ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
72
А
.
Хуррамов
ТДЮИ
ўқитувчиси
ЧЕТ
ДАВЛАТЛАРНИНГ
РАСМИЙ
ВА
СУДГА
ДОИР
ТОПШИРИҚЛАРИНИ
ИЖРО
ЭТИШ
Чет
эл
фуқаролари
ва
ташкилотлари
иштирокидаги
ишларда
айрим
процессуал
ҳаракатларни
хорижий
давлатларнинг
ҳудудида
амалга
ошириш
лозим
бўлганда
,
чет
давлатларнинг
тегишли
идораларига
суд
топшириқлари
билан
мурожаат
қилинади
.
Чет
давлатларнинг
ваколатли
органлари
томонидан
юборилаётган
расмий
ҳужжатлар
(
топшириқлар
) 2
турга
бўлинади
:
-
судга
доир
топшириқлар
;
-
судга
доир
бўлмаган
бошқа
топшириқлар
.
Чет
давлатларнинг
ваколатли
органлари
томонидан
юборилаётган
ҳужжатлар
халқаро
шартномаларга
кўра
,
уни
ижро
этувчи
давлат
томонидан
тан
олиниши
(
эътироф
этилиши
)
лозим
.
Давлатлар
ўртасидаги
халқаро
шартномаларнинг
мавжудлиги
ва
уларнинг
характерига
қараб
,
чет
давлатларнинг
расмий
ҳужжатларини
тан
олишнинг
уч
тартиби
мавжуд
:
Биринчи
тартиб
–
бу
мураккаб
тартиб
бўлиб
,
ҳужжатларни
дипломатик
ёки
консуллик
муассасалари
томонидан
легализация
қилинишини
талаб
этади
.
Чет
давлатларнинг
ваколатли
органлари
томонидан
берилган
чет
эл
фуқаролари
ва
ташкилотлари
билан
боғлиқ
бўлган
ҳужжатлар
,
улар
легаллаштирилгандан
1
сўнг
ижро
этилади
.
1996
йил
29
августдаги
Ўзбекистон
Республикаси
Консуллик
уставининг
69-
моддасига
кўра
,
консул
ўз
консуллик
округидаги
маҳаллий
маъмурларнинг
вакиллари
иштирокида
тузилган
ёки
ана
шу
маъмурлардан
келган
ҳужжатлар
ва
актларни
қонунлаштиради
.
Ўзбекистон
Республикасининг
органлари
ана
шундай
ҳужжатлар
ва
актларни
,
агар
Ўзбекистон
Республикасининг
қонун
ҳужжатларида
ёки
Ўзбекистон
Республикаси
ва
консулхона
жойлашган
давлат
иштирокчи
бўлган
халқаро
шартномаларда
ўзгача
ҳол
назарда
тутилган
бўлмаса
,
консул
томонидан
қонунлаштирилганидан
кейингина
қараб
чиқиш
учун
қабул
қилади
.
Консул
томонидан
ҳужжатларни
қонунлаштиришнинг
моҳияти
ана
шу
ҳужжатлар
ва
актлардаги
имзоларнинг
ҳақиқийлигини
ва
бу
ҳужжатлар
билан
актларнинг
консулхона
жойлашган
давлат
қонунларига
мувофиқлигини
аниқлаш
ҳамда
шаҳодатлашдан
иборатдир
.
Консул
томонидан
ҳужжатларни
қонунлаштириш
тартиби
1997
йил
14
мартда
Ўзбекистон
Республикаси
Ташқи
ишлар
вазирлиги
томонидан
тасдиқланган
“
Консуллик
легализацияси
тўғрисида
”
ги
Йўриқнома
билан
белгиланади
.
1
Легаллаштириш
– 1)
муайян
ташкилот
фаолиятига
рухсат
бериш
,
бирон
бир
ҳужжат
ёки
ҳаракатга
юридик
куч
бағишлаш
; 2)
ҳужжатлардаги
имзоларнинг
ҳақиқийлигини
тасдиқлаш
.
Чет
элда
тузилган
ёки
чет
давлатда
амалда
бўладиган
ҳужжатлар
легаллаштирилиши
лозим
.
