Повышение экономической эффективности развития инфраструктуры железнодорожного транспорта

ВАК
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
CC BY f
189-194
46
18
Поделиться
Рахимов, Х. (2020). Повышение экономической эффективности развития инфраструктуры железнодорожного транспорта. Экономика И Образование, 1(1), 189–194. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/economy_education/article/view/4266
Хасан Рахимов, Ташкентский государственный экономический университет

базовый докторант

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В данной статье рассматривается кластерная модель развития железнодорожного транспорта, анализируется транзитный потенциал страны, существующие проблемы в железнодорожной системе, а также оценивается экономическая эффективность использования кластерной модели транспортного и экспедиторского обслуживания.

Похожие статьи


background image

Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 1

189

3. Ахмедлов Р.М. и др. Инновационные педтехногии в обучении специалистов дорожной отрасли //

Материалы республиканской научно-практической конференции. –Наманган, 2018. – С. 253-255.

4. Прикладной проект на тему “Формирование электронной информационной базы технико-

эксплуатационного состояния автомобильных дорог и искусственных сооружений в геоинформационной системе, и
создание компьютерной программы мониторинга оптимизации материально-технических, трудовых, финансовых

ресурсов унитарных предриятий, занимающихся содержанием, ремонтом и реконструкцией автомобильных дорог”,
представленный в Министерство инновационного развития Республики Узбекистан для формирования базы тем
научных исследований на 2019-2021 годы. Автор проекта академик Р.М.Ахмедов. 2019 год.

5.

Подготовка конкурентоспособных специалистов – дорожников на основе интеграции высшего

образовательного учреждения и производства. Автор проекта к.э.н., доц. Р.М.Ахмедов. 2018 год.

ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТ ИНФРАТУЗИЛМАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ

ИҚТИСОДИЙ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ

Рахимов Хасан Шукуржонович –

ТДИУ, таянч докторант

Аннотация:

Мазкур мақолада темир йўл транспорт фаолиятини ривожлантиришнинг кластер модели

таклиф этилган, мамлакат транзит салоҳияти ўрганилган, темир йўл тизимида мавжуд муаммолар, транспорт-
экспедиторлик хизмат кўрсатиш кластер моделидан фойдаланишнинг иқтисодий самарадорлиги баҳоланган.

Калит сўзлар:

транспорт хизмати, кластер модел, темир йўл транспорти, транспорт-экспедиторлик

хизмати, транзит ташувлар, иқтисодий самарадорлик, замонавий ёндашувлар.


Аннотация:

В данной статье рассматривается кластерная модель развития железнодорожного

транспорта, анализируется транзитный потенциал страны, существующие проблемы в железнодорожной
системе, а также оценивается экономическая эффективность использования кластерной модели транспортного и
экспедиторского обслуживания.

Ключевые слова:

услуга транспорта, кластерная модель, железнодорожный транспорт, транспортно-

экспедиторские услуги, транзитные перевозки, экономическая эффективность, современные подходы.


Annotation:

This article discusses the cluster model for the development of rail transport, analyzes the country's transit

potential, existing problems in the railway system, and evaluates the economic efficiency of using the cluster model of transport

and forwarding services.

Key words:

transport service, cluster model, railway transport, freight forwarding services, transit traffic, economic

efficiency, modern approaches.

Кириш.

Жаҳон иқтисодиётининг асо-

сий тармоқларидан бири транспорт тизими

ҳисобланади. Мазкур соҳани такомиллашти-
риш мамлакат иқтисодиётини самарали ри-

вожлантиришда муҳим йўналишлардан бў-
либ келмоқда. Жаҳон банки гуруҳи маълу-

мотларига кўра, жаҳон транспорт хизматла-
рининг ЯИМ таркибидаги миқдори 4,2 трлн.

АҚШ доллари (6,8%) ҳажмида баҳоланиб,
йилига 110 млрд. тонна юк ва 1 трлн. дан

ортиқ йўловчилар ташилган, транспорт

инфратузилмасида банд бўлган ходимлар
сони 100 млн. кишини ташкил этади[1].

