ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
45
вара
в
распоряжение
покупателя
,
но
готовым
для
раз
-
грузки
(
как
это
было
ранее
по
терминам
DAF (
Поставка
на
границе
), DES (
Поставка
с
судна
)
и
DDU (
Поставка
без
оплаты
пошлин
).
Указанные
новые
правила
сделали
излишними
правила
ИНКОТЕРМС
2000 DES (
Поставка
с
судна
)
и
DEQ (
Поставка
с
причала
).
Указание
на
терминал
в
термине
DAT (
Поставка
на
терминале
)
может
быть
в
порту
,
и
поэтому
термин
DAT
может
без
опаски
быть
использован
в
тех
случаях
,
когда
применялся
термин
ИНКОТЕРМС
2000 DEQ (
Поставка
с
причала
).
Аналогично
,
прибывшее
«
транспортное
средство
»
в
термине
DAP (
Поставка
в
месте
назначения
)
может
быть
судном
,
а
согласованное
место
назначения
-
пор
-
том
назначения
:
следовательно
, DAP (
Поставка
в
мес
-
те
назначения
)
может
без
опаски
быть
использован
в
тех
случаях
,
когда
применялся
термин
ИНКОТЕРМС
2000 DES (
Поставка
с
судна
).
Указанные
новые
прави
-
ла
,
как
и
их
предшественники
,
являются
терминами
«
прибытия
(delivered terms)»,
т
.
е
.
продавец
несет
все
расходы
(
кроме
расходов
по
таможенной
очистке
для
ввоза
,
если
она
применима
)
и
риски
,
связанные
с
дос
-
тавкой
товара
до
согласованного
места
назначения
.
В
дополнение
к
11
правил
,
ИНКОТЕРМС
2010
включает
в
себя
:
обширную
инструкцию
и
иллюстра
-
тивную
графику
,
чтобы
помочь
пользователям
эффек
-
тивнее
выбрать
правильные
правила
для
каждой
сделки
;
новую
классификацию
,
чтобы
помощь
в
выбо
-
ре
наиболее
подходящего
правила
в
отношении
вида
транспорта
;
советы
для
использования
электронных
процедур
;
информацию
,
связанную
с
безопасностью
разрешений
на
поставки
;
советы
для
использования
ИНКОТЕРМС
2010
во
внутренней
торговле
.
Следует
помнить
,
что
ИНКОТЕРМС
не
представ
-
ляют
собой
полный
договор
купли
-
продажи
,
а
только
указывают
,
какая
из
сторон
договора
купли
-
продажи
должна
осуществить
необходимые
для
перевозки
и
страхования
действия
,
когда
продавец
передает
товар
покупателю
,
и
какие
расходы
несет
каждая
из
сторон
.
Правила
ИНКОТЕРМС
не
указывают
на
подлежащую
уплате
цену
или
способ
оплаты
.
Они
также
не
регла
-
ментируют
переход
права
собственности
на
товар
или
последствия
нарушения
договора
.
Эти
вопросы
обыч
-
но
определяются
в
ясно
выраженных
условиях
в
дого
-
воре
купли
-
продажи
или
в
праве
,
применимом
к
такому
договору
.
Стороны
,
однако
,
должны
учитывать
,
что
строго
обязательный
национальный
закон
(mandatory
local law)
может
иметь
преимущество
в
отношении
какого
-
либо
аспекта
договора
купли
-
продажи
,
включая
избранный
термин
ИНКОТЕРМС
.
Иногда
стороны
желают
дополнить
какое
-
либо
правило
ИНКОТЕРМС
.
ИНКОТЕРМС
2010
не
запре
-
щает
подобное
дополнение
,
однако
в
отношении
этого
существует
опасность
.
Для
избежания
нежелательных
сюрпризов
сторонам
целесообразно
в
их
договоре
как
можно
более
точно
предусмотреть
ожидаемый
от
та
-
ких
дополнений
эффект
.
