Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
132
қўллаб-қувватлаш ва ҳуқуқий тартибга солиш,
ўқитиш, илмий-тадқиқот ишларини ривожлан-
тириш ва хусусийлаштиришни ўз ичига олади.
Давлат органлари тартибга солувчи ахборотни
манфаатдор томонларга имкон қадар самарали
етказиш, кераксиз бюрократик тартибларни
бартараф этиш ва эълон қилинган дастурларни
кичик ва ўрта бизнеснининг ўзгарувчан эҳ-
тиёжларига мослаштириш бўйича саъй-ҳара-
катларни фаоллаштиришлари керак.
Бундан ташқари, ўрганиш жараёнида
қуйидаги таклифлар
шакллантирилди:
1.
Таълим муассасалари билан ягона
ўқув-ишлаб чиқариш мажмуаси ишлайдиган
бизнес-инкубаторларни жорий қилишда Россия
тажрибасидан фойдаланиш орқали ривожла-
нишга эришиш мумкин.
2.
J-Net21 каби миллий тизимни яратиш
учун Япония тажрибасидан фойдаланиш, бу
кичик ва ўрта бизнеснинг ривожланиши ва ҳо-
латини доимий мониторингини таъминлайди.
3.
Кичик бизнесни ривожлантириш учун
йирик корпорациялар молиявий ёрдам беради,
имтиёзли шартларда корхоналарнинг айланма
ва асосий капиталини кўпайтириш ёки янги
маҳсулотлар ва ишлаб чиқариш технологияла-
рини ривожлантириш бўйича лойиҳаларни
амалга ошириш учун кредитлар бериш тизи-
мини жорий этиш.
Манба ва aдабиётлар рўйхати:
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни янада
ривожлантиришга бағишланган видео-конференцияси, 2019 йил 23 июль.
2.
Версоцкий Р.Р. Зарубежный опыт поддержки малого и среднего предпринимательства и возможности его
применения в современной России, DOI 10.22394/1726-1139-2019-7-108-114.
3.
Иванов О. Информационное обеспечение предпринимательской деятельности: японский опыт //
Маркетинг. 1999. № 1. С. 79–94.
4.
Иконникова К.В., Иконникова Л.Ф., Колтунова Е.А. Самопознание молодёжи в роли предпринимателя на
базе асби ТГАСУ // Успехи современного естествознания. – 2015. – № 5. – С. 189-193.
5.
Уолтерс Дж. С. Качественная эволюция малого бизнеса. 4 ключа к успеху без необходимости расширения
компании. М.: Баланс Бизнес Букс, 2018.
6.
Широков Б. М. Малый бизнес. Финансовая среда предпринимательства. М.: Финансы и статистика, 2017.
7.
Desai, M., Gompers, P., and Lerner, J. (2003) Institutions, Capital Constraints, and Entrepreneurial Firm Dynamics:
Evidence from Europe, Harvard NOM Research Paper, 59.
8.
Fisman, R., Sarria-Allende, V. (2004) Regulation of Entry and the Distortion of Industrial Organization, NBER
Working Paper, 10929.
9.
Klapper, L., Laeven, L., and Rajan, R. (2004) Business Environment and Firm Entry: Evidence from International
Data, June.
10.
https://stat.uz/-Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси
11.
http://www.pondiuni.edu.in/storage/dde/downloads/h1040.pdf
12.
Видео селекторное совещание по вопросам дальнейшего развития малого бизнеса и предпринимательства
Президента Республики Узбекистан, 23 июля 2019 года. https://president.uz/ru/lists/view/3324.
ҲУДУДЛАРДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКЛИКНИ КЕНГ
РИВОЖЛАНТИРИШ УЧУН ҚУЛАЙ ИШБИЛАРМОНЛИК МУҲИТИНИ ЯРАТИШ
(Наманган вилояти мисолида)
Ҳусанова Гулчеҳра Сайфуллаевна –
Тошкент давлат иқтисодиёт унниверситети,
“Тармоқлар иқтисодиёти” кафедраси катта ўқитувчиси
Аннотация.
Мақолада Наманган вилоятининг асосий макроиқтисодий кўрсаткичлари таҳлили берилган.
Шунингдек, вилоятни иқтисодий самарадорлигини ошириш бўйича таклифлар келтирилган.
Калитли сўзлар:
ЯҲМ, ЯИМ, макроиқтисодий кўрсаткич, бюджет, даромад, ихтисослашув, комплекс,
мажмуа, минтақа, ишлаб чиқариш, инфратузилма, инвестиция
Аннотация.
В статье анализируются основные макроэкономические показатели Наманганской области.
А также есть предложения по повышению экономической эффективности региона.
Ключевык слова:
ВВП, ВРП, макроэкономический показатель, бюджет, прибыль, комплекс, регион,
производство, инфратсруктура,
Abstract.
The article analyzes the main macroeconomic indicators of the Namangan region. There are also
suggestions on increasing the economic efficiency of the region.
Key words:
specialization, complexity, mass, region, employment, infrastructure.
КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
133
Наманган вилоятининг ижтимоий-иқти-
содий салоҳияти, ҳозирги даврдаги тараққиёт-
да эришаётган ютуқларини Ўзбекистон Респуб-
ликасининг Президенти Ш.Мирзиёев қуйидаги-
ча таърифлайди: “Наманган вилояти юртимиз-
нинг тез ва илдам тараққий этиб бораётган
ўлкаларидан бири саналади[2]. Дарҳақиқат,
кейинги йилларда Наманган вилоятида ҳам
кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъ-
ектлари сони йилдан-йилга кўпайиб бормоқда.
Масалан, ўтган йили 1650 дан ортиқ янги ки-
чик бизнес субъекти ташкил этилиб, уларнинг
умумий сони 15731 тага, вилоят ялпи ҳудудий
маҳсулотдаги улуши 80,2 фоизга, саноатдаги
улуши 61,9 фоизга етди. Ҳудудда кичик бизнес
ва хусусий тадбиркорликни жадал ривожланти-
риш, рағбатлантириш ва қўллаб-қувватлаш
мақсадида жорий йилнинг 2019 йилнинг
январь-март ойлари давомида 95 млрд.сўм
миқдорида кредит маблағлари ажратилган.
Кичик бизнеснинг иқтисодиёт тармоқла-
ридаги улушини таҳлил қилинганда соҳанинг
саноат соҳасидаги улуши 79,1 %ни, қишлоқ
хўжалигидаги улуши 99,5 %, қурилиш ишлари-
да 100,0 %, чакана савдода 94,2 %, пуллик хиз-
матда 65,0 %ни ташкил этди[3].
Наманган тумани мисолида тахлил қила-
диган бўлсак, 2019 йил 1 январ ҳолатига жами
1389 та кичик
бизнес субъектлари
(фермер хўжаликла-
рисиз)
руйхатга олинган бўлиб, бу кўрсаткич
2017 йилга нисбатан 103,0 фоизга ортди.
Туманда 2018 йилда кичик корхоналар
томонидан экспортга чиқарилган маҳсулотлар
ҳажми 2017 йилнинг мос даврига нисбатан 4,9
маротабага ортиб, 29,8 млн.долларни ташкил
этди. Бунинг натижасида туман экспортидаги
кичик бизнес субъектларининг улуши мос ра-
вишда 85,0 фоиздан 99,2 фоизга кўпайди.
Кичик бизнес субъектлари томонидан
амалга оширилган импорт амаллари 28,4 млн.
долларни ташкил этиб, 2018 йилга нисбатан
100,0 фоизга бажарилиши ҳамда туман жами
импортдаги улуши 100,0 фоизга етди (2015
йилда жами импортдаги улуши 94,5 %ни таш-
кил этган).
Ҳисобот даврида кичик бизнес субъект-
лари томонидан 2855 та янги иш ўринлари яра-
тилиб, кичик бизнес соҳасида банд бўлганлар
сони 63,4 минг кишига етди.
Айни пайтга келиб, вилоятда фаолият
юритаётган кичик бизнес ва хусусий тадбир-
корлик субъектларининг сони 15,5 мингтадан
ошди. Буларнинг замирида юртимизда тадбир-
корлик соҳаси ривожи йўлида узоқни кўзлаб
ҳаётга татбиқ этилаётган кенг кўламли тадбир-
лар, аввало, мазкур йўналишда қабул қилинган
қонун ва қонуности ҳужжатлари, ҳуқуқий кафо-
латлар турганини англаш қийин эмас. Жорий
йилнинг шу кунига қадар Наманган вилоятида
“Оилавий тадбиркорликдан мустаҳкам оилага”
лойиҳаси доирасида 32 нафар хотин-қизларга
тижорат банкларидан жами 435 млн. сўм
миқдорида имтиёзли кредитлар ажратилди.
Натижада 101 та янги иш ўринлари яратдилар.
Бугунги кунда вилоятда мазкур лойиҳа дои-
расида олиб борилаётган кенг кўламли ишлар
давом этмоқда. Хусусан, хотин-қизларни тад-
биркорликка жалб қилиш, уларнинг иқтисо-
дий-ҳуқуқий билмларини бойитишга қаратил-
ган турли ўқув семинарлари, давра суҳбатлари
ташкил этилиб, асосан, маҳаллалардаги уйда
ўтирган опа-сингилларимизни, вақтинча ишсиз
бўлган хотин-қизларни қамраб олишга эътибор
қаратиляпти.
1-жадвал
Наманган вилояти ҳудудлари бўйича рўйхатдан ўтган кичик тадбиркорлик
субъектлари сони тўғрисида маълумот
(деҳқон ва фермер хўжаликларидан ташқари)
1 январь ҳолатига, бирликда
2012 й.
2013 й.
2014 й.
2015 й.
2016 й.
2017 й.
2018 й.
2019 й.1-
январь
холатига
Вилоят бўйича:
11872
12870
14105
14475
14447
15122
15731
16524
жумладан:
Мингбулоқ
458
500
524
488
466
488
521
558
Косонсой
726
813
872
878
894
884
896
895
Наманган
845
914
1001
1028
1059
1150
1275
1389
Норин
357
434
501
505
447
525
546
572
Поп
688
763
871
910
925
983
986
924
Тўрақўрғон
588
717
809
825
833
902
961
967
Уйчи
576
627
656
665
662
702
755
761
Учқўрғон
676
754
813
800
778
778
747
764
Чортоқ
597
681
631
612
608
647
722
731
Чуст
915
986
1121
1128
1214
1309
1306
1318
Янгиқўрғон
493
571
648
605
597
615
675
691
Наманган ш.
4953
5110
5658
6031
5964
6139
6341
6954
Манба:
Вилоят статистика бошқармаси маълумотлари асосида тузилди.
КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
134
Вилоят миқёсида ҳудудлар бўйича рўй-
хатдан ўтган кичик тадбиркорликсубъектлари
сони жорий йилда 16524 тани ташкил этиб,
ўтган йилга нисбатан 793 тага, 2015 йилга нис-
батан эса 1402 тага ошган.
Вилоятда хусусий ва якка тадбиркорлик
субъектларини ривожлантиришга алоҳида
эътибор қаратилиши натижасида, ҳудуд миқё-
сида тадбиркорликнинг мазкур турларини кес-
кин ҳсиш тенденцияси кузатилмоқда.
Ҳудудлар миқёсида тадбиркорлик субъ-
ектларини кескин ривожланиш омиллари
Мингбулоқ, Наманган, Учқўрғон, Янгиқўрғон
туманларида ва Наманган шаҳрида кузатил-
моқда.
Таъкидлаш жоизки вилоятда яратилган
шарт-шароитлар ва иқтисодий муҳитнинг бар-
қарорлиги ҳудуд тадбиркорлик субъектларини
янада ривожлантириш учун кескин имконият-
лар яратмоқда.
Вилоятда кичик бизнес ва хусусий тад-
биркорликни ивожлантиришда амалга ошири-
лаётган чора-тадбирлар хулосалар;
Ўзбекистон Республикаси Президенти
Ш.Мирзиёев: “Ўзбекистон Республикаси Вазир-
лар Маҳкамаси томонидан 15 та махсус дастур
ишлаб чиқилмоқда” – деб таъкидлаб ўтди. “Бел-
гиланган дастурларнинг амалга оширилиши
натижасида қуйидаги натижаларга эришиш
мумкин: келгуси 5 йилда 10 мингдан ортиқ
янги кичик бизнес субъекти ташкил этилади.
Наманган вилоятида келгуси беш йилда уму-
мий фойдаланишдаги 198 км. йўл рекон-
струкция қилинади ва таъмирланади, 75 км.
йўл кенгайтирилади. Шунингдек, 2 та йирик
кўприк қурилиб, 12 та мавжуд кўприклар
реконструкция қилинади. Қишлоқ жойларда
ичимлик суви тармоқларини кенгайтириш ва
модернизация қилиш дастури ишлаб чиқил-
моқда. Келгуси беш йилда вилоятда 211 км. сув
тармоқларини қуриш мўлжалланмоқда. Халқа-
ро молия институтларининг 300 млн. АҚШ
долл.га яқин имтиёзли кредитлари жалб эти-
либ, 434 км. магистрал ва ички тармоқлар, 112
та янги сув қудуқлари қурилади. Шаҳар ва қиш-
лоқ аҳолисининг электр энергиясидан фойда-
ланишини янада яхшилаш дастури ишлаб чи-
қилмоқда. Келгуси 5 йилда 143 км. электр тар-
моқлари, 145 та трансформатор пункти ва 4 та
подстанция қуриш, шунингдек, 6,345 минг км.
электр тармоқлари ва 2 минг 221 дона транс-
форматорни реконструкция қилиш ва капитал
таъмирлаш режалаштирилган.
Вилоятда кичик бизнесни ривожланти-
риш ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш бо-
расида амалга оширилаётган чора-тадбирлар
натижасида иқтисодиётдаги кичик бизнес
субъектларининг ўрни ва улушининг йилдан-
йилга ортиб боришига эришилмоқда. Хусусан,
2016 йил якуни билан кичик бизнес субъект-
ларининг вилоят ялпи ҳудудий маҳсулотидаги
улуши 80,3 фоизни ташкил этди.
1-расм. Наманган вилояти иқтисодиёт тармоқларида кичик тадбиркорликнинг улуши, (%)
Манба:
Муаллиф ишланмаси.
Кичик бизнес субъектлари томонидан
амалга оширилган импорт амаллари 260,6 млн.
долларни ташкил этиб, 2015 йилга нисбатан 2,0
маротабага ортиши ҳамда вилоят жами им-
портдаги улуши 91,3 фоизга етди (2015 йилда
жами импортдаги улуши 74,5 %ни ташкил эт-
ган). Кичик бизнес субъектлари томонидан
37884 та янги иш ўринлари яратилиб, кичик
бизнес соҳасида банд бўлганлар сони 837,5
минг кишига етди.
Наманган шахридан кейинги ўринда ту-
радиган Чуст туманида 1306 та кичик бизнес
субъектлари рўйхатдан ўтган бўлиб, у 20,5
фоизни ташкил этади.
Иқтисодиётнинг асосий тармоқлари бў-
йича ишлаб чиқарилган маҳсулотлар, бажарил-
ган ишлар ва кўрсатилган хизматлар ҳажмида
кичик бизнес субьектларининг салмоғи мутта-
сил ошиб бормоқда.
КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
5
135
Вилоятда 2019 йил 1 январь ҳолатига
жами 16524 та кичик бизнес субъектлари (фер-
мер хўжаликларисиз) рўйхатга олинган бўлиб,
бу кўрсаткич 2018 йилга нисбатан 105,0 фоизга
ортди.
2018 йилнинг январь-декабрь ойларида
кичик бизнес субъектлари томонидан 1477,0
млрд. сўмлик саноат маҳсулотлари ишлаб
чиқилган бўлса, 2016 йил якуни билан ушбу
кўрсаткич 2667,6 млрд.сўмни ташкил этди.
Кичик бизнеснинг иқтисодиёт тармоқла-
ридаги улуши таҳлил қилинганда соҳанинг са-
ноат соҳасидаги улуши 78,2 %, қишлоқ хўжа-
лигидаги улуши 99,1 %, қурилиш ишларида
97,4 %, чакана савдода 95,7%, пуллик хизматда
63,8 %ни ташкил этди.
Вилоятда 2016 йилда кичик корхоналар
томонидан экспортга чиқарилган маҳсулотлар
ҳажми 2015 йилнинг мос даврига нисбатан
148,9 фоизга ортиб, 207,8 млн. долларни таш-
кил этди. Бунинг натижасида вилоят экспорти-
даги кичик бизнес субъектларининг улуши мос
равишда 83,8 фоиздан 93,5 фоизга ошди.
Кичик бизнес субъектлари томонидан
амалга оширилган импорт амаллари 260,6 млн.
долларни ташкил этиб, 2015 йилга нисбатан 2,0
маротабага ортиши ҳамда вилоят жами им-
портдаги улуши 91,3 фоизга етди (2017 йилда
жами импортдаги улуши 74,5 %ни ташкил
этган). Кичик бизнес субъектлари томонидан
37884 та янги иш ўринлари яратилиб, кичик
бизнес соҳасида банд бўлганлар сони 837,5
минг кишига етди.
Аҳолини иш билан таъминлаш дастурла-
ри доирасида 2019 йилда 62,2 минг нафар иш
ўрни ташкил этиш белгиланган. Шундан,
январь-июнь ойларида 28,6 мингта иш ўрни
яратиш режалаштирилган.
2017 йил 1 июль ҳолатига дастурнинг
барча йўналишларида 2095 та лойиҳада 30,1
мингта (105,5%) иш ўрни яратилди.
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси
Сенатининг 2015 йил 3 декабрдаги СҚ-63-III-
сонли ва Халқ депутатлари Наманган вилоят
Кенгашининг 20 ноябрдаги 27/5-4-сонли қа-
рорлари билан тасдиқланган “2016 йилда иш
ўринлари ташкил этиш ва аҳолини иш билан
таъминлаш дастури” асосида 2016 йил якуни
билан 75674 та иш ўрни яратилиши белгила-
ниб, ҳақиқатда 75 849 та иш ўрни яратилди ёки
режа 100,2 фоизга бажарилди.
Шундан, мақсадли дастурларга мувофиқ
ташкил этилган иш ўринлари 27 259 тани таш-
кил этди.
Жумладан, саноатда 8809 та; хизмат кўр-
сатиш ва сервис соҳаларида 3600 та; қишлоқ
хўжалиги, жумладан, чорвачилик, паррандачи-
лик, боғдорчилик, балиқчилик, асаларичилик,
сабзавотчилик, узумчиликда 2935 та; ишламас-
дан турган корхоналар фаолиятини тиклашда
6011 та.
Бундан ташқари, тижорат банкларининг
кичик корхона ва микрофирмаларни ташкил
этиш учун ажратиладиган кредитлари ҳисоби-
дан 18250 та; якка тартибдаги тадбиркорликни
ривожлантиришда 16034 та; уй меҳнатини
ташкил қилишда 7073 та; деҳқон ва фермер
хўжаликларини ташкил этишда 7233 та иш
ўрни ташкил этилди.
Яратилган иш ўринларининг 35316 таси
хотин-қизларга, ёшларга 34321 та, шу жумла-
дан 24108 таси касб-хунар коллежи битирувчи-
ларига, 15972 таси чет элдан қайтган мигрант-
ларга ажратилди.
Дастур асосида шаҳар ва туманлар
“Бандликка кўмаклашиш марказлари”га 2019
йил давомида 26,5 минг нафар ишсизлар иш
сўраб мурожаат этиши кутилган бўлса, ўтган 12
ойликда 26017 нафар фуқаро мурожаат қилди.
Уларнинг 25301 нафари (йиллик дастурга нис-
батан 106,1%) ишга жойлаштирилди, 463 нафа-
ри (105,2%) касбга ўқитиш ва қайта тайёрлаш
курсларига, 2004 нафари (100,4%) хақ тўла-
надиган жамоат ишларига юборилди.
2019 йилда 85 та (103,7%) бўш иш ўрин-
лари меҳнат ярмаркалари ўтказилди. Ярмар-
каларда 17,8 минга яқин фуқаролар жалб эти-
либ, 10,3 минг нафарига ишга жойлашиш учун
йўлланмалар берилди. Жами ярмаркаларда
4768 та корхона ва ташкилотлар 35615 та бўш
иш ўринлари билан иштирок этди.
Вилоятда шаҳар ва туманлар ҳокимлик-
лари қарори асосида 2019 йилда ижтимоий
муҳофазага муҳтож ва иш топишда қийналаёт-
ган шахсларни ишга жойлаштириш учун банд
қилиб қўйилган (квоталанган) иш ўринларига
5752 нафар (100 %) фуқаро ишга жойлашти-
рилди.
Манба ва адабиётлар рўйхати
1. М.Armstrong, J.Taylor. Regional economics and policy. 3 edition. WilleyBlackwell publisher, 2010- 448 p
2. Ведяпина В.Н. Региональная экономика. под ред. - М.: «ИНФРА», 2008. – 510 стр.
3. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Қарори “2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикаси
ривожлантиришнинг 5та устувор йўналишлари тўғрисидаги ХАракатлар стратегияси”, 07.02.2017 й., №ПҚ-4947. /
www.lex.uz
4. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Наманган вилояти сайловчилари вакиллари
билан Учқўрғон туманида бўлган 2016 йил 2 ноябрдаги сайловолди учрашувидаги нутқи.
5.
www.lex.uz – Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси.
6.
www.stat.uz – Ўзбекистон Республикаси давлат статистика қўмитаси расмий сайти.
КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК