“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
354
CHET (ARAB) TILINI
O‘
QITISH VA
O‘
RGANISHDA ZAMONAVIY
USLUBLARNI SHAKLLANTIRISH
Y. Shukurov
Pedagogika fanlari b
o‘
yicha Phd.
O‘
zbekiston xalqaro islom akademiyasi
F. Muhammadjonov
O‘
zbekiston xalqaro islom akademiyasi
O‘
zbek tili va mumtoz sharq adabiyoti
kafedrasi lingvistika y
o‘
nalishi 1-kurs magistranti
Annotatsiya.
Mamlakatimizda xorijiy tillarni
o‘
qitish ta
’
lim tizimiga jiddiy
e
’
tibor qaratilmoqda. S
o‘
nggi yillarda xorijiy tillarni
o‘
qitishni rivojlantirish
doirasida k
o‘
plab ishlar amalga oshirildi. Shunday b
o‘
lsada, sohada tizimli chora-
tadbirlar asosida yechilishi zarur b
o‘
lgan muammolar mavjud b
o‘
lib, ushbu
muammolar bugungi kunda tegishli takliflar ishlab chiqishni taqozo qilmoqda.
Zamonaviy til
o‘
qitish metodikalarida tilni
o‘
qib-
o‘
rganish emas, uni
o‘
zlashtirishga
e
’
tibor qaratiladi.
Kalit s
o‘
zlar:
arab tili, metod, CEFR tizimi, til kompetensiyalari, xorijiy
tajriba, interaktiv kitoblar, ijtimoiy tarmoqlar.
Abstract.
In our country, serious attention is paid to the educational system
of teaching foreign languages. In recent years, a lot of work has been done in the
framework of the development of foreign language teaching. Nevertheless, there are
problems in the field that need to be solved on the basis of systematic measures, and
these problems require the development of appropriate proposals today. Modern
language teaching methods focus on mastering the language, not learning it.
Keywords.
Arabic language, method, CEFR system, language competencies,
foreign experience, interactive books, social networks.
Аннотация.
В нашей стране серьезное внимание уделяется
образовательной системе преподавания иностранных языков. За последние
годы проделана большая работа в рамках развития преподавания
иностранных языков. Тем не менее, в сфере существуют проблемы, которые
необходимо решать на основе системных мер, и эти проблемы требуют
разработки соответствующих предложений уже сегодня. Современные
методы преподавания языка ориентированы на овладение языком, а не на
его изучение.
Ключевые слова:
A
рабский язык, методика, система
CEFR
, языковые
компетенции, зарубежный опыт, интерактивные книги, социальные сети.
Bugungi kunimizda xorijiy tillarni bilish,
o‘
rganish muhim ahamiyat kasb
etadi.
Shoir Avaz O
‘
tar ta
’
biri bilan aytganda, til vositayi robitayi olamiyondir.
Zero, til bilish bilan birgalikda uni
o‘
rganish davomida k
o‘
plab yangi ilmlar va
ma
’
lumotlarga ega b
o‘
lish mumkin. Xuddi shuningdek, zamonaviy tillarni
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
355
o‘
rganishda yangi metod va uslublarni q
o‘
llash,
o‘
sha tilni
o‘
zlashtirishda yaxshi
samara beradi. Kundan-kunga chet tillarini tezroq, samaraliroq va qiyinchiliksiz
o‘
rganish va
o‘
rgatish maqsadida yangi til
o‘
qitish metodlari ishlab chiqilib,
amaliyotga tatbiq etilmoqda. Jumladan, Yevropa mamlakatlari xorijiy tillardan
o‘
rganuvchining til
o‘
zlashtirishdagi ilmiy salohiyatini baholash maqsadida
Common European Framework of Reference (CEFR)
–
Umum Yevropa Til
K
o‘nikmasi Qolipi tizimi Yevropa kengashi tomonidan “Language Learning for
European Citizenship” loyihasi doirasida 1989
-1996-yillarda ishlab chiqilgan
b
o‘
lib, uning asosiy maqsadi
–
umumiy Yevropa tillari uchun qabul qilinadigan
baholash va
o‘
qitish uslubini taqdim etishdir. Keyinchalik bu uslub arab tiliga ham
tatbiq etildi va bugungi kunda arab tilini
o‘
qitishda eng zamonaviy metodlardan
biri b
o‘
lib turibdi. Ushbu uslub eski uslublardan farqli ravishda beshta til bilish
kompetensiyalarini o
‘
z ichiga olib,
ﺔﻳﻮﻐﻠلﺍ ﺕﺍرﺎﻬﻤلﺍ
, ya
’
ni til bilish ko
‘
nikmalari
deyiladi. Unda grammatik kompetensiya (
ﻮﺤﻨلﺍ
) bilan bir qatorda so
‘
zlashish (
ﻢﻠكتلﺍ
),
tinglab tushunish (
عﺎﻤتﺳلإﺍ
), o
‘
qib tushunish (
ﺓءﺍﺮقلﺍ
) va yozish(
ﺔﺑﺎتكلﺍ
) kabi beshta
k
o‘
nikmalari belgilangan daraja asosida
o‘
qitiladi. Hamda til
o‘
zlashtiruvchi
o‘
zi
maqsad qilgan daraja asosida ta
’
lim olgach,
o‘
sha darajada belgilangan CEFR
imtihonlarini topshiradi. Faqat bunda oldindan kerak b
o‘
lgan daraja topshiruvchi
tomonidan belgilab olinishi zarur. Uning darajalari quyidagilardan iboratdir:
A1 va A2 darajalar
–
tilni endi
o‘
rganayotgan, boshlan
g‘
ich bosqichdagi
foydalanuvchi;
B1 va B2 darajalar
–
tildan erkin foydalana oladigan,
o‘
rtachadan yuqori
darajadagi foydalanuvchi;
C1 va C2 darajalar
–
tilni mukammal darajada biladigan
foydalanuvchilardir.
Quvonarlisi ushbu uslub k
o‘
plab mamlakatlar qatori
O‘
zbekistonda ham
o‘
quv metodi sifatida qayta shakllantirilib, unga milliy sertifikat maqomi berildi.
Ma
’
lumki, til
o‘
rganuvchilar ichida til bilishga qiziqadigan, lekin zehniy
qobilyati uncha yaxshi b
o‘
lmagan, kitob varoqlash va s
o‘
z yodlashga toqati
b
o‘
lmagan yoki k
o‘
pchilik ichida gapirishga uyaladigan k
o‘
plab
o‘
rganuvchilarni
k
o‘
rishimiz mumkin. Bu turdagi
o‘
rganuvchilar uchun TEDBOOK, BOOKNOMY.UZ,
SMARTBOOK.UZ, Pimsleur Arabic Modern Standart kabi kompaniyalar
innovatsion usulda yondashilgan elektron va elektron b
o‘
lmagan intensiv
kitoblarni taqdim etmoqda. Bu kitoblarning deyarli barchasida audio darslar
b
o‘
lib, ularni bir kunda 2-2,5 soat mobaynida tinglash tavsiya etiladi. Ushbu
darsliklar
o‘
rganuvchilar tomonidan yuqori baholanmoqda. Bu kurslar olti oyga
m
o‘
ljallangan b
o‘
lib,
o‘
rganuvchilarning olti oydan s
o‘
ng nutqi rivojlanishiga,
o‘
rganilayotgan tilda bemalol s
o‘
zlasha olishlariga kafolat beradi. Jumladan,
smartbook.uz kursi, kitob haqida quyidagicha taklif beradi: “Interaktiv arab tili
metodikasi 6 oyga m
o‘
ljallangan b
o‘
lib, har bir oyda 4 haftalik darslar mavjud.
Jami 24 ta darslik qiziqarli hikoyalar, iboralar va hayotda eng k
o‘
p uchraydigan
s
o‘
zlardan tashkil topgan. 4 ta oltin qoidaga amal qilib, har bir darslik uchun
berilgan mashqlarni 7 kunlik darslikni tamomlagandan s
o‘
ng, albatta bajaring:
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
356
1.
Diqqat bilan eshiting va kitobdan kuzatib boring.
2.
Har bir darslikni 7 kun mobaynida kuniga kamida 2 soat eshiting (tilni
tez
o‘
rganishingiz k
o‘
proq diqqat bilan eshitishingizga bo
g‘
liq).
3.
Darslikdan sakrab
o‘
tmang (bir darsni qoldirib 2-darsga
o‘
tish
taqiqlanadi).
4.
Audio darslik eshitganingizda
o‘
zingizni arablar kabi hi
s qiling.”
“Ushbu interaktiv kurs bir necha yillar davomida tilshunoslar tomonidan
yaratilgan b
o‘
lib, ularning tadqiqotlari natijasida chet tillarni
o‘
rganishdagi eng
samarali uslub hisoblanadi”
-
deydi, kitob muallifi”. Kitobda takrorlash sistemasi
ham ishlab chiqilgan b
o‘
lib, mavzu
o‘
qilgach 2-3 marotaba takrorlab chiqish va
5 daqiqa dam olish, undan s
o‘
ng dam olish oraliq vaqtlarini 10 yoki 20 daqiqa,
2-3 soat va 5-7 soat ch
o‘
zib davom ettirish aytilgan. Pimsleur Modern Arabic
Standart kitobi esa, darslarni arab tilini ingliz tili orqali
o‘
rganish y
o‘
nalishi
b
o‘
yicha tuzib chiqqan. Ushbu dastur bir kunda arab tili bilan shu
g‘
ullanish vaqti
30 daqiqa ekanligini ta
’
kidlaydi. Bunda arab tilidagi har bir s
o‘
z dastlab
b
o‘g‘
inlarga b
o‘
lib talaffuz qilinib, so
‘
ngra s
o‘
zlarga va butun bir gap holida
takrorlash amaliyoti asnosida
o‘
rganiladi. Bunda miyaning bilimni qabul qilish
koffesienti katta miqdorda ortadi. Booknomy kompaniyasining 2016-yildan
buyon amalga oshirib kelayotgan tadqiqotlariga k
o‘
ra, intensiv kurslar ijobiy
natija k
o‘
rsatmoqda. Shu bilan bir qatorda kompaniya kitobi 2017-yilda 374 nafar
o‘
quvchilarda sinab k
o‘
rildi va 100% natijaga erishildi. Metod Amerika va
Yevropa davlatlari ta
’
lim texnologiyasi, hamda A.G. Hoge, Dr. Paul Pimsleur va
boshqa metodlar asosida ishlab chiqilib,
O‘
zbekiston mentalitetiga moslashtirildi.
“Biz 2018
-yildan buyon 50 000dan ziyod hamyurtlarimizga ingliz, rus va koreys
tillarini
o‘rganishga yordam berdik”
-, deydi kompaniya ma
’
muriyati. Tedbook
kompaniyasi esa, darslarni 10 yoshdan 50 yoshgacha b
o‘
lgan
o‘
quvchilarga
moslab ishlab chiqib,
o‘
rganish muddat davrini boshqa kompaniyalardan farqli
ravishda 5 oy etib belgiladi. 3D audio kurslarini taklif etdi. Ushbu kompaniya
obunachilari Gonkongda 197000, Tayvandda 245000, Xitoyda 4000 nafarni
tashkil etmoqda.
Chet tillarini
o‘
qitishda zamonaviy uslublarni yanada shakllantirish
maqsadida yangi uslub b
o‘
lgan meta-ta
’
lim asosida ishlab chiqilgan mnemonika
darslari ham keng yoyilmoqda. Meta s
o‘
zi lotin tilidan olingan b
o‘
lib,
o‘
zbek tiliga
tarjima qilinganda “yordamchi” degan ma’
noni anglatadi. Ushbu s
o‘
z yordamchi
ta
’
lim deya nomlanadi. Meta-ta
’
lim
o‘
rganish jarayonini tezlashtirishga
asoslangan. Hozirda meta-ta
’
lim texnologiyalari dunyodagi barcha ta
’
lim
texnologiyalari ichida birinchi
o‘
rinni egallashi ta
’
kidlanmoqda. Meta-ta
’
lim
hozirda Yevropaning eng rivojlangan davlatlarida (Buyuk Britaniya, Fransiya,
Germaniya, Italiya, Ispaniya) hamda AQShda keng rivojlangan va rivojlanib
bormoqda. Meta-ta
’
limning asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat b
o‘
lib: ta
’
lim
tizimini eskilik sarqitidan zamonaviy holatga olib chiqish; ta
’
lim samaradorligini
oshirish; ta
’
lim jarayonini tezlashtirishdir. Meta-ta
’
limning tarmo
g‘
i b
o‘
lgan
mnemonika s
o‘
z yodlashda xotiradan imkon qadar t
o‘
liq foydalangan holda,
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
357
yodlanayotgan s
o‘
zni tasavvur qilish va s
o‘
zlarni hikoyada obrazlantirib
yodlashni tavsiya etadi. Statistik ma
’
lumotlarga k
o‘
ra, har bir til
o‘
rganuvchi yiliga
1200-1500 miqdorda s
o‘
z yodlar ekan. Mnemonika mashqlari kashfiyotchilari
o‘
rganuvchilarga bir oyda 5000 tagacha s
o‘
z yodlash imkonini taqdim
qilmoqdalar. Bu b
o‘
yicha maxsus kitob va darsliklar ishlab chiqilgan.
Bugungi pandemiya sharoiti masofaviy ta
’
limni bir necha
o‘
n yillarga
rivojlantirib yubordi desak xato qilmagan b
o‘
lamiz. Xuddi shuningdek, ushbu
jarayon til
o‘
rganish va
o‘
qitish metodlarini ishlab chiqishda qulaylik va afzalliklar
yaratdi. Jumladan, android va pc dasturlari uchun til
o‘
rgatuvchi dasturlar
imkoniyatlari tahlil qilindi va video darslar orqali til
o‘
rganish amaliyoti
ommalashdi. Shu bilan bir qatorda Busuu, Duo lingo, Arabic va k
o‘
plab android
dasturlari til
o‘
rganish va
o‘
qitishda
o‘
rganuvchilarga yordam berishda muhim
ahamiyat kasb etmoqda. Bu dasturlar tuzilish jihatidan ancha sodda va qulay,
moliyaviy tarafdan uncha qimmat b
o‘
lmagan dasturlardir. Umumiy qilib aytganda
bu dasrturlar ham til
o‘
qitish metodikasi hisoblanib, zamonaviy ta
’
limni
shakllantirishda muhim rol
o‘
ynaydi.
Pandemik vaziyatdan kelib chiqib ijtimoiy tarmoqlarda shu jumladan,
messenjerlar: telegram, instagram, facebook va youtubeda til
o‘
qitish uslublari
shakllantirildi. Biroq, telegram, instagram, facebookda bu uslublar biroz
samarasiz ekanligi ma
’
lum b
o‘
ldi. Chunki ushbu messenjerlarda til
o‘
qitishga oid
b
o‘
lmagan materiallarning k
o‘
pligi va bularning aksari foydalanuvchi uchun
ijtimoiy hayotda aloqa vositasi sifatida ishlatillishi til
o‘
qitish yoki
o‘
rganishga
halaqit berishi turgan gapdir. Lekin, ushbu tarmoqlarda tili
o‘
rganilayotgan
mamlakat mahalliy aholi vakillari bilan d
o‘
stlashib, ular bilan suhbatlar
o‘
tkazish
katta foyda beradi. Shuningdek, youtube ijtimoiy tarmo
g‘
i ham qolganlariga
nisbatan ancha samaraliroq hisoblanadi. Chunki, ushbu dasturda
o‘
rganilayotgan
tilga oid b
o‘
lgan video va audio materiallar tinglash, badiiy va hujjatli filmlar
k
o‘
rish mumkin. Qolaversa, arab b
o‘
lgan yoki jahonning nufuzli oliy ta
’
lim
muassasalarida faoliyat olib borayotgan professor-
o‘
qituvchilar darslarini
kuzatib borish imkoniyati mavjud.
Yuqorida keltirilgan, til
o‘
qitishda amaliyotga joriy etilayotgan tadqiqot va
shakllantirilgan
o‘
quv-uslubiy metodlardan xulosa qilib shuni aytishimiz
mumkinki, bugungi kunda til
o‘
rganishda faqat qoida yodlash, grammatik
kompetensiya asosida ta
’
lim olish, nafaqat grammatik kompetensiya asosida,
balki birgina kitob bilan til
o‘
rgatish va
o‘
rganish uslubi ancha eskirdi. Shu nuqtayi
nazardan eng yaxshi metod bu
–
o‘
rganilayotgan tilni
o‘
rganuvchi butun hayotiga
tatbiq etishidir. Imkon qadar shu tilda s
o‘
zlashi, til
o‘
rganuvchi
o‘
qituvchisi va
d
o‘
stlari bilan shu tilda bahs-munozaralar
o‘
tkazishi, k
o‘
proq audio va video
materiallar tomosha qilishi, shu tilga doir b
o‘
lgan badiiy adabiyotlar
o‘
qishi va
grammatikadan
o‘
zlashtirgan mavzularini nutqida namoyon eta olishga harakat
qilishi samarali usul hisoblanadi.
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
358
Foydalanilgan adabiyotlar va saytlar:
1.
“Oyna” jurnali 1913
-yil 1-son 12-14-betlar.
2.
5000 words in a month. Yangi assotsatsiyali lu
g‘
at. Elektron kitob.
3.
Ubayd Muhammad Abdulhalim. Kitab al-kamil.
–
Toshkent:
“Hilol nashr
nashriyoti, 2021
4.
www.daryo.uz
5.
www.qalampir.uz
6.
www.kun.uz
7.
https: t.me/krepeduz
8.
