбланувчиларнинг
мослашуви
ҳар
бир
муайян
ҳолда
уларнинг
ёши
,
ижтимоий
тажрибасининг
мавжудлиги
,
ижтимоий
беқарорлиги
даражаси
ва
бошқа
шахсий
хусусиятларига
кўра
ҳар
хил
кечса
-
да
, “
бу
жараён
илмий
нуқтаи
назардан
ўрганиш
мумкин
бўлган
муайян
қонунларга
бўйсунади
”
4
.
Уларни
билмай
туриб
қамоққа
олинган
шахсларнинг
мослашув
жараёнини
бошқариш
ўрганилиши
мумкин
эмас
.
Бинобарин
,
вояга
етмаганларни
тергов
ҳибсхонасида
сақлашни
шундай
ташкил
этиш
лозимки
,
бир
томондан
,
у
қонунийлик
принципларига
асосланган
жиноят
процессини
ўз
вақтида
амалга
оширишга
имконият
яратсин
;
бошқа
томондан
эса
,
қамоқда
сақланаётган
вояга
етмаган
айбланувчиларга
самарали
тарбиявий
ва
профилактик
таъсир
кўрсатилишини
таъминлансин
,
уларда
ҳаётга
нисбатан
ижобий
муносабат
шаклланиши
ва
барқарор
тус
олишига
кўмаклашсин
.
Юқорида
айтилганлар
асосида
қуйидаги
хулосаларга
келдик
:
3
Дубинин
Н
.
П
.,
Карпец
И
.
И
.,
Кудрявцев
В
.
Н
.
Генетика
,
поведение
,
ответственность
. –
М
., 1982. –
С
. 263.
4
Адаптация
осужденных
к
среде
ИТУ
:
Учебное
пособие
/
Под
.
ред
.
В
.
И
.
Селиванова
. –
Рязань
, 1981. –
С
.4.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
63
1.
Жиноят
содир
этишда
айбланаётган
шахсларни
қамоқда
сақлаш
принциплари
ва
умумий
қоидалар
белгиланган
қонун
ҳужжатларда
ифодаланган
давлатнинг
хоҳиш
-
иродасига
мувофиқ
вояга
етмаган
шахснинг
ҳуқуқий
ҳолати
,
унинг
бутун
ҳаёти
ўзгаради
,
ижтимоий
аҳлоқлари
доираси
сезиларли
даражада
тораяди
.
Буларнинг
барчаси
қамоққа
олинган
ўсмирлардан
тергов
ҳибсхонасидаги
ҳаёт
фаолиятига
тез
қўшилиш
,
янги
шароитга
мослашиш
мақсадида
ўз
қарашлари
,
одатлари
ва
йўналишларини
маълум
даражада
қайта
қуришни
талаб
қилади
.
2.
Қамоқда
сақланаётган
вояга
етмаган
айбланувчилар
мослашувининг
зарурлиги
тергов
ҳибсхоналарига
хос
бўлган
бир
қанча
омиллар
:
а
)
моддий
-
маиший
шарт
-
шароитлар
;
б
)
қамоқда
сақланаётган
шахсларнинг
умумий
тавсифи
;
в
)
жиноий
маданиятнинг
салбий
таъсири
;
г
)
камерадошларнинг
ғайриижтимоий
таъсири
;
д
)
жамиятдан
ажратилганлик
;
е
)
муассаса
ходимларига
нисбатан
ишончсизлик
таъсири
билан
белгиланади
.
3.
Вояга
етмаганларни
жамиятдан
ажратиш
мазкур
шахслар
учун
муҳим
ва
мураккаб
ижтимоийлашув
даврида
(14-17
ёш
)
юз
беради
.
Вояга
етмаганларнинг
ўзига
хос
хусусияти
шундан
иборатки
,
бу
ёшда
улар
жисмоний
ва
сустроқ
бўлади
.
Бу
даврда
идеаллар
,
қизиқишлар
,
интилишлар
шаклланади
,
улар
маълум
хулқ
-
атвор
андозалари
,
ахлоқ
меъёрларини
ўзлаштиради
.
Бинобарин
,
вояга
етмаганларнинг
мазкур
муассасадаги
шароитга
мослашуви
уларнинг
психо
-
физиологик
хусусиятларини
ҳисобга
олган
ҳолда
ташкил
этилиши
лозим
.
4.
Тергов
ҳибсхоналарида
сақланаётган
вояга
етмаган
айбланувчиларнинг
мослашуви
профилактика
ишининг
йўналишларидан
бири
ҳисобланади
,
чунки
муассасада
мослашмаган
ёки
салбий
мослашган
вояга
етмаган
айбланувчиларнинг
мавжудлигини
бўлинмада
жиноий
вазиятнинг
сезиларли
даражада
оғирлашишига
,
чунончи
:
жиноятлар
содир
этилиши
эҳтимоли
белгиланган
режим
ва
сақлаш
қоидалари
бузилиши
,
жиноий
“
маданият
”
элементлари
тарқалиши
,
аутоагрессия
,
руҳий
ҳолатнинг
бузилиши
ҳолларига
сабаб
бўлади
.
