Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
78
Annotatsiya:
Xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etish o‘quvchi-yoshlarning ijodiy va tanqi-
diy fikrlashi, olgan bilimlarini hayotda qo‘llay olish qobiliyatlariga baho berish va keyincha-
lik bu ko‘nikmalarni ularda hosil qilishga yordam beradi. Bu dasturda qatnashish, testlarni
o‘tkazish yoki o‘quvchilarni testga tayyorlash emas, bugungi kun talablariga javob beradi-
gan, raqobatbardosh kadrlarni tayyorlashni nazarda tutadi.
Kalit so‘zlar:
xalqaro tadqiqotlar, xalqaro baholash dasturi, ta’lim sifati, PISA, PIRLS,
TIMSS, TALIS, fanlararo integratsiya.
KIRISH
Ma’lumki, o‘zgarishlar davrida ta’lim tizimi ijtimoiy jarayonlardan kelib chiqqan
holda shiddat bilan rivojlanishni taqozo etadi. Ta’lim orqali jamiyatda kelajakdagi va-
zifalarni bajarishga qodir bo‘lgan yangi avlod shakllantiriladi.
Shuni inobatga olgan
holda umumta’lim maktablari va maktabgacha ta’lim muassasalarining moddiy-tex-
nik bazasini mustahkamlash, yosh avlodning har tomonlama puxta bilim olishi uc-
hun zarur sharoit va imkoniyatlar yaratishga alohida e’tibor qaratib kelinmoqda.
ASOSIY QISM
Ta’lim sohasi tubdan yangilanayotgan O‘zbekistonda ta’lim sifatini baholash
bo‘yicha xalqaro tadqiqotlarda, PISA, PIRLS, TIMSS va TALIS dasturlarida ishtirok
etib, xalqaro reytinglarda yuqori o‘ringa ega davlatlar tajribasini o‘rganish muhim
ahamiyatga ega.
Ta’lim sifatini baholash bo‘yicha xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etish O‘zbekiston-
ga nima beradi?
• Tadqiqotlardan olingan natijalar mamlakatdagi ta’lim sifati va uning xalqaro
standartlarni hisobga olgan holda egallagan o‘rni to‘g‘risida xulosalar chiqarish im-
konini beradi.
• Milliy ta’lim tizimini isloh qilish, ta’lim mazmunini, pedagog kadrlar tayyorlash
va ularning malakasini oshirish dasturlarini takomillashtirish hamda mutaxassislar
tomonidan darsliklarning yangi avlodini yaratishga zamin bo‘ladi.
AXMADJONOVA YORQINOY
TOJİMURODOVNA,
Kimyo kafedrasi assistenti, Jizzax
politexnika instituti, Jizzax, O‘zbekiston
yorqinoy.axmadjonova@bk.ru
AXMADJONOVA UMIDA
TOJIMURODOVNA,
Fizika kafedrasi assistenti Jizzax
politexnika instituti, Jizzax, O‘zbekiston
umida.axmadjonova@bk.ru
XALQARO
TADQIQOTLAR
– O‘ZBEKISTON
TA’LIM SIFATINI
OSHIRISH OMILI
https://doi.org/10.47689/STARS.university-pp78-80
STARS International University
79
• Xalqaro tadqiqotlar ta’lim sohasidagi milliy tadqiqotlarni sifatli o‘tkazishga ijo-
biy ta’sir ko‘rsatadi.
• Xalqaro standartlar darajasida yuqori iqtisodiy samaraga asoslangan milliy
baholash tizimini yaratish imkonini beradi.
• O‘zbekistonda turli tashkilotlarning yetakchi mutaxassislarini jalb qilgan holda
xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etish orqali mahalliy mutaxassislarimizda monitoring
tadqiqotlarini o‘tkazish madaniyati rivojlanadi, ta’lim sifatini baholashning xalqaro
standartlarga moslashuviga olib keladi.
• Milliy ta’lim sifatini baholashdagi nazorat materiallarini xalqaro tadqiqotlarda
qo‘llaniladigan nazorat materiallari sifati darajasida ishlab chiqish imkonini beradi.
• O‘quvchilarning bilim darajasi miqdoriy kо‘rsatkichini adolatli aniqlash va xalqa-
ro miqyos bilan solishtirish imkoni tug‘iladi.
• O‘quvchilarning savodxonligi hamda bilimlarini amaliyotda qо‘llash qobiliyatini
rivojlantirish bо‘yicha davlat va nodavlat tashkilotlar hamda ota-onalar hamkorlik-
dagi faoliyatni muvofiqlashtirish amaliyoti kuchayadi.
• Umumta’lim maktablarida yaratilgan shart-sharoitlarni baholash yuzasidan miq-
doriy kо‘rsatkichlar aniqlanadi.
Shu о‘rinda qayd etish joizki, PISA bо‘yicha о‘quvchilar bilimiga qо‘yilgan baho-
ning har 50 ballga oshishi yillik yalpi ichki mahsulotning bir foizga о‘sishini ta’minlas-
hi xalqaro tajribalarda kuzatiladi. Bir sо‘z bilan aytganda, ushbu dastur mamlakati-
miz yoshlari intellektual salohiyati yanada oshishiga xizmat qilishi shubhasiz. Xalqa-
ro tadqiqot – PISA reytingiga ko‘ra, O‘zbekiston 2030-yilga qadar jahonning 30 ta
yetakchi mamlakatlari qatoriga kirishi maqsad qilib qo‘yilgan [2; 384].
Xususan, dunyoda ta’lim sifati, saviyasi va darajasini aniqlab beruvchi PISA, PIR-
LS, TIMSS kabi bir qator xalqaro dasturlar mavjud bo‘lib, ular rivojlangan davlatlar-
dagi ta’lim sifatini yanada oshirishdagi mezon sifatida keng qo‘llanilib kelinmoqda.
PISA
o‘quvchilarni ta’lim sohasidagi yutuqlarini baholash bo‘yicha xalqaro das-
tur bo‘lib, undagi test jahon davlatlaridagi maktab o‘quvchilarining bilimi va ularni
amaliyotda qo‘llay olish mahoratini baholaydi. PISA dasturi asosiy uch yo‘nalishda:
o‘qish, matematika va ijtimoiy fanlar savodxonligi bo‘yicha olib boriladi.
PIRLS
tadqiqotida 50 dan ortiq davlatlar ishtirok etib kelmoqda. Mazkur xalqaro
tadqiqotning maqsadi turli xil ta’lim tizimidan iborat bo‘lgan davlatlardagi bosh-
lang‘ich maktab o‘quvchilarining matnni o‘qish va qabul qilish bo‘yicha tayyorgarli-
giga xos xususiyatlarni aniqlash va baholashdan iborat.
TIMSS
dasturi ta’lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro assotsiatsiyasi IEA
tomonidan tashkil etilgan bo‘lib, ushbu tadqiqot 4- va 8-sinf o‘quvchilari orasida
matematika va ijtimoiy fanlar bo‘yicha ta’limning sifati, darajasi, fanga bo‘lgan mu-
nosabati, qiziqishini aniqlaydi. Har 4 yilda bir marotaba olib boriladi.
Natija.
PISA va PIRLS xalqaro tadqiqotlarida muvaffaqiyatli ishtirok etish uchun
nima qilish kerak?
Yaxshi natijalar ko‘rsatish uchun hech bo‘lmaganda ikki maqsadga ega bo‘lish
kerak: birinchisi o‘qituvchilar va ular ishlaydigan, foydalanadigan materiallarni tay-
yorlash.
Ikkinchisi xalqaro tadqiqotlardagi natijalarni yaxshilash uchun o‘qituvchilarni
maqsadli tayyorlash va ta’lim jarayonida o‘qitish metodikasi va ustuvor tamoyillarni
o‘zgartirish zarur. Buning uchun biz o‘qituvchilarni tayyorlashimiz, rivojlantiruvchi
ta’limning yanada faol tizimini tatbiq etishimiz va o‘qituvchilarni ta’lim jarayonida
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
80
yanada muvaffaqiyatli foydalana oladigan materiallar bilan ta’minlashimiz kerak.
Eng muhimi, biz hozir to‘g‘ri yo‘ldamiz, ancha oldin PISA va PIRLS tadqiqotlari tops-
hiriqlari xususiyatlarini ochib beruvchi materiallar bilan to‘plamlar chop ettirildi. Endi
esa bu vazifalarni bosqichma-bosqich amalga oshirib, paydo bo‘layotgan muammo-
larni hal qilish ustida ishlash kerak[6; 307].
XULOSA
Shuning uchun maqsadga bosqichma-bosqich erishish, e’lon qilingan g‘oya va
islohotlarni joriy etish lozim. Boshqa tomondan, natijalarni batafsil muhokama qi-
lish uchun jamoatchilik va professional hamjamiyatni tayyorlashimiz kerak. Mamla-
katimiz ushbu tadqiqotlarda ilk marotaba ishtirok etayotgani uchun hozircha aniq
natijalar yo‘q va bir narsa deyish qiyin. Lekin bu bo‘yicha ba’zi taxminlarni aytish
mumkin. Matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha natijalar o‘qish savodxonligi bo‘yicha
ko‘rsatkichlardan yuqori bo‘ladi deb o‘ylaymiz. Chunki mamlakatimiz yoshlari har
yili kimyo va matematika fanlaridan xalqaro fan olimpiadalarida yuqori natijalarni
qayd etib kelishmoqda.
Foydalanılgan adabıyotlar ro‘yxatı:
1. Ахмаджонова Ё.Т. (2020). PISA-таълим сифатини ошириш мезони. Аграр
фан назарияси ва амалиётидаги долзарб муоммолар ва уларнинг ечимлари,
821, 824.
2. Yaxshiyeva Z.Z., Axmadjonova Y.T., & Axmadjonova U.T. (2021). Ta’lim sifatini
baholash xorij tajribasi misolida o ‘rganilmoqda. Integration of science, education
and practice. Scientific-methodical journal, 383–85.
3. Axmadjonova Y.T., Axmadjonova U.T., & Yaxshiyeva Z.Z. (2021). Ta’lim sifatini
baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari. Academic
research in educational sciences, 2(CSPI conference 1), 1563–1567.
4. Ахмаджонова Ё.Т. (2021). PISA: «Студентов нужно научить думать,
а не запоминать». Гуманитарный трактат, (101), 12–14.
5. Akhmadzhonova Y.T., & Akhmadzhonova U.T. (2021). “Press conference” in the
delivering of chemistry. Экономика и социум, (3-1), 20–22.
6. Axmedovna S.S., & Orqinoy Tojimurodovna A.Y. (2021). PISA a criteria for im-
proving the quality of education. Galaxy International Interdisciplinary Research
Journal, 9(05), 306–308.