Юкларни етказиб бериш жараёнларини таш-
кил этишда транспорт-экспедиторлик хиз-

матларидан

фойдаланиш транспорт сарф-

харажатларини тахминан 25-30 фоизга ка-

майтирилишига эришиш имконини беради.

Ўзбекистонда транспорт тизимини ри-

вожлантиришга доимо устувор йўналиш си-
фатида қараб келинган. Хусусан, Ўзбекистон

Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев
фармони билан тасдиқланган 2017-2021 йил-

ларда Ўзбекистон Республикасини ривожлан-
тиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича

Ҳаракатлар стратегиясида ҳам мамлакат
транспорт тармоғини ривожлантириш бў-

йича муҳим вазифалар белгилаб берилган.
Демак, мамлакат иқтисодиётининг ривожла-

нишида транспорт тизими асосий “локо-
мотив” вазифани бажариб беради.

Бугунги интеграция ҳамкорлик жадал-

лашаётган бир даврда мамлакат транспорт

тармоқларининг бир-бирига боғлиқлик дара-

жасини аниқлаш, мамлакат транспорт тизи-
ми фаолиятини такомиллаштириш жараён-

ларидаги мавжуд муаммоларни аниқлаш ва
бугунги кунда мазкур муаммоларни барта-

раф этиш юзасидан илмий асосланган так-
лифлар ишлаб чиқиш илмий доиралар олди-

да турган илмий муаммолардан ҳисобланади.

Мавзуга оид адабиётлар таҳлили.

Мамлакат транспорт тизимини бошқаришни
такомиллаштириш, унинг ўзига хос хусуси-

ятлари ва иқтисодиётнинг бошқа тармоқла-
рига таъсирини ўрганган бир қатор олимлар-

ТРАНСПОРТ ВА ЛОГИСТИКА


background image

Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 1

190

нинг транспорт тизимининг иқтисодий сама-

радорлигини ошириш бўйича турли хил

фикрларни билдирганлар.

А.Н. Резернинг фикрича, иқтисодий тар-

кибий шароитда мамлакат транспорт тизи-
мини бошқариш моделлари ва муаммолари

ўрганилади. Мамлакат транспорт турлари-
нинг ишлаб чиқариш соҳасига ўзаро таъсир

даражалари, транспорт фаолиятини ривож-
лантириш ва муқобил транспорт коридор-

ларда ташишни ташкил этиш тамойиллари
тўлиқ таҳлил қилинади. [2].

А.Л. Носов, бугунги кунда халқаро

интеграциялашган транспорт тизимлари-

нинг ташкил этилиши ва мақбул фаолият
юритиши муаммолари тадқиқ этилади. Хал-

қаро қатновларда аралаш ташқи савдо та-
шувларини ташкил этишни такомиллашти-

риш йўналишларини кўрсатган ҳолда аралаш
юк ташувларини ривожлантириш истиқбол-

ларини алоҳида таъкидлайди[3].

А.А. Зохидов ўз ишида Марказий Осиё

транспорт тизимини самарали бошқариш
механизмини такомиллаштириш масалалари

ўрганилган. Транспорт тармоғидаги муаммо-
ларнинг таъсир даражасини аниқлашга мўл-

жалланган, мамлакат транспорт коридорла-

ри имкониятини, транзит салоҳияти ҳамда
мамлакат транспорт тизими салоҳиятига

баҳо берувчи индикаторлар ишлаб чиқилган
ҳамда уларнинг меъёрий ва чегаравий қий-

матлари асосланган[4].

Юқоридаги фикрларни инобатга олган

ҳолда, темир йўл транспорт фаолиятини ри-
вожлантириш, транспорт турлари ўртасида

кучайиб бораётган рақобатни ҳисобга олиб
темир йўл транспортининг имкониятлари ва

камчиликларини аниқлаш ҳамда тизимни
ривожлантириш жараёнидаги иқтисодий

муаммоларни аниқлаш, шу билан бирга тар-
моқни ривожлантиришнинг ижобий ва сал-

бий омилларини баҳолаш орқали темир йўл
транспорт фаолиятининг иқтисодий самара-

дорлигини ошириш мумкин.