У
.
Ашуров
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси
тадқиқотчиси
БОЖХОНА
ТЎҒРИСИДАГИ
ҚОНУН
ҲУЖЖАТЛАРИНИ
БУЗИШ
ЖИНОЯТИНИНГ
ОБЪЕКТИВ
ТОМОНИ
Жиноят
-
ҳуқуқий
таълимотда
жиноят
объектив
томони
жиноят
таркибининг
муҳим
белгиси
,
ўхшаш
жиноятларни
бир
-
биридан
фарқловчи
асосий
мезон
сифатида
баҳоланади
.
Хусусан
,
жиноятнинг
объектив
томони
жиноят
қонуни
билан
қўриқланадиган
ижтимоий
муносабатларга
зарар
етказувчи
ижтимоий
хавфли
қилмишнинг
ташқи
томонини
тавсифловчи
белгилар
йиғиндисидир
.
Бу
жиноят
таркибининг
шундай
элементики
,
у
жиноятни
содир
этишда
бевосита
аниқланади
ва
осон
тадқиқ
қилинади
.
Жиноий
қилмишнинг
объектив
томонини
таҳлил
қилмай
туриб
,
шахснинг
қилмишида
жиноят
бор
ёки
йўқлиги
тўғрисидаги
хулосага
келишнинг
имконияти
бўлмайди
1
.
И
.
М
.
Тяжкова
эътироф
этганидек
, “
жиноят
объектив
томони
бу
жиноятнинг
ташқи
томони
,
яъни
объектив
реалликда
аниқ
индивид
ижтимоий
хавфли
қилмишини
тавсифловчи
ташқи
аломатлар
мажмуи
”
4
.
Ю
.
И
.
Ляпунов
бу
ҳақда
шундай
ёзади
: “
жиноят
таркиби
объектив
томони
-
ижтимоий
хавфли
тажовузни
ташқи
жиҳатдан
тавсифловчи
,
жиноят
қонуни
билан
қўриқланадиган
объектга
зарар
етказувчи
етарли
ва
зарур
белгилар
мажмуи
”
5
.
Шу
маънода
божхона
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларини
бузиш
билан
боғлиқ
жиноятларнинг
объектив
томонини
чуқурроқ
ўрганиш
ҳамда
таҳлил
этиш
ҳам
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
иқтисодий
муносабатларига
зарар
етказилиши
божхона
қонунларини
бузишнинг
оқибатлари
бўлиб
ҳисобланади
.
Божхона
қонунларини
бузишнинг
объектив
томони
божхона
назоратини
четлаб
ёки
божхона
назоратидан
яшириб
,
ёхуд
божхона
ҳужжатлари
ва
воситаларига
ўхшатиб
ясалган
ҳужжатлардан
алдаш
йўли
билан
фойдаланиб
,
декларациясиз
ёки
бошқа
номга
ёзилган
декларация
билан
товар
ёки
бошқа
қимматликларни
Ўзбекистон
Республикаси
божхона
чегарасидан
ўтказишда
ифодаланилади
.
Ўзбекистон
Республикаси
ЖК
182-
моддаси
диспозициясида
объектив
томон
моҳиятининг
ўзи
белгилаб
берилган
;
уни
янада
кенгроқ
ёритиш
учун
модда
диспозициясида
берилган
бўлиб
,
айбдор
харакатларига
тегишли
бўлган
ҳар
бир
тушунчасини
очиш
керак
.
Айбдорнинг
харакатлари
мураккаб
ҳусусиятга
эга
ва
Ўзбекистон
Республикаси
ЖК
182-
моддасида
кўрсатилган
ҳаракатлар
билан
биргаликда
содир
этиладиган
ўтказишдан
таркиб
топган
.
Божхона
чегарасидан
ўтказиш
тушунчаси
Ўзбекистон
Республикаси
Божхона
кодексининг
7-
моддаси
8-
бандида
ёритилган
бўлиб
,
қўйидагилар
кўрсатилган
:
божхона
чегарасидан
ўтказиш
–
ҳар
қандай
усуллар
билан
жумладан
ҳалқаро
почта
жўнатмаларини
юбориш
,
қувур
транспортидан
ҳамда
электр
узатиш
1
Жиноят
ҳуқуқи
.
Умумий
қисм
.
Дарслик
. –
Т
.:
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси
, 2005. –
Б
.132.
4
Уголовное
право
России
.
Общая
часть
. /
Под
ред
.
Н
.
Ф
.
Кузнецовой
и
И
.
М
.
Тяжковой
. –
М
.:
Зерцало
, 2005. –
С
.174.
5
Уголовное
право
.
Часть
общая
.
Часть
Особенная
.
Учебник
. /
Под
ред
.
Н
.
И
.
Ветрова
,
Ю
.
И
.
Ляпунова
. –
М
.:
Юриспруденция
,
2007. –
С
.87.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
