ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
15
In the basic part Law-enforcement bodies as the
subject of civil relations are considered.
In the conclusion the author presents the conclu-
sions and offers.
Ж
.
Дадабоева
ТДЮИ
аспиранти
ФАРЗАНДЛИККА
ОЛУВЧИ
ШАХСЛАРГА
ҚЎЙИЛАДИГАН
ТАЛАБЛАР
Барчамизга
маълумки
,
одатда
ҳар
бир
инсон
гўдак
сифатида
дунёга
келади
,
оила
муҳитида
тарбияланади
ва
вояга
етади
.
Оила
–
бу
яшаш
муҳити
,
мураккаб
ўзаро
муносабатлар
мажмуи
,
инсон
шаклла
-
нувчи
макон
.
Бола
оилада
ўзини
муҳофазаланган
ва
бахтиёр
сезади
.
Бироқ
,
баъзида
турли
хил
сабабларга
кўра
болалар
ота
-
она
қарамоғидан
махрум
бўладилар
ва
уларни
яна
қайтадан
табиий
оила
муҳитига
қайтаришнинг
ҳуқуқий
шакли
бу
фарзандликка
олишдир
.
Ўзбекистон
Республикаси
Оила
ҳуқуқида
вояга
етмаганлар
манфаатини
ҳимоя
қилишни
кўзловчи
бир
қатор
ҳуқуқий
институтлар
мавжуд
.
Ушбу
институтлар
орасида
ота
-
она
қарамоғидан
маҳрум
бўлган
болаларни
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатларини
таъминлашга
қаратилган
фарзандликка
олиш
ўзига
хос
ўрин
эгаллайди
.
Фарзандликка
олишни
вужудга
келиши
учун
қонунда
белгиланган
асослар
мавжуд
бўлиши
талаб
этилади
.
Фарзандликка
олиш
учун
єонун
билан
белгиланган
талабларни
қуйидаги
гуруҳга
бўлиб
ўрганиш
мумкин
:
1)
фарзандликка
олувчиларга
қўйиладиган
талаблар
;
2)
фарзандликка
олинувчиларга
қўйиладиган
талаблар
;
3)
учинчи
шахсларга
қўйиладиган
талаблар
.
Оила
кодексининг
152-
моддасида
фарзандликка
олиши
мумкин
бўлган
шахслар
кўрсатилган
бўлиб
,
унга
мувофиқ
,
вояга
етган
эркак
ёки
аёл
фуқаролар
фарзандликка
олувчилар
бўлиши
мумкин
.
Фарзандликка
олиш
ихтиёрий
характер
касб
этади
,
яъни
фарзандликка
олишни
истовчи
шахснинг
ўз
эрк
-
иродасини
эркин
ифодалаши
орқали
амалга
оширилади
.
Фарзандликка
олувчи
ва
фарзандликка
олинувчилар
ёшидаги
фарқ
ўн
беш
ёшдан
кам
бўлмаслиги
шарт
,
ўгай
ота
ва
ўгай
она
томонидан
фарзандликка
олиш
ҳоллари
бундан
мустаснодир
.
Таниқли
ҳуқуқшунос
олим
Ф
.
М
.
Отахўжаев
фарзандликка
олиш
учун
розилиги
талаб
қилинадиган
шахслар
жумласига
єуйидагиларни
киритади
:
а
)
боланинг
ота
-
онаси
ёки
уларнинг
ўрнини
босувчи
шахсларнинг
розилиги
;
б
)
ўн
ёшга
тўлган
боланинг
ўзининг
розилиги
;
в
)
агар
эр
-
хотиндан
биттаси
томонидан
фарзандликка
олинаётган
бўлса
,
фарзандликка
олаётганнинг
эри
ёки
хотини
1
.
Назаримизда
,
фарзандликка
олиш
фарзандликка
олувчининг
эрки
-
иродаси
билан
бевосита
чамбарчас
боғлиқлигини
инобатга
олсак
,
унинг
хоҳиши
ва
ташаббус
кўрсатиши
бирламчи
шартлардан
бири
эканлигини
кўришимиз
мумкин
бўлади
.