Тадқиқот методологияси.

Мамлакати-

мизда темир йўл транспорт тизимини иқти-
содий самарадорлигини ошириш, ушбу жара-

ёндаги муаммоларни ҳал этиш мақсадида
ривожланган мамлакатлар транспортининг

асосий кўрсаткичлари, темир йўл транспорт
тизимини ривожлантиришнинг кластер мо-

дели такомиллаштирилди, қиёслаш, синтез

таҳлили орқали улар фаолиятини ривожлан-
тириш йўналишлари келтирилди.

Таҳлил ва натижалар.

Мамлакатлар-

аро транспорт алоқаларида ўзаро бир-бири-

ни боғловчи транспорт коридорларининг
мавжудлиги муҳим омил ҳисобланса, алоқа-

ларнинг ривожи эса транзит ва халқаро
ташувларни амалга оширишнинг самарали

механизмини йўлга қўйилганлиги билан боғ-
лиқ. Лекин бугунги кунда мазкур муносабат-

ларни тартибга солиш юзасидан халқаро
амалиётда ҳамда илмий доираларда турлича

талқинларнинг мавжудлиги уларни энг авва-
ло тўғри интерпретация қилиш ҳамда тегиш-

ли илмий хулосалар чиқариш лозимлигини
белгилайди.

Маълумки, транспорт тизими деганда –

транспорт инфраструктураси, транспорт

корхоналари ҳамда транспорт воситалари ва
бошқарув мажмуи тушунилади. Транспорт

тизимининг муҳим элементи сифатида
транспорт коридори қайд этилади ва мазкур

тушунча талқинида ҳам турлича ёндашувлар
мавжуд. “Транспорт коридори” тушунчасига

нисбатан назариётчи ва амалиётчилар томо-
нидан турлича таърифлар берилган бўлиб,

бунда улар функционал мезонларга асосла-
надилар[5].

Мамлакат транспорт коридорларининг

самарадорлигини баҳолаш махсус мезонлар
тизими асосида амалга оширилиши лозим.

Бугунги кунда шартли равишда транспорт
коридорларини баҳолаш қуйидаги кўрсат-

кичлар орқали амалга оширилади[6]:

коридорларнинг юк ўтказиш қоби-

лияти

(аниқ коридор мисолида);

халқаро аҳамиятдаги автомобиль

йўлларининг сифат даражаси (1-тоифали
йўллар улуши);

халқаро аҳамиятдаги темир йўллар-

нинг электрлаштирилганлик даражаси;

темир йўл рельсларининг эскирган-

лик даражаси;

савдо муносабатларидан келиб чи-

қиб коридорга бўлган эхтиёж;

халқаро транспорт тизими билан

боғланганлик даражаси;

транспорт коридорларининг зич-

лиги;

коридорнинг муқобил йўлларга нис-

батан рақобатбардошлиги – тежамкорлиги;

коридорнинг рентабеллиги;

муқобил вариантларнинг мавжуд-

лиги[7].

Мамлакат транспорт салоҳиятига баҳо

беришда яна бир муҳим элементлардан бири
транзит салоҳияти ва мамлакат логистика

ТРАНСПОРТ ВА ЛОГИСТИКА


background image

Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 1

191

тизими салоҳияти ҳисобланади. Логистика

самарадорлик индекси натижаларини таҳлил

этсак, энг юқори улуш кузатув ва рақобат
ҳамда ўз вақтида етказиб бериш кўрсат-

кичлари нисбатан юқори. Аммо ривожланган
давлатларнинг логистика самарадорлик кўр-

саткичлари билан таққослаганда сезиларли

даражада паст. Мамлакат ҳудуди орқали

ўтувчи темир йўл ва автомобиль транспорти
томонидан ташилган транзит юклар ҳаж-

мида охирги саккиз йилда ижобий тенденция
кузатилмаган (1-расм).

1-расм. Республика ҳудуди орқали темир йўл транспортида ўтган транзит

юклар ҳажми (минг тонна)

Манба:

“Ўзбекистон темир йўллари” АЖ маълумотлари.

