Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
129
циальной литературы и материалов, органи-
зации стажировок специалистов-практиков и
научных исследователей в зарубежных стра-
нах, а также налаживания работ по сертифи-
кации практикующих бухгалтеров.
Вместе с тем, процесс широкого внед-
рения международных стандартов финансо-
вой отчетности в Республики Узбекистан бу-
дет рычагом повышения прозрачности, сопо-
ставимости финансовых показателей в меж-
дународном масштабе и переходу националь-
ной системы бухгалтерского учета и отчет-
ности на качественно новый уровень, а прин-
ятые в республике меры по либерализации и
развитию экономики, улучшению деловой
среды создадут благоприятные условия для
активного развития предпринимательской
деятельности, что обеспечит основу для
дальнейшего продвижения экономических
реформ и повышения имиджа нашей страны
на мировой арене.
Таким образом, международные стан-
дарты финансовой отчетности будут служить
инструментом составления и представления
"легальной" управленческой отчетности,
обеспечивая тем самым достоверность, не-
предвзятость и прозрачность такой отчет-
ности, что говорит о "честном" представле-
нии реального положения дел в организации
в случае использования отчетности по МСФО.
Основными причинами такой "правдивости"
являются заложенные в МСФО приоритет
экономической сущности отражаемых в
МСФО операций над их юридической формой,
концепция консерватизма, а также сегод-
няшняя "непривязанность" отчетности по
МСФО к налоговому учету.
Источник и список использованной литературы:
1. Указ Президента Республики Узбекистан Ш. Мирзиёева «О стратегии действий по дальнейшему развитию
Республики Узбекистан» от 07.02.2017 г. URL:http://lex.uz
2. Казакова Н.А. Аудит для магистров по российским и международным стандартам : учебник / под ред. проф.
–М. : ИНФРА-М, 2018. — 345 с. www.dx.doi.org/10.12737/20848.
3. Постановление Президента Республики Узбекистан «О дополнительных мерах по переходу на
международные стандарты финансовой отчетности» ПП№ 4611от 24 февраля 2020 года.
MAHALLIY BUDJETLAR DAROMAD BAZALARI BARQARORLIGINI
TA’MINLASH MASALALARI
Soatova Nodira Boboxanovna –
Toshkent moliya instituti,
“Xalqaro moliya-kredit” kafedrasi o’qituvchisi
Annotatsiya:
Maqolada mahalliy byudjetlarning daromadlarini shakllanishi va daromadlarning asosiy yo’nalishlarini
belgilash masalalari yoritilgan
Tayanch tushunchalar:
Davlat byudjeti, soliq, mahalliy byudjet, mahalliy byudjetni rejalashtirish, mahalliy soliqlar,
ijtimoiy xarajatlar
Аннотация:
В стате анализируется формирование доходов местных бюджетов, оeпределяются основные
направления доходов.
Ключевые слова:
государственный бюджет, налоги, местный бюджет, планирование местных бюджетов,
местные налоги, состояние расходи.
Abstract:
In this article it is mentioned formation of local revenues and main spheres of spending costs.
Key words:
State budjet, tax, local budjet, local budjet planning, local taxes, public costs.
Zamonaviy davlatchilikda mahalliy byudjet
daromadlar siyosatini samarali tashkil etish
hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishdagi
vazifalarni hal etishda muhim rol o’ynaydi.
Daromad siyosatini ishlab chiqishda byudjet
tizimida soliq va to’lovlarni mobilizatsiya qilish
bo’yicha hududlar imkoniyatlarini ob’ektiv baho-
lash, mahalliy byudjet daromadlarining shaklla-
nish mexanizmlariga ta’sir etuvchi omillar sama-
radorligini oshirish va yuzaga kelishi mumkin
bo’lgan salbiy ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarni ba-
holash muhim ahamiyat kasb etadi. Mahalliy
boshqaruv organlari javobgarligi va vakolatlarini
takomillashtirish hamda isloh qilish masalasi
rivojlangan, rivojlanayotgan mamlakatlarning
davlat moliyasini boshqarish amaliyotidagi dol-
zarb masalalardan hisoblanadi. Bugungi kunda
O’zbekistonda mahalliy organlar boshqaruv me-
xanizmlarini takomillashtirish jarayonlari de-
mokratik va ijtimoiy standartlar nazarda tutilgan
xolda amalga oshirilmoqda.
