541
YOSHLAR TARBIYASIDA MILLIY-MA’NAVIY QADRIYATLARIMIZNI
TAHLILI VA UNI TAKOMILLASHTIRISH YO‘LLARI
Janizoqov Ilyos
O‘zbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Annotatsiya:
Hozirgi davrda milliy qadriyatlarimizni tiklash borasida
yilda emas, balki har bir hafta va oyda ko‘plab yangiliklar, o‘zgarishlar bo‘lib turibdi.
Ushbu maqolada milliy qadriyat, milliy urf-odatlarning yoshlar tarbiyasiga ta`siri
yoritib berilgan.
Kalit so‘zlar:
Qadriyat, milliy urf-odat, milliy madaniyat, ma`naviy
dunyoqarash, ong va psixika, ijtimoiy ong, dunyoqarash, millat va elat.
Kirish.
Hozirgi davrda milliy qadriyatlarimizni tiklash borasida yilda emas, balki
har bir hafta va oyda ko‘plab yangiliklar, o‘zgarishlar bo‘lib turibdi.
Mustaqillik
sharoitida
milliy
madaniyatimizni
rivojlantirish,
milliy
qadriyatlarimizni tiklash va yuksaltirish sohasida erishgan ulkan yutuqlarimizdan yana
biri - o‘zbek tiliga davlat maqomi berilganligidir. Bu voqea hayotimizda, ongimizda
katta burilish yasadi.
Milliy ong - ijtimoiy ongning tarkibiy qismi bo‘lgan etnik ongining asosiy
shaklidir.Ma’lumki, ijtimoiy ong jamiyatning, ishlab chiqarish munosabatlarning
o‘zida aks ettiruvchi, uning ma’naviy hayot darajasini ifodalovchi xis-tuyg‘u, g‘oya va
qarashlarning majmuidir. U jamiyatdagi, siyosiy, huquqiy, ahloqiy, faoliyat, diniy,
etnik qarashlar, kechinmalar shaklida namoyon bo‘ladi.
Etnik ongning dastlabki shakli bo‘lmish urug‘ va qabilalar ongining xususiyatlari
shundan iboratki, unda ibtidoiy jamiyatning ijtimoiy borlig‘i, uning madaniyati, urf-
odat va an’analari, psixologiyasi va dunyoqarashi o‘z aksini topgan.
Tadqiqot metodologiyasi.
Har-xil ijtimoiy-iqtisodiy tuzimda har xil ong va
tafakkur uslubi mos keladi. Ijtimoiy jamoadagi urug‘ va qabilalar tafakkuri mutlaqo
boshqacha xususiyatlariga ega bo‘lib, bizning tafakkurimizdan keskin farqlanadi.
Sinfiy tabaqalanish davri boshlanishi bilan aniq ko‘zga tashlangan xususiy
mulkchilikka asoslangan ijtimoiy-iqtisodiy tuzumlarning vujudga kelishi etnik
ongning yangi shakllari bo‘lmish elat va milliy onglari vujudga keltiradi.
Etnik ongning shakllanishi va rivojlanishiga etnoslarning asrlar mobaynida
ijtimoiy hayot faoliyati davomida vujudga kelgan psixik xususiyatlari, milliy urf-odat
va an’analar, turmush-tarzi ham katta ta’sir ko‘rsatadi.
Etnik ong ijtimoiy ongga nisbatan konkret tushuncha bo‘lib, unda urug‘, qabila,
elat millatning ijtimoiy hayoti va madaniyati, urf-odat va an’analari, tarixi, ijtimoiy
psixologiyasi, dunyoqarashi aks etadi.
Ijtimoiy ong tarkibida etnik ong bilan bir qatorda ijtimoiy ruhiyat va ijtimoiy
mafkura katta o‘rin tutadi.
Shakllangan milliy psixologiyaning tarkibiy qismini milliy harakter tashkil qiladi.