2012 йилда темир йўл транспорти

томонидан 11377 млн.тонна юк ташилган,

2017 йилда эса, 7107.8 млн.тонна юк ўтказиб
берилган. Мамлакат транспорт турлари ўрта-

сидаги ички рақобат таҳлил қилинса, 2012
йилда темир йўл транспортида 61.5 млн.

тонна юк етказиб берилган, 2017 йилда ушбу
кўрсаткич 68.1 млн.тоннага етган. Ички та-

шув ҳажмининг асосий қисми сўнги етти йил-
да автомобиль транспорти томонидан амалга

оширилган, транзит ташув ҳажмининг асо-
сий қисми темир йўл транспорти орқали

етказиб берилган. Шуни алоҳида таъкидлаш

лозимки, транспорт тармоғидаги мавжуд
муаммолар мамлакат иқтисодиётини ривож-

ланишига бевосита салбий таъсир кўрсатади.

Юқоридаги таҳлилларга асосланиб,

мазкур кўрсаткичларнинг ижобий ҳолатда
эмаслигини қуйидагилар асосида изоҳлаши-

миз мумкин:

ягона ахборот тизими йўлга қўйил-

маганлиги;

транспорт коридоридаги логистик

хизмат кўрсатиш етарлича ташкил этилма-
гангили;

транспорт ҳаражатлари юқорилиги;

айрим давлатлар товарлари учун

таъриф ставкаларининг юқорилиги;

транспорт турлари ўртасида самара-

ли ҳамкорликни йўлга қўйувчи ташкилий ме-

ханизмининг сустлиги каби омиллар таъсир
кўрсатмоқда.

Юқорида келтирилган муаммоларни

бартараф этиш юзасидан транспорт тармоғи-

да самарали хизмат кўрсатишнинг кластер
модели таклиф этилди, транспорт хизмат

кўрсатиш кластер моделини қўллашдан оли-
надиган иқтисодий самара тизимлаштири-

либ схема асосида 2-расмда кўрсатилган.

Инновациялар - даромад ва рақобат-

бардошликни оширишга хизмат қилади;
Интеграциялаш - снергетик самарани ошира-

ди ва хатарларни минималлаштиришни таъ-

минлайди; Ахборот - кластер аъзоларини му-
вофиқлаштириш ва ўзаро ҳамкорлик фао-

лияти даражасини оширади; Манфаат – клас-
тер таълим аъзолари манфаатдорлигини

оширади; Ташаббус - бизнеснинг қўшимча
имкониятларидан фойдаланишни таъмин-

лайди.

Транспорт-экспедиторлик хизмат кўр-

сатиш кластер моделидан фойдаланиш нати-
жасида сезиларли даражада самара олиш ку-

тилади:

синергия ва инновацион фаолиятни

ривожлантириш асосида транспорт-экспе-
диторлик компаниялар даромадларининг

ошиши;

ТРАНСПОРТ ВА ЛОГИСТИКА


background image

Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 1

192

























2-расм. “Ўзбекистон темир йўллари” АЖ транспорт-экспедиторлик хизмат кўрсатиш

кластер моделини қўллашдан олинадиган самарадорлик схемаси.

Манба:

Муаллиф ишланмаси.

КЛАСТЕР МОДЕЛЛАРНИНГ БАЗАВИЙ ШАКЛЛАНИШ ШАРТЛАРИ ВА САМАРАЛИ ФАОЛИЯТИ

САМАРАНИНГ АСОСИЙ ТАРКИБИЙ ҚИСМЛАРИ

Транспорт компания –

аъзолари инновацияни

жорий этиш орқали

синергия самараси ва

малака ошириш ҳисобидан

фойда ва даромадларининг

ошиши

Юк юборувчилар ва юкни

қабул қилувчиларни

ташишнинг барча занжири

бўйлаб хизмат

кўрсатишнинг транспорт-

лоигистика сифатини

ошириш

Темир йўл ва автомобил

транспорти ташкилотлари

билан биргаликда

мультимодал ва

интермодаль ташиш ҳажми

ва сифатини ошириш

Маҳсулотларни қайта

ишлаш ва экпорт ҳисоби-

дан валюта тушимини

ошириш асосида фойдани

максималлаштириш ва

ЯИМнинг ўсиши

таъминлаш

транспорт хизмат сифатини ошириш ва мижозларга тақдим этилаётган хизматлар

сонини кўпайтириш, хизмат кўрсатилаётган транспорт хизмат бозори сегменти

ҳажмини ошириш;