Например
,
если
в
договоре
изменено
распределение
расходов
по
сравнению
с
правилами
ИНКОТЕРМС
2010,
сторонам
необходимо
ясно
указать
,
намерены
ли
они
изменить
пункт
,
в
кото
-
ром
риск
переходит
с
продавца
на
покупателя
.
А
.
Хуррамов
ТДЮИ
тадқиқотчиси
ХАЛҚАРО
ХУСУСИЙ
ҲУҚУҚДА
ДАВЛАТ
ИММУНИТЕТИНИ
ТАРТИБГА
СОЛИШГА
ҚАРАТИЛГАН
МИЛЛИЙ
ҚОНУНЧИЛИКНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ
АЙРИМ
МАСАЛАЛАРИ
Маълумки
,
чет
эл
инвестициялари
мамлакат
иқтисодиётини
ривожлантиришда
жуда
катта
аҳамиятга
эга
.
Айниқса
,
унинг
энг
даромадли
соҳаларга
йўналтирилганлиги
мамлакат
иқтисодиётининг
юқори
суратларда
ривожланиши
ва
барқарорлигини
таъминлайди
.
Ер
ости
бойликлари
ва
бошқа
табиий
ресурслардан
фойдаланиш
шундай
соҳалардан
бирини
ташкил
этади
.
XX
асрнинг
2-
ярим
йиллигида
нефть
-
газ
қазиб
олувчи
давлатлар
иқтисодий
жиҳатдан
қудратли
давлатларга
айланганлигини
кузатишимиз
мумкин
.
АҚШ
,
Россия
,
Араб
давлатлари
ва
бошқа
бир
қанча
мамлакатларни
шундай
давлатлар
қаторига
қўшиш
мумкин
.
Ер
ости
бойликлари
табиат
захиралари
сифатида
ҳар
қандай
мамлакатнинг
иқтисодиётида
жуда
катта
куч
-
қудратни
ташкил
этади
.
Кўпинча
,
давлатнинг
у
ёки
бу
фойдали
қазилма
бойликлари
билан
«
таъминланганлиги
»
бутун
дунё
ҳамжамиятида
унинг
иқтисодий
қудрати
ва
мақомини
белгилаб
беради
.
1
Ер
ости
бойликлари
ва
бошқа
табиий
ресурслардан
фойдаланиш
соҳасини
янада
ривожлантириш
,
бу
соҳага
илғор
технологияларни
жалб
этиш
,
чет
эл
инвестицияларидан
самарали
фойдаланишни
йўлга
қўйиш
мақсадида
амалдаги
қонунчиликни
такомиллаштириш
талаб
этилади
.
Дарҳақиқат
,
чет
эллик
инвестор
сармоя
киритишдан
олдин
мамлакатда
улар
учун
яратилган
шарт
-
шароитлар
,
ҳуқуқларининг
қанчалик
даражада
ҳимоя
қилинганлиги
билан
қизиқади
.
Асосий
мақсади
фойда
олиш
бўлган
чет
эллик
инвестор
улар
учун
яратилган
шарт
-
шароитлар
етарли
бўлгандагина
сармоя
киритади
.
Шунинг
учун
аксарият
давлатлар
иқтисодиётнинг
барқарор
ривожланишини
таъминлаш
мақсадида
чет
эллик
инвесторлар
ҳуқуқларини
максимал
даражада
ҳимоя
қилинишини
таъминлайди
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Концессиялар
тўғрисида
”
ги
, “
Маҳсулот
тақсимотига
оид
битимлар
тўғрисида
”
ги
Қонунларига
чет
эл
инвесторларининг
ҳуқуқларини
кафолатлашга
қаратилган
тегишли
ўзгартиш
ва
қўшимчаларни
киритиш
ҳозирги
замон
талаби
ҳисобланади
.
Жаҳоннинг
кўпгина
иқтисодиёти
барқарорлашган
давлатлари
ер
ости
бойликларидан
фойдаланишда
,
айниқса
углеводородларни
қидириб
топиш
,
қазиб
олиш
,
ишлаб
чиқариш
соҳаларида
ижара
,
концессия
шартномаларидан
ташқари
маҳсулот
тақсимотига
оид
битимларни
кенг
қўллайдилар
.