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
130
2017–2021 yillarda O’zbekiston Respubli-
kasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’na-
lishi bo’yicha Harakatlar strategiyasida mahalliy
byudjet daromadlari bazasini oshirish, ularning
moliyaviy mustaqilligini ta’minlash, mahalliy
byudjetlarning daromad qismini mustahkam-
lashga qaratilgan byudjetlararo munosabatlarni
takomillashtirish, hududlar, tuman hamda sha-
harlarni kompleks va mutanosib holda ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiy ettirish, investitsiya muhitini
yaxshilash orqali hududlarga xorijiy sarmoya-
larni faol jalb etish kabi ustuvor vazifalar belgi-
langan bo’lib[1], mazkur vazifalarni ta’minlashda
rivojlangan davlatlar ilg’or tajribasini o’rganish,
ularning ijobiy natijalarini respublikada qo’llash
muhim masala hisoblanadi. Jumladan, hudud-
larni barqaror rivojlantirish borasida O’zbekis-
ton Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning
mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga
mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim
ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar
Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’-
ruzasida hududlarni barqaror ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishni moliyalashtirish uchun mahalliy
byudjetlarning mablag’lari etarli emasligi ta’kid-
lab o’tilgan[2]. Yuqoridagilardan kelib chiqib,
mahalliy byudjetlar daromadini oshirish, ular-
ning barqarorligini ta’minlash chora-tadbirlarini
amalga oshirishda mahalliy byudjet daromadlar
siyosatini samarali olib borish bo’yicha ilmiy
asoslangan taklif va tavsiyalarni ishlab chiqishda
mazkur masalaga tizimli yondashish muhim o’rin
tutadi. Xususan, rivojlangan davlatlarda daro-
madlar siyosatini samarali olib borishda mahal-
liy byudjetning daromad bazasini belgilashdagi
soliq potentsiali, mahalliy byudjet daromadlar
tarkibini shakllantirish tartibi, soliqli daromad-
larning turli darajadagi byudjetlar o’rtasida taq-
simlanishi mexanizmlari kabi omillar muhim rol
o’ynaydi.
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoi-
tida mahalliy byudjet daromadlari bazalarini
takomillashtirishni ta’minlashda muammolar-
ning mavjudligi Respublika va mahalliy byudjet-
lari o’rtasidagi munosabatlarni, bog’liqlikni yana-
da takomillashtirish, shubhasiz hududlarni iqti-
sodiy rivojlantirish, ular o’rtasidagi iqtisodiy no-
mutanosiblikka mumkin qadar barxam berish-
dan iborat. Bundan tashqari, mahalliy byudjetlar-
ga tushumlarning yangi manbalarini qidirib to-
pish, soliq undirishning progressiv tizimini joriy
qilish va mavjud soliq tushumlari asosini tako-
millashtirish sohasida bir qancha ishlar amalga
oshirilgan bo’lsada bu ishlarning haqiqiy holati
hali to’liq o’rganilmagan. Shu sababli mahalliy
byudjet faoliyatini hamda mahalliy byudjetlar-
ning tartibga soluvchi daromadlari bazasini
o’rganib chiqish va tahlil qilish zarurdir. Yuqori-
dagi mazkur holatlar mahalliy byudjetlarning
tartibga soluvchi daromad bazasini mustahkam-
lashning oqilona yo’llari topishni taqoza etadi.
Mahalliy budjet daromadlari mahalliy budjetning
o’z daromadlari hamda tartibga soluvchi daro-
madlariga bo’linadi.
Mahalliy budjet daromadlarining asosiy
qismini soliqlar va yig’imlar tashkil etadi. Davlat
miqiyosida soliqlar YaIMning deyarli uchdan bir
qismini qayta taqsimlab, budjetga tushiradi va u
orqali davlatning ijtimoiy zaruriy xarajatlarini
moliyalashtirishga yo’naltiradi. Barcha darajada-
gi mahalliy budjetlarning mustaqilligidan kelib
chiqib, ularni davlat tomonidan qo’llab-quvvat-
lash, hududiy daromadlar manbalarini, mahalliy
byujetlar daromadlarini o’z daromadlari yoki
biriktirilgan soliqlar va tartibga solinuvchi so-
liqlar hisobiga shakllantiriladi[3]. Albatta, mahal-
liy iqtisodiyot qanchalik rivojlansa daromadlar
ko’payadi, mahalliy budjetning o’z daromadlari
qancha ko’paysa, uning imkoniyati shuncha bar-
qarorlashadi.
Mahalliy budjet - Davlat budjetining tegishli
viloyat, tuman, shahar pul mablag’lari jamg’ar-
masini tashkil eguvchi bir qismi bo’lib, unda da-
romadlar manbalari va ulardan tushumlar miq-
dori, shuningdek, moliya yili mobaynida aniq
maqsadlar uchun ajratiladigan mablag’lar sarfi
yo’nalishlari va miqdori nazarda tutiladi.
Mahalliy budjetlar daromad bazalari bar-
qarorligini ta’minlash va uni mustahkamlashning
asosiy yo’nalishi sifatida biriktirilgan va tartibga
soluvchi daromadlar o’rtasidagi nisbatni opti-
mallashtirish, ushbu nisbatni ifodalashda birikti-
rilgan daromadlarning salmog’ini amaldagi dara-
jaga nisbatan birmuncha oshirish uchun bajari-
lishi lozim bo’lgan chora-tadbirlar qatoriga quyi-
dagilarni kiritish, bizningcha, maqsadga muvofiq
hisoblanadi.
Budjet daromadlarining asosiy qismini
soliqlar tashkil qilishi budjetning iqtisodiyotni
tartibga soluvchilik vazifasini kuchaytiradi.
Soliqlarning budjet daromadlarining man-
bai sifatidagi mohiyatini ochib berishga bag’ish-
langan nazariy qarashlarni tahlil qilish shuni
ko’rsatadiki:
birinchidan, soliqlar davlatning funktsi-
yalarini bajarishning asosiy va birlamchi moli-
yaviy manbai hisoblanadi;
ikkinchidan, soliqlarning milliy daromad-
ni qayta taqsimlashdagi roli bevosita davlatning
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
131
iqtisodiyotga aralashuvi darajasi bilan belgila-
nadi;
uchinchidan, soliqlardan budjetning iqti-
sodiy mazmundagi xarajatini moliyalashtirishda
foydalanish masalasiga alohida e’tibor berish
amaliy ahamiyat kasb etadi, chunki rivojlanayot-
gan davlatlarda iqtisodiyotni tarkibiy jihatdan
qayta qurish davlatning iqtisodiyotga faol mo-
liyaviy aralashuvini zarur qilib qo’yadi;
to’rtinchidan, soliqqa tortish tamoyilla-
rini buzilishiga yo’l qo’ymaslik soliq tushumlari-
ning barqarorligiga hal qiluvchi ta’sir ko’rsatadi;
beshinchidan, respublikamiz iqtisodiyoti-
ning investitsion resurslarga bo’lgan yuqori da-
rajadagi talabini qondirish maqsadida soliqlar-
ning jamg’armalarga ta’sirini ilmiy jihatdan
o’rganish nazariy va amaliy ahamiyatga egadir.
Mahalliy budjetlarning iqtisodiy faoliyat
olib borishlari ularning o’z daromadlar manbaini
mavjudligi bilan xarakterlanadi. Mahalliy budjet-
lar o’z hududida turli yo’nalishdagi vazifalarni
hal qilish uchun yetarli bo’lgan moliyaviy mab-
lag’ga ega bo’lishlari kerak.
1-rasm. O’zbekiston Respublikasida mahalliy budjetlarining
daromadlarini balanslash manbalari
Manba:
G.Qosimova. Mahalliy byudjetlarni tuzish va ijro etish. O’quv qo’llanma. 2008 y., 128-b.
Budjet daromadlarining tarkibi va uning
tuzilmasi doimiy bo’lmasdan, ular mamlakat
taraqqiyoti va davlatning oldidagi vazifalarning
o’zgarishiga muvofiq ravishda o’zgarib boradi.
Mahalliy soliqlar va yig’imlar mintaqani
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish manbaini vujud-
ga keltirish, tabiiy va boshqa resurslarni qayta
ishlab chiqarish, davlat hokimiyati va boshqaruvi
mahalliy idoralarining faoliyat ko’rsatishi uchun
shart-sharoit yaratish maqsadini ko’zlaydi.
Mahalliy budjetlarning daromadlari asosan
umumdavlat soliqlaridan hamda mahalliy soliq-
lar va yig’imlari hisobidan shakllanadi. Umum-
davlat soliqlarining bir qismi, ya’ni yuridik
shaxslardan daromad (foyda) solig’i, jismoniy
shaxslardan daromad solig’i, qo’shilgan qiymat
solig’i va aktsiz solig’i mahalliy budjetlar o’rtasi-
da belgilangan me’yorlar bo’yicha har yili qo-
nuniy yo’l bilan hukumat tomonidan o’rnatiladi.
Umumdavlat soliqlarining boshqa turlari
ham mahalliy budjetlarning daromad bazalarini
mustahkamlash maqsadida mahalliy budjet da-
romadlariga to’liq hajmda kiritiladi.
Qoraqalpog’iston Respublikasi budjetining,
viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy budjetla-
rining daromadlari[4]:
1) belgilangan normativlarga muvofiq
umumdavlat soliqlari, shu jumladan: yuridik
shaxslardan olinadigan foyda solig’i; yagona so-
liq to’lovi; jismoniy shaxslardan olinadigan daro-
mad solig’i; tadbirkorlik faoliyatining ayrim tur-
lari bo’yicha qat’iy belgilangan soliq; qo’shilgan
qiymat solig’i; aktsiz solig’i; yer qa’ridan foyda-
langanlik uchun soliq; suv resurslaridan foyda-
langanlik uchun soliq.
2) mahalliy soliqlar va boshqa majburiy
to’lovlar, shu jumladan: obodonlashtirish va ijti-
moiy infratuzil-mani rivojlantirish solig’i; trans-
port vositalariga benzin, dizel yo-qilg’isi va gaz
ishlatganlik uchun olinadigan soliq; mol-mulk
solig’i; yer solig’i; yagona yer solig’i; ayrim tur-
dagi tovarlar bilan chakana savdo qilish huquqi
va ayrim turdagi xizmatlarni ko’rsatish uchun
yig’im.
3) yuridik va jismoniy shaxslardan, shu-
ningdek chet davlatlardan tushgan qaytarilmay-
digan pul tushumlari;
4) bozorlardan tushadigan daromadlar;
5) boshqa daromadlar hisobidan shakllan-
tiriladi.
Boshqa daromadlarga:
davlat daromadiga o’tkazilgan mol-
mulkni realizatsiya qilishdan tushgan tushumlar,
O`zbekiston Respublikasida mahalliy budjetlarning
daromadlarini balanslash manbalari
O`zaro hisob-kitoblar bo`yicha
yuqori budjetdan olingan mablag`lar
Moliyaviy yordam
Davlat budjetidan dotatsiyalar, subvensiyalar, o`tkaziladigan
daromadlar, budjet ssudalari
Umumdavlat soliqlaridan
ajratmalar
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
132
davlat aktivlarini joylashtirishdan, foy-
dalanishga berishdan va sotishdan belgilangan
normativlar bo’yicha olingan daromadlar,
qonun hujjatlariga muvofiq Qoraqalpo-
g’iston Respublikasi budjetiga, viloyatlar va
Toshkent shahar mahalliy budjetlariga yo’nalti-
riladigan davlat bojlari, yig’imlar, tovon pullari
va jarima sanktsiyalari, egasiz mol-mulkni, me-
ros huquqi bo’yicha davlat ixtiyoriga o’tgan mol-
mulkni, huquq bo’yicha davlat daromadiga o’tka-
zilishi lozim bo’lgan xazinalarni realizatsiya qi-
lishdan tushgan tushumlar
qonun hujjatlariga muvofiq boshqa da-
romadlar kiradi.
O’zbekiston Respublikasining respublika
budjetidan ajratiladigan subventsiyalar, o’tkazib
beriladigan daromadlar va dotatsiyalar Qoraqal-
pog’iston Respublikasi respublika budjetining,
viloyatlar viloyat budjetlarining va Toshkent
shahri shahar budjetining daromadlari hisob-
lanadi.
2-jadval
2019 yil uchun ayrim mahalliy soliqlar va yig’imlarning chegaralangan stavkalari
Soliqlar va yig’imlarning turlari
Chegaralangan stavkalar ( har oyda, so’mda)
Ayrim turdagi tovarlar bilan chakana savdo
qilish huquqi uchun yig’im:
Toshkent
shahri
Nukus shahri,
viloyatlar
markazi
Boshqa
shaharlar
Boshqa aholi
punktlari
alkogolli mahsulotlar, shu jumladan umumiy ovqat-
lanish korxonalari tomonidan alkogolli mahsulotlar-
ning realizatsiya qilinishi
1216400
1013700
810900
608200
qimmatbaho metallar va qimmatbaho toshlardan
yasalgan buyumlar
810900
709600
608200
405500
Manba:
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 26-dekabrdagi “O’zbekiston Respublikasining 2019-yilgi asosiy makroiqtisodiy
ko’rsatkichlar prognozi va Davlat budjeti parametrlari to’g’risida”gi 4086-sonli qarori 21-ilovasi asosida muallif tomonidan tayyorlandi.
Respublikamizda mahalliy soliqlar va so-
liqsiz tushumlardan shakllangan daromadlar
mahalliy budjetlar xarajatlarining juda kam qis-
mini qoplaganligi tufayli, mahalliy budjetlar da-
romadlarining asosiy qismi budjetlararo tartibga
solish orqali shakllantiriladi.
Tartibga solinadigan daromadlar - bu
yuqori budjetlardan quyi budjetga, ularning da-
romad va xarajatlarini boshqarib turish (balans-
lashtirish) maqsadida beriladigan pul mablag’lari
majmuasi ekanligini yuqorida ko’rib o’tdik.
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, 2019
yil ayrim mahalliy soliqlar va yig’imlarning che-
garalangan stavkalari miqdori hududlarni 4 ta
guruhga (Toshkent shahri, Nukus shahri va vilo-
yatlar markazi, boshqa shaharlar, boshqa aholi
punktlari) ajratgan holda alohida belgilangan.
Tartibga solinadigan daromadlarga ushbu
maqsadlar uchun ishlatiladigan barcha moliyaviy
resurslar, ya’ni alohida umumdavlat soliqlaridan
o’tkazmalar, dotasiyalar, subvensiyalar, yuqori
budjetdan o’zaro hisob-kitob asosida olingan
mablag’lar kiradi. Jadval ma’lumotlaridan ko’ri-
nadiki, 2019 yil uchun mahalliy budjetlarga
so’nggi iste’molchi tomonidan undiriladigan so-
liqlarning ayrimlari keltirilgan. Bunga ko’ra ben-
zin, dizel yoqilg’isi, suyultirilgan gazning 1 litri
uchun to’lov miqdori 285 so’m qilib belgilangan
1 m3 siqilgan gaz uchun to’lov miqdori 360 so’m
etib belgilangan. Shuningdek, quyidagi jadvalda
2019 yil uchun ayrim mahalliy soliqlar va yig’im-
larning chegaralangan stavkalari keltirilgan. E’ti-
bor beradigan bo’lsak, Toshkent shahri uchun
belbilangan miqdor boshqa hududlarga nisbatan
yuqori hisoblanadi. Quyidagi jadvalda 2014-
2019 yillarda mahalliy budjetlarning daromad-
lari manbai dinamikasi keltirilgan.
3-jadval
2014-2019 yillarda mahalliy budjetlarning daromadlari manbai dinamikasi
Ko’rsatkichlar
2014 y. 2015 y. 2016 y. 2017 y. 2018 y. 2019 y.
Mahalliy budjet jami daromadlari, % da
100
100
100
100
100
100
Mahalliy budjetlarga berilgan subvensiyalar (2018 yildan
boshlab maqsadli ijtimoiy transfertlar) ulushi, % da
26,0
17,9
13,5
7,0
41,4
25,0
Mahalliy budjetlarning boshqa daromadlari, % da
74,0
82,1
86,5
93,0
58,6
75,0
Manba:
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining tegishli yillardagi “O’zbekiston Respublikasining asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar
prognozi va Davlat budjeti parametrlari to’g’risida”gi PQ-2099, 2270, 2455, 3454 va h.k. qarorlariga asosan muallif tomonidan tayyorlandi.
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
133
Yuqoridagi 3-jadvalda 2014-2019 yillar
uchun mahalliy budjetlarning daromadlari man-
bai dinamikasi keltirilmoqda. Mahalliy budjet-
larning daromadlari 2014 yilda barcha daromad-
ning 74,0 %ni tashkil etdi. Bu miqdor 2015 yilda
82,1 %, 2016 yilga 86,5% va 2017 yilda 93,0 %ni
tashkil etgan. Ushbu miqdor 2019 yilda kamay-
gan va 75 % miqdorida belgilangan. Albatta, ush-
bu holatni ijobiy baholay olmaymiz. Chunki, ma-
halliy budjetlarning respublika budjetiga qaram-
ligi qanchalik kamaysa – shuncha yaxshi hisobla-
nadi. Xalq ta’limi muassasalariga ish haqi va
yagona ijtimoiy to’lov hamda ijtimoiy nafaqani
moliyalashtirish uchun subventsiyalar (2018
yildan boshlab maqsadli transfert to’lovlari)
2014 yilda 26,0 %, 2015 yilda 17,9%, 2016 yilda
13,5 %, 2017 yilda 7,0 %, 2018 yilda 41,4 %ni
tashkil etgan. 2019 yilda esa 25,0 % miqdorida
belgilangan. Demak, ko’rinadiki, 2014-2017-
yillar mobaynida mahalliy budjetlarga berilgan
subvensiyalar mahalliy budjet daromadlari tar-
kibida kamayish tendensiyasiga ega. (2014 yilda
24 % dan 2017 yilga kelib 7,0 %). Ammo, 2018
yildan boshlab yana oshgan. Ushbu holatni ham
ijobiy baholay olmaymiz.
Yuridik va jismoniy shaxslarga avtomobil-
larga yonilg’i quyish shoxobchalari orqali benzin,
dizel yoqilg’isi va gaz sotishda transport vosita-
lari uchun benzin, dizel yoqilg’isi va gaz narxi av-
totransport vositalari uchun benzin, dizel yoqil-
g’isi va gaz ishlatganlik uchun olinadigan soliqni
hisobga olgan holda belgilanadi. 4-jadvalda 2019
yil uchun Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyat-
lar va Toshkent shahar mahalliy budjetlarining
daromadlari va xarajatlari, respublika budjetidan
maqsadli ijtimoiy transfertlar miqdori keltirilgan
2019 yilda mahalliy budjetlarning jami
daromadi 31083,0 mlrd. so’m, xarajatlari esa
38846,1 mlrd.so’mni tashkil etishi belgilangan.
Maqsadli ijtimoiy transfertlarga 7763,1 mlrd.
so’m ajratilgan. 2019 yilda 7 ta viloyatga maq-
sadli ijtimoiy transfertlar ajratilgan.
Mahalliy byudjetlar orqali ijtimoiy iste’mol
fondlari alohida ma’muriy-hududiy birliklar va
aholining turli ijtimoiy guruhlari orasida taq-
simlanadi. Shu bilan birga, mahalliy byudjetdan
mahalliy sanoat, oziq-ovqat sanoati, kommunal
xo‘jalik kabi aholi turmush darajasini yaxshilash-
ga yo‘naltirilgan ishlab chiqarish va xizmat ko‘r-
satish sohalari ham moliyalashtiriladi.
4-jadval
2019 yil uchun Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy
budjetlarining daromadlari va xarajatlari, respublika budjetidan ajratiladigan
maqsadli ijtimoiy transfertlar miqdori, mlrd.so’mda
Manba:
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 26-dekabrdagi “O’zbekiston Respublikasining 2019-yilgi asosiy makroiqtiso-
diy ko’rsatkichlar prognozi va Davlat budjeti parametrlari to’g’risida”gi 4086-sonli qarori 28-ilovasiga asosan muallif tomonidan tayorlandi.
Mahalliy iqtisodiy siyosatga bo‘lgan zaruri-
yat aniq urinishlar bilan jamiyatda bozor iqtiso-
diyotini tartiblash talabiga, aholi turmush dara-
jasining yuqori standartlarini ta’minlay oladigan,
hududlarning iqtisodiy, ijtimoiy, demografik,
ekologik va tabiiy resurs potentsialining barqa-
ror ishlatilishini ta’minlash uchun iqtisodiy ha-
yotning hududiy taraqqiyotga bo‘lgan talablariga
asoslanadi.
Bugungi kunda budjetlarni tartibga solish-
ning bir necha usullari amaliyotda keng qo’llani-
lib kelinmoqda, jumladan, umumdavlat soliqlari
hisobidan belgilangan ma’lum qismini hududiy
budjetlar ixtiyorida qoldirish uslubi jahon tajri-
Hududlarning
nomi
Tegishli budjetlarda
qoldiriladigan
daromadlar
Tegishli budjetlarga
biriktirilgan
xarajatlar
Maqsadli ijtimoiy
transfertlar
Qoraqalpog'iston Respublikasi
2683,5
2683,5
Andijon viloyati
1912,7
3292,0
1379,3
Buxoro viloyati
2266,6
2266,6
Jizzax viloyati
1106,2
1836,8
730,6
Qashqadaryo viloyati
3493,7
3493,7
Navoiy viloyati
1495,8
1495,8
Namangan viloyati
1784,7
3096,9
1312,2
Samarqand viloyati
2270,9
4031,8
1760,9
Surxondaryo viloyati
1657,2
2872,0
1214,8
Sirdaryo viloyati
736,3
1217,4
481,1
Toshkent viloyati
3169,0
3169,0
Farg'ona viloyati
4038,0
4038,0
Xorazm viloyati
1232,2
2116,4
884,2
Toshkent shahri
3236,2
3236,2
Jami
31083,0
38846,1
7763,1
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 № 3
134
basida keng tarqalgandir. Umumdavlat soliqlari
hisobidan ma’lum belgilangan qismini mahalliy
budjetlar ixtiyorida qoldirish bo’yicha qarorlarni
qabul qilishda asosan hududlarning moliyaviy
ahvoli va o’z daromadlarining hajmi; hududlarda
umumdavlat vazifalarining va dasturlarning
mavjudligi; tovarlar va xizmatlar narxlaridagi
farqlarning mavjudligi; aholi soni, tarkibi va zich-
ligi; hududlarda joylashgan budjet tashkilotlari
va budjet mablag’lari oluvchilarning budjet mab-
lag’lariga bo’lgan talablaridan kelib chiqqan hol-
da amalga oshiriladi.
Yuqoridagi holatlardan kelib chiqib quyi-
dagi xulosalar shakllantirildi. Iqtisodiyotning
barcha sohalaridagi jarayonlarning kuchayishi,
dunyodagi iqtisodiy globallashuv darajasining
ortib borishi bilan moliyaviy qarorlar qabul qi-
lishda so’nggi ma’lumotlarni qabul qilish, yig’ish,
qayta ishlash va ularni chuqur tahlil etishni mu-
him ahamiyatga egaligidan dalolat bermoqda.
Mahalliy byudjetlar tizimi mahalliy ehtiyoj-
larni to‘laroq hisobga olish va ularni davlat mar-
kazlashtirilgan tartibda amalga oshiradigan cho-
ra-tadbirlar bilan to‘g‘ri muvofiqlashtirish imko-
nini beradi. Mahalliy hokimiyat organlari mahal-
liy byudjetga daromadlar kelib turishini va re-
surslardan maqsadli foydalanishdan manfaat-
dorlar, chunki joylarda iqtisodiyot va madaniyat-
ning o‘sish sur’atlari mahalliy zahiralarni safar-
bar etishga, mablag‘larni rejali sarflashga doir
ishlarni tashkil etishga bevosita bog‘liq bo‘lib, bu
esa, o‘z navbatida, O‘zbekiston Respublikasining
davlat byudjetini muvaffaqiyatli bajarishga im-
kon yaratadi.
Мanba va adabiyotlar ro’yxati:
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi «O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish
bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida»gi PF-4947-sonli Farmoni. Xalq so’zi, 2017 yil 8 fevral.
2. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik
qoidasi bo’lishi kerak. Mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga
mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan
majlisidagi ma’ruza, 2017 yil 14 yanvar. – Toshkent: O’zbekiston, 2017. – 104 b.
3. G.Qosimova. Mahalliy byudjetlarni tuzish va ijro etish. O’quv qo’llanma. 2008 y., 128-b.
4. O’zbekiston Respublikasining “Byudjet kodeksi”. –T.: “O’zbekiston” 2013 yil 26 dekabr.
МЕРЫ
ОПТИМИЗАЦИИ СИСТЕМЫ НАЛОГОВОГО КОНТРОЛЯ В
ЦЕЛЯХ ОБЕСПЕЧЕНИЯ НАЛОГОВОЙ БЕЗОПАСНОСТИ
Бaзaров Фуркат Одилович –
ТФИ, кафедра «Налоги и
налогообложение», к.э.н., доц.
Аннотация.
Мақолада солиқ органлари ва солиқ тўловчилар ўртасидаги муносабатларнинг самарали
тизимини яратиш имкониятларини шакллантиришга ёрдам берувчи давлат солиқ хавфсизлигини таъминлаш
мақсадида солиқ назорати тизимини оптималлаштириш бўйича жаҳон тажрибаси кўриб чиқилди.
Калитли сўзлар:
солиқ, солиқ назорати, солиқ назорати тизимини оптималлаштириш, солиқ ҳавфсизлиги,
давлатнинг солиқ ҳавфсизлиги, таваккалчилик
Аннотация.
В
статье рассмотрен мировой опыт оптимизации системы налогового контроля в целях
обеспечения налоговой безопасности государства, позволяющий определить возможности для построения
эффективной системы взаимоотношений между налоговыми органами и налогоплательщиками.
Ключевые слова:
налоги, налоговый контроль, оптимизация системы налогового контроля, налоговая
безопасность,
налоговая безопасность государства, риски.
Abstract.
The article addresses world’s experience in optimizing tax control system in order to ensure tax security of
the country which allows to determine possibilities of building an effective system of relations between tax authorities and
taxpayers.
Key words:
taxes, tax control, optimization of tax control system, tax security, state tax security, risks.
Общеизвестно, что Правительством
Республики Узбекистан в последние годы
проводятся широкомасштабные меры по
модернизации налоговой системы, важными
векторами которой являются коренное со-
вершенствование налогового администриро-
вания, повышение собираемости налогов и
других обязательных платежей, снижение
уровня налогового бремени и гарантия защи-
ты прав инвесторов, оптимизация системы
налогового контроля в целях обеспечения
налоговой безопасности государства.
Налоговая политика Узбекистана, осно-
ванная на модернизации всех векторов нало-
говой реформы, которая вступает, в фазу эф-
фективной реализации, требует рассмотреть
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
