ЭКОЛОГИЯ
ҲУҚУҚИ
♦
ECOLOGY LAW
♦
ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ
ПРАВО
2007
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
78
М
.
Н
.
Рахмонов
ТДЮИ
магистранти
МУҲОФАЗА
ЭТИЛАДИГАН
ТАБИИЙ
ҲУДУДЛАР
ДАВЛАТ
КАДАСТРИНИ
ЮРИТИШ
АСОСИЙ
ПРИНЦИПЛАРИНИНГ
НАЗАРИЙ
-
АМАЛИЙ
МАСАЛАЛАРИ
Экологик
хавфсизлик
муаммоси
бугунги
кунга
келиб
инсоният
олдида
турган
муаммолардан
бирига
айлан
-
ди
.
Бу
вақтга
қадар
табиатни
муҳофаза
қилиш
алоҳида
шахслар
,
ташкилотлар
ва
жамиятлар
вазифаси
сифа
-
тида
қаралиб
,
давлат
механизмида
бошқарувнинг
мах
-
сус
умуммажбурий
шакли
йўлга
қўйилмаган
эди
.
XX
асрга
келиб
,
фан
-
техниканинг
жадал
суръатлар
билан
ривожланиши
,
жумладан
,
ядро
энергияси
ва
мураккаб
технологиялар
сингари
ноанъанавий
соҳа
-
ларнинг
ўрганилиши
атроф
-
табиий
муҳитга
таъсирнинг
ортишига
олиб
келди
.
Мулоҳаза
қилинмай
қилинган
хатти
-
ҳаракатлар
,
ерлар
ҳолатининг
бузилиши
,
сув
ҳавзаларининг
ифлосланиши
,
ўсимлик
ва
ҳайвонот
дунёсининг
айрим
турларининг
бутунлай
йўқолиши
сингари
экологик
фалокатларни
келтириб
чиқарди
1
.
Муҳофаза
этиладиган
ҳудудларнинг
ерлари
рес
-
публикамиз
ер
фонди
тизимида
алоҳида
ва
мустақил
тоифани
ташкил
этади
.
Ушбу
тоифа
ерлари
таркиби
қуйидагилардан
иборат
:
–
табиатни
муҳофаза
қилиш
мақсадларига
мўлжалланган
ерлар
;
–
соғломлаштириш
мақсадларига
мўлжалланган
ерлар
;
–
рекриация
мақсадларига
мўлжалланган
ерлар
,
–
алоҳида
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
эгаллаган
,
табиий
даволаш
омилларига
эга
бўлган
ер
-
лар
,
оммавий
дам
олиш
ва
туризм
учун
фойдаланила
-
диган
ерлар
ҳисобланади
2
.
Мана
шу
ўринда
авваламбор
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
тушунчасига
тўхталиш
лозим
.
Муҳо
-
фаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
деганда
биз
қандай
ҳудудларни
тушунишимиз
лозим
.
Буни
аниқ
таърифи
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
тўғрисида
”
ги
Қонунида
берилган
.
Мазкур
Қонунга
кўра
–
Ернинг
ва
(
ёки
)
сув
кенгликла
-
рининг
(
акваторияларнинг
)
устувор
экологик
,
илмий
,
маданий
,
эстетик
,
рекреация
ва
санитария
-
соғламлаштириш
аҳамиятига
молик
бўлган
,
хўжалик
мақсадларидаги
доимий
ва
вақтинча
фойдаланишдан
тўлиқ
ёки
қисман
чиқарилган
участкалари
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
ҳисобланади
3
.
Юқоридаги
таърифдан
шу
нарса
аниқки
,
бу
тоифа
ерлар
устувор
-
лик
хусусиятига
эга
.
Улар
яхлит
экологик
тизимни
таш
-
кил
қилади
.
Яъни
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудуд
-
лар
биологик
ранг
-
баранглигини
таъминлаш
ва
эколо
-
гик
мувозанатни
сақлаб
туриш
учун
мўлжалланган
ҳи
-
собланади
.