2
Профессор
С
.
С
.
Ҳамроев
ўзининг
тадқиқот
ишида
“...
давлат
суд
иммунитетидан
фойдаланувчи
1
Ҳамроев
С
.
С
.
Ер
ости
бойликларидан
фойдаланиш
ва
муҳофаза
қилишни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
муаммолари
:
Монография
.
М
.
Ҳ
.
Рустамбоев
,
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқуловлар
таҳрири
остида
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2003. –
Б
. 199.
2
Ҳамроев
С
.
С
.
Ер
ости
бойликларидан
фойдаланиш
ва
муҳофаза
қилишни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
муаммолари
:
Монография
.
М
.
Ҳ
.
Рустамбоев
,
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқуловлар
таҳрири
остида
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2003. –
Б
. 217
бет
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
46
иштирокчидир
.
Бинобарин
,
шартномадаги
бошқа
томон
бундай
белгиларга
эга
эмаслиги
сабабли
объектив
равишда
давлатни
шартнома
субъекти
сифатида
инсоф
билан
ҳаракат
қилишига
боғлиқ
бўлади
.
Давлат
ўзининг
алоҳида
мавқеидан
фойдаланиб
,
суиистеъмолчиликлар
қилмаслигига
унинг
шартнома
бўйича
контрактида
ишонч
бўлмоғи
лозим
.
Бундай
ишончнинг
ҳуқуқий
ифодаси
сифатида
маълум
кафолатлар
давлат
томонидан
қонунларда
мустаҳкамлаб
қўйилмоғи
шарт
”.
1
Тадқиқотчининг
фикрига
қўшилган
ҳолда
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Маҳсулот
тақсимотига
оид
битимлар
тўғрисида
”
ги
Қонунига
қуйидаги
мазмундаги
25
1
-
моддани
киритиш
таклиф
этилади
:
“
Давлат
чет
эл
фуқаролари
ва
юридик
шахслари
билан
тузилган
шартномаларда
Ўзбекистон
Республикасининг
қонун
ҳужжатлари
ёки
халқаро
шартномаларига
мувофиқ
,
суд
иммунитети
,
даъвони
таъминлашдан
чоралари
ҳамда
суд
ёки
арбитраж
ҳал
қилув
қарорларини
ижро
этишда
иммунитетдан
воз
кечиши
мумкин
”.
Давлатнинг
бундай
муносабатларда
ўз
иммунитетидан
воз
кечиши
чет
эллик
инвесторлар
билан
тузиладиган
битимларда
ўз
аксини
топиши
мумкин
.
Бизнинг
фикримизча
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Маҳсулот
тақсимотига
оид
битимлар
тўғрисида
”
ги
Қонунига
бу
норманинг
киритилиши
миллий
бойликларимиздан
кенгроқ
фойдаланиш
,
иқтисодиётимизга
хорижий
инвестицияларнинг
кириб
келишини
кенгайтиришга
хизмат
қилади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Маҳсулот
тақсимотига
оид
битимлар
тўғрисида
”
ги
Қонунига
бу
норманинг
киритилиши
:
биринчидан
,
чет
эллик
инвесторлар
ҳуқуқларининг
кафолатланганлигини
билдиради
;
иккинчидан
,
хорижий
инвестицияларни
кенг
жалб
этиш
имконини
беради
;
учинчидан
,
мамлакат
иқтисодиётини
ривожланишини
таъминлайди
.
Ғарбий
Европа
,
МДҲ
давлатларининг
қонунларида
ҳам
шундай
нормани
кўриш
мумкин
.