Бу
жараён
консулнинг
ҳужжатлардаги
устхатини
гувоҳлантириш
шаклида
амалга
оширилади
.
Ўзбекистон
юридик
энциклопедияси
. –
Тошкент
:
Адолат
, 2009. –
Б
. 277.
Иккинчи
тартиб
– 1961
йил
5
октябрдаги
“
Хорижий
расмий
ҳужжатларни
легаллаштириш
талабини
бекор
қилувчи
конвенция
”
ни
ратификация
қилган
давлатлар
учун
қўлланиладиган
соддалаштирилган
тартиб
.
Бунда
расмий
тартибга
риоя
қилинишининг
ўзи
кифоя
,
яъни
ҳужжатга
апостиль
қўйилади
.
Ваколатли
органлар
томонидан
қўйиладиган
имзо
,
муҳр
ва
штамп
кейинчалик
уни
шаҳодатлаш
ёки
легализация
қилишни
талаб
қилмайди
.
Апостиль
қўйилган
ҳужжат
эса
1961
йилги
Гаага
конвенциясига
қўшилган
ҳар
қандай
давлат
ҳудудида
фойдаланилади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2011
йил
5
июлдаги
“
Хорижий
расмий
ҳужжатларни
легаллаштириш
талабини
бекор
қилувчи
конвенция
(
Гаага
, 1961
йил
5
октябрь
)
қоидаларини
амалга
ошириш
чоралари
тўғрисида
”
ги
ПҚ
-1566
сонли
Қарорига
кўра
,
қуйидагилар
Ўзбекистон
Республикасида
апостиль
қўйиш
ваколатига
эга
бўлган
органлар
этиб
белгиланган
:
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлиги
-
судлар
,
адлия
органлари
ва
муассасаларидан
чиқадиган
расмий
ҳужжатларга
;
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратураси
-
прокуратура
,
тергов
ва
суриштирув
органларидан
чиқадиган
расмий
ҳужжатларга
;
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
ҳузуридаги
Давлат
тест
маркази
-
фан
ва
таълим
соҳаси
ташкилотларидан
чиқадиган
расмий
ҳужжатларга
;
Ўзбекистон
Республикаси
Ташқи
ишлар
вазирлиги
-
бошқа
барча
расмий
ҳужжатларга
.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2011
йил
17
ноябрдаги
307-
сонли
Қарори
билан
“
Апостиль
қўйиш
тартиби
тўғрисида
”
ги
Низом
тасдиқланди
.
Ушбу
низом
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
тузилган
расмий
ҳужжатларга
махсус
штамп
“Appostile”
қўйиш
тартибини
белгилайди
.
Апостиль
-
ҳужжатни
имзолаган
сифатида
иш
кўрган
шахснинг
имзоси
ҳақиқийлиги
ва
ҳужжатни
тасдиқлаган
муҳр
ёки
штамп
босма
изи
ҳақиқийлигини
тасдиқлайдиган
Конвенцияга
мувофиқ
расмий
ҳужжатга
чет
элда
фойдаланиш
мақсадида
қўйиладиган
махсус
штамп
.
Учинчи
тартиб
–
оддий
тартиб
бўлиб
,
апостиль
қўйиш
ёки
чет
давлат
расмий
ҳужжатларини
легаллаштиришни
талаб
қилмайди
.
Бу
тартиб
давлатлар
ўртасида
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
тўғрисидаги
халқаро
шартнома
мавжуд
бўлганда
қўлланилади
.
