“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
271
KICHIK MAKTAB YOSHIDAGI BOLALARGA XORIJIY TILLARNI
O‘
RGATISH ISTIQBOLLARI
Xolova Shahnoza Davronovna
Buxoro davlat universiteti
o‘
qituvchisi
Narzulloyeva Dilfuza Bahriddin qizi
Buxoro davlat universiteti 2-bosqich talabasi
Annotatsiya.
Mazkur maqolada maktabgacha ta
’
lim tashkiloti va
boshlan
g‘
ich sinf
o‘
quvchilari uchun xorijiy tillar (xususan: ingliz, rus, fransuz
tillari) ni
o‘
rgatish usullari haqida fikr yuritilib, asosan, kreativ yondashgan holatda
ma
’
lumotlarni tez va oson yetkazib berish xususida s
o‘
z boradi.
Kalit s
o‘
zlar:
Xorijiy tillar, multimedia, ma
’
lumot, bolalar, tabiiy moyillik,
o‘
rgatish usullari, Montessori ta
’
lim usuli, ijodkorlik qobiliyatlari.
Аннотация.
В данной статье рассматривается методика обучения
иностранным языкам (в частности: английскому, русскому, французскому)
для дошкольных образовательных организаций и учащихся начальных
классов, преимущественно в творческом подходе, позволяющем быстро и
легко передавать информацию.
Ключевые слова:
иностранные языки, мультимедиа, информация,
дети, природные склонности, методы обучения, метод обучения
Монтессори, творческие способности.
Abstract.
This article deals with the methodology of teaching foreign
languages (in particular: English, Russian, French) to pre-school educational
organisations and primary school students, mainly in a creative approach that
allows for quick and easy transfer of information.
Key words:
foreign languages, multimedia, information, children, natural
inclinations, teaching methods, Montessori teaching method, creative abilities.
Vatanimiz mustaqillikka erishgandan s
o‘
ng mamlakatimizda chet tillarini
o‘
rganishga katta e
’
tibor berilmoqda. Jumladan, 2012-yil 10-dekabrda qabul
qilingan “Chet tillarini o‘
rganish tizimini yanada takomillashtirish t
o‘g‘risida”gi
O‘
zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori hamda 2013
–
2014-
o‘
quv yilidan
boshlab umumta
’
lim maktablarining birinchi sinflarida xorijiy tillarni uzluksiz
o‘
rgatishning joriy etilishi buning yaqqol isbotidir. Hozirgi kunda nafaqat maktab,
litsey, kollej
o‘
quvchilari va oliy
o‘
quv yurtlari talabalariga, balki maktabgacha
ta
’
lim muassalari tarbiyalanuvchilari va turli sohada ishlovchi xodimlarga ham
chet tilini
o‘
rgatish y
o‘
lga q
o‘
yilgan. Iqtisodiy, fan va madaniy jihatdan rivojlangan
davlatlarning tillarini
o‘
rganish jahon ilm-fani va taraqqiyoti yutuqlarini
egallashning bosh omili hisoblanadi.
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
272
Ma
’
lumki, til
o‘
rganish yoshga bo
g‘
liq, psixologlarning fikricha, bolalar
kattalarga nisbatan tilni tez va oson
o‘
zlashtiradilar, chunki bolalarda til
o‘
rganishga b
o‘
lgan tabiiy moyillik, ularda taqlid qilish xususiyati kuchli ekanligi,
kattalarga qaraganda bolalar vaqtining k
o‘
pligi buning asosiy sabablaridandir.
Shuni hisobga olish kerakki, 6
–
7 yoshli bolalar ma
’
lumotlar ma
’
nosini tushunib
emas, uni mexanik tarzda yodlaydi. Shuning uchun boshlan
g‘
ich sinf
o‘
quvchilariga xorijiy tilni
o‘
rgatishni grammatik tushuncha berishdan
boshlamaslik zarur. Aks holda, chet tilini
o‘
rgatishning dastlabki qadamidanoq
bolani z
o‘
riqtirib q
o‘
yish va qiziqishini s
o‘
ndirib q
o‘
yish mumkin. Shunday ekan,
kichik yoshdagi bolalarga xorijiy tilni
o‘
rgatish ancha mushkul va mas
’
uliyatli
jarayondir. Pedagogikada 3 yoshdan 10 yoshgacha b
o‘
lgan bolalarga chet tillarini
o‘
rgatishning turli xil yondashuvlari mavjud. Eng muhimi, tilning qiziqarli va
jozibador tarzda taqdim etilishini ta
’
minlashdir. Buning uchun
o‘
yinlar va
mash
g‘
ulotlardan tortib, q
o‘
shiqlar va bolalar she
’
riyatigacha k
o‘
p usullar mavjud.
Qaysi yondashuvni tanlashingizdan qat
’
iy nazar, bolalarning
o‘
quv jarayonida faol
ishtirok etishini ta
’
minlash muhimdir. Bu ularga tilni tezroq
o‘
zlashtirishga va
o‘
rganganlarini saqlab qolishga yordam beradi. Bir oz ijodkorlik bilan siz chet
tillarini
o‘
rganishni
o‘
zingiz va talabalaringiz uchun qiziqarli qilishingiz mumkin.
Darhaqiqat, 3 yoshdan 10 yoshgacha b
o‘
lgan bolalar yangi tilni
o‘
rganishni
boshlash uchun ideal yoshdir.
Maktabda chet tillarini
o‘
rgatishning eng yaxshi usuli turli interaktiv
metodlarni, zamonaviy axborot kommunikatsiya vositalarini
o‘
quv dasturiga
kiritishdir. Masalan, bolalar ingliz, ispan, fransuz yoki xitoy tillarida kundalik
oddiy jumlalar va s
o‘
z birikmalarini
o‘
rganishlari mumkin. Ya
’
ni, biror xorijiy tilda
muloqot k
o‘
nikmasini
o‘
rgatishda, alohida s
o‘
z emas, balki, tayyor s
o‘
z
q
o‘
shilmalari
–
frazemalar korinishida yangi leksik birliklar
o‘
rgatish samarali
ekanligini bir qator tadqiqotchilar alohida ta
’
kidlaydilar. Aytaylik, fransuz tilida
«Bonjour», «Bonsoir», «Au revoir»,
«À bientôt», «Je vous en prie», «S’il vous plaît»,
«Merci beaucoup», «Comment ça va?», «Très bien»
«Voilà», «Voici»
,
«C’est assez»,..
kabi kichik jumla, s
o‘
z birikma va iboralar muloqot jarayonini osonlashtiradi.
Shuningdek, kichik yoshdagi til
o‘
rganuvchilar san
’
at, musiqa va raqs orqali
xorijiy madaniyatlar bilan tanishishlari mumkin. Chet tillarini
o‘
rganishni
qiziqarli tarzda olib borish orqali bolalar
o‘
rganganlarini eslab qolish ehtimoli
k
o‘
proq b
o‘
ladi. Ular kelajakda boshqa madaniyatlarga qiziqishni rivojlantiriladi.
Q
o‘
shiqlar va bolalar uchun sodda ashulalar yosh bolalarni bir yoki bir nechta
xorijiy tillar bilan tanishtirishning ajoyib usuli hisoblanadi. Siz ularni Internetda
osongina topishingiz mumkin. Bir oz kattaroq yoshdagi bolalar uchun esa yangi
s
o‘
z va iboralarni
o‘
rganish uchun yordam beradigan
o‘
yinlar, onlayn mashqlar va
flesh-kartalardan foydalanishga harakat qilinadi. Bundan tashqari asosiy suhbat
k
o‘
nikmalarini shakllantiradigan onlayn resurslarni topish mumkin. Nihoyat,
esda tutingki, mavzu qiziqarli, tanish vaziyatlar b
o‘
yicha kundalik ehtiyojga mos
b
o‘
lsa, unga bolalar k
o‘
proq qiziqishadi. Ozgina ijodkorlik bilan
o‘
quvchilaringiz
qisqa vaqt ichida ona tilida s
o‘
zlashuvchi kabi gapira oladilar. Bolalarga tillarni
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
273
imkon qadar erta
o‘
rgatish muhimdir. Bir yoki bir nechta yangi til(lar)ni
o‘
rganish
miyani ra
g‘
batlantiradi va bolaning diqqatini jamlash, fikrlash va muloqot qilish
qobiliyatini mustahkamlaydi. Bu xotirani rivojlantirishga yordam beradi,
ijodkorlikni ra
g‘
batlantiradi va qaror qabul qilishni osonlashtiradi. Bir vaqtning
o‘
zida bir nechta tillarni
o‘
rganish ona tilini yaxshiroq tushunishga imkon beradi.
O‘
ziga b
o‘
lgan ishonchni mustahkamlash va chinakam ochiq fikrlashga imkon
berish uchun bolalarga til
o‘
rgatishdan yaxshiroq narsa y
o‘
q!
Yosh bolalar har qanday intonatsiya va talaffuzni takrorlash va eslab qolish
qobiliyatiga ega, bu ularga yangi tilni tez va tabiiy ravishda
o‘
rganish imkonini
beradi. Bolaning birinchi yillari asosiy davr b
o‘
lib, ularda miyaning sezilarli
plastikligi ularga tezda moslashish va
o‘
rganish imkoniyatiga ega b
o‘
ladi.
6-8 yoshga qadar bolaning miyasi hali ham
o‘
sib boradi va
“
singdiruvchi aql
”
ni
namoyon qiladi. Ushbu ibora 1907-yilda xuddi shu nomdagi ta
’
lim usulini
yaratgan mashhur italiyalik shifokor va
o‘
qituvchi
Mariya Montessori
tomonidan
q
o‘
llaniladi. 7 yoshdan boshlab, bolalarda til
o‘
rganish tu
g‘
ma qobiliyat emas,
balki ular tahlil qilish qobiliyatini rivojlantiradilar va reflektiv ravishda
o‘
rganadilar. Ularning barcha tovushlarni qabul qilishga moyilligi unchalik
samarali emas, ammo il
g‘
or kognitiv rivojlanishi tilni integratsiyalashuvini
osonlashtiradi. Bolalarga yangi tilni
o‘
rgatish qanchalik tez taklif qilinsa, til
shunchalik yaxshi
o‘
zlashtiriladi va ur
g‘
usiz oson gapiriladi! Montessori
–
bu
o‘
z-
o‘
zini boshqarish faoliyati, amaliy
o‘
rganish va hamkorlikda
o‘
ynashga asoslangan
ta
’
lim usuli. Montessori sinflarida bolalar
o‘
rganishda ijodiy tanlov qiladilar, sinf
xonasi va yuqori malakali
o‘
qituvchi jarayonni boshqarish uchun yoshga mos
tadbirlarni taklif qiladi. Bolalar dunyo haqidagi bilimlarni kashf etish,
o‘
rganish
va
o‘
zlarining maksimal salohiyatini rivojlantirish uchun guruhlarda va individual
ravishda ishlaydi. Montessori sinf xonalari ma
’
lum bir yosh orali
g‘
idagi
bolalarning ehtiyojlarini qondirish uchun m
o‘
ljallangan chiroyli yaratilgan
muhitdir. Doktor Mariya Montessori bunday turdagi sinfda tajriba asosida
o‘
rganish til, matematika, fan, musiqa, ijtimoiy aloqalar va boshqa k
o‘
p narsalarni
chuqurroq tushunishga olib kelishini aniqladi. Montessori sinflarining aksariyati
dunyoviy xususiyatga ega, ammo Montessori ta
’
lim usuli mehr va ishonchga
asoslangan dasturga muvaffaqiyatli kiritilishi mumkin. Montessori sinfidagi har
bir material bola rivojlanishining bir jihatini q
o‘
llab-quvvatlaydi, bolaning tabiiy
manfaatlari va mavjud faoliyatlari
o‘
rtasida moslikni yaratadi. Bolalar
o‘
z
tajribalari orqali va
o‘
z tezligiga moslashadi. Har qanday vaqtda barcha
odamlarda mavjud b
o‘
lgan tabiiy qiziqishlarga javob berishlari va umrbod ta
’
lim
olish uchun mustahkam poydevor yaratiladi.
Xulosa qilib aytadigan b
o‘
lsak, xorijiy tilni
o‘
rgatish b
o‘
yicha juda k
o‘
p
metodlar, usullar mavjud, faqatgina bu metodlarni q
o‘
llash uchun bolalar yoshini
ham hisobga olish zarur. Kichik yoshdagi bolalarning miya faoliyati t
o‘
xtovsiz
o‘
sish va rivojlanishda davom etayotgani uchun ular miya faoliyati t
o‘
liq
shakllanib b
o‘
lgan katta yoshlilarga nisbatan yangi ma
’
lumotni ancha tezroq
qabul qilish qobiliyatiga egadirlar. Ushbu
o‘
ziga xosliklarni inobatga olgan holda,
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
274
darsni rejalashtirish maqsadga muvofiq hisoblanadi va yuqorida aytib
o‘
tilgan
metodlarni q
o‘
llash orqali ular uchun xorijiy tillarni
o‘
rganish jarayoni ham
samarali, ham qiziqarli mash
g‘
ulotga aylanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
Galskova N.D. Nikitenko Z.N. Chet tillarni
o‘
qitish nazariyasi va amaliyoti.
boshlan
g‘
ich maktab: uslubiy q
o‘
llanma. M.: Airis-press, 2004.
2.
Maria Perez Miguel, Les locuteurs natifs parlent en phrasèmes : les
différents types d’unités
phraséologiques, Salamanca, Espagne, 2017
3.
Zemchenkova T.V. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ingliz tili.
–
M.:
VAKO, 2008.
4.
Xolova, S. (2023). Frazeologik birlik-frazema-frazeologizm: tasnif va
tadqiqot tahlili.
центр
научных
публикаций
(buxdu.Uz), 27(27).
Извлечено от
https://journal.buxdu.uz/index.php/journals_buxdu/article/view/8679
5.
Xolova Shahnoza Davronovna. (2022). Viktor gyugoning “misérables”
romanida qoʻllanilgan ayrim frazemalarning leksik
-semantik xususiyatlari.
Research
and
education,
1(2),
361
–
364.
Retrieved
from
https://researchedu.org/index.php/re/article/view/659