Масалан
,
Россия
Федерацияси
“
Маҳсулот
тақсимотига
оид
битимлар
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
23-
моддасига
кўра
, “
Чет
эл
фуқаролари
ва
чет
эл
юридик
шахслари
билан
тузилган
шартномаларда
давлат
Россия
Федерацияси
қонунчилигига
мувофиқ
,
судловдан
иммунитет
,
даъвони
олдиндан
таъминлашдан
ҳамда
суд
ва
(
ёки
)
арбитраж
ҳал
қилув
қарорларини
ижро
этишда
иммунитетдан
воз
кечиши
мумкин
”.
С
.
А
.
Соснанинг
фикрича
,
қонун
ҳужжатларига
ушбу
норманинг
киритилиши
хорижий
инвесторлар
билан
кенг
ҳамкорликнинг
ривожланишида
туб
бурилиш
бўлди
.
2
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Маҳсулот
тақсимотига
оид
битимлар
тўғрисида
”
ги
Қонунда
чет
эллик
инвесторларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишга
қаратилган
нормалар
ва
давлат
кафолатлари
белгиланган
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Концессиялар
тўғрисида
”
ги
Қонунида
эса
бундай
кафолатлар
белгилаб
қўйилмаган
.
Қонунда
концессия
муносабатлари
иштирокчиларининг
,
хусусан
,
чет
эллик
инвесторларнинг
ҳуқуқларини
давлат
томонидан
1
Ўша
китоб
. –
Б
. 180.
2
Сосна
С
.
А
.
Комментарий
к
Федеральному
закону
«
О
соглашениях
о
разделе
продукции
».
М
., 1997. –
С
. 178-179.
кафолатлашга
қаратилган
бирор
модда
мавжуд
эмас
.
Бу
ҳолат
ушбу
соҳани
келажакда
ривожланиши
,
мамлакатимизга
киритиладиган
инвестициялар
миқдорига
салбий
таъсир
кўрсатиши
мумкин
.
Профессор
С
.
С
.
Ҳамроев
ҳам
концессиячи
ҳуқуқларини
давлат
томонидан
ҳимоя
қилинишига
қаратилган
бир
қанча
янги
моддаларни
“
Концессиялар
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
IV
бўлимига
қўшимча
қилинишини
таклиф
этади
.
Биз
“
Концессиялар
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
IV
бўлимига
чет
эллик
инвесторлар
ҳуқуқларининг
асосий
кафолатлари
сифатида
давлат
томонидан
шартнома
шартлари
бузилган
тақдирда
,
унга
нисбатан
даъво
қилиш
мумкинлигини
назарда
тутадиган
нормани
ҳам
киритишни
таклиф
этамиз
.
Бундай
нормани
киритишдан
кўзланган
асосий
мақсад
концессиячиларнинг
суд
орқали
ҳимояланишга
бўлган
ҳуқуқини
таъминлаш
ва
энг
асосийси
,
концессия
муносабатларини
ривожлантириш
ҳамда
бу
соҳага
киритиладиган
инвестициялар
миқдорини
кўпайтиришдан
иборатдир
.
Биз
тадқиқот
предмети
ва
вазифаларидан
келиб
чиқиб
,
давлат
иммунитети
тўғрисидаги
нормани
киритишни
мақсадга
мувофиқ
деб
биламиз
.
Бундан
ташқари
, “
Концессиялар
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
24-
моддаси
биринчи
бандига
кўра
,
концессиячи
билан
концессия
органи
ўртасидаги
низолар
,
агар
Ўзбекистон
Республикасининг
халқаро
шартномалари
ва
битимларида
бошқача
тартиб
назарда
тутилган
бўлмаса
,
Ўзбекистон
Республикасининг
хўжалик
судларида
кўриб
чиқилмоғи
керак
.
Маълумки
,
чет
эл
жисмоний
ва
юридик
шахслари
ўзлари
билан
боғлиқ
низоларни
ҳакамлик
воситасида
ёки
халқаро
арбитражларда
кўрилиши
тарафдорлари
бўлишади
.
Демак
,
бу
норма
ҳам
концессия
муносабатларининг
ривожланишига
тўсқинлик
қилиши
мумкин
.
Ваҳоланки
,
“
Концессиялар
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
24-
моддаси
биринчи
қисмида
“...
агар
Ўзбекистон
Республикасининг
халқаро
шартномалари
ва
битимларида
бошқача
тартиб
назарда
тутилган
бўлмаса
, ...”
деган
қоида
мавжуд
.
Бу
улар
ўртасида
тузиладиган
шартномаларда
низоларнинг
ҳакамлик
воситасида
ёки
халқаро
арбитражларда
кўришни
белгилиб
қўйилиши
мумкинлигини
билдиради
.
Бироқ
,
концессия
хусусидаги
таклифларнинг
давлат
томонидан
тайёрланиши
(11-
модда
),
концессияларни
бериш
тартибининг
давлат
томонидан
танланиши
(12-
модда
),
танлов
,
аукционлар
ташкил
этиш
(13-
модда
)
ва
энг
муҳими
шартнома
лойиҳаси
давлат
томонидан
тайёрланиши
ва
тузилиши
шартномада
низоларни
ҳал
қилиш
воситаси
сифатида
ҳакамлик
ёки
халқаро
арбитражлар
назарда
тутилмаслиги
ҳам
мумкин
.
Ваҳоланки
, “
Чет
эллик
инвесторлар
ҳуқуқларининг
кафолатлари
ва
уларни
ҳимоя
қилиш
чоралари
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
10-
моддасига
мувофиқ
,
чет
эл
инвестициялари
билан
бевосита
ёки
билвосита
боғлиқ
низо
(
инвестицияга
оид
низо
),
тарафлар
келишувига
кўра
,
улар
ўртасидаги
маслаҳатлашувлар
орқали
ҳал
этилиши
мумкин
.
Агар
тарафлар
келишилган
ҳал
қилувга
эриша
олмасалар
,
бундай
низо
Ўзбекистон
Республикасининг
хўжалик
суди
томонидан
ёхуд
ҳакамлик
воситасида
инвестицияга
оид
низоларни
ҳал
этишга
доир
Ўзбекистон
Республикаси
қўшилган
халқаро
шартномаларнинг
(
битимлар
ва
конвенцияларнинг
)
қоидалари
ва
тартиботига
мувофиқ
ҳал
этилиши
лозим
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
47
Инвестицияга
оид
низога
жалб
этилган
тарафлар
ўзаро
келишувга
кўра
бундай
низони
кўриб
чиқувчи
органни
,
шунингдек
инвестицияга
оид
низо
бўйича
ҳакамлик
судловини
амалга
оширувчи
мамлакатни
аниқлашлари
мумкин
.
“
Маҳсулот
тақсимотига
оид
битимлар
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
28-
моддасида
эса
,
давлат
билан
инвестор
ўртасидаги
битим
билан
боғлиқ
низолар
битим
шартларига
мувофиқ
судда
,
шу
жумладан
халқаро
арбитраж
судида
ҳал
қилиниши
белгиланган
.
Шу
муносабат
билан
“
Концессиялар
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
24-
моддаси
1-
бандини
юқоридаги
нормаларга
мувофиқлаштириш
ҳамда
қуйидагича
таҳрир
қилиш
лозим
бўлади
:
Концессиячи
билан
концессия
органи
ўртасидаги
низолар
Ўзбекистон
Республикасининг
хўжалик
судларида
ёки
ҳакамлик
воситасида
ёхуд
халқаро
арбитражларда
кўриб
чиқилиши
мумкин
.
Бундай
муносабатларда
чет
эллик
инвестор
сифатида
хорижий
давлат
иштирок
этадиган
ҳолларда
,
шунингдек
,
хорижий
давлат
Ўзбекистон
ҳудудида
савдо
фаолияти
билан
шуғулланадиган
ҳамда
Ўзбекистон
ҳудудида
мол
-
мулкка
эга
бўладиган
ҳолларда
,
хорижий
давлатларнинг
иммунитети
масаласи
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
процессуал
кодекси
ҳамда
Хўжалик
процессуал
кодексининг
нормалари
билан
белгиланади
.
Юқоридаги
параграфларда
кўриб
ўтганимиздек
,
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
хорижий
давлатлар
нафақат
суверен
ҳокимият
эгаси
сифатида
балки
,
хусусий
шахс
сифатида
савдо
фаолиятларини
ҳам
амалга
оширадилар
.
Бизга
маълумки
,
агар
давлат
бошқа
давлат
ҳудудида
суверен
ҳокимиятга
хос
функцияларини
амалга
оширса
(jure
imperium)
иммунитетга
эга
бўлади
,
агар
давлат
тижорат
фаолиятини
олиб
борса
(jure gestionis)
иммунитетдан
фойдалана
олмайди
.
Бироқ
,
ФПКнинг
389-
моддасига
кўра
,
хорижий
давлатлар
ҳар
икки
ҳолатда
ҳам
иммунитет
ҳуқуқидан
фойдаланади
.
Бу
норма
хорижий
субъектлар
билан
турли
хил
муносабатларга
киришаётган
миллий
субъектларнинг
манфаатларига
зид
.
Чунки
ушбу
норма
хорижий
давлатлар
билан
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муносабатларга
киришаётган
фуқаролар
ва
юридик
шахсларимизнинг
суд
орқали
ҳимояланиш
ҳуқуқидан
маҳрум
қилади
.
Ваҳоланки
,
Ўзбекистон
Республикасининг
1995
йил
30
августдаги
“
Маҳсулот
тақсимотига
оид
битимлар
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
29-
моддасида
,
“
Тарафлар
битим
бўйича
ўз
мажбуриятларини
бажармаганлиги
ёки
лозим
даражада
бажармаганлиги
учун
битимга
ва
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
жавобгар
бўладилар
”
деб
,
белгилаб
қўйилган
.
Агар
битимда
тараф
сифатида
хорижий
давлат
ўз
иммунитетини
чеклашга
келишиб
олган
бўлса
,
бундай
ҳолларда
улар
судларда
мутлақ
иммунитетга
эга
бўлмайди
.
Шуни
таъкидлаб
ўтишимиз
лозимки
,
хорижий
давлат
билан
миллий
субъектларимиз
ўртасидаги
битимда
иммунитетни
чеклаш
ҳақидаги
келишув
бўлмаса
,
бундай
ҳолларда
хорижий
давлат
мутлақ
иммунитетдан
фойдаланади
.
Ушбу
муаммони
ҳал
қилишда
Ўзбекистон
Республикаси
Хўжалик
процессуал
кодекси
“
бир
қадам
олдинга
силжигани
”
ни
кўришимиз
мумкин
.
Ўзбекистон
Республикаси
ХПКнинг
224-
моддаси
биринчи
қисмига
кўра
, “
Хўжалик
судида
чет
давлатга
нисбатан
даъво
тақдим
этишга
,
уни
учинчи
шахс
сифатида
ишда
иштирок
этишга
жалб
қилишга
,
чет
давлатга
қарашли
бўлган
ва
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
турган
мол
-
мулкни
хатлаш
ва
унга
нисбатан
даъвони
таъминлаш
бўйича
бошқа
чораларни
қўллашга
,
хўжалик
судининг
ҳал
қилув
қарорини
мажбурий
ижро
этиш
тартибида
ундирувни
шу
мол
-
мулкка
қаратишга
,
агар
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатларида
ёки
халқаро
шартномаларида
бошқача
тартиб
назарда
тутилмаган
бўлса
,
тегишли
давлатнинг
ваколатли
органлари
розилиги
билангина
йўл
қўйилади
”.
Ушбу
нормада
агар
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатларида
ёки
халқаро
шартномаларида
бошқача
тартиб
назарда
тутилмаган
бўлса
,
деб
белгиланганлиги
унинг
мазмунида
чекланган
иммунитет
назарияси
ўз
аксини
топганлигини
кўришимиз
мумкин
.
Шунингдек
,
ХПКнинг
224-
моддаси
биринчи
қисмида
яна
бир
ҳолат
назарда
тутилган
“...
агар
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатларида
...
бошқача
тартиб
назарда
тутилмаган
бўлса
”.
Бугунги
кунда
Ўзбекистонда
хорижий
давлатларнинг
жавобгарлик
чегараларини
белгилашга
қаратилган
алоҳида
қонун
мавжуд
эмас
.
Демак
,
бу
ҳолат
ҳам
миллий
субъектларимизнинг
манфаатларини
ҳимоя
қилишга
хизмат
қилмаслиги
мумкин
экан
.
Демак
,
юқоридаги
ҳолатлардан
Ўзбекистон
Республикаси
ФПК
ва
ХПК
нормаларининг
ўзаро
номувофиқлигини
англаш
мумкин
.
ФПКнинг
389-
моддаси
биринчи
қисмида
назарда
тутилган
нормада
эса
хорижий
давлат
иммунитетини
чеклашга
қаратилган
ҳеч
қандай
ҳолатлар
белгиланмаган
.
Бу
миллий
субъектларнинг
ўз
манфаатларини
ҳимоя
қилишга
бўлган
ҳуқуқларининг
чекланишига
олиб
келади
.
Процессуал
ҳуқуқ
нормаларининг
моддий
ҳуқуқ
нормаларига
мувофиқлаштириш
ҳамда
фуқаролар
ва
юридик
шахсларимизнинг
суд
орқали
ҳимояланиш
ҳуқуқини
таъминлаш
,
шунингдек
,
Ўзбекистон
Республикаси
ФПК
ва
ХПК
нормаларини
бирхиллаштириш
мақсадида
амалдаги
ФПКнинг
389-
моддаси
биринчи
қисми
ва
ХПКнинг
224-
моддаси
биринчи
қисми
қуйидагича
таҳрир
қилиниши
таклиф
қилинади
:
“
Суверен
ҳокимият
сифатида
ишда
иштирок
этувчи
чет
давлатлар
Ўзбекистон
Республикаси
судларида
унга
нисбатан
даъво
тақдим
этилишидан
,
уни
учинчи
шахс
сифатида
ишда
иштирок
этишга
жалб
қилишдан
,
чет
давлатга
қарашли
бўлган
ва
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
турган
мол
-
мулкни
хатлаш
ва
унга
нисбатан
даъвони
таъминлаш
бўйича
бошқа
чораларни
қўллашдан
,
хўжалик
судининг
ҳал
қилув
қарорини
мажбурий
ижро
этиш
тартибида
ундирувни
шу
мол
-
мулкка
қаратилишидан
иммунитетга
эга
.”
Ушбу
норма
хорижий
давлат
Ўзбекистон
ҳудудида
савдо
фаолияти
билан
шуғулланадиган
ҳолларда
,
чет
давлатга
нисбатан
даъво
тақдим
этилиши
мумкинлигини
билдиради
.
Бунинг
асосий
шарти
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатларида
ёки
халқаро
шартномаларида
назарда
тутилган
бўлиши
керак
.
Бу
қоида
ҳам
“
Хорижий
давлатларнинг
иммунитети
тўғрисида
”
ги
Қонунни
қабул
қилишни
тақозо
қилади
.
Ўзбекистон
Республикаси
ФПКнинг
389-
моддаси
1-
қисмига
ва
ХПКнинг
224-
моддаси
биринчи
қисмига
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
48
таклиф
қилинаётган
нормага
мувофиқ
равишда
Ўзбекистон
Республикасининг
амалдаги
Фуқаролик
процессуал
кодекси
ва
Хўжалик
процессуал
кодексларини
қуйидаги
3-
банд
билан
тўлдириш
таклиф
қилинади
:
“
Суд
иммунитетидан
воз
кечиш
чет
давлатларнинг
қонунчилиги
ёки
халқаро
ташкилотлар
қоидаларида
белгиланган
тартибда
амалга
оширилади
.
