Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
146
Annotatsiya:
Maqolada
pedagogika fani predmeti haqida umumiy tushuncha, peda-
gogika fanining obyekti
,
uning maqsad va vazifalari
,
pedagogika fanlari tizimi haqida tu-
shuncha berilgan
.
Pedagogika fanining jamiyat va inson hayotida tutgan o‘rni
,
o‘qituvchilik
kasbini egallashdagi o‘rni
hamda o‘quvchilarning
mustaqil fikrlashini rivojlantirish
,
ijodiy
qobiliyatlarini va kasbiy qiziqishlarini o‘stirishga qaratilgan
.
Kalit so‘zlar:
fan, predmet,barkamol avlod, zamonaviy texnologiya,jamiyat va inson,
mukammallik, irsiyat, muhit, jamoa,pedagogika.
Миллий истиқлол туфайли тараққиётнинг барча соҳаларида жадал ри-
вожланиб бораётган мамлакатимизда ёш авлоднинг билим даражасини
жаҳон андозалари талабларига жавоб берадиган,фан-техника янгиликла-
ридан хабардор, мустақил фикрлай оладиган, ҳаётга дадиллик билан кири-
ша оладиган, тадбиркор, маънавий жиҳатдан баркамол қилиб вояга етказиш
долзарб вазифалардан ҳисобланади. Бу эса , аввало , педагогика фанини,
таълим -тарбия тизимини замонавий технологиялар асосида такомиллашти-
ришни тақозо этади.Бу муаммони ҳал этишда Ўзбекистон Республикасининг
«Таълим тўғрисида»ги Қонуни ва «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» муҳим
ўрин тутади.Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги Қонунида
(1997 й.) таълимнинг давлатимиз ижтимоий тараққиёти соҳасида устувор
деб эълон қилиниши педагогика фани зиммасига жуда катта масъулиятли
улуғвор вазифаларни юклади. Жуда бой илмий, маънавий, маданий, диний
меросимизнинг қайта тикланиши уларни замон руҳи талаби билан уйғун-
лаштириб, фақат шахсий, миллий манфаат касб этиб қолмасдан, умумжаҳон
маънавий, ижтимоий-иқтисодий тараққиётига улкан ҳисса қўшмоқда.Ўсиб
келаётган ёш авлод ва уларнинг келажакда қандай касб-кор эгаллашларига
қараб ,республикамиз келажагини тасаввур қилса бўлади. Ёшлар фаолияти
фаровон ҳаётимиз мезонидир. Шундай қилиб,педагогика таълим-тарбия-
нинг мақсад ва вазифалари, уларнинг мазмуни, методлари ҳамда ташкил
этиш шакллари ҳақида маълумот берувчи фанга айланди.Демак, педагогика
фани ўсиб келаётган ёш авлодни баркамол инсон қилиб тарбиялаш учун таъ-
лим-тарбиянинг мазмуни, умумий қонуниятлари ва амалга ошириш йўллари-
ни ўргатувчи фандир [ 2, 23. с].
DJURABOYEVA ZIROAT
RAXIMBERDIYEVNA
Pedagogika fani haqida
umumiy tushuncha
Qo‘qon davlat pedagogika
instituti o‘qituvchisi
PEDAGOGIKA
FANI HAQIDA
UMUMIY
TUSHUNCHA
https://doi.org/10.47689/STARS.
university-pp146-150
STARS International University
147
Педагогика (юнонча паидагогике бўлиб, паида - «бола» ва гогике -«етаклай-
ман») ижтимоий тарбиянинг умумий қонуниятлари, муайян жамиятда ягона
ижтимоий мақсадга мувофиқ ёёш авлодни тарбиялаш ҳамда унга таълим
беришнинг моҳияти ва муаммоларини ўрганадиган фан.
Педагогика ижтимоий фанлар тизимига кирувчи фан саналиб, ёёш авлод
ҳамда катталарни миллий истиқлол ғоялари асосида тарбиялаш, унга таълим
бериш муаммоларини ўрганади.
Педагогика
- таълим ва тарбия жараёёнини яхлитликда ўрганадиган фан
соҳаси. Педагогика фани шахсни ривожлантиришнинг икки муҳим жиҳати –
уни ўқитиш ва тарбиялашга асосий эътиборни қаратганлиги боис ди-
дактика (таълим назарияси) ва тарбия назарияси фанининг муҳим таркибий
қисмлари ҳисобланади.