O‘zbek milliy harakter xususiyatlariga mehnatsevarlik, dovyuraklik, vatanparvarlik,
542
insonparvarlik, erksevarlik, sabr-toqat va boshqa xalqlarga va shu millat vakillariga
nisbatan munosabatlar kabilar kiradi. Har bir tarixiy davr, shu davrdagi ijtimoiy
munosabatlar yig‘indisi milliy manfaatlariga mos keladigan o‘z milliy harakter idealini
yaratadi.
Milliy harakter o‘zgarmas, turg‘un narsa emas, u tarix maxsuli. SHunday ekan,
milliy harakterni vujudga keltirgan ijtimoiy tuzumning o‘zgarishi bilan u ham ma’lum
darajada o‘zgaradi, xatto bir madaniy sivilizatsiya jarayonida uning ham ayrim
hislatlari o‘zgarib yangi umumbashariy hislatlar vujudga keltirishi mumkin.
Milliy ong, milliy g‘ururimiz kundan-kunga o‘sib, yuksalishi mazkur sohada hech
qanday muammo yo‘q deganini bildirmaydi, albatta. Xalqimiz milliy ongini yanada
rivojlantirib, xozirgi kun talabiga javob beradigan holatga keltirish uchun hali ko‘p
ishlarni amalga oshirishimiz zarur. SHularni ichida katta e’tiborni talab etadigan
muammo - xalqimiz huquqiy ongini yanada o‘stirishdir.
Yoshlarimizning qiyofasi, dunyoqarashi, madaniyati, insoniy fazilati, qobiliyati
nimalardan iborat bo‘lishini yaxshi faxmlab, ana shu fazilatlarni shakllantirish ustida
tinmay amaliy ish olib borish jamiyatimizning, birinchi navbatda tarbiyachilar,
muallimlar professor-o‘qituvchilar, olimlarimiz, barcha ziyoliylar va jamoatchilikning
oldida turgan dolzarb masaladir.
SHarq falsafasi va Islom ta’limotida insonning ta’lim- tarbiyasi, odob-ahloqi
haqida juda ko‘p qimmatli maslaxatlar fikr-muloxazalar mavjud. Muqaddas Qur’oni
Karim va Xadisi SHarif insonning ma’naviy kamolati uchun beqiyos manba ekanligi
xalqimizga ma’lum. Xalq mutaffakirlari, olimu ulamolari tomonidan asrlar davomida
obod-ahloqqa oid minglab kitoblar, xikmatlar yaratilgan. Afsuski totalitar tuzum
tomonidan olib borilgan siyosat tufayli ulardan xalqimiz maxrum qilib qo‘yilgan edi.
Endilikda, istiqlol tufayli bu sohada xam jiddiy o‘zgarishlar yuzaga kelmokda. Ayni
vaqtda xalqimizning milliy qadriyatlarimizga qiziqishi taboro oshib bormoqda. SHuni
xisobga olgan holda jumxuriyatimizda keyingi yillarda mazkur masala bo‘yicha
o‘tmishda arab, fors va boshqa tillarda yozilgan adabiyotlar o‘zbek tiliga tarjima
qilinib, kitobxonlarimizga xavola etilmokda. O‘zbek olimlari, shoirlari tomonidan
xam odob-ahloq masalalariga bag‘ishlangan ko‘pgina
asarlar nashr qilinayapti.
Mustaqillikka erishganimizdan so‘ng yoshlar tarbiyasining mazmuni va moxiyatida,
usul va shakllarida jiddiy o‘zgarishlar ro‘y bera boshladi. Maktablarni milliylashtirish
boshlandi. Ta’lim-tarbiyada milliy qadriyatlarni joriy etish asosiy o‘rin tutadigan
bo‘ldi. YOshlarda milliy g‘ururni shakllashtirish va mustaxkamlashga alohida
ahamiyat beriladigan bo‘ldi.
Xulosa.
Bunga erishish uchun xar bir kishida biz yuksak madaniyat va ma’naviyat
vorislari ekanligimiz haqida va bu bilan qanchalik fahrlansak arzirlik ekanligimiz
haqida fikr, xis-tuyg‘ularni xosil qilishimiz darkor. O‘zini yuksak madaniyatli millatga
mansub ekanligini ongli ravishda xis qiluvchi va bu bilan qonuniy ravishda
faxrlanuvchi insonni xech qachon ahloqiy va g‘oyaviy jihatdan past madaniyatga (u
qanday shaklda namoyon bo‘lmasin) qaram qilib qo‘yish mumkin emas!
Shunday ekan, bugungi kunda yoshlarimizning g‘oyaviy-madaniy ahvolini
yanada oshirishga qaratilgan tadbirlarni o‘tkazish nihoyatda katta ahamiyat kasb etadi.
Bunga erishish uchun yoshlarga milliy qadriyatlarimiz, madaniyatimiz va
ma’naviyatimizni yanada chuqurroq va to‘laqonli o‘zlashtirib olishga xar tomonlama
543
ko‘maklashish bilan bir qatorda oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlarida, maktablarda,
mehnat jamoalarida turli tadbirlarni utkazish zarurdir.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
A.Turg‘unov. Kasb-hunarga yo‘naltirish. O‘quv qo‘llanma, T., 2019
2.
D.Dauletnazarova. Pedagogika fanini rivojlantirishda zamovaviy pedagogik
texnologiyalarning o‘rni. Academic Research in Educational Scienses. Nukus, 2021
3.
Sh.Saidqulov.Uzluksiz pedagogic ta`lim va malaka oshirish muammolari.
SamDU,1996
4.
J.Usarov,
S.Haydarova.
Fanni kompetensiyaviy
yondashuv
asosida
o‘qitishning o‘quvchi yosh psixologik xususiyatlariga bog‘liq jihatlari. Science and
education scientific journal. ISSN 2181-0842, Volume 2, Special Issue 1 May, 2021
5.
Yusupov E. Inson Kamolotining ma’naviy asoslari. T., “Universitet”, 1998.
6.
Abdutolib P., Margʻuba L. AMALIY MATEMATIKA TALABALARINI
ISHLAB CHIQARISH KASBIY FAOLIYAT SOHASIGA QIZIQTIRISHDA
AXBOROT-TEXNIK KOMPETENSIYASINI SHAKLLANTIRISHNING RO ‘LI
//International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research. – 2023. –
С. 510-513.
7.
Abdutolib
P.
TALABALARDA
AXBOROT-TEXNIK
KOMPETENSIYASINI SHAKLLANTIRISHDA OLIY TA’LIM TIZIMIDAGAI
PEDAGOGIK SHART-SHAROITLAR //International Journal of Contemporary
Scientific and Technical Research. – 2023. – С. 53-56.
8.
Абдутолиб.. ОРГАНИЗАЦИОННО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ УСЛОВИЯ
ФОРМИРОВАНИЯ
ИНФОРМАЦИОННО-ТЕХНИЧЕСКОЙ
КОМПЕТЕНТНОСТИ СТУДЕНТОВ НА ПРИМЕРЕ ТЕОРЕТИЧЕСКОЙ
МЕХАНИКИ // CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS. – 2023. –
Т. 4. – No 05. – С. 28-32.
9.
Абдутолиб.
ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ
СУЩНОСТЬ
И
МОДЕЛЬ
ФОРМИРОВАНИЯ
ИНФОРМАЦИОННО-ТЕХНИЧЕСКОЙ
КОМПЕТЕНТНОСТИ У СТУДЕНТОВ ПРИКЛАДНОЙ МАТЕМАТИКИ В
БАКАЛАВРИАТЕ // Frontline Social Sciences and History Journal. – 2023. – Т. 3. –
No 05. – С. 26-34.
MAKTAB MATEMATIKA KURSIDA GRAFLARDAN FOYDALANIB
MANTIQIY MASALALARNI YECHISH
Dushabayeva Diana Baxtiyarovna
Jizzax davlat pedagogika universiteti magistranti
Annotatsiya
: Ushbu maqolada maktab matematika kurslarida mantiqiy
masalalarni yechishda graflardan foydalanib masalalarni yechish keltirib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar
: graf, grafik usuli, sxemalar, jadval matematika, metod.
