Doctor axborotnomasi, 2012, № 2, Samarqand
156
SOG’LOM BOLALARDA YUZIN1NG MORFOMETRIK O’LCHAMLARI VA
ULARNI OLTIN PROPORSIYA QONUNI GA MUTANOSIBLIGI
Buxoro davlat
tibbiyot instituti (rektori - prof. Axmedov R.M.)
МОРФОМЕТРИЧЕСКИЕ ПАРАМЕТРЫ ЛИЦА ЗДОРОВЫХ ДЕТЕЙ И ИХ СООТВЕТСТВИЕ ЗАКОНУ
ЗОЛОТОЙ ПРОПОРЦИИ, Ш.Ж. Тешаев, Г.С. Ядгарова. М.Б Норова, Н.К. Рузиева, Ш.Н. Якубов. Бухарский
государственный медицинский институт. Целью исследования было определение антропометрических параметров
лица у детей 7 летнего возраста и проверка соответствия принципам золотого сечения в строение их лица. Анализ
морфометрических параметров лица 7-летних здоровых детей показал, что соотношение параметров частей лица
соответствует числу Фибоначчи или параметрам золотой пропорции. Эти соотношения более достоверные у 7
летних девочек по сравнению с мальчиками. Отклонение от числа Фибоначчи (1: 1,618) составляет среди мальчиков
15,0%, среди девочек — 10%. Соотношения верхней, средней и нижних частей лица у девочек (5,5/5,5/5,6 см) более
близки к закону золотой пропорции, по сравнению с мальчиками (5,8/5,7/5,8 см).
MORPHOMETRIC PARAMETERS OF INDIVIDUALS OF HEALTHY CHILDREN AND THEIR. CONFOR-
MITY TO THE LAW GOLDEN RATIO. Sh.J. Teshayev, G. S. Yadgarova. M.B. Norova. N.K. Ruzieva. Sh.N. Yakubov.
Bukhara State Medical Institute.
The aim of the study: To determine the anthropometric parameters of the faces of children 7 years of age to check the
golden principles of flow in the structure of their faces. Analysis of the morphometric parameters of a person seven forest
healthy children showed that the relationship between the parameters of the face corresponds to the Fibonocci number or
parameters of the golden ratio. These relationships are more reliable in 7 years old girls compared to boys. Deviation from
the Fibonacci numbers is (1:1,618) boys 15,0, girls-10%. Ratio of the upper, middle and lower parts of the face in girls
(5,5/5,5/5,6sm) closer to the law of the golden ratio, compared to boys (5,8/5,7/5,8 sm).
Muammoning dolzarbligi.
inson yuz va tish
jag’
apparatining
rivojlanish
jarayonidagi
o’zgarishlar hozirga qadar dolzarb muammo bo’lib,
shu soxa anatomic tuzilishiga ta’sir qiladigan
omillarto'liq o’ rganilmagan [4,8,10].
Bolalarda yuz jag’ sistemasi skeleti holatini,
o’sishini, rivojlanishini, o’rganib chiqish bu
sohadagi yangi antropometrik tashhislash usullarini
yaratish va ulami mukammal lashtirish, qayta
tikiash, profdaktik tadbirlarning yangi prinsiplari
mohiyatini ochish, tish jag’ tizimlari anomaliyalarini
davolashda
hamda
stomatologik
kasalliklarni
davolashning nazariy va amaliy asosi hisoblanadi
Ortodontik va jarrohlik stomatologiyasida yuz
proporsiyasi nazorati muhim o’rin tutadi. Ayniqsa
ortopedik stomatologiya yo’nalishidagi mutax-
asislar yuz o’lchamlariga alohida e’tibor qaratish-
lari lozim. Yuz o’lchamlarini davolashdan oldingi,
davolash vaqtidagi va davolangandan keyin
antropometrik
tekshirishlar
yuz
strukturasini
qanchalik
o’zgarishi
mumkinligini
oldindan
aniqlashga yordam beradi.
Stomatologiyaning ortodontik davolash usuli
ko’proq yosh bolalarda qo’llaniladi. Bunda eng
asosiy vazifa har bir bolaga individual yondashuv
asosida lining yuz tuzilishi go’zalligini tiklashda
erishish hisoblanadi. Bunday davolash usullarida
yuz parametrlari hisobga olinmasa, kutilgan natijaga
erishib bo’lmaydi [5,8].
Inson tanasining mukammal proporsiyasini
aniqlash uchun bir necha turdagi standartlar mav- jud
bo’lib, ular ichida eng mukammali aynan oltin
proporsiya qonuni hisoblanadi.
Oltin proporsiya qonuni birinchi bo’lib
eramizdan avvalgi IV asrda Evklid tomonidan yozib
qoldirilgan. Bu qonunga ko’ra bir butun (AB) 2
qismga (katta AC va kichik CB) qismlarga bo’linishi
bilan tushuntiriladi. Bunda AB ning AC ga nisbati
AC ning CB qismiga nisbatiga teng bovladi. Bu
bo’linishning natijasida 1,618 ga teng bo’ladi. Bunga
Fibbonachi soni deyiladi. Shunday qilib oltin
proporsiya butin qism katta qismiga qanday
mutanosiblikda bo’lsa, katta qism kichik qismga
shunday mutanosiblikda bo’lishini anglatadi
(Шапаренко П.Ф., 1994).
Yuz shaklining oltin proporsiya qonuniyatiga
mos kelishi tashqi ko’rinishining mukamalligi,
go’zalligi va tekisligini ta’minlaydi. Har bir narsa
oltin
mutanosiblik
asosida
tuzilgan.
Bunga
chig’anoqning
tuzilishi,
o’rg’imchak
uyasi
naqshlari, gullarning tuzilishi va hatto DNK zanjirini
ham misol qilsa bo’ladi.
Inson tanasining qismlari ham oltin proporsiya
qonuniyatiga bo’ysunadi. Odam tanasi nisbatlari
Fibbonachi soniga (1:1,618) mos bo’lsa, bu
insonning tana tuzilishi mukammal hisoblanadi.
llmiy tadqiqotni olib borishdan maqsad -
7
yoshdagi bolalar misolida yuzning antropometrik
parametrlarini oltin proporsiya qonuniyatiga mos
kelish kelmasligini aniqlash.
Izlanish material! va uslublar:
Tadqiqotlar
Buxoro shaxridagi 16 maktabning 7 yoshli o’g’il va
qizlar o’rtasida olib borildi. Umumiy bolalar soni 40
nafar bo’lib, shulardan 20 nafari o’g’il va 20 nafari
qiz bolalarni tashkil qildi.
Yuznin g morfometrik parametrlarini o’lchashda
lentali metr va shtangensirkuldan foy- dalanildi (0,1
mm). O’lchashlar standart kraniometrik nuqtalar
orasida olib borildi, bular: Trichion (t.r.) - yuzning
peshona sohasi oldingi soch o’sish nuqtasi;
Subnasale (s.n.) - burun va lab oralig’idagi nuqta
(burun osti terisi nuqtasi); Gnation (g.n.) - eng pastki
nuqta bo’lib, pastki
Teshaev Sh.J.,
Yadgarova G.S.,
Norova M.B.,
Ro'zieva N.K.,
Yakubov Sh.N.
Doctor axborotnomasi, 2012, № 2, Samarqand
157
jag’ kengligi asosida o’lchanadi; Zygion (z.y.) -
yonoq ravog’I ustiga turtib chiqib turadigan nuqta;
yuqoridagi nuqtalar asosida yuzning fizionomik
balandligi (tr-gn), yuzning morfometrik balandligi
(n-gn), yonoq diametric (zy-zy), yuzning pastki (sn-
gn), o’ rta (n-sn), va yuqorigi (trn) qismlari
aniqlandi. Oltin proporsiya qonuniyatiga yuz
parametrlarining mos kelishini aniqlash uchun tr-
gn/n- gn nisbat hisoblab chiqildi (oltin proporsiyada
bu 1:1,618 nisbatda bo’lishi kerak).
Izlanish natijasi va ularning muhokamasi:
Sog’lom 7 yoshli o’g’il bolalar boshning aylanasi
o’lchami o’rtacha - 50,8±0,14 sm ni tashkil qiladi.
Boshning bo’ylama diametri o’rtacha - 15,8 ±0,12
sm ga, boshning ko’ndalang o’lchami - 11,8±0,09
sm ga va peshonanig ko’ndalang o’lchami - 11,6 ±
0,1 sm ga teng. Boshning bo’ylamasiga yoki vertical
diametric o’rtacha - 12,7 ±0,07 sm.
Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, 7 yoshli o’g’il
bolalarning yonoq diametri o’rtacha - 9,6±0,12 sm
ga, pastki jag’ diametric esa -7,4±0,12 sm ga teng.
Yetti yoshli qiz bolalarda boshning aylanma
olchami o’lchami - 50,9±0,13 sm ga teng. Boshning
bo’ylama diametric o’rtacha - 15,9±0,07 sm ga,
ko’ndalang o’lchami - 10,9±0,09 sm ga, peshonanig
ko’ndalang o’lchami - U,2±0,08 sm ga va boshning
vertical o’lchami - 12,5±0,04 sm ga tengligi
aniqlandi. Shu qizlarda yonoq diametric o’rtacha -
9,37±0,07 sm ga, va pastki jag’ diametric - 7,5±0,07
sm ga teng.
Izlanish natijalari shuni ko’rsatdiki 7 yoshli
o’g’il bolalarda yuzning fizionomik balandligi 16,2
sm dan 18,0 sm gacha o’zgarib turadi, va bu o’rtacha
- 17,4±0,13 sm ga teng. Qiz bolalarda esa bu
balandlik parametrlari 16,0 sm dan 17,4 sm gacha
o’zgarib, o’rtacha - 16,5±0,12 sm ga tengligi
aniqlandi. 7 yoshli o’g’il bolalar yuzining
morfologik balandligi 11,1 sm dan 12,3 sm gacha
bo’lib, o’rtacha - 11,6±0,21 sm gat eng bo’lsa, qiz
bolalarda 10,4 sm dan 11,6 sm gacha bo’lib, o’rtacha
- 11,0±0,20 sm ligi aniqlandi.
Yuzning yuqorigi qism balandligi 7 yoshli o’g’il
bolalarda 5,6 sm dan 6,2 sm gacha o’zgarib, o’rtacha
5,8±0,10 sm ni, shu yoshdagi qizlarda esa bu
ko’rsatkich 5,2 sm dan 5,9 sm gacha bo’lib, o’rtacha
5,5±0,13 sm tashkil etdi.
Yuzning o’rta qismi balandligi 7 yoshli
o’g’illarda 5,5 sm dan 6,2 sm gacha o’zgarib,
o’rtacha 5,7±0,14 sm ni, shu yoshdagi qizlarda esa
bu ko’rsatkich - 5,1-5,9 sm gacha, o’rtacha - 5,5±0,l
5 sm ga tengligi aniqlandi.
Yuzning pastki qism balandligi 7 yoshli o’g’il
bolalarda 5,5sm dan 6,1 sm gacha o’g’il bolalarda
o’zgarib, o’rtacha 5,8±0,12 sm ni, shu yoshdagi qiz
bolalarda esa bu ko’rsatkich 5,2 sm dan 5,9 sm
gacha, o’rtacha -5,6±0,14 sm ni tashkil etadi.
Taqqoslash natijasida o’g’il bolalar qoshning
yuqori chizig’idan iyak uchigacha bo’ Igan oraliq
(ll,6±0,21 sm), qoshning yuqorigi chizig’idan soch
boshlangan qismigacha (7,2±0,15 sm) bo’lgan
oraliqqa nisbati 1:1,61 tengligi aniqlandi.
Qiz bolalarda qoshning yuqori chizig’idan iyak
uchigacha bo’ Igan oraliq (ll,0±0,20 sm), qoshning
yuqorigi chizig’idan soch boshlangan qismigacha
(6,8±0,17 sm) bo’lgan 1:1,618 nisbatga tengligi
aniqlandi.
Sog’lom 7 yoshli o’g’il bolalarda burun indeksi
(burun
balandligini
(4,8±0,l
sm)/kengligiga
(3,0±0,lsm nisbati) =1:1,6 ga teng, shu yoshdagi qiz
bolalarda esa (4,6±0,lsm/2,8±0,lsm) =1:1,64 ga teng.
O’g’il bolalarda iyak osti nuqtasidan labning
birikkan qismigacha bo’ Igan oraliq (3,6±0,10 sm),
labning birikkan qismidan burun chegarasigacha
bo’lgan oraliq (2,2±0,10 sm) nisbati 1:1,636 ga teng.
Bu
ко’ rsatkich qiz bolalarda (3,65±0,10
sm/2,25±0,10 sm)l:l,62 nisbatda bo’ladi.
Morfometrik
parametrlar
tahlili
shuni
ko’rsatdiki, 7 yoshli sog’lom bolalarning yuz
qismlari parametrlari Fibbonachi soniga yoki oltin
proporsiya parametrlariga yaqin. Parametrlarning
ko’pchiligi qiz bolalarda o’g’il bolalarga nisbatan
oltin proporsiya qonuniyatiga ko’proq yaqinligi
mflum bo’ldi. Fibbonachi sonidan chetga chiqishlar
o’g’il bolalar orasida 15,0% ni, qiz bolalar orasida
esa 10% ni tashkil qiladi.
Xulosa qilib aytganda, yuzning yuqori, o’rta va
pastki qismlari balandligining o’zaro nisbati qiz
bolalarda (5,5/5,5/5,6 sm) o’ g’ il bolalarga
qaraganda (5,8/5,7/5,8 sm) ko’proq proporsionalligi
va Fibbonachi soniga yoki oltin proporsiya
qonuniyatiga ko’proq mosligi ularning yuz
parametrlari mutanosibligidan darak beradi.
Adabiyotlar
1. Алимходжасв Ф.Х., Бахадиров Ф.Н., Шевердин В.А. и др. Антропометрические исследования физического развития детей дошкольного и школьного
возраста г. Ташкента// Морфология. - СПБ, 2002. - Том № 121, № 2-3. - С. 10. 2. Байбеков С.Е. Морфометрическая характеристика мозгового черепа в
раннем детстве //Морфология. - 2008. - Том 133, №2. - С. 15. 3. Байдик О.Д. Возрастная изменчивость мозгового отдела головы у европеоидов Алтая
//Морфология. - СПБ, 2006. - Т.129, №4. - С. 16. 4. Жвавый Н.Ф., Койносов П.Г., Орлов С.А. Медицинская антропология наука о человеке // Морфология.
- СПБ, 2008.-Том 133, № 3.- С.42-43. 5. Малышева А.И., Шкулев В.В. Современный школьник как объект физиологии развития. Антропометрия //Новые
исследования - альманах. Маз ер, международ, науч, конферен. «Физиология развития человека» - Москва, 2004. - С. 259-260. 6. Мирбабаева С.А.,
Жеенбаев Ж.Ж. Особенности роста размеров головы у детей 7-12 лет в условиях низкогорья //Новые исследования - альманах. Матер, международ, науч,
конферен. «Физиология развития человека» - Москва, 2004. - С. 272. 7. Николенко В.Н., Лукина Г.А. Изменчивость морфометрических характеристик
нижней челюсти с формой костного неба //Астраханский медицинский журнал. - 2007.-Том 2, № 2. - С. 130-131. 8. Павлов А.В. Возрастные особенности
формы головы по длинно-широтному указателю у мужчин и женщин // Морфологические ведомости,- Москва-Берлин, 2006,- № 1-2, приложение № 1 .-
£.230-231. 9. Тешаев Ш.Ж., Рузиева Н. К. Соглом ва перебрал фала- жи билан касалланган болаларда кўл-овкларнинг антропометрик кўрсатгичлари. //
Узбекистан тиббиёт журнали. 2011 №1. С.- 9-11. 10. Шапоренко П.Ф., Шипицына А.В., Ермольева В.А. Особенности морфологических стандартов
головы у новорожденных, юношей и девушек 17-21 года //Морфология. - 2004. - Том 126, № 4. - С. 139. 11. Dubner Н., Keller W. "New Fibonacci and Lucas
primes," Math. Comp., 68:225 (2003) 417—427, SI-SI 2. MR 99 c.