ташиш таннарҳини минималлаштириш ва етказиб беришни жадаллаштириш,

ташиш ва юкларни қайта ишлаш ҳажмларини ошириш, ТК аъзолари ва ҳамкор-
ларининг фойда ва даромадларини ошириш;

терминал, омборхона ва бошқа логистик инфраструктура ривожи учун янги

инвестицион лойиҳалар асосида эришилган имкониятлардан фойдаланиб, даромад-
ни ошириш.

буюртмани аниқ кўрсатилган муддатга тайёрлаб бериш, истеъмолчилар буюрт-

маларининг барча параметрлари бўйича тўлиқ қаноатлантириш ва вазифаларни
аниқ бажариш;

умумий ва тезкор транспорт харажатларни, транспортировка ва буюртмани

бажариш вақтини қисқартириш;

ахборот ва коммуникацион ишончлилик, аниқлик ва интизом.

импорт қилинувчи озиқ-овқат ва тез бузулувчи маҳсулолтларни етказиб бериш

ҳажмини ошириш ва таннарҳини тушириш.

транспортнинг барча турлари ва етказиб бериш занжирининг бошқа аъзолари

фаолиятини ТК таркибида 3PL провайдерни ташкил этиш ва ягона ахборот-

бошқарув тизимини жорий қилиш асосида мувофиқлаштириш ва ҳамкорлигини
таъминлаш;

транспорт турлари ва етказиб бериш занжирининг бошқа аъзолари ўртасидаги

муносабатлари асосида мультимодал ва интермодаль ташишнинг ягона тўғридан
тўғри технологиясини ишлаб чиқиш ва жорий этиш;

транспорт

воситаларини

текшириш

муддатларининг

жадаллашуви,

контейнерларни сақлаш муддатларининг камайиши, интермодаль юк ташиш
ҳажмининг ошиши, транспорт хизматлари экспортининг ошиши, минтақа транспорт
тизимида мамлакатнинг транзит имкониятларидан самарали фойдаланиш.

ташиш ва юкларни қайта ишлаш жараёнларини оптималлаштириш асосида юк

айланмасининг ўсиши, етказиб бериш ва терминалларни диспетчерлик орқали

тартибга солиш, вагонларша ортиш меъёрларининг ошиб кетиши.

омборхона ва терминалларда юкларни ташиш ва қайта ишлашдаги янги

технологияларга ТҚни жорий этиш асосида рангли ва қора металл, ёғоч, нефт,
минерал ўғитлар айланиши ва экпорт ҳажмининг ўсиши.

АХБОРОТ

– кластер аъзолари ва ҳамкорлари

фаолиятини мувофиқлаштириш ва ўзаро

ҳамкор-лигини таъминловчи ягона ахборот

баъзасини шакллантириш

МАНФААТ

– кластер аъзолари маълумотини

вазифалараро ва ташкилий ишлар бўйича

мувофиқлаштириш асосида иқтисодий

манфаатларни келишиб олиш

ИНТЕГРАЦИЯ

– кластер аъзоларининг

рақобатбардошлигини ошириш,

хатарларни минималлаштириш ва

синергетик самара олишни таъминлаш

ИННОВАЦИЯ

– янги технологияларни жорий

этиш, харажатларни камайтириш, маҳсулот

ва хизматлар бозорини кенгайтириш, фойда

ва даромадни оширишни таъминлаш

ТАШАББУС

– кичик ва ўрта бизнес корхоналарининг илғор

йирик компаниялар билан шартномавий, контракт ва суб-

контракт асосидаги ихтиёрий бирлашмалари

ТРАНСПОРТ ВА ЛОГИСТИКА


background image

Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 1

193

юк юборувчи ва юк қабул қилувчи-

нинг етказиб бериш умумий занжири бўйича
транспорт-экспедиторлик хизмат кўрсатиш

сифатини ошириш;

юкларни ташиш ишларини бажариш

билан биргаликда мультимодал ва интермо-

дал ташиш ҳажмини ва сифатини яхшилаш,
транспорт хизматлари экспортининг орти-

ши, минтақа транспорт тизимига кирувчи
мамлакат транзит ҳажмини ошириш.