Дидактика (таълим назарияси, юнонча дидактикос «ўргатувчи», дидаско
«ўрганувчи») таълимнинг назарий жиҳатлари, таълим жараёёнининг моҳи-
яти, қонун ва қонуниятлари, тамойиллари, ўқитувчи ва ўқитувчи фаолияти,
таълимнинг мақсади, мазмуни, шакл, метод, воситалари, натижаси, таълим
жараёёнини такомиллаштириш йўллари каби масалаларни тадқиқ этади. Тар-
бия назарияси педагогиканинг муҳим таркибий қисмларидан бири бўлиб,
тарбия жараёнининг мазмуни, тарбия турлари, шакл, метод, восита ва усул-
лари, уни ташкил этиш масалаларини ўрганади.Ижтимоий тарбия фуқаро-
лик, ақлий, ахлоқий, жисмоний, меҳнат,эстетик, ҳуқуқий, иқтисодий, экологик
тарбия каби йўналишларда ташкил этилади. Педагогика фанининг объекти
- яхлит педагогик жараён.Педагогика фанининг предмети - таълим-тарбия
жараёни, мазмуни, қонуниятлари, тамойиллари, шакл, метод ва воситалари.
[ 3, 45. с].
Педагогика фанининг объекти - яхлит педагогик жараён.Педагогика фани-
нинг предмети - таълим-тарбия жараёни, мазмуни, қонуниятлари, тамойилла-
ри, шакл, метод ва воситалари.
Педагогика фанининг вазифалари. Педагогика фани шахсни шаклланти-
ришдек ижтимоий буюртмани бажариш асосида жамият тараққиётини таъ-
минлашга алоҳида ҳисса қўшади. Педагогика фанининг мақсади ва вазифала-
рининг белгиланишида ижтимоий муносабатлар мазмуни, давлат ва жамият
ривожланиш стратегияси, унинг ҳаётида етакчи ўрин тутувчи ғоялар моҳияти
муҳим аҳамиятга эга. Ўзбекистон Республикасида демократик, инсонпарвар
ҳамда ҳуқуқий жамиятни барпо этиш шароитида мазкур фан юксак маъна-
вий ва ахлоқий талабларга жавоб берувчи юқори малакали кадрларни тарби-
ялаш тизимини ишлаб чиқиш, илғор хорижий тажрибалар асосида таълим ва
тарбия назариясини ривожлантириш вазифасини ҳал этади. Мазкур жараёнда
қуйидаги вазифаларни бажаришга эътибор қаратилади:
Педагогика фанининг асосий категориялари. Бизга яхши маълумки, ҳар
бир фан ўзининг таянч тушунчалари, қонуниятлари, тамойиллари, қоида-
ларитизимига эга. Айнан мана шу ҳолат унинг фан сифатида эътироф этили-
шини кафолатлайди. Фаннинг моҳиятини очиб берувчи энг муҳим, асосий
тушунча категория деб аталади. Педагогика фанининг асосий категория-
лари шахс камолотини таъминлаш, таълим ва тарбия самарадорлигига эри-
шишга қаратилган жараёнларнинг умумий моҳиятини ёритади. Энг муҳим
категориялар сирасига қуйидагилар киради: шахс, тарбия, таълим (ўқитиш,
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
148
ўқиш), билим, кўникма, малака, компетенция, маълумот, шакллантириш, ри-
вожлантириш. [ 4, 36. с].
Педагогика фанини ҳам назарий, ҳам амалий жиҳатдан пухта ўрганиш
лозим. Таълим-тарбиядан кўзланган мақсадни англаш ва ушбу тизимда янги
билимлар бериш болаларни тўғри тарбиялаш шартдир. Бунда тарбиячининг
беғараз меҳнати, болаларни севиши ва уларга жон фидо айлаши тарбия са-
марадорлигини таъминлайди.Бироқ, ижтимоий жараёнда тўпланган тажри-
балар тарбия мазмунини ташкил этса-да, уларнинг ҳаммасини ёш авлодга
ўргатишнинг имконияти йўқ. Фақат халқ таълими тизимига кирувчи бўғинлар
орқали орттирилган тажрибанинг муайян қисмини қамраб олиш мумкин . Та-
биийки, барча хилдаги тажриба шакллари ҳам тарбия мазмунини ташкил эта-
вермайди. Чунки:
- биринчидан, педагогика, хусусан, ўзбек халқ педагогикаси тараққиётида
жуда мураккаб бўлган томонлар (ҳатто бу мураккабликнинг номаълум қисм-
лари) мавжудки, уларни ёшлар дафъатан ўзлаштира олмайдилар. Масалан,
Шарқ фалсафаси ёки мутафаккирларимизнинг маънавий меросини фал-
сафа, табиий ва гуманитар фанлар, диний манбалардан яхши хабардор бўла
олмаганлигимиз сабабли ўрганишимиз қийин кечади;
- иккинчидан, тарбияланувчиларнинг ёш хусусиятларига кўра ва ҳам мето-
дик, ҳам моддий асоснинг етишмаслиги сабабли тўпланган тажрибаларнинг
ҳаммасини олиш имконияти йўқ ва ҳоказо. [ 4, 36. с].
