Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
38
ЎЗБЕКИСТОНДА МАКРОИҚТИСОДИЙ БАРҚАРОРЛИК ВА ИНВЕСТИЦИОН
ФАОЛЛИКНИ ОШИРИШ МАСАЛАЛАРИ
Махмудов Носир Махмудович -
Тошкент давлат иқтисодиёт университети профессори, и.ф.д.,
Азимова Лола Сафаровна -
Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти ўқитувчиси
Авазов Нуриддин Рустам ўғли -
Тошкент давлат иқтисодиёт университети талабаси
Аннотация.
Мазкур мақолада Ўзбекистонда макроиқтисодий барқарорлик ҳамда инвестицион фаолликни
ошириш масалалари таҳлил қилинган. Мақолада шунингдек, мавзуга тегишли хорижий илмий мақолалар ҳамда
маҳаллий илмий адабиётлар ўрганилиб, илмий хулосалар чиқарилган.
Бундан ташқари Ўзбекистон иқтисодиётининг жорий ҳолати таҳлил қилинган ҳамда иқтисодиётда
инвестицияларнинг аҳамияти қанчалик эканлиги економетрик таҳлил асосида аниқланган. Мақоланинг якунида,
тадқиқот натижасида олинган маълумотлар асосида, Ўзбекистонда макроиқтисодий барқарорликни ҳамда
инвесатицион фаоликни оширишга қаратилган илмий хулосалар берилган ҳамда таклифлар ишлаб чиқилган.
Калит сўзлари:
макроиқтисодий барқарорлик, инвестициялар, инвестицион фаоллик, инвестицион муҳит,
иқтисодий ўсиш, макроиқтисодий сиёсат, фаол инвестиция сиёсати.
Аннотация.
В статье анализируются вопросы макроэкономической стабильности и повышения
инвестиционной активности в Узбекистане. В статье также исследуются зарубежные научные статьи и местная
научная литература по данной теме и делаются научные выводы.
Кроме того, на основе эконометрического анализа было проанализировано текущее состояние экономики
Узбекистана и определена важность инвестиций в экономику. В конце статьи на основе данных, полученных в
результате исследования, представлены научные выводы и рекомендации, направленные на повышение
макроэкономической стабильности и инвестиционной активности в Узбекистане.
Ключевые слова:
макроэкономическая стабильность, инвестиции, инвестиционная активность,
инвестиционная среда, экономический рост, макроэкономическая политика, активная инвестиционная политика.
Annotation.
The article analyzes the issues of macroeconomic stability and increasing investment activity in Uzbekistan.
The article also examines foreign scientific articles and local scientific literature on this topic and draws scientific conclusions.
In addition, on the basis of econometric analysis, the current state of the economy of Uzbekistan was analyzed and the
importance of investment in the economy was determined. At the end of the article, based on the data obtained as a result of the
study, scientific conclusions and recommendations are presented, aimed at increasing macroeconomic stability and investment
activity in Uzbekistan.
Keywords:
macroeconomic stability, investments, investment activity, investment environment, economic growth,
macroeconomic policy, active investment policy.
Кириш
.
Ҳозирги кунда ҳар қандай мам-
лакат иқтисодиётида макроиқтисодий барқа-
рорликни ҳамда инвестицион фаолликни
ошириш энг муҳим долзарб масалалардан
бири ҳисобланади. Макроиқтисодий барқа-
рорлик ҳамда хорижий инвестициялар глобал
иқтисодиётнинг энг муҳим қисмларидандир.
Ўзбекистон иқтисодиётида ҳам макроиқтисо-
дий барқарорлик ва инвестицион фаолликни
ошириш масалалари энг муҳим аҳамиятга эга.
Айниқса, кейинги йилларда мамлакатда бу
йўналишлар мамлакат иқтисодиётининг асо-
сий йўналишларига айланди. Ўзбекистонда
макроиқтисодий барқарорликни таъминлаш
борасида кўплаб ислоҳотлар амалга оширил-
моқда. Лекин бунга қарамасдан мамлакат
иқтисодиётида айрим макроиқтисодий кўр-
саткичлар иқтисодиётнинг барқарорлик да-
ражасига салбий таъсир кўрсатиб келмоқда.
Яъни мамлакат иқтисодиётида инфляция
даражаси юқорилиги ва бунинг натижасида
фоиз ставкасининг ҳам юқори кўрсаткич таш-
кил этаётгани мамлакатдаги қулай ишбилар-
монлик муҳитига салбий таъсир кўрсатади.
Қўшимча тариқасида шуни айтиш мумкин-ки,
мамлакатда даромадлар аҳоли ўртасида текис
тақсимланиши соҳасида ҳам баъзи муаммо-
лар кўзга ташланмоқда. Аҳоли ўртасида даро-
мадлар тақсимланишини тартибга солмасдан
туриб, мамлакатда аҳоли фаровонлигини
оширишнинг мумкин емас. Чунки даромад-
нинг катта қисми камчилик аҳоли қўлида қо-
либ кетади. Бу эса ўз-ўзидан мамлакатда кўп-
чилик аҳолига кам даромад тўғри келишига
олиб келади. Бу ҳам еса мамлакатда камбағал-
лик даражасини ошишига олиб келиши мум-
кин. Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда
бугунги кунда Ўзбекистон иқтисодиётида
макроиқтисодий барқарорликни таъминлаш
энг долзарб масалалардан бири эканлиги
келиб чиқади.
МАКРОИҚТИСОДИЙ СИЁСАТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
39
Иккинчи томондан қараганда, “Хорижий
тўғридан-тўғри инвестициялар глобаллашув-
нинг асосий драйвери ва ҳозирги глобал
иқтисодиётда энг муҳим ролни ўйнайди. У
мамлакатларнинг ишлаб чиқариш жараёнини
қўшимча капитал билан таъминлайди ва
иқтисодий ўсиш даражасини оширади” (Hui-
Ching Hsieh; Sofia Boarelli; Thi Huyen Chi Wu ,
2019). Бундан келиб чиқади-ки, Ўзбекистон
иқтисодиётини ривожлантириш учун хори-
жий инвестицияларни иқтисодиётга фаол
жалб қилишни талаб этади.
Ривожланган мамлакатлар тажрибаси
шуни кўрсатади-ки, бир йилда 6 фоиздан
ортиқ иқтисодий ўсишни таъминлаш учун
миллий жамғармалар ЯИМнинг камида 25
фоизни, инвестициялар эса 30 фоизни ташкил
этиши керак (Каримов Н.Ғ., Хожиматов Р.Х.,
2019). Бундан келиб кўринадики, ҳозирги
кунда Ўзбекистон иқтисодиётини ривожлан-
тириш учун иқтисодиётга инвестицияларни
фаол жалб қилиш муҳим ҳисобланади.
Адабиётлар шарҳи
.
Бугунги кунда
макроиқтисодий барқарорлик ҳамда инвес-
тиция масалалари асосий эътибор марказида
бўлиб келмоқда. Бу йўналишда хорижлик
ҳамда Ўзбекистон олимлари ва илмий тадқи-
қотчилари томонидан турли давлатлар мисо-
лида, турли усулларда илмий тадқиқот олиб
борилмоқда ва илмий хулосалар чиқарил-
моқда. Булардан бир нечтасини қуйида кўриб
чиқамиз.