1993
йил
22
январдаги
Фуқаролик
,
оила
ва
жиноят
ишлари
бўйича
ҳуқуқий
ёрдам
ва
ҳуқуқий
муносабатлар
тўғрисидаги
Минск
Конвенциясининг
13-
моддасига
кўра
,
конвенция
иштирокчи
давлатларининг
бирида
ваколатли
органлари
томонидан
тегишли
тартибда
тайёрланган
ва
гербли
муҳр
билан
тасдиқланган
ҳужжатлар
конвенция
иштирокчи
давлатларининг
ҳудудида
махсус
рухсатномасиз
қўлланилади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
390-
моддасига
кўра
,
Ўзбекистон
Республикаси
судлари
чет
давлат
судларининг
айрим
процессуал
ҳаракатларни
(
чақирув
қоғозлари
ва
бошқа
ҳужжатларни
топшириш
,
тарафлар
ва
гувоҳларни
сўроқ
қилиш
,
экспертиза
ўтказиш
,
жойга
бориб
кўриш
ва
бошқалар
)
бажариш
тўғрисида
белгиланган
тартибда
берган
топшириқларини
ижро
қиладилар
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
73
1954
йил
1
мартдаги
Фуқаролик
процесси
масалалари
бўйича
Гаага
конвенциясининг
8-
моддасига
кўра
,
конвенция
иштирокчи
-
давлатларининг
суд
ҳокимиятлари
фуқаролик
ёки
савдо
ишлари
бўйича
иккинчи
давлатнинг
ваколатли
органларига
процессуал
ҳаракатларни
амалга
оширишни
сўраб
суд
топшириқлари
билан
мурожаат
қилишлари
мумкин
.
Суд
топшириқлари
уни
юбораётган
давлатнинг
консули
томонидан
иккинчи
давлатга
тақдим
қилинади
(
Гаага
конвенцияси
9-
модда
).
Чет
эл
судлари
томонидан
Ўзбекистон
Республикаси
судларига
алоҳида
процессуал
ҳаракатларни
бажариш
тўғрисида
берилган
суд
топшириқлари
Ўзбекистон
Республикасининг
қонунчилиги
ва
халқаро
шартномаларига
мувофиқ
ижро
қилинади
.
1993
йилги
Минск
конвенциясининг
6-
моддасига
кўра
,
иштирокчи
-
давлатлар
процессуал
ёки
бошқа
ҳаракатларни
амалга
ошириш
йўли
билан
бир
-
бирига
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатадилар
.
Жумладан
,
процессуал
ҳужжатларни
тузиш
ва
юбориш
,
кўздан
кечириш
,
текширишларни
амалга
ошириш
,
ашёвий
далилларни
юбориш
,
экспертиза
ўтказиш
,
тарафлар
,
учинчи
шахслар
,
гумон
қилинувчи
,
айбланувчи
,
жабрланувчи
,
гувоҳлар
,
экспертларни
сўроқ
қилиш
,
шахсларни
қидириш
,
уларни
жиноий
жавобгарликка
жалб
қилиш
учун
етказиб
бериш
ёки
ҳукмни
ижрога
қаратиш
,
фуқаролик
ишлари
бўйича
суд
ҳал
қилув
қарорларини
тан
олиш
ва
ижро
қилиш
,
ижро
ҳужжатлари
,
шунингдек
,
бошқа
ҳужжатлар
тақдим
қилинади
.
Суд
топшириғи
қайси
ҳудудда
ижро
этилиши
керак
бўлса
,
шу
туман
суди
томонидан
ижро
этилади
.
Масалан
,
гувоҳни
сўроқ
қилиш
унинг
яшаш
жойи
бўйича
туман
суди
томонидан
амалга
оширилади
;
мол
-
мулкни
кўздан
кечириш
мол
-
мулк
жойлашган
ҳудуддаги
суд
томонидан
амалга
оширилади
.
Чет
давлат
судларининг
судга
доир
топшириқларининг
мазмуни
ва
унинг
шакли
қуйидаги
талабларга
жавоб
бериши
лозим
:
1)
тегишли
топшириқ
бажарувчи
ташкилот
,
муассасасининг
номи
;
2)
топшириқ
берувчи
ташкилот
(
муассасанинг
)
номи
;
3)
топшириқ
билан
боғлиқ
бўлган
ишнинг
номи
;
4)
фуқаролик
ишлари
бўйича
тарафларнинг
,
гувоҳларнинг
,
жабрланувчининг
исми
,
фамилияси
,
уларнинг
яшаш
жойлари
,
юридик
шахсларнинг
номлари
ва
манзили
;
5)
агар
4-
бандда
кўрсатилган
шахсларнинг
вакиллари
иштирок
этадиган
бўлса
,
уларнинг
исми
,
фамилияси
ва
манзили
;
6)
суд
топшириғининг
мазмуни
,
шунингдек
ишга
оид
бошқа
ижро
қилиш
учун
зарур
маълумотлар
;
7)
топшириқни
топшириш
ҳужжатида
,
шунингдек
топшириқни
қабул
қилувчининг
манзили
ва
топширилиши
лозим
бўлган
ҳужжатлар
аниқ
кўрсатилиши
лозим
.