Темир йўл тармоғида истъмолчиларга

хизмат кўрсатувчи транспорт-экспедиторлик

кластер бўйича транспорт-экспедиторлик
хизмати фаолиятидан олинган самарадор-

ликнинг асосий таркибий қисмлари қуйида-
гилардан иборат:

транспорт-экспедиторлик хизматлар

сифатини яхшилаш ва мижоз-корхоналарига

кўрсатиладиган хизмат турларини кенгайти-
риш, хизмат кўрсатилаётган транспорт-экс-

педиторлик хизмат бозори сегменти ҳажми-
ни ошириш;

ташиш таннарҳини камайтириш ва

етказиб беришни жадаллаштириш, ташиш ва

юкларни қайта ишлаш ҳажмини ошириш,
транспорт-экспедиторлик кластер аъзолари

ва ҳамкорларининг фойда ҳамда даромад-
ларини максималлаштириш;

терминал, омборхона ва бошқа ло-

гистика инфраструктураларини ривожланти-

риш учун янги инвестицион лойиҳалар асо-
сида эришилган имкониятлардан фойдала-

ниб, даромадни ошириш;

бажариладиган

буюртмаларнинг

вақт ва сифат кўрсаткичлари бўйича аниқли-
лигини ошириш;

транспортировка қилиш харажатла-

рини минималлаштириш билан биргаликда,

барча турдаги логистик харажатларни ка-
майтириш;

етказиб беришнинг ахборот ва ком-

муникацион ишончлилиги, аниқлилиги ва ўз
вақтида амалга оширилишини таъминлаш;

транспорт турлари ва етказиб бериш

занжирининг бошқа аъзолари ўртасидаги

муносабатлар асосида мультимодал ва ин-
термодал ташишнинг ягона тўғридан тўғри

технологиясини ишлаб чиқиш ва жорий
этиш;

транспорт воситаларини текшириш

вақтининг жадаллашуви, контейнерларни
сақлаш вақтини қисқартириш, интермодал

юк ташиш ҳажмининг ошиши, транспорт

хизматлари экспортининг ошиши, минтақа
транспорт тизимида мамлакатнинг транзит

имкониятларидан самарали фойдаланиш;

ташиш ва юкларни қайта ишлаш жа-

раёнларини оптималлаштириш асосида юк
айланмасининг ўсиши, етказиб бериш ва тер-

миналларни диспетчерлик орқали тартибга
солиш, вагонларга ортиш меъёрларининг

ошиб кетиши;

омборхона ва терминалларида юк-

ларни ташиш ва қайта ишлашдаги янги
технологияларга транспорт-экспедиторлик

кластер моделини жорий этиш асосида юк
айланиши ва экпорт ҳажмининг ўсиши.

Демак, “Ўзбекистон темир йўллари”

АЖда транспорт-экспедиторлик хизмат кўр-

сатиш кластер моделини татбиқ этишдан
олинадиган иқтисодий самарадорлигини

баҳолашда ҳисоб-китоб базаси сифатида
“Ўзбекистон темир йўллари” АЖнинг Логис-

тика, юк ва тижорат ишлари бошқармаси-
нинг ҳисобот натижаларидан фойдаланилди.

Бевосита моддий харажатлар бу эксплуата-
цияга кетадиган харажатлар бўлиб, унинг

қиймати 695,5 млн.сўмни ташкил этади. Бир
йиллик фойдаланиладиган электр энергия-

нинг қиймати 241,0 сўм бўлганида, ягона
транспорт-экспедиторлик тизимга кетадиган

моддий харажатлар

Х

м

=

40543350,0 сўм.