Шундан
келиб
чиқадики
,
бу
табиий
объектлар
ва
мажмуаларни
ҳуқуқий
режимини
сақлаш
,
уларни
так
-
рор
кўпайтириш
ва
тиклаш
,
келажак
авлодга
етказиб
бериш
бизнинг
бурчимиз
ва
мажбуриятимиз
.
Ушбу
та
-
биий
мажмуаларни
сақлаб
қолиш
,
такрор
кўпайтириш
ва
тиклашда
давлат
кадастрининг
юритилиши
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳу
-
дудларнинг
давлат
кадастрини
тушунишдан
аввал
ка
-
дастрнинг
ўзи
нима
деган
саволга
ойдинлик
киритиш
11
Каримов
И
.
А
.
Ўзбекистон
XXI
аср
бўсағасида
хавфсизликка
таҳдид
,
барқарорлик
шартлари
ва
тараққиёт
кафолатлари
.
Тошкент
, 1997. 110-
б
.
2
Ўзбекистон
Республикасининг
Ер
кодекси
//
Олий
Мажлис
Ахборотномаси
. 1998
й
. 5–6-
сон
. 82-
м
.
3
Ўзбекистон
Республикасининг
03.12.2004
й
.
№
710–11.
Муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
тўғрисидаги
қонуни
//
АҚТ
"Norma".
мақсадга
мувофиқдир
.
Кадастр
лотинча
сўз
бўлиб
, “
солиққа
тортиладиган
ашёлар
рўйхати
”
маъносини
англатади
.
Дастлаб
ка
-
дастр
деганда
ер
солиғи
манбаига
доир
китоб
(
реестр
)
тушунилган
,
кейинчалик
у
давлатнинг
ҳисобга
олиш
баҳолаш
тадбирлари
тизимини
ифодалайдиган
бўлди
.
4
Муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудларнинг
давлат
кадастри
бу
давлат
кадастрлари
ягона
тизимининг
таркибий
қисми
бўлиб
ҳисобланади
.
Давлат
кадастри
тушунчасига
Ўзбекистон
Республи
-
касининг
2000
йил
15
декабрдаги
“
Давлат
кадастрлари
тўғрисида
”
ги
Қонунда
аниқ
таъриф
берилган
,
унга
кўра
давлат
кадастрлари
ягона
тизимининг
таркибий
қисми
ҳисобланади
ҳамда
давлат
кадастри
юритиладиган
та
-
биий
,
хўжалик
объекти
ва
бошқа
объект
муайян
тури
-
нинг
географик
жойлашуви
,
ҳуқуқий
мақоми
,
миқдор
,
сифат
тавсифлари
ва
баҳоси
тўғрисидаги
янгиланиб
турадиган
маълумотлар
ва
ҳужжатлар
тизимидан
ибо
-
рат
бўлади
5
.
Давлат
кадастрларининг
ягона
тизими
Ўзбекистон
Республикаси
ва
унинг
айрим
ҳудудлари
табиий
-
иқтисодий
салоҳиятининг
ягона
умумдавлат
ҳи
-
соб
-
китобини
юритиш
ва
баҳолашга
мўлжалланган
кўп
мақсадли
ахборот
тизими
тарзида
яратилади
.
Ўзбекистон
Республикасида
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудларни
давлат
кадастрини
юритишда
асос
бўлиб
хизмат
қиладиган
бир
қатор
норматив
ҳуқуқий
хужжатлар
қабул
қилинган
.
