STARS International University
299
Annotatsiya:
Ushbu maqolada shaxs tarbiyasi va ijtimoiylashuvida oilaning o‘rni, Sharq
mutafakkirlarining oila tarbiyasi haqidagi fikrlari o‘rin olgan bo‘lib, oilada o‘quvchilar hay-
otini tashkil etish, ota-onaning farzand oldidagi va farzandning ota-ona oldidagi burchlar-
i,oila, maktab va jamoatchilik hamkorligi,shaxs tarbiyasi va ijtimoiylashuvida oilaning o‘rni
xususida mulohazalar qayd etilgan.
Kalit so‘zlar:
oila, jamiyat, umumjamiyat ,inson,tafakkur,shaxs, farzand,mehr-muhabbat,
hurmat, ahillik.
Соғлом муҳит қарор топган оилалар юрт корига ярайдиган , эл хизмати-
га камарбаста бўла оладиган фарзандларни тарбиялаб камолга етказишнинг
энг асосий омилларидан биридир.Шу боисдан ҳам мамлакатимизда оилалар
мустаҳкамлигини таъминлаш, уни моддий ва маънавий жиҳатдан қўллаб-қув-
ватлаш давлат сиёсатининг устувор йўналишларидан бири этиб белгиланган.
Президент Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек:“Биз учун муқаддас бўлган
оила асосларини янада мустаҳкамлаш,хонадонларда тинчлик-хотиржамлик,
аҳиллик ва ўзаро ҳурмат муҳитини яратиш маънавий-маърифий ишларни аниқ
мазмун билан тўлдиришдан иборат бўлмоғи зарур. Аёллар ўртасида жиноят-
чилик, оилаларда ажралишлар кўпайгани,ёшларнинг турли диний экстреми-
стик оқимлар ва террористик ташкилотлар оқимига тушиши каби халқимизга
хос бўлмаган аччиқ ва нохуш масалалар билан боғлиқ”
Оила – инсон тафаккурининг олий маҳсули.Зотан, бу мўжиза маскан умри-
мизга мазмун, ҳаётимизга файз берибгина қолмай, жамият равнақи, юрт та-
раққиётида муҳим ўрин тутади.Айни чоғда оиладаги тотувлик ва аҳиллик
кишининг онгу шуурида ҳаётга муҳаббат, касбга садоқат, атрофдагиларга
нисбатан ҳурмат ва эътибор сингари юксак инсоний фазилатларни ҳам ша-
кллантиради.Жамият ва оила тушунчалари бир-бири билан чамбарчас боғ-
лиқ. Бу боғлиқлик жамиятнинг оилаларсиз мавжуд бўлмаслиги, ўз навбатида,
оиланинг маълум бир жамият таркибида вужудга келиши ва яшовчанлигида
кўринади. Оила ва жамият ўртасидаги ижтимоий муносабат икки томонлама
алоқадорлик хусусиятига эга. Ҳар бир оила умумжамият талаблари асо-
сида фаолият юритади. Жамият тараққиётининг ривожи эса унинг бағрида
мавжуд бўлган оилаларнинг ижтимоий-иқтисодий ва маънавий қиёфасининг
шаклланганлик даражасига бевосита боғлиқдир.[3, 45.с].
MADGAFUROVA DILFUZA
OXUNOVNA
Qo‘qon davlat pedagogika
instituti fakultetelararo
pedagogika va psixologiya
kafedrasi katta o‘qituvchisi
OILA VA
SOG‘LOM
AVLOD
TARBIYASI
https://doi.org/10.47689/STARS.university-pp299-303
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
300
Шарқда қадимдан оила тарбиясига юқори баҳо бериб келинган. Ис-
лом динининг муқаддас манбалари – Қуръони карим ва Ҳадиси Шарифда
оила, оилавий муносабатларга оид қарашлар ўз ифодасини топган.Ёшларни
баркамол инсон қилиб тарбиялашда, биринчи навбатда, Шарқ мутафаккирла-
рининг қимматли маънавий мерослари муҳим дастуруламал аҳамиятига эга
бўлади. Муҳаммад ал-Хоразмий, Абу Наср Форобий, Абу Али ибн Сино, Абу
Райҳон Беруний, Аҳмад ал-Фарғоний, Имом Исмоил ал-Бухорий, Аҳмад Яс-
савий, Баҳовуддин Нақшбандий, Амир Темур, Муҳаммад Тарағай Улуғбек,
Алишер Навоий ва Заҳириддин Муҳаммад Бобур сингари оламга машҳур
алломаларнинг ижтимоий, сиёсий ва фалсафий қарашлари барча замон-
лар учун муҳим аҳамият касб этади. Мустақиллик йилларида фуқароларда
миллий ўзликни англаш туйғусининг қарор топганлиги, ўтмиш қадриятларини
ўрганишга бўлган қизиқишнинг ортганлиги оиланинг шахс камолотида тут-
ган ўрни ва ролини холисона баҳолаш имконини берди.Давлатнинг оилага
нисбатан ғамхўрлиги қабул қилинаётган қонун ва қарорларда ўз ифодасини
топмоқда.
[5, 65. c].
Республикада Оила илмий-амалий маркази ташкил этилганлиги бунинг
ёрқин далилидир.Ота-оналар ўзларининг ижтимоий бурчларини бажа-
рар эканлар,фарзандларида меҳнатга, уни ташкил этувчиларга нисбатан
меҳр-муҳаббат,ҳурмат туйғусини шакллантириш, уларни ижтимоий-фойдали
меҳнатга тайёрлаш, турли кўринишдаги муносабатларни уюштириш вақти-
да тартиб-интизомга амал қилиш, ахлоқ қоидаларига риоя этиш, соғлом тур-
муш тарзини яратиш, шахсий ҳаётларини белгилашда мақсад, сўз ва фаолият
бирлигини таъминлаш борасида ибрат намунасини кўрсатади.Оила тарбияси-
да объектив ва субъектив омилларнинг роли катта. [4, 48. c].
Ахлоқий тарбия оила тарбиясининг ўзагини ташкил этади. Оилада уюшти-
риладиган ахлоқий тарбиянинг мақсади болаларда энг олий ахлоқий си-
фатлар ота-она ва оиланинг бошқа аъзолари, атрофдагиларга нисбатан
меҳр-муҳаббат, катталарга ҳурмат, кичикларга мурувват, камтарлик, тўғрисўз-
лик, меҳнатсеварлик, саховат, инсонпарварлик, адолат, виждон, ор - номус,
ғурур, интизом, ижтимоий бурчни англаш ва ҳоказоларни шакллантиришдан
иборатдир. Оила гўзалликнинг биринчи мактабидир. Оила аъзоларининг ўза-
ро муносабатлари, уй-жиҳозлари, уларнинг ягона бирлиги, уйғунлиги, тар-
тибли жойлаштирилиши, саранжом-саришталик, мактабнинг безатилиши,
мактабдаги ёдгорлик ва аълочилар бурчаги кабиларнинг барчаси бевосита
болаларда гўзалликни тарбиялашда катта таъсир кўрсатади.
Оиладаги соғлом муҳит, оила аъзоларининг психологик жиҳатдан ўза-
ро яқинликлари, эҳтиёж, қизиқиш ва ҳаётий ёндашувиларидаги умумийлик,
бир-бирларини ҳар қандай вазиятда қўллаб-қувватлай олишлари, ота – она-
лар томонидан барча фарзандларига нисбатан қўйилаётган талаблар, уларга
кўрсатилаётган эътиборнинг бир хил бўлиши оила тарбиясида ижобий нати-
жаларга эришишнинг омиллари саналади.Оилада ташкил этиладиган эстетик
тарбия болаларда гўзалликни ҳис қилиш, ундан завқланиш, табиат гўзалли-
кларидан баҳра олиш асосида ҳис-туйғу, идрок, тасаввур ҳамда қарашлар-
ни юзага келтириш, уларни ҳаётни севишга ўргатишдек вазифаларнинг
ижобий ҳал этилишини назарда тутади. [3, 56. c].