Иммунитетдан
воз
кечишни
Ўзбекистон
Республикаси
судларида
расмийлаштириш
ушбу
Кодексда
белгиланган
тартибда
кўриб
чиқилади
.”
Шунингдек
,
амалдаги
ФПК
ва
ХПКларда
Ўзбекистон
Республикаси
,
унинг
мол
-
мулки
ёки
вакилларининг
чет
давлатларда
судловдан
даҳлсизлик
ҳуқуқи
чекланганда
,
унинг
чет
давлатга
нисбатан
оқибатлари
яъни
,
ўзаролик
тамойили
белгиланмаган
.
Чунки
чет
давлатларга
мутлақ
иммунитетнинг
тақдим
этилиши
Ўзбекистон
Республикаси
хорижий
давлатларда
иммунитет
ҳуқуқи
билан
таъминлашидан
кафолат
бермайди
.
Ўзбекистон
Республикаси
ФКнинг
1167-
моддасига
кўра
,
Ўзбекистон
Республикаси
Ҳукумати
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
ва
юридик
шахсларининг
ҳуқуқларига
махсус
чекловлар
қўйган
давлатларнинг
фуқаролари
ва
юридик
шахсларига
нисбатан
жавоб
тариқасида
чекловлар
(
реторсиялар
)
белгилаши
мумкин
.
ФПКнинг
386-
модда
3-
қисмида
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
ва
ташкилотларининг
фуқаролик
процессуал
ҳуқуқлари
махсус
чекланишига
йўл
қўйилган
давлатларнинг
фуқаролари
ва
ташкилотларига
нисбатан
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
тартибда
жавоб
тариқасидаги
чеклашларга
йўл
қўйилиши
мумкинлиги
белгиланган
.
ФПКнинг
389-
моддасида
эса
Ўзбекистон
Республикаси
ёки
мол
-
мулкига
нисбатан
махсус
чекловлар
ёҳуд
бошқа
чоралар
қўлланилган
ҳолларда
хорижий
давлатлар
ёки
уларнинг
мол
-
мулкига
нисбатан
жавоб
тариқасида
шундай
чекловлар
қўлланилиши
мумкинлиги
белгиланмаган
.
Шу
муносабат
билан
Ўзбекистон
Республикаси
ёки
мол
-
мулкининг
чет
давлатларда
даҳлсизлигини
таъминлаш
мақсадида
Ўзбекистон
Республикасининг
амалдаги
Фуқаролик
процессуал
кодекси
ва
Хўжалик
процессуал
кодексларини
қуйидаги
4-
банд
билан
тўлдириш
таклиф
қилинади
:
“
Ўзбекистон
Республикаси
ёки
мол
-
мулкининг
чет
давлатларда
иммунитет
ҳуқуқи
чекланганда
,
чет
давлатларга
нисбатан
ҳам
шундай
жавоб
чоралари
қўлланилиши
мумкин
.”
Хулоса
ўрнида
шуни
таъкидлаб
ўтиш
лозимки
,
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
процессуал
кодекси
ҳамда
Хўжалик
процессуал
кодексларига
таклиф
қилинаётган
нормалар
фақат
хорижий
давлатларнинг
судларда
процессуал
ҳуқуқий
ҳолатини
белгилаб
беради
.
Бу
“
Хорижий
давлатларнинг
иммунитети
тўғрисида
”
ги
Қонунни
қабул
қилмасдан
ушбу
нормаларни
амалда
қўллаш
билан
боғлиқ
бир
қанча
муаммоларни
келтириб
чиқаради
.
Бир
сўз
билан
айтганда
,
давлат
иммунитети
билан
боғлиқ
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилган
алоҳида
қонуннинг
қабул
қилинмаслиги
юқоридаги
процессуал
нормаларни
амалда
қўллаш
имкониятидан
маҳрум
қилади
.
Шу
мақсадда
“
Хорижий
давлатларнинг
иммунитети
тўғрисида
”
ги
Қонунни
қабул
қилиш
лозим
бўлади
.