Ветнамлик олимлар Hui-Ching Hsieh,
Sofia Boarelli, Thi Huyen Chi Vu томонидан
International Review of Economics and Finance
журналида чоп этилган “Беқарор (ноаниқ)
иқтисодий сиёсатнинг ташқи тўғридан-тўғри
хорижий инвестицияларга таъсири” (The
effects of economic policy uncertainty on
outward foreign direct investment) [2] (Hui-
Ching Hsieh; Sofia Boarelli; Thi Huyen Chi Wu ,
2019) мақоласида Беқарор иқтисодий сиёсат-
нинг ташқи хорижий тўғридан-тўғри инвес-
тицияларга таъсири таҳлил қилинган. Таҳлил
қилишда иқтисодий беқарорлик (ноаниқ-
лик)ни баҳолашда иқтисодий беқарорлик ин-
декси (Economic Policy Uncertainty Index (EPU
Index))дан фойдаланилган. Таҳлиллар нати-
жасида иқтисодий беқарорликнинг ташқи
тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларга
кучли таъсири борлиги аниқланган. Мақолада
шунингдек, демократик институтларнинг
тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларга
ҳам ижобий ҳам салбий таъсири борлигини
таҳлиллар орқали аниқланган. Тадқиқотлар
кўрсатадики, Иқтисодий беқарорлик индекси
(Economic Policy Uncertainty Index (EPU Index))
қанча юқори бўлса, капитал бозори ўзгарув-
чанлиги ошади, капитал қайтимлари камаяди,
катта таваккалчиликка суғурта назорати
кучаяди, облигация ва сармоялар орасидаги
коррелация (ўзаро муносабат) камаяди, ЯИМ
нинг кўпайишига тўсқинлик пайдо бўлади
ҳамда фирмаларнинг инвестиция қилиш да-
ражаси пасаяди. Олимлар мақолада 3 та гипо-
теза келтиради. Биринчи гипотезада АҚШ
Иқтисодий беқарорлик индекси (Economic
Policy Uncertainty Index (EPU Index)) ялпи АҚШ
тўғридан-тўғри хорижий инвестициялари
оқимига ижобий таъсирга эга эканлиги кел-
тирилган. Иккинчи гипотезада ривожланаёт-
ган давлатлар Иқтисодий беқарорлик индек-
си (Economic Policy Uncertainty Index (EPU
Index)) АҚШ ташқи тўғридан-тўғри хорижий
инвестициялари оқимининг шу давлатларга
киришига салбий таъсирга эга эканлиги кел-
тирилиб ўтилган. Учинчи гипотезада, АҚШ
ташқи тўғридан-тўғри хорижий инвестиция-
лари оқими Иқтисодий беқарорлик индекси
(Economic Policy Uncertainty Index (EPU Index))
ўзгариши орқада қолишига сабаб бўлади.
Умуман олиб қараганда бу мақолада беқарор
иқтисодий сиёсатнинг тўғридан-тўғри хори-
жий инвестицияларга таъсири таҳлил қилин-
ган. Олимлар олиб борган тадқиқотлари на-
тижасида иқтисодий беқарорлик индекси
(Economic Policy Uncertainty Index (EPU Index))
билан ташқи хорижий тўғридан-тўғри инвес-
тициялар (outward FDI flow) ўртасида кучли
боғлиқлик борлигини аниқлашади. Бу фақат-
гина АҚШ учун емас балки, бошқа давлатлар
учун ҳам тегишлидир. Олимлар тадқиқоти
натижаси шуни кўрсатадики, агар иқтисодий
беқарорлик индекси ошса, бу давлатга ташқи
хорижий тўғридан-тўғри инвестициялар ки-
риб келиш ҳажми камаяди.
Мақолада Baker, Alesina, Tabellini, Pin-
dyck, Jensen, Julio, Yook, Dixit, Rivoli, Salorio ҳам-
да Wang каби олимлар асарларидан фойдала-
нилган.
“Journal of Development Economics” жур-
налида Англиялик олим Michael F. Bleaney
нинг “Ривожланаётган давлатларда макро-
иқтисодий барқарорлик, инвестиция ва иқти-
содий ўсиш” (
Macroeconomic stability, invest-
ment and growth in developing countries
)[1]
(Bleaney, 1996) деб номланган мақоласи нашр
етилган. Буннда “Ишончли макроиқтисодий
сиёсат хусусий секторнинг инвестиция қарор-
ларини қабул қилиш учун хавфсиз муҳитни
шаклланишига ёрдам беради. Далиллар шуни
кўрсатади-ки, яхши макроиқтисодий бошқа-
МАКРОИҚТИСОДИЙ СИЁСАТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
40
рув инвестицияларнинг тез суръатларда
ўсишни қўллаб-қувватлайди”- деб таъкидлаб
ўтилган.
Мақолада макроиқтисодий беқарорлик-
нинг инвестицияларга таъсири баҳоланган ва
иқтисодий ўсишни ривожланаётган мамла-
катлар мисолида таҳлил қилинган. Натижада
макроиқтисодий бошқарув даражаси иқтисо-
дий ўсишга катта таъсир кўрсатувчи асосий
омил эканлиги келиб чиққан.
Макроиқтисодий беқарорлик инвести-
цияларни сифатига таъсир кўрсатади, нотўғ-
ри инвестиция қарорлари беқарор муҳитнинг
шаклланишига олиб келишида катта мутано-
сиблик (пропорция) бор.
Мақолада макроиқтисодий бошқарув-
нинг асосий қуроли сифатида фискал (буд-
жет-солиқ) сиёсати деб қаралган.
Макроиқтисодий барқарорликка таъсир
қилувчи асосий омиллар сифатида фискал
баланс, ҳақиқий айирбошлаш курси, инфля-
ция ва ташқи қарзларни инобатга олинган.
Макоиқтисодий беқарорлик ривожлана-
ётган давлатларда инвестицияларга ва ўсиш-
га салбий таъсир кўрсатувчи асосий восита
ҳисобаниши, кучсиз макроиқтисодий сиёсат
инвестициялар даражасини туширади ва таҳ-
лиллар шуни кўрсатадики, макроиқтисодий
беқарорлик инвестицияланнинг самарадор-
лигини ҳам пасайтириши ҳақидаги илмий
хулосалар чиқарилган.
Мақолада Barro, R.J., Bruno M., G. Di Tella,
R. Dornbusch, S. Fischer, Mankiw N.G, Cottani, J.,
D.F. Cavallo, M.S. Khan, Pindyck R. ва Rodrik, D.
каби олимлар илмий ишларидан фойдала-
нилган.
“Future Business Journal” журналида
Покистонлик олимлар Yahya Waqas, Shujahat
Haider Hashmi ва Muhammad Imran Nazir нинг
“Макроиқтисодий омиллар ва хорижий порт-
фел инвестицияларнинг ўзгарувчанлиги: Жа-
нубий Осиё давлатлари мисолида” (
Macroeco-
nomic factors and foreign portfolio investment
volatility: A case of South Asian countries
)[3]
(Yahya Waqas; Shujahat Haider Hashmi;
Muhammad Imran Nazir, 2015)деб номланган
мақоласи чоп этилган. Мақолада “Макроиқти-
содий омиллар мамлакатга хорижий инвес-
тицияларни жалб қилишда жуда муҳим рол
ўйнайди. Таҳлиллар шуни кўрсатадики,
макроиқтисодий омиллар ва хорижий порт-
фел инвестициялар ўзгарувчанлиги ўртасида
жуда катта алоқадорлик бор. Шу сабабли,
таҳлил қилинаётган мамлакатларда халқаро
портфел инвестициялар оқимидаги кам ўзга-
рувчанлик баланд фоиз ставкасини, валюта
қадрсизланишини, хорижий тўғридан-тўғри
инвестицияларни, паст инфляция даражасини
ва ЯИМнинг баланд даражада ўсишига рағ-
батлантирувчи омил бўлиб ҳисобланади ҳам-
да хорижий портфел инвестиция киритувчи
инвесторлар учун мамлакат макроиқтисодий
муҳитнинг барқарорлиги эътибор марказида
бўлади” – деб таъкидланган.
Мақолада тўртта мамлакат Хитой, Ҳин-
дистон, Покистон ва Шри Ланка давлатлари
таҳлил қилинган.
Хорижий хусусий инвестициялар иккита
асосий таркибий қисмга бўлинади: хорижий
тўғридан-тўғри инвестициялар ва хорижий
портфел инвестициялар. Хорижий тўғридан-
тўғри инвестициялар хорижий портфел ин-
вестицияларга қарганда ўзгармасроқ табиат-
га эга деб ҳисобланилади ҳамда хорижий
портфел инвестициялар “иссиқ пул” деб ҳам
аталади. Шунинг учун ривожланаётган дав-
латлар хориж капиталини кўпайтириш асо-
сида иқтисодий ривожланишга эришишни
хоҳлайди.
Ўзгарувчанлик (
volatility, riski
) термини
халқаро инвесторларнинг қилган инвести-
циясида қисқа муддатли фойда олиш истаги
ва уларнинг ноаниқ шароитда инвестиция-
ларини қайтариб олиши билан изоҳланилади.
Мамлакатдаги содир бўлган девалива-
ция хорижликларга инвестиция тикишга
мотивация бўлади.
Мамлакатдаги инфляция даражаси ҳам
хорижий порфел инвестицияларга катта таъ-
сир кўрсатади. Агар инфляция даражаси ба-
ланд бўлса, инвесторларнинг киритган инвес-
тициясидан қайтадиган фойдаси кам бўлади
ва инвестор бошқа мамлакатга инвестиция
киритишга, қайсики инфляция даражаси паст
давлатга, ҳаракат қилади. Агар мамлакатда
инфляция даржаси паст бўлса бу инвестор-
ларга бу мамлакатга инвестиция киритиш
учун мотивация бўлади.
Мақолада олимлар томонидан бир нечта
гипотезалар ишлаб чиқилган:
биринчи гипотеза шундан иборатки,
ҳақиқий валюта айирбошлаш курси билан
хорижий портфел инвестициялар ўзгарувчан-
лиги (риски) орасида кучли боғлиқлик мав-
жуд.
иккинчи гипотеза шундан иборатки,
мамлакатдаги инфляция даражаси билан хо-
рижий портфел инвестициялар ўзгарувчан-
лиги (риски) орасида кучли боғлиқлик мав-
жуд.
учинчи гипотеза шундан иборатки,
мамлакатдаги молия бозори ҳолати билан
МАКРОИҚТИСОДИЙ СИЁСАТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
41
Инвестицион
фаоллик
Инвестицион
жозибадорлик
Инвестицион
имиж
Инвестицион
иқлим
хорижий портфел инвестициялар ўзгарувчан-
лиги (риски) орасида кучли боғлиқлик мав-
жуд.
тўртинчи гипотеза шундан иборатки,
саноат ишлаб чиқаришининг ўсиш суръат-
лари билан хорижий портфел инвестициялар
ўзгарувчанлиги (риски) орасида кучли боғ-
лиқлик мавжуд.
бешинчи гипотеза шундан иборатки,
мамлакатдаги ЯИМнинг ўсиш суръати билан
хорижий портфел инвестициялар ўзгарувчан-
лиги (риски) орасида кучли боғлиқлик мав-
жуд.
олтинчи гипотеза шундан иборатки,
мамлакатга кириб келаётган хорижий тўғри-
дан-тўғри инвестициялар ҳажми билан хори-
жий портфел инвестициялар ўзгарувчанлиги
(риски) орасида кучли боғлиқлик мавжуд.
Мақолада хорижий портфел инвести-
циялар ўзгарувчанлиги (риски)га макроиқти-
содий омиллар таъсири кўриб чиқилган. Бу
омилларга валюта айирбошлаш курси, инфля-
ция даражаси, молия бозори ҳолати, саноат
ишлаб чиқаришининг ўсиш суръатлари,
ЯИМнинг ўсиш суръати ҳамда хорижий тўғри-
дан-тўғри инвестициялар ҳажми кабиларни
ўз ичига олади.
Мақолада молия бозори структурасини
ривожлантиришга, мамлакат инфратузилма-
сини яхшилашга, институтларни кучайти-
ришга ва мамлакатдаги макроиқтисодий
омиллар беқарорлигини камайтиришга қара-
тилган сиёсат хорижий портфел инвестиция-
лар ўзгарувчанлиги (риски)ни камайтиради
ва бу мамлакатга хорижий портфел инвес-
тицияларнинг кириб келиш ҳажмини ошира-
ди деган хулосаларга келинган.
Мақолада Bleaney M., Greenaway D.,
Hymer S., Hansen P. R., Lunde A., Ahmed T., Malik
S. U., Bekaert, Harvey, Ghura D., va Goodwin B.
каби олимлар илмий ишларидан фойдала-
нилган.
Ўзбекистон олимлари томонидан ҳам
инвестицион фаоллик ва макроиқтисодий
барқарорлик мавзуси бир нечата илмий
тадқиқот олиб борилган мавзулардан бири
ҳисобланади. Булардан айниқса, Ш.И.Муста-
факуловнинг илмий ишлари ажралиб туради.
Ш.И.Мустафакулов муаллифлигида “Инвести-
цион муҳит жозибадорлиги: назария, методо-
логия ва амалиёт”[6] (Ш.И., 2017) мавзусида
чоп этилган монографиясида мамлакат инвес-
тицион муҳити ҳамда мамлакатдаги инвести-
цион фаолликни таъминлаш бўйича илмий
маълумотлар бериб ўтилган. Монографияда
инвестициялар, инвестицион иқлим, инвес-
тицион имиж ва инвестицион жозибадорлик
тушунчаларига қуйидагича таърифлар бериб
ўтилган:
Инвестициялар
– инвесторлар томони-
дан ўз мақсадларига эришиш учун тегишли
фаолият турига киритиладиган ва пулда
ифодаланган
ҳар
қандай
фуқаролик
ҳуқуқлари обектидир.
Инвестицион иқлим
– ички ва ташқи
инвестицияларнинг кириб келишига таъсир
кўрсатадиган ялпи иқтисодий, сиёсий, молия-
вий шароитдир.
Инвестицион имиж
– инвесторлар та-
саввурида инвестицион иқлимнинг турли хил-
даги жиҳатлари билан комплекс тарзда акс
етишидир.
Мамлакатнинг инвестицион жозиба-
дорлиги
– ҳудудга сармоянинг кириб кели-ши-
ни белгиловчи ва инвестиция фаоллиги билан
баҳоланадиган обектив иқтисодий, ижтимоий
ва табиий белгилар, воситалар, имкониятлар
ва чекловларнинг йиғиндисидир.
Бу тушунчалар ў
ртасидаги боғлиқлик
механизмни қуйидагича тасвирланган (1-
расм):
1-расм. “Инвестицион жозибадорлик”, “инвестицион иқлим”, “инвестицион фаоллик” ва
“инвестицион имиж” тушунчаларининг ў
заро боғлиқлик механизми
МАКРОИҚТИСОДИЙ СИЁСАТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
42
Монографияда шунингдек, инвестиция
сиёсатини амалга оширишда ҳукумат томо-
нидан қуйидаги асосий тамойилларга усту-
ворликнинг қаратилиши мақсадга мувофиқ
бўлиши таҳлиллар асосида келтирилиб чиқа-
рилган:
республика иқтисодиётига бевосита
капитал маблағларни кенг жалб қилишни
таъминлайдиган ҳуқуқий, ижтимоий-иқтисо-
дий ва бошқа шарт-шароитларни мунтазам
такомиллаштириш;
республикамизга жаҳон даражасидаги
технологияни етказиб бераётган, иқтисодиёт-
нинг замонавий таркибини вужудга келти-
ришга кўмаклашаётган хорижий сармоядор-
ларга имтиёз ва преференсияларни тақдим
этиш тизимини такомиллаштириш;
маблағларни рақобатбардош маҳсу-
лотларни ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўл-
ган энг муҳим устувор йўналишларга йўнал-
тириш;
ташқи иқтисодий фаолиятда рақобат
қила оладиган ва валюта тушумини таъмин-
лайдиган етакчи тармоқларни қўллаб-қув-
ватлаш;
аҳоли бандлигини таъминлайдиган
ва миллий даромадни оширишга қаратилган
ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш соҳала-
рини ривожлантириш;
энергия тежамкор ва атроф муҳитга
кам зарар етказадиган юқори технологик,
замонавий ускуналарни ўрнатиш; маҳаллий
шароитларга мос келадиган илғор хорижий
технологияларни татбиқ этиш, ўзимизда
яратилаётган ихтироларни рағбатлантириш
ва билимлар иқтисодиётига маблағлар йў-
налтириш.
Ўзбекистон олимлари Н.Ғ.Каримов ва
Р.Х.Хожиматов томонидан ҳам бу йўналишда
ўз илмий фаолиятларини олиб боришган. Бу
муаллифларимиз томонидан ҳаммуаллифлик-
да “Инвестиция” [4] (Каримов Н.Ғ., Хожиматов
Р.Х., 2019) номли ўқув қўлланма нашр этил-
ган. Ўқув қўлланмада инвестиция, унинг
туркумланиши, хорижий инвестицияларнинг
иқтисодий тушунчаси, реал ва молиявий ин-
вестициялар, уларнинг хусусиятли белгилари,
реал сектор ва унинг таркибий қисмлари,
инвестицион сиёсат, инвестицион лойиҳа,
лойиҳа даромадлилиги, унинг ҳисоблаш усул-
лари, инновация ҳамда интелектуал инвес-
тициялар каби муҳим тушунчалар ёритишга
қаратилган назарий ва амалий билимлар кел-
тирилиб ўтилган. Шунингдек, мамлакатимиз-
нинг жадал суръатларда ривожланиши учун
иқтисодиётни модернизациялаш, инновацион
тарзда қайта қуроллантириш, жаҳон миқёсига
интеграциялашувининг узлуксизлигни таъ-
минлаш каби устувор вазифаларни амалга
оширишда инвестицияларнинг ўрни ва зарур-
лиги очиб берилган.
Хитой, Жанубий Корея каби ривожлана-
ётган мамлакатларда охирги 15 йил давомида
кузатилган ўртача 10 фоизли иқтисодий ўсиш
даврида жамғарма улушининг ўртача қийма-
ти 30 фоизни ташкил этган. Ривожланган
мамлакатлар тажрибаси шуни кўрсатади-ки,
бир йилда 6 фоиздан ортиқ иқтисодий ўсиш-
ни таъминлаш учун миллий жамғармалар
ЯИМнинг 25 фоизини, инвестициялар эса 30
фоизини ташкил етиши керак.
Давлат томонидан инвестицион фао-
лиятини бошқариш бир қатор чора-тадбир-
ларни қўллаш, уларни ҳаётга тадбиқ етиш
асосида мақсадли дастурлар орқали амалга
оширилади. Бу чора-тадбирлар қуйидагилар-
дан иборат:
1.
Солиқ тизимини қулайлаштириш,
яъни солиқ субектлари, объектлари ва став-
каларини табақалаштириш ва солиқ имтиёз-
ларини бериш.
2.
Амортизация сиёсатини амалга оши-
риш, шу жумладан тезлаштирилган амарти-
зация сиёсатини қўллаш ҳамда амортизация
имтиёзларини бериш.
3.
Айрим ҳудудлар, тармоқларни ри-
вожлантириш мақсадида дотациялар, субси-
диялар, субвенсиялар орқали ёрдам кўрса-
тиш.
4.
Кредит сиёсатини, давлатнинг норма
ва стандартларининг антимонополй тадбир-
ларини ишлаб чиқиш, давлат мулкини хусу-
сийлаштириш ва нархо-наво сиёсатини ўтка-
зиш.
5.
Ер ҳамда бошқа табиий бойликлар-
дан фойдаланиш шарт-шароитларини аниқ-
лаш.
6.
Инвестиция лойиҳаларини эксперти-
задан ўтказиш давлат дастурларини кири-
тиш.
7.
Инвестиция лойиҳаларининг монито-
рингини ўтказиш ва механизмини ишлаб
чиқиш.
8.
Зарур ҳолларда ёки қонунга мувофиқ
инвестиция фаолиятини тўхтатиб туриш,
чеклаш ёки тугатиш.
Тўғридан-тўғри чет эл сармоялари оқи-
мини кенгайтириш мақсадида, чет еллик ин-
весторларнинг ишлаб чиқариш қувватларини
ўзлаштиргунарига қадар барча кўринишдаги
божхона тўловлари, солиқлар ва йиғимлардан
озод қилиш мақсадга мувофиқ бўлади. Ҳар
МАКРОИҚТИСОДИЙ СИЁСАТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
43
бир тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар-
ни киритишда имтиёзли солиққа тортиш
тартибини алоҳида қўллаган ҳолда улар иш-
лаб чиқариш қувватларини тўлиқ ўзлаштир-
гандан кейин амалга ошириш мақсадга муво-
фиқ ҳисобланади.
Маълумотлар ва методология.
ЯИМ ва Инвестиция орасида бир омилли
корреляцион-регрессион таҳлил олиб бори-
шимиз учун бизга қуйидаги формулалар за-
рур бўлади. Бунда корреляциянинг чизиқли
коэффициентини қуйидаги формула ёрдами-
да аниқланади:
n
i
n
i
i
i
n
i
i
i
yx
y
y
x
x
y
y
x
x
r
1
2
2
2
1
Корреляция коэффициентини аҳамият-
лилигини Стюдентнинг т-мезонини қўллаган
ҳолда аниқланади:
Бир омилли регрессия тенгламасининг
умумий кўриниши қуйидагича белгилаб оли-
нади:
Бу ерда,
ва
параметрларнинг
қийматлари қуйидаги формулалар ёрдамида
аниқланади:
n
i
i
n
i
i
i
x
x
x
y
x
x
a
1
2
1
1
Регрессия тенгламасининг аҳамиятли-
лигини текшириш учун Фишернинг Ф-мезо-
нидан фойдаланилади:
Макроиқтисодий барқарорлик бевосита
муттасил тарзда ЯИМнинг ўсиш суръатларига
эришиб бориши билан изоҳланади. Инвести-
цион фаоллик ҳам бевосита макроиқтисодий
барқарорликка
боғланади.
Мамлакатда
макро-иқтисодий барқарорлик таъминланган
бўлса, бу мамлакатга инвестицияларнинг ки-
риб келиш ҳажми ошиб боради. Агарда мам-
лакатда макроиқтисодий барқрорлик таъ-
минланмаган бўлса инвесторларнинг бу мам-
лакатга инвестиция киритишда риски юқори
бўлади ва кутилаётган фойда нормасига
ишонч паст бўлади. Натижада инвесторлар бу
мамлакатга инвестиция киритишни хоҳлаш-
майди. Қуйида Ўзбекистонда ЯИМ динамика-
си эътибор қаратиладиган бўлса, бунда қуйи-
даги ҳолатни кузатиш мумкин (2-расм):
2-расм.
2009-2019 йилларда ЯИМ динамикаси
(фоизда)
Манба:
сайти маълумотлари асосида муаллифлар ишланмаси
2009-2019 йилларда ЯИМ динамикасида
бу даврда ЯИМ нинг муттасил ўсиб борганини
кузатиш мумкин. ЯИМ динамикасида, 2009
йилда 108,1 фоиз ўсишни, 2010 йилда 108,5
фоиз ўсишни, 2011 йилда 108,3 фоиз ўсишни,
2012 йилда 108,2 фоиз ўсишни, 2013 йилда
108,0 фоиз ўсишни, 2014 йилда 108,1 фоиз
ўсишни, 2015 йилда 108,0 фоиз ўсишни,
2016 йилда 107,8 фоиз ўсишни, 2017 йилда
105,3 фоиз ўсишни, 2018 йилда 105,1 фоиз
ўсишни, 2019 йилда еса 105,6 фоиз ўсишни
ташкил қилган. 2009-2015 йиллар мобайнида
ўсиш суръати 8 фоиздан тушмаганлигини
кузатиш мумкин. Кейинги йилларда олиб бо-
рилаётган ислоҳотлар натижасида, статисти-
канинг янада шаффофлашганлигини кузатиш
мумкин. Таҳлил қилинаётган даврда (2009-
2019 йиллар) ЯИМнинг ҳажмига эътибор
қаратиладиган бўлса, унда қуйидаги ҳолатни
кузатиш мумкин (3-расм):
108,1
108,5
108,3
108,2
108,0
108,1
108,0
107,8
105,3
105,1
105,6
103
104
105
106
107
108
109
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
МАКРОИҚТИСОДИЙ СИЁСАТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
44
3-расм.
2009-2019 йиллар оралиғида ЯИМ ҳажми
(млрд. сўм)
Манба:
сайти маълумотлари асосида муаллиф ишланмаси
ЯИМни 2009-2019 йиллар оралиғида
таҳлил қилинадиган бўлса, унда қуйидаги
ҳолатни кузатиш мумкин: 2009 йилда ЯИМ
ҳажми 48097,0 млрд. сўмни, 2010 йилда
61831,2 млрд. сўмни, 2011 йилда 77750,6
млрд. сўмни, 2012 йилда 96589,8 млрд. сўмни,
2013 йилда 118986,9 млрд. сўмни, 2014 йилда
144867,9 млрд. сўмни, 2015 йилда 171369,0
млрд. сўмни, 2016 йилда 199325,1 млрд.
сўмни, 2017 йилда 302536,8 млрд. сўмни, 2018
йилда 406648,5 млрд. сўмни ва 2019 йилда
511838,1 млрд. сўмни ташкил қилган. Ўз-
ўзидан маълумки, энг юқори кўрсаткичлар бу
сўнгги йиллардаги кўрсаткичлар ҳисоблани-
лади. Ривожланаётган мамлакатлар учун бу
табиий ҳолдир. Бундан ташқари бу ерда
инфляция даражаси ҳам ЯИМ шаклланишига
ўз таъсирини кўрсатган. Ҳозирги кунда ЯИМ
барқарор даражада ўсиб келмоқда. Бу эса мам-
лакат иқтисодиёти жадал ривожланаётган-
лигдан далолат беради. Бундан ташқари
Ўзбекистоннинг потенциали бунданда юқори
даржага эришиш учун етарли даражада. Фа-
қат мавжуд имконият ва ҳолатни тўғри баҳо-
лаб, улардан самарали фойдаланиш тизимини
йўлга қўйиш керак.
Давлат инвестиция сиёсати - бу иқтисо-
диётнинг устувор тармоқларини ривожланти-
риш, қўллаб-қувватлаш, марказлашган инвес-
тияциялаш жараёнидан номарказлашган ин-
вестиция жараёнига ўтиш, устувор инвести-
цион лойиҳаларни қўллаб-қувватлашга қара-
тилган механизм, услублар йиғиндиси ҳисоб-
ланади.
Давлат инвестиция сиёсатининг устувор
йўналишлари деб қуйидагилар ҳисобланади:
-
инвестициялар, уларнинг ҳаракатла-
ниши, инвестиция фаолияти иштирокчилари
муносабатлари, уларни тартибга солиб туриш
бўйича қулай ҳуқуқий базани яратиш, амалда-
ги қонунчилик-ҳуқуқий базасини такомил-
лаштириш;
-
иқтисодий туб ислоҳотларни амалга
ошириш, мақсадли инвестицион сиёсатни
юргизиш;
-
инвестицион жараённи яхшилаш ва
барча инвестицион жараён иштирокчилари-
нинг фаоллигини ошириш, хорижий инвести-
цияларни жалб етиш;
-
давлат бошқарув органлари, ҳукумат
ташкилотларининг назорат қилиш функ-
цияларини янада такомиллаштириш [5]
(Махмудов Н.М., Авазов Н.Р. , 2019).
Мамлакатда қулай инвестицион муҳит-
ни шакллантиришга қаратилган ислоҳотлар
натижасида иқтисодиётга кириб келаётган
инвестициялар
ҳажми
ошиб
бормоқда
(4-расм).
Таҳлил қилинаётган даврда (2009-2019
йиллар оралиғи) асосий капитал ўзлаштирил-
ган инвестициялар статистикасига еътибор
қаратиладиган бўлса, унда бу даврда асосий
капиталга инвестициялар 2009 йилда 12531,9
млрд. сўмни, 2010 йилда 15409,1 млрд. сўмни,
2011 йилда 18291,3 млрд. сўмни, 2012-йилда
22067,0 млрд. сўмни, 2013-йилда 27557,3
млрд. сўмни, 2014 йилда 33715,3 млрд. сўмни,
2015 йилда 40737,3 млрд. сўмни, 2016 йилда
19963,2 млрд. сўмни, 2017 йилда 60719,2
млрд. сўмни, 2018 йилда 107333,0 млрд. сўм-
ни ва 2019 йилда 189900,0 млрд. сўмни таш-
кил қилган. Кейинг йилларда фаол инвести-
ция сиёсати олиб борилаётганлиги сабабли
мамлакат иқтисодиётига кириб келаётган
инвестициялар ҳажми ошиб бормоқда.
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
48097,0
61831,2
77750,6
96589,8
118986,9
144867,9
171369,0
199325,1
302536,8
406648,5
511838,1
МАКРОИҚТИСОДИЙ СИЁСАТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
45
4-расм.
2009-2019 йилларда асосий капиталга ўзлаштирилган инвестициялар ҳажми
(млрд. сўм)
Манба:
сайти маълумотлари асосида муаллиф ишланмаси
Мамлакат иқтисодиётида асосий капи-
талга инвестицияларнинг кириб келиши йил-
дан-йилга ўсиб бормоқда. Буни асосий капи-
талга инвестицилар динамикаси асосида ку-
затиш мумкин (5-расм).
5-расм. 2009-2019 йилларда асосий капиталга инвестициялар динамикаси
(фоизда)
Манба:
сайти маълумотлари асосида муаллиф ишланмаси
Таҳлил қилинаётган даврда (2009-2019
йиллар) асосий капиталга инвестициялар
ўсиш суръатларига эътибор қаратадиган бўл-
са, бу даврда 7 фоиз дан кам бўлмаган тарзда
ўсиш суръатларига эришилган. Энг юқори
кўрсаткичлар 2009, 2016 ва 2019 йилларда
эришилган яъни 2009 йилда 124,8 фоизни,
2016 йилда 122,9 фоизни ташкил қилган бўл-
са, энг юқори кўрсаткич 2019 йилда 133,9
фоизни ташкил қилган. Сўнгги йилларда
ўсиш суръатлари ошиб бормоқда. Айниқса,
2019 йилда 189,9 трлн. сўм (доллар эквива-
лентда 21,5 млрд. АҚШ долл.) ёки 2018 йилга
нисбатан 133,9 фоиз асосий капиталга инвес-
тициялар ўзлаштирилган.
2019 йилда ЯИМга нисбатан асосий ка-
питалга ўзлаштирилган инвестициялар 37,1
фоизни ташкил этиб, 2018 йилдаги кўрсат-
кичга нисбатан 6,5 фоиз пунктга кўпайган.
Мазкур кўрсаткич 2017 йилда – 23,9 фоизни
ҳамда 2018 йилда – 30,6 фоизни ташкил этган.
Асосий капиталга ўзлаштирилган ин-
вестицияларнинг юқори ўсиш суръатларига
эришилишида тўғридан-тўғри хорижий ин-
вестиция ва кредитларнинг юқори ўсиш суръ-
атлари асосий омил бўлган. Улар 2018 йилга
нисбатан 3,9 мартага ўсиб, жами асосий капи-
талга ўзлаштирилган инвестициялар ҳажми-
нинг – 31,0 фоизини, шундан, тўғридан-тўғри
хорижий инвестицияларнинг 19,6 фоиз (ёки
3,6 марта ўсиш)ни ташкил қилган.
Мақолада Ўзбекистон иқтисодиётига
кириб келаётган инвестициялар ҳажми ва
унинг мамлакат ЯИМга таъсири баҳоланган.
Бундан ташқари мамлакатда қулай инвести-
цион муҳит шаклланишига таъсир кўрсатаёт-
ган омиллар таҳлил қилинган. Инвестиция-
ларнинг иқтисодиётни ривожлантиришга
(ЯИМнинг ўсиши) таъсирини корреляцион-
регрессион таҳлил асосида кўриб чиқамиз.
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
12531,9 15409,1 18291,3
22067,0 27557,3
33715,3
40737,3
19963,2
60719,2
107333,0
189900,0
124,8
109,2
107,9
111,6
109,8
109,6
109,6
122,9
107,1
118,1
133,9
100
105
110
115
120
125
130
135
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
МАКРОИҚТИСОДИЙ СИЁСАТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
46
Таҳлил ва натижалар
Корреляцион-регрессион таҳлил:
ЯИМ ва Инвестиция орасида бир омилли
корреляцион-регрессион таҳлил олиб бора-
миз. Бунда ЯИМ натижавий белги деб, инвес-
тицияни омилли белги деб белгилаб оламиз.
Яъни, Y – ЯИМ ва унга таъсир қилувчи омил
X– инвестицияларни белгилаб оламиз.
94
,
0
11
32521
,
2
*
6
,
1
2938988128
8
7786705938
1
2
2
2
1
E
y
y
x
x
y
y
x
x
r
n
i
n
i
i
i
n
i
i
i
yx
Таҳлилар натижасда корреляция коэф-
фициенти
эканлиги маълум бўлди.
Бу кўрсаткич ±0,7 ва ±1 оралиғида эканлиги-
дан омиллар орасида боғлиқлик кучли экан-
лиги маълум. Корреляция коэффициентини
аҳамиятлилигини Стюдентнинг т-мезонини
қўллаган ҳолда аниқлаб оламиз:
Бу ердан
эканлиги келтири-
либ чиқарилади.
бўлганда кор-
реляция коэффициенти аҳамиятли бўлади.
Бизда ҳам шу тенгсизлик бажарилаётганли-
гидан корреляция коэффициенти аҳамиятли-
дир.
Бир омилли регрессия тенгламасининг
умумий кўриниши қуйидагича белгилаб
олинади:
Бу ерда,
ва
параметрларнинг қий-
матлари қуйидаги формулалар ёрдамида
аниқлаб оламиз:
35
,
2
6
,
1
2938988128
4
6914142729
1
2
1
1
n
i
i
n
i
i
i
x
x
x
y
x
x
a
Регрессия тенгламаси қуйидагича эканлиги келиб чиқди:
Ушбу тенглама таҳлил қилинадиган
бўлса, ҳеч қандай омиллар таъсир этмайдиган
натижавий кўрсаткич – ЯИМ 85151,309 млрд.
сўмни ташкил қилади. Агар ЯИМ таркибида
асосий капиталга инвестициялар 1 бирликка
оширилса, натижада ЯИМ 2.35 бирликка кў-
паяди. Яъни агар инвестициялар 1 млрд.
сўмга кўпайса, натижада ЯИМ 2.35 млрд. сўмга
кўпаяди. Демак ЯИМ ни кўпайтиришнинг асо-
сий воситаси сифатида инвестициялар қарал-
са мақсадга мувофиқ бўлади ҳамда инвести-
циялар иқтисодий ўсишни таъминловчи асо-
сий омил ҳисобланади.
Регрессия тенгламасининг аҳамиятли-
лигини текшириш учун Фишернинг Ф-мезо-
нидан фойдаланамиз:
Бу ердан
эканлиги келти-
рилиб чиқарилади.
бўлганда
регрессия тенгламаси аҳамиятли бўлади.
Бизда
эканлигидан, регрессия
тенгламаси аҳамиятлидир.
Юқорида олиб борилган таҳлил асосида,
ЯИМ ва асосий капиталга инвестициялар ўр-
тасида кучли ҳамда тўғри боғлиқлик мавжуд.
Яъни инвеститисиялар ҳажми ошиши билан
ЯИМ ҳажми ҳам шунга мутаносиб тарзда
ошиб боради. Булар эса бу омиллар орасида
тўғри боғлиқлик мавжудлигидан далолат
беради.
Эконометрик таҳлил асосида асосий ка-
питалга инвестициялар ҳажмининг 1 бирлик-
ка ошиши натижасида ЯИМ 2,35 бирликка
кўпайиши келиб чиқди. Демак инвестициялар
ЯИМ ҳажмининг ошишига ижобий таъсир
қилувчи асосий омиллардан бўлиб ҳисобла-
нади. Шунинг учун ҳам ҳозирги кунда
Ўзбекистонда иқтисодиётнинг ривожланиши-
га эришиш учун энг асосий долзарб масала
сифатида иқтисодиётда инвестициялар ҳаж-
мини оширишга қаратилмоқда. Бу соҳада ҳо-
зирги кунда, мамлакат инвестицион муҳити-
ни яхшилаш қаратилган жуда кўплаб исло-
ҳотлар амалга оширилмоқда.
МАКРОИҚТИСОДИЙ СИЁСАТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
47
Ўзбекистон Республикасини янада ри-
вожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегия-
сида ҳам кейинги йилларда иқтисодиётни
ривожлантируш асоси сифатида инвестиция-
лар қаралиши ҳамда мамлакат инвестицион
муҳитини яхшилашга қаратилган устувор
йўналишлар белгилаб олинган. Бу устувор
йўналишларни амалиётга тадбиқини таъмин-
лаш асосида мамлакат инвестицион жозиба-
дорлигини ошириш ҳамда мамлакат иқтисо-
диётида инвестициялар ҳажмини янада оши-
риш мумкин.
Хулосалар.
Ўзбекистонда макроиқтисо-
дий барқарорлик ва инвестицион фаолликни
таъминлаш энг долзарб масалалардан бўлиб
ҳисобланади. Иқтисодиётни ривожлантир-
масдан туриб, мамлакатда бошқа соҳаларда-
ги ҳолатни яхшилаб бўлмаслиги обектив
ҳолат ҳисобланади. Шунинг учун мамлакат-
лар ривожланганлик даражасини баҳолашда
биринчи ўринда иқисодиётнинг ривожлан-
ганлик даражаси туради. Шундан келиб чи-
қиб, бугунги кунда Ўзбекистон иқтисодиёти-
ни ривожлантириш муҳимдир. Иқтисодиёт-
нинг ривожланиши инвестициялар ҳажми
ошиб боришига ҳамда мамлакатда макро-
иқтисодий барқарорликни таъминлаш талаб
этилади. Иқтисодиётда инвестициялар ҳажми
ошиши учун мамлакатда қулай инвестицион
муҳит шаклланиши зарурдир. Қулай инвес-
тицион муҳитнинг шаклланиши асосида ин-
весторларнинг бу мамлакатга инвестиция ки-
ритишга қизиқиши юқори бўлади. Натижада
мамлакатда инвестициялар ҳажми ошиб бора-
ди. Хорижий тадқиқотчилар тадқиқотлари-
дан қуйидаги хулосаларни олиш мумкин:
иқтисодиётдаги беқарор муҳит бу
мамлакат иқтисодиётига кириб келаётган ин-
вестициялар ҳажмига салбий таъсир кўрса-
тади;
ишончли макроиқтисодий сиёсат
хусусий секторнинг инвестиция қарорларини
қабул қилиш учун хавфсиз муҳитни шаклла-
нишига ёрдам беради. Яхши макроиқтисодий
бошқарув инвестицияларнинг тез суръатлар-
да ўсишни қўллаб-қувватлайди;
хорижий портфел инвестициялар
билан ҳақиқий валюта айирбошлаш курси,
инфляция даражаси, молия бозори ҳолати,
саноат ишлаб чиқаришининг ўсиш суръатла-
ри, мамлакатдаги ЯИМнинг ўсиш суръати,
мамлакатга кириб келаётган хорижий тўғри-
дан-тўғри инвестициялар ҳажми каби омил-
лар орасида кучли бўлиқлик мавжуд.
Юқоридаги тадқиқотларга ҳамда ўз таҳ-
лилларимиз асосланган ҳолда Ўзбекистонда
қулай инвестицион муҳитни шаклланишига,
макроиқтисодий барқарорликни таъминлаш-
га ҳамда мамлакат иқтисодиётида инвести-
циялар ҳажмини оширишга қаратилган қуйи-
даги таклифларни бериб ўтамиз:
биринчидан, мамлакатда қулай ин-
вестицион муҳитни шакллантиришга таъсир
қилувчи иқтисодий, ижтимоий ҳамда ҳуқуқий
омиллар таъсирини ижобий томонга йўнал-
тирган ҳолда инвесторлар учун қулай ишби-
лармонлик муҳитини шакллантириш;
иккинчидан, ҳам портфел инвести-
цияларга ҳам тўғридан-тўғри инвестициялар-
га ўзининг салбий таъсирини кўрсатувчи
инфляция даражасини жиловлашга доир
чора-тадбирларни ишлаб чиқишга талаб мав-
жуддир. Ҳозирги кунда Ўзбекистонда инфля-
ция даражаси баланд даражаси ҳалигача сақ-
ланиб қолмоқда. Инфляция даржасини пасай-
тириш чора-тадбирларидан бири бўлган, Мар-
казий банк томонидан инфляцион таргетлаш
режимига ўтиш ишларини тезлаштириш;
учинчидан, мамлакатда портфел ин-
вестициялар ҳажмига энг катта таъсир кўр-
сатувчи омил бу – молия бозори ҳолатидир.
Шундан келиб чиққан ҳолда, Ўзбекистонда
ҳам молия бозорини ҳолатини таҳлил қилиш
ҳамда молия бозорини яхшилаш чораларини
кўриш;
тўртинчидан, энергия тежамкор ва
атроф муҳитга кам зарар етказадиган юқори
технологик, замонавий ускуналарни ўрнатиш;
маҳаллий шароитларга мос келадиган илғор
хорижий технологияларни татбиқ этиш, ўзи-
мизда яратилаётган ихтироларни рағбатлан-
тириш ва билимлар иқтисодиётига маблағлар
йўналтириш;
бешинчидан, республика иқтисодиё-
тига бевосита капитал маблағларни кенг
жалб қилишни таъминлайдиган ҳуқуқий, иж-
тимоий-иқтисодий ва бошқа шарт-шароит-
ларни мунтазам такомиллаштириш.
