“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
146
ARAB TILIDA S
O‘
ZLASHUV MAHORATINI SHAKLLANTIRISHNING
ZAMONAVIY USLUBLARI
A.N. Nusratullaev
O‘zbekiston Xalqaro Islom Akademiyasi “Mumtoz sharq adabiyoti
va manbashunosligi” kafedrasi 1
-bosqich tayanch doktoranti
Annotatsiya.
Ushbu maqola arab tilini
o‘
rgangan va
o‘
rganayotgan
bosqichdagi ilm toliblari uchun arab tilida s
o‘
zlashish mahoratini
shakllantirishning zamonaviy uslublarini
o‘
rganish va
o‘
rgatishga ba
g‘
ishlangan.
Maqolada tavsiya qilingan k
o‘
rsatmalar arab tilini
o‘
rganishda boshlan
g‘
ich
bosqichdan yuqori po
g‘
onadagi talabalarga tatbiq qilishga q
o‘
l keladi. Undagi
k
o‘
rsatma va tavsiyalar, mazkur sohada k
o‘
pgina yutuqlarga erishgan ustozlarning
tavsiyalari asosida taqdim qilindi.
Kalit s
o‘
zlar:
S
o‘
zlashuv mahorati, diolog, audio darslar, bayna yadayk,
takallum.
Abstract.
This article is dedicated to the study and teaching of modern
methods of Arabic speaking skills for students who have studied and are studying
Arabic. The guidelines recommended in the article are suitable for students from
beginner to advanced levels of Arabic language learning. The instructions and
recommendations in it were presented based on the recommendations of teachers
who have achieved many successes in this field.
Key words.
conversation skills, dialogue, audio lessons, bayna yadayk,
tacallum.
Аннотация.
Данная статья посвящена изучению и преподаванию
современных методов освоения арабского языка студентами, изучавшими и
изучающими арабский язык. Рекомендации, рекомендованные в статье,
подходят для студентов от начального до продвинутого уровня изучения
арабского языка. Указания и рекомендации в нем были представлены на
основе рекомендаций учителей, добившихся многих успехов в этой области.
Ключевые слова:
разговорные навыки, диалог, аудиоуроки, байна
ядайк, такаллум.
Sir emaski, s
o‘
ngi yillarda yurtimizda arab tilini
o‘
rganishga b
o‘
lgan qiziqish
keskin ravishda k
o‘
paydi. Shunga k
o‘
ra, arab tilini
o‘
rgatishda ham media
vositalaridan k
o‘
proq foydalanish davr talabi b
o‘
lib qoldi, desak mubola
g‘
a
b
o‘
lmaydi. Albatta, bu borada k
o‘
pgina islohotlar amalga oshirildi. Ammo bu
yetarli emas. Chunki, bu yurtning ajdodlari tarixda arab tili va unga bo
g‘
liq b
o‘
lgan
sohalarda dunyo miqyosida peshqadam b
o‘
lgan va ustozlik qilgan. Ana shunday
ajdodlarga munosib avlod b
o‘
lish mas
’
uliyati
o‘
laroq, qiladigan ishlarimiz juda
ham k
o‘
p. X
o‘
sh, bu borada bizda nima muammolar bor va uning yechimi qanday?
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
147
Arab tilini
o‘
rgangan yoki
o‘
rganayotganlarda uchrayotgan asosiy
muammolardan biri, bu tilda erkin s
o‘
zlasha olmaslik. Ha, s
o‘
zlashish mahorati
alohida mehnat va tajriba talab qiladigan ishlardandir. Kuzatuvlar natijasi shuni
k
o‘
rsatadiki, arab tilida erkin muloqot qila oladiganlarning aksariyati biror arab
mamlakatida ma
’
lum muddat (kamida bir yil)
o‘
qigan yoki ishlab kelganlardir.
Xorijga chiqmagan arabshunoslar esa, biror arab bilan muloqot qilishga
qiynaladilar. Ularning k
o‘
pchiligi har qanday mavzudagi arabcha matnni
o‘
qib
tushuna oladi va hatto
o‘
zbek tiliga tarjima ham qila oladilar, ammo gaplashishga
kelganda, tutilib qoladilar.
Ushbu muammoni yechimi
o‘
laroq, arab tilini
o‘
rgatish davrida tinglash
(
)عﺎﻤتﺳلاﺍ
mashg
‘
ulotlarini davomli suratda o
‘
rgatib borish tavsiya qilinadi. Albatta
bu mash
g‘
ulotlar bir necha bosqichlarda amalga oshiriladi.
Birinchi bosqichda
salom alik, hol ahvol s
o‘
rash kabi sodda va qisqa
mavzulardagi diologlarning audio shaklini eshittirish. Talabaga bu audio
darslarni avval boshda kamida uch marotaba eshittiriladi va uning ma
’
nosi
s
o‘
raladi. Ma
’
nosini tushungandan keyin eshitganini qaytarish mashq qilinadi.
Ya
’
ni, har bir gapni eshitishi bilan uning arabchasini qaytaradi. Albatta, bu borada
mavzularning turlicha b
o‘
lishiga ham e
’
tibor qilish lozim. Masalan,
“Salomlashish”, “Tanishuv”, “Do‘konda”, “Emakxonada” va hokazo. Shu kabi sodda
mavzulardagi diologlarni eshitib tushuna olish va eshitganining arabchasini
takrorlab bera olish mahorati shakllangach, keyingi bosqichga
o‘
tiladi.