Фарзандликка
олувчи
томонидан
нафақат
фарзандликка
олиш
юзасидан
ташаббус
кўрсатиш
балки
,
барча
юридик
ҳаракатлар
содир
этилишида
фаол
иштироки
зарур
бўлади
.
1
Отахўжаев
Ф
.
М
.
Оила
ҳуқуқи
:
Дарслик
//
Проф
.
М
.
Ҳ
.
Рустамбоевнинг
умумий
таҳрири
остида
.
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2005. 480-
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
16
Фарзандликка
олиш
фарзандликка
олувчининг
бу
тўғрида
қарорга
келишидан
бошланади
.
Фарзандликка
олувчи
бўлиб
муайян
болани
фарзандликка
олиш
истагини
билдирган
шахс
(
яқин
қариндоши
,
ота
-
онасининг
турмуш
ўртоғи
ва
ҳ
.
к
.)
шунингдек
,
васийлик
ва
ҳомийлик
органи
томонидан
болани
фарзандликка
олиш
истагини
билдирган
шахслар
орасидан
махсус
танлаб
олинган
шахслар
ҳам
бўлиши
мумкин
.
Фарзандликка
олувчи
туман
,
шаҳар
ҳокими
қарори
қабул
қилингунига
қадар
истаган
вақтда
фарзандликка
олишдан
воз
кечиши
мумкин
.
Фарзандликка
олишдан
воз
кечиш
муайян
асослар
ёки
мотив
билан
изоҳланмаслиги
мумкин
.
Борди
-
ю
,
фарзандликка
олувчи
фарзандликка
олишдан
воз
кечиши
мотиви
ҳақида
хабар
қилса
,
у
ҳолда
туман
,
шаҳар
ҳокими
ёки
васийлик
ва
ҳомийлик
органи
томонидан
унинг
мотиви
ҳақиқатга
мослиги
текширилмайди
.
Оила
кодексининг
159-
моддасига
биноан
,
болани
фарзандликка
олиш
учун
фарзандликка
олинаётган
бола
ота
-
онасининг
розилиги
талаб
этилади
.
Боланинг
ота
-
онасининг
розилиги
боланинг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатлари
шунингдек
,
ота
-
онанинг
ҳуқуқлари
таъминланишининг
муҳим
кафолати
саналади
.
Ота
-
она
боланинг
муайян
бир
шахс
(
шахслар
)
томонидан
фарзандликка
олинишига
розилик
беришлари
ёки
фарзандликка
беришга
розилик
билдириб
,
фарзандликка
олувчиларни
танлаш
ихтиёрини
васийлик
ва
ҳомийлик
органига
ҳавола
қилишлари
мумкин
.
Ота
-
онанинг
боланинг
фарзандликка
олинишига
розилиги
ёзма
шаклда
баён
этилиши
керак
.
Боланинг
ота
-
онасидан
бири
фарзандликка
олинишига
норози
бўлса
,
фарзандликка
олиш
мумкин
бўлмайди
.
Оила
ҳуқуқининг
умумий
асосларидан
келиб
чиққан
ҳолда
қонунда
назарда
тутилган
ҳолларда
ота
-
онанинг
розилигисиз
вояга
етмаган
болаларни
фарза
-
ндликка
олишга
йўл
қўйилади
.
Асосий
мақсад
болала
-
рнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишга
қаратилади
.
Чунки
янги
оилада
ота
-
она
боланинг
қонуний
вакиллари
ва
-
сий
(
ҳомийлар
)
и
фарзандликка
олувчи
шахслар
ҳисобланадилар
1
.