8)
топшириқ
тегишли
тартибда
имзоланган
ва
топшириқ
берувчи
муассасанинг
муҳри
босилган
бўлиши
талаб
этилади
.
1
1993
йилги
Минск
конвенцияси
иштирокчи
-
давлатлари
ҳужжатларни
давлат
тилида
ёки
рус
тилида
юборишлари
мумкин
.
Агар
ҳужжатлар
Минск
1
Шорахметов
Ш
.
Ш
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
процессуал
кодексига
шарҳлар
.
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2010. –
Б
.
933
конвенцияси
иштирокчи
-
давлатларининг
давлат
тилида
бўлса
,
унга
гувоҳлантирилган
рус
тилидаги
таржимаси
илова
қилинади
(
Минск
конвенцияси
17-
моддаси
).
Агар
суд
топшириғини
олган
муассаса
ижро
этишга
ваколатли
бўлмаса
,
уни
ваколатли
муассасага
юборади
ва
бу
ҳақда
суд
топшириғини
юборган
муассасани
огоҳлантиради
.
1993
йилги
Минск
конвенцияси
иштирокчи
-
давлатлари
дипломатик
ваколатхоналари
ёки
консуллик
муассасалари
орқали
ўз
фуқароларига
ҳужжатларни
тақдим
қилиш
,
шунингдек
,
уларни
сўроқ
қилиш
ҳуқуқига
эга
.
Чет
давлатларнинг
суд
топшириқларини
ижро
этиш
билан
боғлиқ
ҳаражатлар
,
умумий
қоида
бўйича
,
ундирилмайди
.
Суд
топшириғини
ижро
қиладиган
давлат
ҳаражатларни
қоплашни
талаб
қилган
ҳолатлар
бундан
мустасно
. 1954
йил
1
мартдаги
Фуқаролик
процесси
масалалари
бўйича
Гаага
конвенциясининг
14-
моддасига
кўра
,
суд
топшириғини
бажарган
давлат
уни
юборган
давлатдан
эксперт
,
таржимонларга
кетган
ва
бошқа
ҳаражатларни
ундиришни
талаб
қилиш
ҳуқуқига
эга
.
Чет
давлат
судларининг
айрим
процессуал
ҳаракатларни
бажариш
тўғрисидаги
топшириқлари
белгиланган
тартибда
бажарилгандан
сўнг
топшириқ
берган
томонга
барча
ҳужжатлар
қайтарилади
.
Агар
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатиш
иккинчи
томон
томонидан
бажарилмаган
тақдирда
шу
ҳақда
топшириқни
бажармаслик
билан
боғлиқ
сабаблар
кўрсатилган
ҳолда
қайтарилади
.
Ўзбекистон
Республикаси
судлари
чет
давлат
судларининг
айрим
процессуал
ҳаракатларини
қуйидаги
ҳолларда
бажармасликлари
қонунда
белгиланган
:
1)
топшириқни
бажариш
суднинг
ҳуқуқ
доирасига
кирмаган
ҳолларда
;
2)
топшириқни
ижро
этиш
Ўзбекистон
Республикаси
суверенитетига
зид
бўлса
ёки
Ўзбекистон
Республикасининг
хавфсизлиги
билан
боғлиқ
ҳолатларда
.
Ўзбекистон
Республикаси
судлари
чет
давлат
судларига
айрим
процессуал
ҳаракатларни
бажариш
тўғрисида
топшириқ
билан
мурожаат
қилишлари
мумкин
.
Ўзбекистон
Республикасининг
судлари
чет
давлатларнинг
ваколатли
органларига
суд
топшириқлари
билан
мурожаат
қилиш
тартиби
юқорида
назарда
тутилган
халқаро
шартномалар
билан
белгиланади
.