Ikkinchi bosqichda
esa yuqoridagi mavzular biroz murakkablashtiriladi.
Bu bosqichda diologlardan tashqari talabaning
o‘
zi biror mavzuda gapirib berish
mash
g‘
ulotlari ham q
o‘
sh
iladi. Masalan, “Avtobiografiya”, “Kun tartibim”, “Dam
olish kuni” kabi mavzulardagi matnlarning audio shakli bir necha bor eshittiriladi
va talaba ularni t
o‘
liq tushuna olayotganiga ishonch hosil qilinadi. Bu kabi audio
darslarni uy vazifasi sifatida bir necha bor tinglash (kamida 10 marta) va kelgusi
darsda uni gapirib berish talab qilinadi. Gapirib berishdan oldin audio darsni bir
marta eshittirish maqsadga muvofiq. Shu tarzda har bir bosqich b
o‘
yicha kamida
o‘
nta mavzu ustida mash
g‘
ulotlar olib boriladi. Bitta mavzu bir darsda
o‘
tilsa,
ikkala bosqich kamida yigirmata darsni
o‘
z ichiga oladi. Ushbu ikki bosqichni
muvaffaqiyatli yakunlagach keyingi bosqichga
o‘
tiladi.
Uchinchi bosqichda
audio darslarni eshitish bilan birga arabcha matnlarni
o‘
qib gapirib berish mash
g‘
ulotlarini ham y
o‘
lga q
o‘
yish kerak. Bunda talabaning
saviyasiga qarab biroz murakkabroq mavzulardagi matnlarni berish lozim. Toki,
talabaning s
o‘
zlashuv mahorati tor doirada cheklanib qolmasin. Shuningdek, bu
bosqichda arabcha multfilm va kinolar k
o‘
rish ham juda q
o‘
l keladi. Boshlanishiga
multfilmlar qulayroq, chunki, multfilmlarda mavzular soddaroq va s
o‘
zlar
osonroq b
o‘
ladi. Undan keyin biror foydali mavzulardagi kinolarni k
o‘
rish
talabaning eshitish mahorati yuksalashiga katta ta
’
sir k
o‘
rsatadi. Talaba k
o‘
rgan
multfilm yoki kinoni arab tilida hikoya qilib berishi lozim. Bunda vaqtni
chegarlash, ya
’
ni muayyan daqiqadan kam b
o‘
lmaslik va falon daqiqadan oshib
ham ketmaslik qoidasini
o‘
rnatish lozim. K
o‘
piga ham chegara q
o‘
yish talabaning
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
148
o‘
z fikrini l
o‘
nda shaklda ifodalab berish mahoratini ham tartibga solishga turtki
b
o‘
ladi. Albatta, bu borada befoyda yoki bema
’
ni multfilm va kinolardan ehtiyot
b
o‘
lish ham
o‘
ta muhim.
Aytib
o‘
tilgan bu mash
g‘
ulotlarni amalga oshirish mobaynida talabalar
o‘
zaro arabcha gaplashishni ham y
o‘
lga q
o‘
yishlari maqsadga muvofiq b
o‘
ladi.
Bunda arabcha gaplashishni muayyan zamon va makonga xoslab q
o‘
yish uslubi
q
o‘
l keladi. Ya
’
ni, kunning muayyan vaqtida (masalan, tushlikka chiqqanda, falon
soatdan falon soatgacha) va muayyan joylarda (masalan,
o‘
quv binosida, bekatda
ulov kutib turganda) faqat arabcha gaplashishni kelishib olish. Bu uslub yotoq joyi
bir b
o‘
lgan talabalarga judayam q
o‘
l keladi.
Albatta, bu mash
g‘
ulotlarni joriy qilishda
o‘
quv dargohida kerakli asbob
uskunalar bilan ta
’
minlangan va darsliklarning video va audio shakllari mavjud
bo
‘
lishi shart. Bu borada arabshunoslar orasida keng tarqalgan
“
كﻳﺪﻳ نيﺑ ﺔيﺑﺮعلﺍ
”
(Al-arabiya bayna yadayk),
"ﻢﻠكتلﺍ"
(At-takallum) darsliklari tavsiya qilinadi.
S
o‘
zlashish mahoratini mazkur bosqichlarda
o‘
rganish boshlan
g‘
ich
bosqichdagi talabalarga emas, muayyan saviyaga ega b
o‘
lgan, arabshunoslar
ta
’biri bilan aytganda “fe’l foilni ajrata oladigan” talabalarga joriy qilish mumkin.
Xulosa
o‘
rnida aytib
o‘
tish lozimki, har qanday inson
o‘
z ona tilini eshitish
orqali
o‘
rganadi. Shunga k
o‘
ra, s
o‘
zlashish mahoratini
o‘
rganishni maqsad qilgan
talaba tinglash mash
g‘
ulotlari bilan qancha k
o‘
p shu
g‘
ullansa, maqsadiga shuncha
tez fursatda erishadi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1. Abdul Rahman Bin Ibrahim al Fawzan
كﻳﺪﻳ نيﺑ ﺔيﺑﺮعلﺍ
2014 yil Misr, Qohira.
2. www.arabic.uz
3. www.for9a.com
4.
“An
-Na
’
ym ul-
Kabir” arabcha o‘
zbekcha lu
g‘
at Toshkent 2003.