STARS International University
301
Болалар ёшлигиданоқ сохта гўзалликлар (ярим яланғоч ёки яланғоч
бадан, меъёридан ортиқ қўлланилган пардоз, урфга кириб бораётган косме-
тик операциялар маҳсули, ўта даражадаги ялтироқ мато ёки тақинчоқлар) гў-
залликнинг тимсоли эмаслигини англаб етишлари лозим. Бола тасаввурида
ҳақиқий, табиий гўзаллик (ям-яшил табиат, нафис қор учқуни, нозик гуллар,
беғубор осмон, виқорли тоғлар, тиниқ зилол сув, тоза, мусаффао ҳаво, бепоён
далалар, қушларнинг ёқимли овози, шарқироқ сув,чучваралар ҳосил қилаёт-
ган ёмғир томчилари, камалак жилоси, шунингдек, очиқ, хушсурат,чиройли
табассум, ширали овоз, таъсирчан бадиий ва санъат асарлари, юксак маҳо-
рат билан яратилган ўйинчоқлар (боланинг асабини жунбушга келтирадиган
электрон ўйинчоқлар эмас), ярашиқли либослар ва бошқалар)нинг намоён
бўлиши учун шарт-шароит яратиб бериш мақсадга мувофиқдир.Болаларда
ҳақиқий гўзалликни ҳис этиш туйғуси табиат бағрида, музей,кўргазма, кино ва
театрларда бўлиш туфайли шаклланади. Шу боис мактабгача таълим муас-
сасалари ҳамда бошланғич синф ўқувчилари билан табиат бағрига, музей,
кўргазма, кино ва театрларга уюштириладиган экскурсия ва ташрифлар катта
тарбиявий кучга эгадир. [2, 33. c].
Болаларни оилада тўғри тарбиялашда оила хўжалигининг одилона ташкил
этилиши, болаларни оила хўжалигини юритиш ишига жалб қилиш катта
аҳамиятга эга. Болалар томонидан бажариладиган оилавий юмушлар улар-
нинг жисмоний ва ақлий камолоти даражасидан ортиқ бўлмаслиги, уларнинг
тезда толиқишлари ёки майиб бўлишларига сабаб бўлмаслиги лозим. Бола-
лар зиммасига уларнинг ёши, ривожланиш даражаси, жисмоний қуввати-
га мувофиқ юмушларнинг тақсимлаб берилиши, берилган топшириқларнинг
бажарилиши ва уларнинг сифатининг катталар томонидан назорат қилиб
турилиши, бажарилган топшириқларнинг ҳаққоний баҳосига эга бўлган ҳа-
васини оширади, унда ўз кучига бўлган ишончни юзага келтиради.
Оилада ташкил этилган меҳнат болаларни фаросатли бўлиш, ишни режали
олиб бориш, вақтдан унумли фойдаланиш, тежамкор бўлиш, шунингдек, ўз-
галар меҳнати, инсон меҳнатининг маҳсули бўлган неъматларни асраб-авай-
лашга ўргатади.Оилада, шунингдек, атроф-муҳит муҳофазаси (экологияси)
га оид тарбиявий ишлар ҳам ташкил этиладики, бу жараёнда болаларда ин-
сон-табиат-жамият тушунчалари ўртасида юзага келувчи ўзаро мувофиқлик
борасидаги ғояларнинг қарор топишига замин ҳозирлайди. Оила муҳити-
да ташкил этилаётган ҳовли саҳнини супуриб-сидириш, гулзорларни ташкил
этиш, кўчатларни ўтказиш ва уларни парвариш қилиш, маиший чиқиндиларни
бартараф этишга нисбатан эҳтиёткорона муносабатда бўлиш болаларда
табиатни асрашга нисбатан масъуллик туйғусини шакллантиради. . [4, 46. c].
Оилавий ҳаётнинг меъёрида бўлиши кўп жиҳатдан оила бюджетининг
ҳолатига ҳам боғлиқ. Шу боис оила аъзолари меҳнати эвазига яратилаёт-
ган моддий маблағларни тежаб-тергаб, улардан ўринли фойдаланиш мақсад-
га мувофиқдир. Шу боис болаларни ҳам ёшликдан пул билан муомала қилишга
ўргатиш, ўзининг шахсий ҳамда оила аъзоларининг буюмлари, шунингдек,
оила мулкига нисбатан масъулиятли ёндашишга кўниктириб бориш муҳим
аҳамиятга эгадир. Болаларга пулнинг инсон меҳнатига тўланадиган қиймат
эканлигини тушунтириб бериш, уни оиланинг энг муҳим эҳтиёжлари учун
ишлатиш лозимлигини уқтириш, улар тарбиясига ижобий таъсир кўрсат-
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
302
ган бўлар эди.Оилада ташкил этиладиган иқтисодий тарбия болаларда иқти-
содий саводхонлик ҳамда тафаккурнинг шаклланишида муҳим ўрин тутади.
Болаларда иқтисодий тафаккурни ҳосил қилишда ота-она, оиланинг катта
ёшли аъзоларининг намунаси катта тарбиявий таъсир кучига эгадир. [4,
46. c].
Хулоса қилиб айтганда , ҳар бир ота-она келажакда фарзандларини жами-
ятда комил инсон қилиб тарбиялаш, саъй-ҳаракатларининг натижасини, ор-
зу-ҳавасини кўриш истагидадир. Бас, шундай экан, мамлакатимизда оилалар
мустаҳкамлигини таъминлаш, уни моддий ва маънавий жиҳатдан қўллаб-қув-
ватлаш ҳар бир фуқаронинг бурчидир.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1.Nodirovna, Khushnazarova Mamura. “THEORETICAL AND METHODOLOGICAL
BASIS OF TRAINING OF MANAGEMENT PERSONNEL IN THE PROCESS OF HIGHER
PEDAGOGICAL EDUCATION.”
INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE &
INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429
11.04 (2022):
171-177.
2.Akbarovna, Abdullajonova Shaxnoza. “INCLUSIVE EDUCATION AND ITS
ESSENCE.” INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE & INTERDISCIPLINARY
RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429 11.01 (2022): 248-254.
3.Adxam, Z. (2021). Педагогические факторы формирования чувства Роди-
ны на основе национальных и общечеловеческих ценностей у учащихся на-
чальной школы. Среднеевропейский научный вестник, 17, 284-286. https://doi.
org/10.47494/mesb.2021.17.814
4.Najmiddinovna, Rahimova Feruza. “PEDAGOGICAL CONDITIONS OF
IMPROVEMENT OF SOCIAL PEDAGOGICAL ACTIVITY OF STUDENTS ON THE
BASIS OF MULTIMEDIA TOOLS.” INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE
& INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429 11.07
(2022): 108-112.
5.Erkinovna, Yuldasheva Malohat. “DEVELOPMENT OF THE COGNITIVE
ACTIVITY OF FUTURE TEACHERS IN INNOVATIVE EDUCATIONAL CONDITIONS
AS A SOCIAL PEDAGOGICAL NECESSITY.” INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL
SCIENCE & INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429
11.04 (2022): 196-199
6.Abduhafizovna, Melikuziyeva Mavluda, and Yigitaliev Mirzoxid. “WAYS TO
INCREASE THE LEGAL KNOWLEDGE OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS.”
Web of
Scientist: International Scientific Research Journal
3.02 (2022): 124-130.
7.Клюев, Роман Владимирович, et al. «ИССЛЕДОВАНИЕ И АНАЛИЗ ПОКАЗА-
ТЕЛЕЙ НАДЕЖНОСТИ ОТДЕЛЬНЫХ СТРУКТУРНЫХ ЭЛЕМЕНТОВ ЦИФРОВЫХ
ПОДСТАНЦИЙ.» Вести высших учебных заведений Черноземья 1 (2021): 68-79.
8.Umarova, M. H. “Ethnic Related Toponyms of The Population in Surkhandarya
Region.”
9.Nargiza, Yunusalieva. “SOCIAL AND MORAL EDUCATION OF STUDENTS
AND DEVELOPMENT OF VALUES.” Galaxy International Interdisciplinary Research
Journal 10.1 (2022): 300-305.
STARS International University
303
10.Ксамидовна, Мамаюсупова Ирода. «ОСНОВНЫЕ КРИТЕРИИ ДЛЯ РАЗ-
РАБОТКИ ПРОГРАММ ОБУЧЕНИЯ КОНФЛИКТОЛОГИИ».
МЕЖДУНАРОДНЫЙ
ЖУРНАЛ СОЦИАЛЬНЫХ НАУК И МЕЖДИСЦИПЛИНАРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ
ISSN: 2277-3630 Импакт-фактор: 7.429
11.06 (2022): 181-184.
11.Мриксаитова С., Ерматова Ш. и Ходжаева Н. «Обучение студентов твор-
ческому мышлению посредством самостоятельного обучения в высших учеб-
ных заведениях является насущной проблемой».
Евро-Азиатские конферен-
ции
. Том 3. № 1. 2021.
12.Зокиров М. А. ЎҚУВЧИЛАРДА ИЖТИМОИЙ ФАОЛЛИКНИ РИВОЖЛАНТИ-
РИШНИНГ ПЕРЦЕПТИВ АСОСЛАРИ //Science and innovation. – 2022. – Т. 1. – №.
B3. – С. 659-666.