га

тенг бўлади.

Меҳнатга ҳақ тўлашга кетадиган хара-

жатлар ҳисоб-китобини қуйидагича амалга
ошириш лозим: омборчининг ўртача ойлик

маоши –870,0 минг сўм, бўлим бошлиғиники
– 1650,0 минг сўм, бошқарма бошлиғи ойлик

маошини 2500,0 минг сўм деб оламиз, у
бошқармадаги шунга ўхшаш лавозимлардаги

маош кўрсаткичларига мос келади, ишчи-
нинг ўртача ойлиги 950,0 минг

сўм

, хизмат-

чиники 1200,0 минг

сўм

.га тенг. Демак, жами

ойлик иш ҳақлари Х

ойлхар

=

(1 *2500 +3 *1650 +

10*870+25*950+10*1200) *12 = 622800 минг
сўм.

га тенг бўлади. Транспорт-экспедиторлик

клатер моделини тадбиқ қилгунча моддий-
техник таъминот соҳасидаги ташиш билан

боғлиқ бўлган иш ҳақига кетадиган харажат-
лари қуйидагича ҳисобланади.

Х

ойлхар

=

(2500+3*1650+40*950+20*870+20*1200)*12=868500минг сўм

.

Бошқарувчанлик меҳнатининг иқтисо-

дий самарадорлиги коэффициенти (бир йил-

га мўлжалланганда) қуйидаги формула билан
топилади:

ТРАНСПОРТ ВА ЛОГИСТИКА


background image

Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 1

194

(1)

бунда

бошқариш самарадорлиги коэф-

фициенти. Агар

> 1 бўлса, у ҳолда транс-

порт тизими бошқарув фаолиятини умуман

олганда самарали деб баҳолаш мумкин;

Бошқарувдаги тежамкорликни қуйида-

ги кўринишда ифода этиш мумкин:


Бу ерда,

С

м

–моддий ҳаражатларни камайтириш

туфайли олинган тежамкорлик;

С

т

–технологик мақсадларга мўлжал-

ланган ёқилғи ва энергиянинг тежамкор-

лиги;

С

иштх

–ишлаб чиқаришни тайёрлаш ва

ўзлаштиришга кетадиган ҳаражатлар бўйича

тежамкорлик;

С

ихт

–иш ҳақи бўйича тежамкорлик;

С

эх

–эксплуатация қилишга кетадиган

ҳаражатлар бўйича тежамкорлик;

С

ўзх

–ўзгармас ҳаражатларни камайти-

риш орқали эришилган тежамкорлик.

Демак, компания транспорт-экспеди-

торлик кластер моделини қўллашдан эриша-
диган тежами 346 млн. сўмни ташкил этади.

Транспорт-экспедиторлик кластер мо-

делини жорий этиш ҳисобига юкларни ет-
казиб беришнинг моддий харажатлари, тех-

ник воситаларга кетадиган моддий харажат-
лар ҳамда иш ҳақига сарфланадиган турли

харажатларни камайтириш натижасида бош-
қарув самарадорлик коэффициенти уч мар-

тага ошди. Шунингдек, маҳсулотларни етка-

зиш бўйича операцияларни бажариш тезкор-
лигини ошириш ҳамда маблағ ва вақтнинг

сезиларли даражада камайтириш имконини
берди.

Хулоса ва таклифлар.

Мухтасар қилиб

айтганда, “Ўзбекистон темир йўллари”

АЖнинг истиқболда рентабеллик 22,8 фоиз
бўлганида “Ўзбекистон темир йўллари”

АЖнинг Логистика, юк ва тижорат ишлари

бошқармасида

транспорт-экспедиторлик

кластер моделини қўллаганда “Ўзбекистон

темир йўллари” АЖ муайян захира ва транс-
порт харажатларни 2-3 фоизга камайтириш-

нинг қўшимча имкониятлари пайдо бўлади.
Хизмат кўрсатиш харажатларини бир фоизга

камайиши 19.9 млн. сўм иқтисодий самара

беради ва бундай натижага ташиш таннар-
хининг 29,5 фоизга камайиши орқали қўлга

киритилади. Шу билан биргаликда транспорт
харажатларини камайиши, мижозларга кўр-

сатиладиган хизмат сифатларини яхшила-
ниши ва темир йўл транспорт фаолиятининг

иқтисодий самарадорлигини ошириш имко-
ниятини беради.