Педагогика фанига тавсиф берилганда, «таълим», «тарбия» ҳамда «маълу-
мот» деган сўзларни қўлладик. Бу сўзлар ўзаро боғланган бўлиб, бир-бирини
тўлдиради. Уларни педагогиканинг асосий категория-тушунчалари деб ном-
лаймиз. Булардан ташқари, «ўқувчи», «ўқитувчи», «метод», «интизом»,«жамоа»,
«ирсият», «муҳит», «директор» ва ҳоказо каби тушунча-номлар мавжудки, бу
ҳақида мавзулар юзасидан фикр юритилганда алоҳида тўхталамиз.Маълумки,
тарбия тушунчаси ўсиб келаётган авлодда ҳосил қилинган билимлар асо-
сида ақлий камолот - дунёқарашни, инсоний эътиқод, бурч ва масъулиятни,
жамиятимиз кишиларига хос бўлган ахлоқий фазилатларни яратишдаги мақ-
садни ифодалайди.Тарбия деб тарбиячи ўзи хоҳлаган сифатларни тарбияла-
нувчилар онгига сингдириш учун уларнинг руҳиятига маълум мақсадга кўра
тизимли таъсир кўрсатишига айтилади.Тарбия бола туғилгандан бошлаб
умрининг охиригача давом этадиган жараёндир. Шу туфайли тарбия сўзи
кўп вақтларда таълим, маълумот жараёнларига кирадиган ишларнинг маз-
мунини ҳам англатади. Тарбия таълим ва маълумот натижаларини ўзида акс
эттиради..Таълим махсус тайёрланган кишилар раҳбарлигида ўтказиладиган,
ўқувчиларни билим,кўникма ва малакалар билан қуроллантирадиган, билим,
қобилиятларини ўстирадиган, уларнинг дунёқарашини таркиб топтирадиган
жараёндир.Агар тарбия бола туғилганидан бошлаб умрининг охиригача
оилада, мактабда ва жамоатчилик таъсирида шаклланса, камол топса, таъ-
лим чегараланган (масалан, синф хонаси, лаборатория,кабинетларда) жойда
ташкил этилади. Ўқитувчи-тарбиячи раҳбарлигида муайян белгиланган вақт-
да олиб борилади. [ 4, 36. с].
Шахс - психологик жиҳатдан тараққий этган, шахсий хусусиятлар ва
хатти-ҳаракатлари билан бошқалардан ажралиб турувчи, муайян хулқ-атвор
ва дунёқарашга эга бўлган жамият аъзоси.
STARS International University
149
Тарбия - муайян, аниқ мақсад ҳамда ижтимоий-тарихий тажриба асосида
ёш авлодни ҳар томонлама ўстириш, унинг онги, хулқ-атвори ва дунёқараши-
ни таркиб топтириш жараёни. Педагогиканинг асоси категориялари:
Таълим - ўқувчиларни назарий билим, амалий кўникма ва малакалар билан
қуроллантириш, компетентликни таркиб топтириш, уларнинг билиш қо-
билиятларини ўстириш ва дунёқарашларини шакллантиришга йўналтирилган
жараён.
Билим - шахснинг онгида тушунчалар, умумлашмалар, маълум образлар
кўринишида акс этувчи борлиқ ҳақидаги тизимлаштирилган илмий маълумот-
лар мажмуи.
Кўникма - шахснинг муайян фаолиятни ташкил эта олиш лаёқати.
Малака - муайян ҳаракат ёки фаолиятни бажаришнинг автоматлаштирил-
ган шакли.
Компетенция - эгалланган билим, кўникма ва малакаларни кундалик ва
касбий фаолиятда қўллай олиш қобилияти.
Маълумот - таълим-тарбия натижасида ўзлаштирилган ва тизимлаштирил-
ган билим, ҳосил қилинган кўникма ва малакалар ҳамда таркиб топган дунёқа-
раш мажмуи.
Шакллантириш - шахсда барқарор хусусият ва сифатларни белгиланган
талаб ва меъёрлар асосида таркиб топтириш жараёни.
Ривожланиш - шахснинг физиологик ва интеллектуал ўсишида намоён
бўладиган миқдор ва сифат ўзгаришлар моҳиятини ифода этувчи мурак-
каб жараён.