Бу
ҳуқуқий
ҳужжатларга
қуйидагилар
киради
:
Ўзбекистон
Республикасининг
1992
йил
9
декаб
-
рдаги
“
Табиатни
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
”
ги
қону
-
ни
6
,
Ўзбекистон
Республикасининг
2004
йил
3
декаб
-
рда
кабул
килинган
“
Муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳу
-
дудлар
тўғрисида
”
ги
қонуни
7
,
Ўзбекистон
Республика
-
сининг
2000
йил
15
декабрдаги
“
Давлат
кадастрлари
тўғрисида
”
ги
қонуни
,
Ўзбекистон
Республикасининг
1998
йил
28
августда
қабул
қилинган
Давлат
ер
када
-
стри
тўғрисидаги
қонуни
,
Ўзбекистон
Республикаси
-
нинг
Давлат
кадастрлари
ягона
тизимини
ташкил
этиш
ва
уни
юритиш
тартиби
тўғрисидаги
Низом
(1996
йил
17-
июлдаги
255-
сон
қарорига
илова
)
8
,
Вазирлар
Маҳ
-
камасининг
1998
йил
10
мартдаги
104-
сон
қарори
би
-
лан
тасдиқланган
“
Ўзбекистон
Республикасининг
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
давлат
кадаст
-
рини
юритиш
тартиби
тўғрисида
”
ги
Низом
9
ва
бошқа
махсус
ваколатли
органлар
қабул
қилган
норматив
-
ҳуқуқий
меъёрлар
;
Ўзбекистон
Республикасининг
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
давлат
кадастрини
юритиш
тартиби
тўғрисидаги
Низомда
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳу
-
дудларни
давлат
кадастрини
юритишнинг
тушунчаси
,
умумий
қоидалари
,
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудуд
-
лар
давлат
кадастрини
ҳисобга
олиш
объектлари
,
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
давлат
кадаст
-
4
Ер
ҳуқуқи
дарслик
.
Тошкент
, 2002.
Муаллифлар
жамоаси
.
96-
б
.
5
Ўзбекистон
Республикасининг
15.12.2000
й
.
№
171-
п
"
Давлат
кадастрдари
тўғрисида
"
ги
Қонуни
.
6
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Табиатни
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
"
ги
қонуни
1992
й
.
9
декабр
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Кенгашнинг
Ахборотномаси
. 1993
й
.
1-
сон
. 38-
м
.
7
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
тўғрисида
"
ги
Қонуни
03.12.2004
й
N 710-II,
мазкур
Қонун
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
03.12.2004
й
.
N
710-II-
сон
қарорига
мувофиқ
амалга
киритилган
.
8
Ўзбекистон
Республикасининг
Давлат
кадастрлари
ягона
тизимини
ташкил
этиш
ва
уни
юритиш
тартиби
тўғрисидаги
Низом
(1996
йил
17
июлдаги
255-
сон
қарорига
илова
)
9
Вазирлар
Маҳкамасининг
1998
йил
10
мартдаги
104-
сон
қарори
билан
тасдиқланган
"
Ўзбекистон
Республикасининг
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
давлат
кадастрини
юритиш
тартиби
тўғрисида
"
ги
Низоми
.
ЭКОЛОГИЯ
ҲУҚУҚИ
♦
ECOLOGY LAW
♦
ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ
ПРАВО
2007
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
79
рининг
таркиби
,
кадастрни
ишлаб
чиқишни
ташкил
этиш
ва
юритиш
тартиби
ҳақида
қоидалар
белгиланган
.
Вазирлар
Маҳкамасининг
1998
йил
10
мартдаги
104-
сон
қарори
билан
тасдиқланган
“
Ўзбекистон
Рес
-
публикасининг
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
давлат
кадастрини
юритиш
тартиби
тўғрисида
”
ги
Ни
-
зомда
1
ҳам
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
давлат
кадастрига
таъриф
берилган
.
Мазкур
низомга
мувофиқ
,
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
дав
-
лат
кадастри
табиий
муҳитнинг
муҳофаза
этиладиган
тоифаларга
киритилган
объектлари
бўйича
бирхил
-
лаштирилган
маълумотлар
тўпламидир
.
Бу
маълумот
-
лар
Ўзбекистон
Республикасининг
Давлат
кадастрлари
ягона
тизимининг
таркибий
қисми
ҳисобланади
.
Муҳо
-
фаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
давлат
кадастри
ана
шундай
ҳудудлар
тармоқларини
режалаштириш
,
уларни
муҳофаза
қилишни
таъминлаш
,
илмий
тадқиқотлар
ўтказиш
,
тегишли
тартибга
риоя
қилиниши
устидан
давлат
назорати
даражасини
ошириш
,
муҳо
-
фаза
қилинадиган
табиий
ҳудудларнинг
асосий
тав
-
сифлари
билан
танишиш
,
шунингдек
,
уларнинг
ишлаб
чиқарувчи
кучларини
ривожлантириш
ва
жойлашти
-
ришни
ривожлантиришдаги
ролини
ҳисобга
олиш
учун
мўлжалланган
ҳисобланади
2
.
Ҳар
бир
объект
ёки
объектлар
учун
давлат
када
-
стирни
олиб
бориш
вазифаси
махсус
ваколатли
дав
-
лат
органларга
юклатилган
.
Ўзбекистон
Республикаси
-
нинг
Давлат
кадастрлари
ягона
тизимини
ташкил
этиш
ва
уни
юритиш
тартиби
тўғрисидаги
3
ва
Ўзбекистон
Республикасининг
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳу
-
дудлар
давлат
кадастрини
юритиш
тартиби
тўғрисида
-
ги
Низомларда
4
белгиланишича
,
Давлат
кадастрлари
ягона
тизими
объектлари
тўғрисидаги
маълумотлар
республика
учун
ягона
технология
бўйича
–
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудларни
давлат
кадастрини
юритиш
вазифаси
Ўзбекистон
Республикаси
Давлат
табиатни
муҳофаза
қилиш
қўмитаси
томонидан
Фан
-
лар
академияси
билан
биргаликда
амалга
оширилади
ва
улар
ўзларининг
фаолиятини
юқорида
қайд
этилган
норматив
ҳуқуқий
ҳужжатлар
асосида
олиб
борадилар
.
Муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
давлат
ка
-
дастрини
амалга
ошириш
жараёнида
Давлат
кадастр
-
лари
ягона
тизимининг
асосий
принципларига
таянган
ҳолда
фаолият
олиб
бориш
мақсадга
мувофиқ
бўлади
.
Муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
давлат
када
-
стрнии
амалга
ошириш
жараёнида
амал
қилинадиган
принциплар
унинг
фаолиятининг
асосий
коидалари
мажмуи
хисобланади
.
Давлат
кадастрлари
ягона
тизимининг
асосий
принципларига
қуйидагилар
киради
:
–
республиканинг
барча
худудларини
қамраб
олиши
;
–
марказлашган
раҳбарлик
;
–
кадастр
ахборотларини
ишлаб
чикиш
ва
такдим
этиш
технологиясининг
бирлиги
;
–
кадастрнинг
барча
турларини
ер
кадастри
неги
-
зида
шакллантириш
;
–
автоматлаштирилган
геоахборот
технологияла
-
рини
қўлланиш
;
–
маълумот
ва
далилларнинг
объективлиги
,
тўлиқлиги
,
аниқлиги
ва
ишончлилиги
;
–
ахборотларни
тўлдириб
ва
янгилаб
боришдаги
узлуксизлик
;
–
чекланган
доирадаги
фойдаланувчилар
учун
1
Қаранг
:
Вазирлар
Маҳкамасининг
ўша
қарори
.
2
Вазирлар
Маҳкамасининг
1998
йил
10
мартдаги
104-
сон
қарори
билан
тасдиқланган
"
Ўзбекистон
Республикасининг
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
давлат
кадастрини
юритиш
тартиби
тўғрисида
"
ги
Низоми
.
3
Ўзбекистон
Республикасининг
Давлат
кадастрлари
ягона
тизимини
ташкил
этиш
ва
уни
юритиш
тартиби
тўғрисидаги
Низом
(1996
йил
17
июлдаги
255-
сон
қарорига
илова
).
4
Қаранг
:
Вазирлар
Маҳкамасининг
1998
й
. 10
мартдаги
104-
сон
қарори
.
маълумотларнинг
махфийлиги
.
Шундан
келиб
чиққан
ҳолда
,
давлат
ер
кадастрини
юритишнинг
асосий
принциплари
ҳақида
тўхталиш
жоиздир
.
Давлат
ер
кадастри
тўғрисидаги
қонуннинг
4-
моддаси
давлат
ер
кадастрини
юритишнинг
асосий
принциплари
тўғрисидаги
норма
хисобланади
5
.
Мазкур
нормада
хамда
А
.
Нигматовнинг
"
Ер
ҳуқуқи
"
дарслиги
-
да
давлат
ер
кадастрини
юритишнинг
асосий
принцип
-
лари
баён
этилган
6
.
Булар
қуйидагилардан
иборат
:
–
мамлакатнинг
бутун
ҳудудини
тўла
қамраб
олиш
;
–
фазовий
координаталарнинг
ягона
тизимини
қўллаш
;
–
ер
кадастрига
доир
ахборотлар
ишлаб
чиқиш
ус
-
лубининг
бирлиги
;
–
ер
кадастрига
доир
ахборотларининг
тўғри
бўлиши
.
Муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
давлат
ка
-
дастрини
юритишнинг
ўзига
хослигини
инобатга
олиб
ҳамда
мазкур
принципларга
амал
қилган
ҳолда
фао
-
лият
юргизиш
мақсадга
мувофиқ
бўлади
.
Бу
тўғрисида
норматив
ҳуқуқий
ҳужжат
қабул
қилиниши
ва
унда
му
-
хофаза
этиладиган
табиий
худудлар
давлат
кадастри
-
ни
юритишда
мазкур
принциплар
ўз
ифодасини
топи
-
ши
лозим
.
Мазкур
принциплар
қуйидагича
таснифла
-
ниши
мақсадга
мувофиқдир
,
деб
ўйлаймиз
.
Муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
давлат
кадастрини
юри
-
тишнинг
асосий
принциплари
қуйидагилардан
иборат
:
–
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
давлат
кадастрини
бутун
ҳудудини
тўла
қамраб
олиш
;
–
марказлашган
раҳбарлик
;
–
фазовий
координаталарнинг
ягона
тизимини
қўллаш
;
–
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
давлат
кадастрига
доир
ахборотлар
ишлаб
чиқиш
услубининг
бирлиги
;
–
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
давлат
кадастрига
доир
ахборотларининг
тўғри
бўлиши
;
–
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
давлат
кадастрига
доир
ахборотларнинг
чекланган
доирадаги
фойдаланувчилар
учун
маълумотларнинг
махфийлиги
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
рассматривает
во
-
прос
экологической
безопасности
и
роль
охраняемых
природных
территорий
.
В
основной
части
статьи
раскрываются
понятие
и
значение
ведения
государственного
кадастра
охра
-
няемых
природных
территорий
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
следу
-
ет
усовершенствовать
действующее
законодательство
в
данной
сфере
,
и
вносит
свои
предложения
по
этому
поводу
.
Abstract
In the introductory part of the article the author
considers a question of ecological safety and role of
protected natural territories.
In the basic part of the article the author reveals the
concept and value of conducting the state cadastre of
protected natural territories.
In the conclusion the author comes to opinion, that it’s
necessary to improve the current legislation in the given
sphere and makes the offers in this occasion.
5
Ўзбекистон
Республикаси
Давлат
ер
кадастри
тўғрисидаги
Қонуни
. 28.08.1998
й
.
6
Нигматов
А
.
Ер
ҳуқуқи
:
дарслик
.
Тошкент
:
Ислом
универси
-
тети
, 2001. 89-
б
.