Манба ва адабиётлар рўйхати:

1.

The World Bank: World Development Indicators. http: //data.worldbank.org/indicator

2.

Резер А.Н. Анализ и оценки эффективности управления в организации / И.В. Коврижных. – Барнул: АФ СибАГС, 2016.

– 86с.

3.

Носов А.Л. Управление и эффективность.-М.: “Экономика”, 1981.-71 с.

4.

Зоҳидов А.А. Марказий осиё транспорт тизимини самарали бошқариш механизмини таккомиллаштириш. Иқт.

фан. док. дис. Автореф., Тошкент 2018.

5.

Зоҳидов А.А. Марказий осиё транспорт тизимини самарали бошқариш механизмини таккомиллаштириш. Иқт.

фан. док. .дис. Автореф., Тошкент 2018.

6.

Кўчаров Ч.Ш. Марказий Осиёнинг минтақавий интеграцион жараёни муаммолари. – Т.: Фан, 2008. -320 б.

7.

Равшанов М.А. Йўл-транспорт мажмуаси иқтисодий салоҳияти. Муаммо ва ечимлар. – Т.: Ўзбекистон миллий

энциклопедияси, 2012. – 196 б.

8.

Икрамов М.А., Зохидов А.А., Топалиди В.А. Автомобильно-дорожный сектор государств Центральной Азии:

проблемы и перспективы развития. – Ташкент: Изд-во Нац. библиотеки Узбекистана им. Алишера Навои, 2011. – 200 с.

9.

Wells S.S., Hutchinson B.G. (1996) Impact of commuter-rail services in Toronto region. Journal of transportation engineering.

10. Зиядуллаев К.Ш. Интеграция транспортных коммуникаций Республики Узбекистан в международную

транспортно-коммуникационную систему // Современные методы организации бизнеса и маркетинга: Межвузовский

сборник. –СПб.: СЗТУ, 2005. –С. 101-106.

ТРАНСПОРТ ВА ЛОГИСТИКА

Библиографические ссылки

The World Bank: World Development Indicators, http: //data.worldbankorg/indicator

Резер A.H. Анализ и оценки эффективности управления в организации / И.В. Коврижных. - Барнул: АФ СибАГС, 2016. -86с.

Носов А.Л. Управление и эффективность.-М.: ‘'Экономика", 1981.-71 с.

Зооидов АЛ Марказий осиё транспорт тизимини самарали бош^ариш механизмини таккомиллаштириш. Ицт. фан. док дис. Автореф., Ташкент 2018.

Зооидов АЛ Марказий осиё транспорт тизимини самарали бошцариш механизмини таккомиллаштириш. Игуп. фан. док .дис. Автореф., Ташкент 2018.

Кучаров Ч.Ш. Марказий Осиёнингминтацавий интеграцион жараёни муаммолари. - Т.: Фан, 2008. -320 б.

Равшанов МЛ Йул-транспорт мажмуаси ицтисодий салоцияти. Муаммо ва ечимлар. - Т: Узбекистан миллий энциклопедияси, 2012. -196 6.

Икрамов МЛ, Зохидов АЛ, Топалиди ВЛ. Автомобильно-дорожный сектор государств Центральной Азии: проблемы и перспективы развития. - Ташкент: Изд-во Нац. библиотеки Узбекистана им. Алишера Навои, 2011. - 200 с.

Wells S.S., Hutchinson B.G. (1996) Impact of commuter-rail services in Toronto region. Journal of transportation engineering.

Зиядуллаев КШ. Интеграция транспортных коммуникаций Республики Узбекистан в международную транспортно-коммуникационную систему // Современные методы организации бизнеса и маркетинга: Межвузовский сборник. -СПб.: СЗТУ, 2005. -С. 101-106.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов