YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
53
INFORMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FANLARIDAN OLIMPIADA
MASALALARI
Maxmanazarova Gulsanam Sherali qizi
SHDPI talabasi
Nurullayeva Malika Baxtiyor qizi
Shahrisabz davlat pedagogika instituti talabasi
Yaxiyaxonova Muxiba Maxmudjonovna
Ilmiy maslahatchi: Shahrisabz davlat pedagogika instituti katta oʻqituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15400680
Annotatsiya.
Ushbu maqolada informatika va axborot texnologiyalari bo‘yicha olimpiada
masalalarining ahamiyati, ularning turlari hamda yechish usullari yoritiladi. Informatika
olimpiadalari yosh dasturchilar va mutaxassislar uchun muhim platforma bo‘lib, ularning
algoritmik tafakkurini rivojlantirishga, murakkab masalalarni samarali hal qilish
ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Maqolada olimpiada masalalarining asosiy
turlari, ularni yechish strategiyalari va samarali tayyorgarlik usullari batafsil tahlil qilinadi.
Shuningdek, mavzuga oid xorijiy va o‘zbek adabiyotlari tahlili keltirilib, informatika
olimpiadalarida muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo‘lgan bilim va amaliy ko‘nikmalar
haqida tavsiyalar beriladi. Maqola informatika bo‘yicha olimpiadalarga tayyorlanayotgan
o‘quvchilar, talabalar va yosh dasturchilar uchun foydali qo‘llanma bo‘lib xizmat qiladi.
Kalit so‘zlar:
Informatika olimpiadalari, algoritmlar, dasturlash, axborot texnologiyalari,
masalani yechish usullari, dinamik dasturlash, rekursiya, grafik algoritmlar, ma'lumotlar
tuzilmalari, algoritmik fikrlash
.
KIRISH.
Zamonaviy dunyoda informatika va axborot texnologiyalari (IT) jamiyatning turli
jabhalarida muhim o‘rin egallab bormoqda. Texnologik taraqqiyot natijasida dasturlash,
algoritmlarni ishlab chiqish va ma’lumotlarni qayta ishlash bo‘yicha talab ortib borayotgani
tufayli, ushbu yo‘nalishdagi bilimlarni chuqur o‘rganish har qachongidan ham dolzarb bo‘lib
qolmoqda. Aynan shu sababli informatika va axborot texnologiyalari bo‘yicha olimpiadalar
iqtidorli yoshlarni aniqlash va ularning salohiyatini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb
etadi. Bunday tanlovlar nafaqat ishtirokchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatini oshiradi, balki
ularni algoritmik muammolarni samarali yechishga o‘rgatadi.
Adabiyotlar tahlili.
Informatika va axborot texnologiyalari bo‘yicha olimpiada
masalalarini o‘rganishda turli ilmiy manbalar va darsliklardan foydalanish muhim ahamiyat
kasb etadi. Ushbu bo‘limda mavzuga oid ikki xorijiy va uchta o‘zbek adabiyotining qisqacha
tahlili beriladi.
Cormen, T. H., Leiserson, C. E., Rivest, R. L., & Stein, C. o‘z kitobida informatika
olimpiadalari uchun muhim bo‘lgan algoritmlar va ularning murakkabligini tahlil qilish
tamoyillarini yoritadi. Kitobda dinamik dasturlash, graf algoritmlari, qidiruv va saralash
metodlari kabi mavzular chuqur tushuntirilgan. Xalqaro olimpiadalarga tayyorgarlik
ko‘rayotgan talabalar va dasturchilar uchun asosiy qo‘llanmalardan biri hisoblanadi.[1]
Skiena, S. S. o‘z qo‘llanmasida algoritmlarni loyihalash va samarali yechimlar ishlab
chiqish bo‘yicha muhim ko‘rsatmalarni taqdim etadi. Kitobda real olimpiada masalalaridan
misollar keltirilgan bo‘lib, ularning optimal yechimini topish strategiyalari haqida batafsil
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
54
ma’lumot beriladi. Bu asar nafaqat nazariy bilimlarni, balki amaliy dasturlash ko‘nikmalarini
am rivojlantirishga yordam beradi.[2]
Turdimov, I., & To‘rayev, I. algoritmlar va dasturlash asoslari qo‘llanmasida informatika
olimpiadalariga tayyorlanayotgan o‘quvchilar va talabalar uchun algoritmik tafakkurni
rivojlantirishga qaratilgan. Unda rekursiya, massivlar, chiziqli va tarmoqlangan dasturlash,
dinamik dasturlash kabi mavzular izchil tushuntirilgan.[3]
Qosimov, B., & Jo‘rayev, S. Informatika va dasturlash masalalari qo‘llanmasida turli
murakkablikdagi dasturlash masalalari va ularning algoritmik yechimlari ko‘rib chiqilgan.
Informatika olimpiadalarida uchraydigan klassik masalalar, ularni tahlil qilish usullari va
optimal dasturlash texnikalariga alohida e’tibor qaratilgan.[4]
Ergashev, X. Dasturlash asoslari va algoritmlar qo‘llanmasida dasturlashning nazariy va
amaliy jihatlari keng yoritilgan bo‘lib, olimpiada masalalarini hal qilish uchun kerakli bo‘lgan
algoritmik tafakkur shakllanishiga urg‘u berilgan. O‘zbek tilidagi eng mukammal algoritmik
qo‘llanmalardan biri hisoblanadi.[5]
Muhokama.
Informatika va axborot texnologiyalari olimpiadalarida qatnashish
jarayonida turli muhokamali vaziyatlar yuzaga kelishi mumkin. Ushbu bo‘limda olimpiada
masalalarini ishlab chiqish, baholash va yechish jarayonida uchraydigan muhim muammolar
va ularning tahlili ko‘rib chiqiladi. Masalalar murakkabligi va ularning real hayot bilan
bog‘liqligi.Informatika olimpiadalarida taqdim etiladigan masalalarning aksariyati murakkab
algoritmik yondashuvlarni talab qiladi. Ba’zi hollarda ushbu masalalar real hayot
muammolariga asoslangan bo‘ladi, lekin ko‘pincha sun’iy yoki matematik jihatdan ideal
holatlarga moslashtirilgan bo‘ladi. Shu sababli, olimpiada masalalarining haqiqiy hayotga
nechog‘li bog‘liq bo‘lishi kerakligi bo‘yicha turli fikrlar mavjud. Tahlil: Ba’zi ekspertlar
olimpiada masalalari real dunyo muammolariga asoslangan bo‘lishi kerak, deb hisoblaydi,
chunki bu ishtirokchilarga kelajakdagi kasbiy faoliyatda foydali bo‘lishi mumkin. Boshqa
tomondan, ko‘plab murakkab masalalar algoritmik fikrlash va nazariy bilimlarni
chuqurlashtirishga xizmat qiladi. Shuning uchun olimpiada dasturchilari uchun muhim bo‘lgan
asosiy narsa – turli murakkablikdagi masalalarni yecha olish qobiliyatini rivojlantirishdir.
Informatika olimpiadalarida ko‘pincha bir nechta yondashuvlar mavjud bo‘lib, har
birining ishlash tezligi va samaradorligi har xil bo‘lishi mumkin. Qaysi yechim eng maqbul
ekanligini aniqlashda turli bahslar yuzaga keladi. Ba’zan ishtirokchilar o‘z yechimlarini to‘g‘ri
deb hisoblasalar ham, ularning murakkabligi va ishlash tezligi yetarli darajada
optimallashtirilmagan bo‘lishi mumkin. Tahlil: Algoritmlarni optimallashtirish informatika
olimpiadalarida
muhim o‘rin tutadi. Masalan, chiziqli yondashuv (O(n)) kvadratik yondashuvga
(O(n²)) nisbatan samaraliroq bo‘lishi mumkin, lekin ba’zi holatlarda murakkab yechimlarni
yaratishdan ko‘ra, oddiyroq yondashuvlar afzal bo‘lishi mumkin. Shuning uchun ishtirokchilar
nafaqat masalani hal qilish, balki eng samarali algoritmni tanlashni ham o‘rganishlari kerak.
Amaliy dasturlash va nazariy informatika o‘rtasidagi tafovut: Muhokama: Informatika
olimpiadalari asosan nazariy algoritmlar va ularning tahliliga qaratilgan bo‘lib, amaliy
dasturlashga e’tibor kamroq beriladi. Natijada, ba’zi ishtirokchilar olimpiada uslubidagi
dasturlashni yaxshi o‘zlashtirgan bo‘lsa-da, real loyihalar yoki sanoat talablariga javob bera
olmaydi. Tahlil: Olimpiada masalalari ishtirokchilarning mantiqiy fikrlash va algoritmik
yondashuvlarini rivojlantirishga xizmat qiladi, lekin amaliy dasturlashda dasturiy ta’minotni
optimallashtirish, arxitektura, debugging va testlash kabi muhim jihatlar ham mavjud. Shuning
uchun olimpiada dasturchilari o‘z bilimlarini amaliy dasturlashga ham moslashtirishlari kerak.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
55
Dasturlash tillarining tanlovi va cheklovlari: Muhokama: Informatika olimpiadalarida
ishtirokchilar odatda C++, Python, Java kabi tillardan foydalanishlari mumkin. Biroq, ba’zi
dasturlash tillarining tezligi yoki imkoniyatlari cheklanganligi sababli, ishtirokchilar ma’lum bir
tilni tanlashga majbur bo‘lishadi. Tahlil: Masalan, C++ tezkor ishlashi sababli ko‘plab
olimpiadachilar tomonidan afzal ko‘riladi, lekin Python kod yozish osonligi va yuqori
darajadagi sintaksisi tufayli yangi ishtirokchilar orasida mashhur. Shuning uchun olimpiada
tashkilotchilari barcha ishtirokchilar uchun teng sharoit yaratish va dasturlash tillari
o‘rtasidagi tafovutlarni hisobga olishlari lozim.
Informatika va axborot texnologiyalari bo‘yicha olimpiada masalalari yosh dasturchilar
va ilmiy izlanish olib borayotgan talabalar uchun muhim o‘quv jarayoni hisoblanadi. Ushbu
maqolada informatika olimpiadalari masalalarining turlari, ularni yechish usullari,
uchraydigan muhokamali vaziyatlar va ularning tahlili yoritib o‘tildi. Mazkur olimpiadalar
nafaqat ishtirokchilarning algoritmik fikrlash qobiliyatini oshiradi, balki ularning mantiqiy
tahlil va muammolarni samarali yechish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Biroq, olimpiadalar
davomida uchraydigan ayrim muammolar, masalan, masalalarning real hayot bilan bog‘lanishi,
algoritmik optimal yechimni tanlash, amaliy dasturlash va nazariy informatika o‘rtasidagi
tafovutlar, shuningdek, dasturlash tillariga qo‘yiladigan cheklovlar hali ham dolzarb
muammolar sirasiga kiradi.
Olimpiadalar ishtirokchilarning mantiqiy tafakkurini rivojlantirishga xizmat qilishi bilan
birga, ularning kelajakda IT sohasida muvaffaqiyatli ishlashiga ham tayyorgarlik vazifasini
o‘tashi lozim. Shu sababli, bu jarayonni yanada samarali qilish uchun turli takliflar ilgari
surilishi mumkin.
Olimpiada masalalarining real hayotga bog‘liqligini oshirish: Masalalarni ishlab chiqishda
ularni real muammolar bilan bog‘lash orqali ishtirokchilarning tahliliy fikrlash qobiliyatini
oshirish lozim. Masalan, sun’iy intellekt, kiberxavfsizlik, katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta
ishlash kabi mavzularga oid masalalar qo‘shilishi foydali bo‘ladi.Algoritmik optimal
yechimlarni topish bo‘yicha maxsus seminar va treninglar tashkil etish.Ishtirokchilar nafaqat
masalani yechish, balki eng samarali algoritmni topish ko‘nikmalarini ham rivojlantirishlari
kerak. Shu bois algoritmlarni tahlil qilish va optimallashtirish bo‘yicha maxsus kurslar tashkil
etilishi maqsadga muvofiq.
Nazariy informatika va amaliy dasturlash o‘rtasidagi muvozanatni saqlash.Olimpiada
ishtirokchilari faqatgina algoritmik masalalarni emas, balki dasturiy ta’minotni ishlab chiqish,
debugging va testlash kabi amaliy ko‘nikmalarni ham o‘rganishlari kerak. Shu maqsadda
olimpiada dasturlashiga qo‘shimcha ravishda amaliy loyihalar yaratish ham tavsiya
etiladi.Dasturlash tillari tanlovini kengaytirish va teng sharoit yaratish.Olimpiadalarda faqat
tezkor ishlovchi tillarni (masalan, C++) qo‘llash emas, balki boshqa tillarni ham qo‘llab-
quvvatlash orqali barcha ishtirokchilar uchun teng sharoit yaratish maqsadga muvofiq.
Masalan, Python, Java va boshqa tillarni ham to‘liq qo‘llab-quvvatlash mexanizmlarini ishlab
chiqish zarur.
Tajriba almashish va mentorlik tizimini yo‘lga qo‘yish.Xalqaro olimpiadalarda ishtirok
etgan tajribali dasturchilar bilan yangi avlod ishtirokchilari o‘rtasida tajriba almashish
mexanizmini joriy etish lozim. Mentorlik dasturlarini yo‘lga qo‘yish orqali yosh dasturchilarga
individual yondashuv asosida maslahat va yo‘nalish berish mumkin.Tahliliy maqolalar va ilmiy
izlanishlarni rivojlantirish.Olimpiada masalalarining tahlilini chuqur o‘rganish, turli
algoritmlar samaradorligini solishtirish va yangi yondashuvlarni ishlab chiqish bo‘yicha ilmiy
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
56
maqolalar va tadqiqotlar nashr etilishi rag‘batlantirilishi kerak. Bu informatika
olimpiadalarining ilmiy va amaliy jihatdan rivojlanishiga xizmat qiladi.Informatika
olimpiadalari axborot texnologiyalari sohasida iqtidorli yoshlarni aniqlash va rivojlantirishning
samarali usullaridan biri hisoblanadi. Ushbu tanlovlar ishtirokchilarning mantiqiy fikrlashi,
kreativ yondashuvni shakllantirishi va algoritmik masalalarni yechish bo‘yicha mukammal
ko‘nikmalarni egallashiga imkon beradi. Yuqoridagi takliflarni amalga oshirish orqali
informatika olimpiadalarining ta’sir doirasini kengaytirish va ularning amaliy samaradorligini
oshirish mumkin.
Xulosa.
Informatika va axborot texnologiyalari olimpiadalari yosh dasturchilar uchun
muhim platforma bo‘lib, ularning algoritmik tafakkurini rivojlantirish, muammolarni samarali
hal qilish va dasturlash ko‘nikmalarini oshirish imkoniyatini taqdim etadi. Ushbu maqolada
olimpiada masalalarining turlari, ularni yechish usullari, uchraydigan muhokamali vaziyatlar
va ularning tahlili yoritildi. Shuningdek, informatika olimpiadalarining ishtirokchilar uchun
ta’limiy va amaliy jihatdan foydalari, shu bilan birga duch kelinadigan muammolar tahlil qilindi.
Olimpiadalarning samaradorligini oshirish uchun masalalarni real hayot bilan bog‘lash,
algoritmik optimal yechimlarni topishga e’tibor qaratish, nazariy informatika bilan amaliy
dasturlash o‘rtasidagi muvozanatni saqlash va dasturlash tillari bo‘yicha teng sharoit yaratish
kabi takliflar ilgari surildi. Bundan tashqari, tajriba almashish tizimini rivojlantirish va ilmiy
tadqiqotlarni qo‘llab-quvvatlash informatika olimpiadalarining yanada rivojlanishiga xizmat
qiladi. Shunday qilib, informatika bo‘yicha olimpiada masalalariga tayyorgarlik ko‘rish jarayoni
nafaqat dasturlash bo‘yicha fundamental bilimlarni o‘zlashtirishga yordam beradi, balki
ishtirokchilarning mustaqil fikrlash, kreativ yondashuv va analitik ko‘nikmalarini ham
rivojlantiradi. Shu sababli, bu yo‘nalishdagi tadqiqotlar va treninglar yanada kengaytirilishi
lozim.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Cormen, Thomas H., Charles E. Leiserson, Ronald L. Rivest, and Clifford Stein. Introduction
to Algorithms. 3rd ed., The MIT Press, 2009.
2.
Skiena, Steven S. The Algorithm Design Manual. Springer, 2008.
3.
Turdimov, I., and I. To‘rayev. Algoritmlar va dasturlash asoslari. Fan va texnologiya
nashriyoti, 2021.
4.
Qosimov, B., and S. Jo‘rayev. Informatika va dasturlash masalalari. O‘zbekiston Milliy
Universiteti nashriyoti, 2018.
5.
Ergashev, X. Dasturlash asoslari va algoritmlar. SamDU nashriyoti, 2020.
6.
Sherdil, Tillayev, and Yaxiyaxonova Muxiba Maxmudjonovna. "INFORMATIK AVA
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FANIDAN DARSDAN TASHQARI MASHGULOTLARNI TASHKIL
ETISH METODIKASI."
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
13.02 (2025): 152-
155.
7.
Maxmudjonovna, Yaxiyaxonova Muxiba, and Xolboyev Baxtishod Hamdam o‘g‘li.
"INFORMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FANIDAN FAN OYLIKLARINI TASHKIL
ETISH."
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
13.02 (2025): 166-171.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
57
8.
Maxmudjonovna,
Yaxiyaxonova
Muxiba.
"INFORMATIKA
VA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI FANINI O ‘QITISHDA MEDIASAVODXONLIGINING O ‘RNI."
PEDAGOGIK
ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
13.02 (2025): 176-179.
9.
Турсунова,
Луиза
Шамсиддинов
Гиесжон.
"ОБРАЗ
ПЕДАГОГА
В
ИНФОРМАЦИОННОМ МИРЕ." Uz-conferences. No. 1. 2024.
10.
Турсунова, Луиза. "РОЛЬ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В РАЗВИТИИ
ТУРИЗМА." YANGI O ‘ZBEKISTONDA MILLIY TURIZM ISTIQBOLLARI 1.01 (2024).
11.
Xoliqulovna, Normurodova Sadoqat, and Abdiroxmonova Zahro. "ZAMONAVIY DARS VA
DARS TAHLILLINI OʻTKAZISHGA NISBATAN YONDASHUVLAR." Uz Conferences. Vol. 1. No. 9.
2025.
12.
Xoliqulovna, Normurodova Sadoqat. "MA’LUMOTLAR BAZASI BO ‘LIMINI O ‘QITISH
METODIKASI." Uz Conferences. Vol. 1. No. 9. 2025.
13.
Xoliqulovna, Normurodova Sadoqat. "ELEKTRON JADVALLAR BO ‘LIMINI O ‘QITISH
METODIKASI." Uz Conferences. Vol. 1. No. 9. 2025.
14.
Xoliqulovna, Normurodova Sadoqat. "ALGORITIMLASH ASOSLARI BO ‘LIMINI O ‘QITISH
METODIKASI." Uz Conferences. Vol. 1. No. 9. 2025.
15.
Xoliqulovna, Normurodova Sadoqat. "INFORMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
FANIDAN TO ‘GARAK TASHKIL ETISH METODIKASI." Uz Conferences. Vol. 1. No. 9. 2025.
16.
Normurodova, Sadoqat, Zebiniso Rajapova, and Shaxina Asadova. "VEB–DIZAYN
ASOSLARI BO ‘LIMINI O ‘QITISH METODIKASI." Общественные науки в современном мире:
теоретические и практические исследования 4.3 (2025): 55-59.
17.
Milinorov, XX va DN Eshmuratova. “O‘ZBEK URNAVALARI, MAROSIMLARI VA
ODAMLARINI SHAXS TARBIYoTIDAGI O‘RNI”. Web of Teachers: Inderscience Research 2.5
(2024): 205-209.
18.
Milinorov, X. X., and D. N. Eshmuratova. "THE ROLE OF UZBEK TRADITIONS,
CEREMONIES AND CUSTOMS IN PERSONALITY DEVELOPMENT." Web of Teachers:
Inderscience Research 2.5 (2024): 205-209.
19.
Anatolyevna, Boyarkina Yulia, Sokhibov Akram Rustamovich, and Milinorov Khusniddin
Khushmatovich. "EDUCATIONAL TOURISM AS A POTENTIAL FOR THE DEVELOPMENT OF THE
REGION." Web of Teachers: Inderscience Research 2.6 (2024): 185-189.
20.
Shamsiddinov, G’iyosjon, Gulandom Raxmatova, and Zilola Rajapova. "KLIENT-SERVER
ARXITEKTURALARI."
Наука и инновация
3.6 (2025): 113-119.
21.
Shamsiddinov, G’iyosjon, Gulandom Raxmatova, and Zilola Rajapova. "VIRTUAL BORLIQ
VA UNING ASOSIY TUSHINCHALARI."
Наука и инновация
3.6 (2025): 52-58.
22.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
23.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Gulandom Raxmatova. "O ‘ZBEKISTONDA AXBOROT
HAVFSIZLIGINI MA’NAVIY VA HUQUQIY ASOSLARI."
Решение социальных проблем в
управлении и экономике
3.4 (2024): 45-57.