Оила
кодексининг
160-
моддасига
кўра
єуйидаги
ѕолларда
ота
-
онанинг
розилигисиз
фарзандликка
олишга
йўл
єўйилади
:
ота
-
онанинг
кимлиги
номаълум
бўлса
;
ота
-
она
ота
-
оналик
ѕуєуєидан
маѕрум
єилинган
бўлса
;
ота
-
она
муомалага
лаёєатсиз
,
бедарак
йўєолган
деб
топилган
ёки
вафот
этган
деб
эълон
єилинган
бўлса
;
ота
-
она
бир
йилдан
ортиє
муддат
давомида
бо
-
лалар
ёки
даволаш
муассасаларидаги
болалардан
узрли
сабабларсиз
хабар
олмаган
бўлса
.
Боланинг
ота
-
онасининг
фарзандликка
олинишига
розилиги
эркин
равишда
ифодаланиши
мумкин
,
бироқ
унда
муайян
шартлар
ёки
писандалар
бўлмаслиги
талаб
этилади
.
Ўз
мазмунига
кўра
боланинг
ота
-
онасининг
розилиги
қуйидаги
усулда
: 1)
муайян
шахс
томонидан
яъни
,
унинг
фамилияси
,
исми
,
шарифини
кўрсатган
ҳолда
боланинг
фарзандликка
олишига
розилиги
; 2)
умумий
яъни
,
фарзандликка
1
Худаяров
Б
.
Т
.
Защита
прав
и
интересов
детей
по
семейному
праву
Республики
Таджикистан
:
Автореф
.
дис
.
канд
.
юрид
.
наук
. 2000.
С
.21.
олувчи
шахсни
кўрсатмаган
ҳолда
исталган
шахс
томонидан
фарзандликка
олинишига
розилиги
кўринишида
бўлиши
мумкин
2
.
Бунда
фарзандликка
олувчиларни
танлаш
васийлик
ва
ҳомийлик
органи
ихтиёрига
ҳавола
қилинган
ҳисобланади
.
Ҳаётда
шундай
воқеалар
ҳам
бўладики
,
айрим
ота
-
оналар
турли
хил
сабаблар
билан
(
масалан
,
ўз
оиласидан
,
қариндош
-
уруғларидан
ноқонуний
фарзанд
туғганлигини
яшириш
мақсадида
)
ўз
фарзандларини
туғруқхонага
ташлаб
кетишади
.
Бу
ҳолат
қонунда
назарда
тутилган
ҳолларда
“
фарзандидан
воз
кечиш
”
ни
англатиши
мумкин
.
Ота
-
оналик
мажбурият
-
ларини
бажаришдан
бўйин
товлаганлик
ота
-
оналик
бурчларини
узлуксиз
равишда
бажармаслик
,
ўз
бола
-
ларига
қандай
бўлмасин
ғамхўрлик
қилмасликларини
англатади
.
Табиийки
,
бундай
ҳаракат
(
ҳаракатсизлик
)
болани
тарбиясига
зарарли
таъсир
қилиши
,
айрим
ҳолларда
эса
ҳалокатга
ҳам
олиб
келиши
мумкин
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
да
3
кўрчатилишича
, “
узрсиз
сабабларга
кўра
боласини
туғруқхонадан
ва
бошқа
болаларни
даволаш
про
-
филакторияси
ва
ўқув
-
тарбия
муассасаларидан
олишдан
бош
тортганлик
туғруқхона
ва
болаларни
даволаш
профилакторияси
ва
ўқув
-
тарбия
муассаса
-
си
комиссиялари
томонидан
тегишли
тартибда
рас
-
мийлаштирилган
бўлиши
лозим
.”
4
.
РФ
Оила
кодексининг
126-
моддаси
3-
қисмига
мувофиқ
,
ота
-
онанинг
боланинг
фарзандликка
олинишига
розилиги
унинг
туғилганидан
сўнг
берилиши
мумкинлиги
5
кўрсатиб
ўтилган
.
Бундан
кўриниб
турибдики
,
ота
-
онанинг
бола
туғилмасдан
туриб
фарзандликка
олинишига
розилик
беришига
қонун
йўл
қўймайди
.
Шу
сабабли
ҳам
ҳали
туғилмаган
болани
фарзандликка
олинишига
розилик
бериши
болани
фарзандликка
олувчи
шахслар
Билан
олдиндан
келишган
-
келишмаганлигидан
қатъий
назар
ҳақиқий
ҳисобланмайди
.
Юридик
адабиётларда
ҳомила
ҳолатидаги
болани
келажакда
ҳуқуқ
субъекти
бўлиши
ҳамда
у
тирик
туғилганда
муайян
ҳуқуқларга
эга
бўлиши
лозимлиги
борасидаги
фикрлар
мавжуд
бўлиб
,
ҳомила
ҳолатидаги
боланинг
ҳуқуқ
лаёқати
конструкцияси
асослантирилмаганлиги
баён
этилади
.
Субъектнинг
туғилгунига
қадар
муҳофазаланадиган
ҳуқуқи
ҳали
субъектив
ҳуқуқ
сифатида
вужудга
келмаган
бўлади
,
бу
ерда
қонунчилик
томонидан
агарда
у
тирик
туғилса
,
у
туғилгунига
қадар
юридик
фактнинг
мавжуд
бўлганлиги
(
масалан
,
мероснинг
очилиши
)
унинг
ҳуқуқлари
кафолатланганлигини
билдиради
6
.
Юқоридаги
ҳолатда
эса
,
ҳали
туғилмаган
бола
ҳақида
фикр
юритилмоқда
.
Бу
ерда
гап
субъектив
ҳуқуқ
ҳақида
эмас
,
балки
шартли
ҳуқуқ
лаёқати
ҳақида
бораяпти
.
Муайян
субъектив
ҳуқуқ
ва
ҳуқуқ
лаёқати
эса
,
амалда
мавжуд
бўлган
субъектлардагина
бўлиши
мумкин
.
2
Гражданское
право
:
Учебник
:
в
3
т
.
Т
.3 //
Под
ред
А
.
П
.
Сергеева
,
Ю
.
К
.
Толстого
.
М
.:
Проспект
, 2004.
С
.516.
3
“
Болалар
тарбияси
билан
боғлиқ
бўлган
низоларни
ҳал
қилишда
судлар
томонидан
қонунларни
қўллаш
амалиёти
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
-
нинг
1998
йил
11
сентябрь
23-
сонли
қарори
//
Қонун
номи
билан
. 1998.
№
3. 34-
б
.
4
Ўша
жойда
.
5
Гражданское
право
.
Учебник
:
в
3
т
.
Т
.3 …
С
.517.
6
Веберс
Я
.
Р
.
Правосубъектность
граждан
в
советском
граж
-
данском
и
семейном
праве
.
Рига
:
Изд
-
во
«
Зинатее
». 1976.
С
.108.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
17
Ҳозирги
вақтгача
инсон
,
қачондан
бошлаб
тирик
ҳисобланиши
ҳақида
савол
очиқлигича
қолган
.
Ислом
ҳуқуқига
доир
манбаларда
,
дастлаб
ҳомиланинг
нутфа
ҳолида
,
сўнгра
гўшт
шаклида
бўлиши
, 4
ойлик
бўлганда
эса
унга
руҳ
ато
этилиши
ҳақида
маълумот
берилади
.
Қуръони
Каримнинг
«
Алақ
»
суръасида
“
У
инсонни
алақдан
яратди
”
дейилади
.
Араб
тилида
“
алақ
”
сўзи
ёпишиб
осилиб
олиш
”
маъносини
англатади
1
.
Юридик
манбаларда
,
инсоннинг
ҳаёти
унинг
ҳомила
шаклига
келиши
билан
бошланиши
ҳақида
фикрлар
ҳам
мавжуд
.
Ушбу
нуқтаи
назардан
ҳомила
ҳолатидаги
боланинг
ҳуқуқ
лаёқатига
эгалиги
ҳақидаги
концепция
шакллана
бошлайди
.