Хулоса қилиб айтганда, шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, педагогик жа-
раён илмий-ғоявий бўшлиқ, ноаниқликка асослана олмайди. Педагогиканинг
илмий-ғоявий асослари қанчалик пухта, ҳаётий бўлса, таълим-тарбия ишлари
самарадорлиги шунчалик юқори, ишончли бўлади. Ижтимоий ҳаёт тажрибаси-
нинг кўрсатишича, агар инсон ўз шахсий манфаатини кўзлаб ўқиса, ўрганса,
ўз устида тинмай қунт билан шуғулланса, у олий маълумот олиши, ҳатто олим-
ликка даъвогарлик қилиши мумкин. Лекин ҳақиқий мукаммал камолот эгаси
бўлиши учун у таълим ва маълумотдан ташқари, юксак инсоний фазилатлар
асосида тарбияланган бўлиши шарт. Ана шу фазилатларга эга бўлган одамни
тарбия кўрган одам дейилади.
Фойдаланган адабиётлар рўйхати
1.Nodirovna, Khushnazarova Mamura. “THEORETICAL AND METHODOLOGICAL
BASIS OF TRAINING OF MANAGEMENT PERSONNEL IN THE PROCESS OF HIG-
HER PEDAGOGICAL EDUCATION.”
INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIEN-
CE & INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429
11.04
(2022): 171-177.
2.Akbarovna, Abdullajonova Shaxnoza. “INCLUSIVE EDUCATION AND ITS
ESSENCE.” INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE & INTERDISCIPLINARY
RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429 11.01 (2022): 248-254.
3.Adxam, Z. (2021). Педагогические факторы формирования чувства Роди-
ны на основе национальных и общечеловеческих ценностей у учащихся на-
чальной школы. Среднеевропейский научный вестник, 17, 284-286. https://doi.
org/10.47494/mesb.2021.17.814
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
150
4.Najmiddinovna, Rahimova Feruza. “PEDAGOGICAL CONDITIONS OF
IMPROVEMENT OF SOCIAL PEDAGOGICAL ACTIVITY OF STUDENTS ON THE
BASIS OF MULTIMEDIA TOOLS.” INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE
& INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429 11.07
(2022): 108-112.
5.Erkinovna, Yuldasheva Malohat. “DEVELOPMENT OF THE COGNITIVE
ACTIVITY OF FUTURE TEACHERS IN INNOVATIVE EDUCATIONAL CONDITIONS
AS A SOCIAL PEDAGOGICAL NECESSITY.” INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL
SCIENCE & INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429
11.04 (2022): 196-199
6.Abduhafizovna, Melikuziyeva Mavluda, and Yigitaliev Mirzoxid. “WAYS TO
INCREASE THE LEGAL KNOWLEDGE OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS.”
Web of
Scientist: International Scientific Research Journal
3.02 (2022): 124-130.
7.Клюев, Роман Владимирович, et al. «ИССЛЕДОВАНИЕ И АНАЛИЗ ПОКАЗА-
ТЕЛЕЙ НАДЕЖНОСТИ ОТДЕЛЬНЫХ СТРУКТУРНЫХ ЭЛЕМЕНТОВ ЦИФРОВЫХ
ПОДСТАНЦИЙ.» Вести высших учебных заведений Черноземья 1 (2021): 68-79.
8.Umarova, M. H. “Ethnic Related Toponyms of The Population in Surkhandarya
Region.”
9.Nargiza, Yunusalieva. “SOCIAL AND MORAL EDUCATION OF STUDENTS
AND DEVELOPMENT OF VALUES.” Galaxy International Interdisciplinary Research
Journal 10.1 (2022): 300-305.
10.Ксамидовна, Мамаюсупова Ирода. «ОСНОВНЫЕ КРИТЕРИИ ДЛЯ РАЗ-
РАБОТКИ ПРОГРАММ ОБУЧЕНИЯ КОНФЛИКТОЛОГИИ».
МЕЖДУНАРОДНЫЙ
ЖУРНАЛ СОЦИАЛЬНЫХ НАУК И МЕЖДИСЦИПЛИНАРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ
ISSN: 2277-3630 Импакт-фактор: 7.429
11.06 (2022): 181-184.
11.Мриксаитова С., Ерматова Ш. и Ходжаева Н. «Обучение студентов твор-
ческому мышлению посредством самостоятельного обучения в высших учеб-
ных заведениях является насущной проблемой».
Евро-Азиатские конферен-
ции
. Том 3. № 1. 2021.
12.Зокиров М. А. ЎҚУВЧИЛАРДА ИЖТИМОИЙ ФАОЛЛИКНИ РИВОЖЛАНТИ-
РИШНИНГ ПЕРЦЕПТИВ АСОСЛАРИ //Science and innovation. – 2022. – Т. 1. – №.
B3. – С. 659-666.