Масалан
,
ГФРда
Э
.
Вольф
томонидан
ҳомила
ҳолатидаги
бола
ва
янги
туғилган
чақалоқ
ўртасида
муайян
фарқ
мавжуд
эмас
,
чунки
,
эмбрион
инсон
зоти
сифатида
яшайди
,
деган
концепция
илгари
сурилган
2
.
Инсон
боласи
олий
биологик
онгли
мавжудот
ҳисобланади
.
Фуқаролик
ҳуқуқи
доктринасига
таянган
ҳолда
айтиш
мумкинки
,
бола
туғилмасидан
туриб
у
ҳуқуқ
субъекти
ҳисобланмайди
.
Тўғри
,
меросхўр
сифатида
ҳали
туғилмаган
фарзанд
назарда
тутилиши
ва
ҳуқуқ
субъекти
сифатида
тан
олиниши
мумкин
,
фақатгина
у
тирик
туғилганидан
сўнг
.
ФКнинг
1118-
моддасига
мувофиқ
,
мерос
очилган
пайтда
ҳает
бўлган
фуқаролар
,
шунингдек
мерос
қолдирувчининг
ҳаетлик
пайтида
ҳомила
ҳолида
бўлган
ва
мерос
очилгандан
кейин
тирик
туғилган
болалари
васият
ва
қонун
бўйича
меросхўр
бўлишлари
мумкин
.
Агар
биридан
кейин
бошқаси
мерос
олишга
ҳақли
бўлган
шахслар
бир
календарь
сутка
(
йигирма
тўрт
соат
)
ичида
вафот
этган
бўлсалар
,
улар
бир
вақтда
вафот
этган
деб
ҳисобланадилар
,
мерос
уларнинг
ҳар
биридан
кейин
очилади
ва
улардан
ҳар
бирининг
меросхўрлари
ворисликка
чақириладилар
(
ФК
1116-
модда
).
Замонавий
медицина
бугунги
кунда
инсонларнинг
кўплаб
касалликлардан
даво
топишга
ёрдам
бера
олади
.
Жумладан
,
турли
хил
сабабларга
кўра
фарзанд
кўра
олмайдиган
шахсларга
ота
-
оналик
бахтига
муяссар
бўлишига
ёрдам
бера
олади
.
Бундай
натижага
эришиш
учун
сунъий
уруғлантириш
ёки
эмбрионни
имплантация
қилиш
усули
орқали
эришилади
.
Яқин
кунларгача
қонунчиликда
“
суррогат
(
қондош
)
оналик
”
тушунчаси
ҳам
мавжуд
эмас
эди
.
Оила
кодексининг
207-
моддасида
“
қондош
она
”
сифатида
назарда
тутилган
.
Ушбу
қонундан
бошқа
қонун
хужжатларида
ушбу
усулни
қўллашни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
назарда
тутилмаган
.
Замонавий
тиббиёт
соғлиғи
нуқати
назаридан
мустақил
равишда
ҳомиладор
бўлолмайдиган
аёлларга
ҳам
фарзанд
кўриш
имкониятини
бермоқда
.
Бу
ерда
гап
суррогат
оналик
ҳақида
кетмоқда
.
Буни
бошқачасига
биологик
оналик
ҳам
дейиш
мумкин
.
М
.
В
.
Антокольскаянинг
таъкидлашича
,
тиббиёт
фанида
қондош
(
суррогат
)
она
бўлишнинг
икки
усули
мавжудлиги
таъкидланган
бўлиб
,
биринчиси
,
ота
бўлиш
хоҳиши
бўлган
эркакнинг
уруғи
орқали
сунъий
ҳомила
ҳосил
қилиш
,
иккинчиси
,
қондош
онадан
эмбрионни
кўчириш
орқали
ҳомила
ҳосил
қилиш
1
Шайх
Мухаммад
Содиқ
Мухаммад
Юсуф
.
Тафсири
Ҳилол
.
Олтинчи
жуз
.
Тошкент
:
Шарқ
, 2008. 504-
б
.
2
Wolf E., Naujoks H. Anfang und Ende der Rechtafainigkeit des
Menschen. Frankfurt a.M., 1955. S.131–141.
назарда
тутилади
.
3
З
.
Эсанованинг
фикрича
,
биринчи
усулда
қондош
она
ва
бола
ўртасида
генетик
боғланиш
мавжуд
бўлади
,
иккинчисида
эса
,
улар
ўртасида
генетик
боғланиш
бўлмайди
.
Шунинг
учун
боланинг
биологик
оталигини
белгилашда
биринчи
усулни
ижобий
баҳолайди
.
Ушбу
усуллар
орқали
туғилган
боланинг
туғилганлик
ҳақидаги
гувоҳномасида
кўрсатилган
ота
–
оналик
ёзувига
эътироз
билдиришга
йўл
қўйилмайди
,
қолаверса
,
ушбу
усуллар
истиқболдаги
ген
инженерияси
ривожига
ҳисса
қўша
олади
4
,
деб
фикр
билдиради
5
.
Назаримизда
,
ҳар
қайси
усулда
ҳам
она
ва
бола
ўртасида
боғлиқлик
мавжуд
бўлади
.
Чунки
,
она
организми
бу
тирик
,
доимий
ҳаракатда
ва
ривожланишда
бўлади
.
Эмбрион
кўчирилганидан
сўнг
,
бир
неча
ой
мобайнида
онадан
озуқа
олади
,
ҳомила
ривожланади
,
муайян
тизимдаги
узвий
алоқа
мавжуд
бўлади
.
Ушбу
усулнинг
моҳияти
шундаки
,
бунда
сунъий
уруғлантириш
усули
ёрдамида
аёл
бегона
болага
фарзанд
кўра
олмайдиган
эр
-
хотин
учун
ҳомиладор
бўлади
.
Суррогат
оналик
усулини
қўллашда
ота
-
она
ва
болага
ҳомиладор
бўлишга
розилик
берган
аёл
ўртасида
шартнома
тузилади
.
Назаримизда
,
боланинг
ҳаётини
шартнома
шартларига
боғлаш
ва
тижорат
манфаатларига
алмаштириш
мақсадга
мувофиқ
эмас
.
Хўш
,
бундай
ҳолларда
бола
туғилгандан
сўнг
кимнинг
розилиги
олинади
?,
деган
савол
туғилиши
табиий
.
Оила
кодексининг
207-
моддасига
кўра
,
никоҳда
бўлган
ва
сунъий
ҳомила
ҳосил
қилиш
ёки
эмбрионни
кўчиришга
ёзма
розилик
берган
шахсларда
шу
усулларни
қўллаши
натижасида
бола
туғилса
,
туғилиш
тўғрисидаги
ёзувлар
дафтарига
улар
шу
боланинг
ота
-
онаси
деб
ёзилади
.
Ўзаро
никоҳда
бўлган
ва
бошқа
аёлга
ҳомилани
ривожлантириш
мақсадида
эмбрионни
кўчиришга
ёзма
розилик
берган
шахслар
болани
туққан
аёлнинг
(
қондош
онанинг
)
розилиги
билангина
боланинг
ота
-
онаси
деб
ёзилиши
мумкин
.
Яъни
,
қонунга
мувофиқ
,
болани
туққан
аёлнинг
(
қондош
онанинг
)
ҳуқуқи
устунлиги
тан
олинади
.
Бинобарин
,
ҳомиладорлик
даврида
ушбу
аёл
ва
туғилган
бола
ўртасида
алоҳида
ўзига
хос
алоқа
юзага
келган
деб
ҳисобланади
.
Қолаверса
,
суррогат
онада
болани
қолдириш
ҳуқуқидан
махрум
этиш
унинг
учун
оғир
руҳий
қийинчилик
ва
зиён
етказиши
мумкин
.
Суррогат
она
,
боланинг
ота
-
онаси
сифатида
боланинг
генетик
ота
-
онасини
ёзишга
розилик
бериши
билан
келгусида
ушбу
ёзув
бўйича
низолашиш
ҳуқуқидан
махрум
бўлади
6
.
Бу
ерда
қадимда
мавжуд
бўлган
mater est quam gestation
demonstrate (
яъни
,
болани
дунёга
келтирган
шахс
она
)
қоидасидан
четга
чиқишни
ҳам
кўриш
мумкин
.
3
Антокольская
М
.
В
.
Семейное
право
.
М
.:
Юристъ
, 2003.
С
.182.
4
Эсанова
З
.
Н
.
Оталикни
белгилаш
тў
f
рисидаги
ишларни
судда
кўришнинг
процессуал
хусусиятлари
:
юрид
.
фан
.
ном
.
дис
.
Тошкент
, 2005. 28-
б
.
5
Бугунги
кунда
ген
инженериясининг
ҳуқуқий
муаммолари
халқаро
миқёсда
ва
мамлакатимиз
олимлари
томонидан
кенг
тадқиқ
этилмоқда
.
Қаранг
:
Иойрыш
А
.
И
.,
Красовский
О
.
А
.
Правовые
аспекты
генной
инженерии
//
Государство
и
право
.
1997.
№
3.
С
.112;
Имомов
Н
.
Ф
.
Ген
инженериясининг
фуқаролик
ҳуқуқий
муаммолари
.
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2005;
Абдураҳмонов
Ш
.
Ҳужайрани
сунъий
кўпайтириш
истиқболлари
//
Сирли
олам
. 2002.
№
8. 12-
б
.
6
Гражданское
право
:
Учебник
:
в
3
т
.
Т
.3 …
С
.477.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
18
Назаримизда
,
суррогат
онадан
туғилган
боланинг
туғилганлиги
тўғрисидаги
далолатномага
фақатгина
суднинг
қарорига
асосан
ўзгартириш
ва
қўшимчалар
киритилиши
мумкин
,
шунингдек
эмбрионни
имплантация
қилишга
розилик
берган
эр
-
хотин
ота
-
она
сифатида
қайд
этилиши
мумкин
.
Суррогат
оналикни
расмийлаштиришга
доир
қонунчиликка
муаян
ўзгартиришлар
киритиб
,
суррогат
оналик
асосида
фарзандликка
олиш
тўғрисидаги
суд
ишларини
кўришда
,
эмбрионни
имплантация
қилинганлик
фактини
тасдиқловчи
тиббий
хужжатдан
ташқари
,
фарзанд
кўра
олмайдиган
эр
-
хотинни
ота
-
она
сифатида
қайд
эттиришга
суррогат
онанинг
нотариал
тартибда
тасдиқланган
розилиги
талаб
этилиши
белгиланиши
лозим
.
Шунингдек
,
аёлнинг
репродуктив
ёшда
бўлишлигини
эътиборга
олган
ҳолда
Оила
кодексининг
207-
моддасига
суррогат
она
бўлишликка
доир
қуйидаги
талаблар
киритилиши
мақсадга
мувофиқдир
:
Оилали
ва
21
ёшдан
45
ёшгача
бўлган
аёл
суррогат
она
бўлиши
мумкин
,
қуйидагилар
бундан
мустасно
:
-
қонунга
мувофиқ
,
муомала
лаёқати
чекланган
ёки
муомалага
лаёқатсиз
деб
топилган
;
-
ота
-
оналик
ҳуқуқи
чекланган
ёки
ота
-
оналик
ҳуқуқидан
маҳрум
этилган
аёллар
;
-
соғлиғиги
нуқтаи
назаридан
соғлом
болага
ҳомиладор
бўлишга
ва
туғишга
имкони
бўлмаган
аёллар
;
-
доимий
яшаш
жойи
бўлмаган
шунингдек
,
санитар
ва
техник
талабларга
жавоб
берадиган
турар
жойи
бўлмаган
аёллар
;
-
даромад
манбаига
эга
бўлмаган
аёллар
;
-
илгари
фуқаронинг
ҳаёти
ва
соғлиғига
нисбатан
жиноят
содир
этганлиги
учун
судланган
аёллар
.
Вояга
етмаган
ота
-
она
ўз
боласи
билан
бирга
яшаш
ва
унинг
тарбиясида
иштирок
этиш
ҳуқуқига
эга
.
Ўзаро
никоҳда
бўлмаган
вояга
етмаган
ота
-
она
улардан
бола
туғилганда
ҳамда
уларнинг
оналиги
ва
(
ёки
)
оталиги
белгиланганда
ўн
олти
ёшга
тўлишлари
билан
ота
-
оналик
ҳуқуқларини
мустақил
равишда
амалга
оширишга
ҳақлидирлар
.
Вояга
етмаган
ота
-
она
ўн
олти
ёшга
етгунга
қадар
,
болани
вояга
етмаган
ота
-
она
билан
биргаликда
тарбиялаш
учун
болага
васий
тайинланиши
мумкин
.
Вояга
етмаган
ота
-
онанинг
боласини
фарзандликка
олишда
нафақат
вояга
етмаган
ота
-
онанинг
балки
,
уларнинг
қонуний
вакиллари
(
ота
-
оналари
,
васийлари
ва
ҳомийлари
)
нинг
розилиги
олиниши
талаб
этилади
.
Қонуний
вакилларнинг
розилиги
олинмаган
бўлса
,
вояга
етмаган
ота
-
онанинг
розилиги
бўлса
ҳам
,
фарзандликка
олишни
амалга
ошириб
бўлмайди
.
Боланинг
васийси
билан
вояга
етмаган
ота
-
она
ўртасида
келиб
чиқадиган
келишмовчиликлар
васийлик
ва
ҳомийлик
органи
томонидан
ҳал
этилади
.
Вояга
етмаган
ота
-
она
ўз
оталиги
ва
оналигини
умумий
асосларда
эътироф
этиш
ёки
бунга
эътироз
билдириш
ҳуқуқига
эгадир
.
Амалдаги
оила
қонунчилигида
вояга
етмаган
ота
-
онанинг
васийлари
ва
ҳомийлари
томонидан
фарзандликка
олишга
берилган
розиликларини
қайтариб
олишлари
ҳақида
норма
мавжуд
эмас
.
Оила
ҳуқуқининг
умумий
негизларига
таянган
ҳолда
айтиш
мумкинки
,
туман
,
шаҳар
ҳокими
қарори
қабул
қилингунига
қадар
истаган
вақтда
вояга
етмаган
ота
-
онанинг
васийлари
ва
ҳомийлари
томонидан
фарзандликка
олишга
берилган
розилик
қайтариб
олиниши
мумкин
.
Резюме
Статья
посвящена
вопросу
законодательных
требований
предъявляемых
к
усыновителям
,
и
содер
-
жит
обзор
действующего
семейного
законодательства
по
этому
вопросу
,
а
также
практические
рекомендации
по
применению
законодательства
об
усыновлении
.
В
статье
рассматриваются
теоретические
вопросы
усыновления
,
суррогатного
материнства
,
тре
-
бования
предъявляемые
к
усыновителям
,
а
также
практическое
применение
и
рекомендации
по
совершенствованию
семейного
законодательства
по
вопросам
усыновления
.
Abstract
Article is devoted to a question of legislative re-
quirements showed to adoptive fathers and represents the
review of the working family legislation on this question,
and also practical recommendations on application of the
legislation on adoption.
In article theoretical questions of adoption, substi-
tute motherhood, the requirement showed to adoptive
fathers and also, practical application and recommenda-
tions on perfection of the family legislation on questions of
adoption are considered.