Юқорида келтирилиб ўтилган таклиф-
ларни амалиётга тадбиқ этиш асосида мамла-
катда қулай инвестицион муҳитни шакллан-
тириш ҳамда республика иқтисодиётида ин-
вестициялар ҳажмини оширишга эришиш
мумкин. Инвестициялар ҳажми ошиши эса
мамлакатда макроиқтисодий барқарорликни
таъминлашга олиб келувчи асосий омил
саналади. Макроиқтисодий барқарорлик ҳам-
да инвестицион фаоллик доимо бир-бири
билан боғлиқ бўлган иқтисодий омиллардир.
Бу икки омил доимо бир-бирини тўлдириб,
бир-бири билан боғлиқликда иқтисодий жа-
раёнларда иштирок этади.
МАКРОИҚТИСОДИЙ СИЁСАТ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 №
1
48
Манба ва адабиётлар рўйҳати:
1.
Bleaney, M. F. (1996). Macroeconomic stability, investment and growth in developing countries. Journal of Development Economics,
461-477.
2.
Hui-Ching Hsieh; Sofia Boarelli; Thi Huyen Chi Wu . (2019). The effects of economic policy uncertainty on outward foreign direct
investment. International Review of Economics and Finance, 377-392.
3.
Yahya Waqas; Shujahat Haider Hashmi; Muhammad Imran Nazir. (2015). Macroeconomic factors and foreign portfolio investment
volatility: A case of South Asian countries. Future Business Journal, 65-74.
4.
Каримов Н.Ғ., Хожиматов Р.Х. (2019). Инвестиция. Тошкент: Инновацион ривожланиш нашриёт – матбаа уйи.
5.
Махмудов Н.М., Авазов Н.Р. . (2019). Ўзбекистон иқтисодиётини ривожлантиришда инвестициялардан самарали
фойдаланиш йўллари. Тошкент: Иқтисодиёт.
6.
Ш.И., М. (2017). Инвестицион муҳит жозибадорлиги: назария, методология ва амалиёт. Тошкент: “Маънавият”
Ўзбекистон Республикаси Банк-молия академияси.
7.
Avazov, N., & Maxmudov, N. (2020). INVESTMENT AS A SOURCE OF FINANCING. Архив научных исследований, 1(24). извлечено от
https://journal.tsue.uz/index.php/archive/article/view/2803
8.
Avazov, N., & Abduraxmonov , M. (2020). STRUCTURAL REFORMS IN THE DEVELOPMENT OF THE DIGITAL ECONOMY IN
UZBEKISTAN. Архив научных исследований, 1(26). извлечено от
https://journal.tsue.uz/index.php/archive/article/view/2781
9.
Avazov, N., & Maxmudov, N. (2020). MAMLAKAT INVESTITSION MUHITINI SHAKLLANTIRISHGA TA’SIR QILUVCHI OMILLAR
TAHLILI. Архив научных исследований, 1(24). извлечено от
https://journal.tsue.uz/index.php/archive/article/view/2860
10.
Ходиев Б.Ю., Шодиев Т.Ш., Беркинов Б.Б., Эконометрика: ўқув қўлланма. – Т.:“ИҚТИСОДИЁТ”, 2018.-178 б.
11.
Агапова Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика:Учебник.-10-е изд.перераб. и доп.-М.:Издательство “МФПУ Синергия”, 2013.
12.
N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.: Worth Publishers, 2013)
13.
Avazov, N., & Maxmudov, N. (2020). TO‘G‘RIDAN-TO‘G‘RI XORIJIY INVESTITSIYALARNI IQTISODIYOTGA JALB QILISH VA UNDAN
SAMARALI
FOYDALANISH
YO‘LLARI. Архив
научных
исследований, 1(29).
извлечено
от
https://journal.tsue.uz/index.php/archive/article/view/2907
14.
Avazov, N., & Maxmudov, N. (2020). XORIJIY INVESTITSIYALARNI IQTISODIYOTGA FAOL JALB QILISH ASOSIDA MAKROIQTISODIY
BARQAROLIKNI
TA’MINLASH
YO‘LLARI. Архив
научных
исследований, 1(29).
извлечено
от
https://journal.tsue.uz/index.php/archive/article/view/2911
15.
Avazov, N., & M.Makhmudov, N. (2020). O`ZBEKISTON IQTISODIYOTINI INVESTITSIYALARDAN SAMARALI FOYDALANISH ASOSIDA
BARQAROR
O`SISHINI
TA`MINLASH. Архив
научных
исследований, 1(32).
извлечено
от
https://journal.tsue.uz/index.php/archive/article/view/3007
16.
Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси расмий сайти
17.
Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари миллий базаси.
18.
www.elsevier.com Халқаро мақолалар портали.
19.
Тошкент давлат иқтисодиёт университети расмий сайти.
FISKAL SIYOSATNING MAZMUNI VA UNI MAKROIQTISODIY BARQARORLIKNI
TA'MINLASHDAGI O’RNI
Mamurova Mahliyo Zafarovna -
TDIU 2- kurs tayanch doktoranti
Annotatsiya
:
Ushbu maqolada davlat o’zining boshqaruvchilik faoliyatini amalga oshirish uchun ma’lum yo’nalishdagi
siyosatni amalga oshirish kursatilgan. Shuningdek Moliyaviy siyosat iqtisodiy siyosatning muhim elementi, tarkibiy qismi
hisoblanadi. Moliyaviy siyosat avvalo istiqbol uchun belgilangan va bajarilishi ko’zda tutilgan muammolarni hal qilish va
maqsadlarga erishish uchun moddiy asos bo'lgan moliyaviy resurslarning maksimal miqdorini shakllantirishga qaratilgan.
Tayanch suzlari
:
Moliyaviy siyosat, moliyaviy resurslar, davlatning funktsiyalari, iqtisodiy maqsadlar, ijtimoiy
maqsadlar, moliyaviy strategiya, byudjet taqchilligi, tartibga solish mexanizmlari.
СОДЕРЖАНИЕ ФИСКАЛЬНОЙ ПОЛИТИКИ И ЕЕ РОЛЬ В ОБЕСПЕЧЕНИИ
МАКРОЭКОНОМИЧЕСКОЙ УСТОЙЧИВОСТИ
Аннотация:
В этой статье описывается реализация государством определенной политики для
осуществления своей административной деятельности. Фискальная политика также является важным элементом
экономической политики. Фискальная политика в первую очередь направлена на создание максимального объема
финансовых ресурсов, которые являются материальной базой для решения проблем и достижения поставленных
целей на будущее.
Ключевые слова:
фискальная политика, финансовые ресурсы, функции государства, экономические цели,
социальные цели, финансовая стратегия, дефицит бюджета, механизмы регулирования.
THE CONTENT OF FISCAL POLICIES AND ITS ROLE IN MAINTAINING
MACROECONOMIC SUSTAINABILITY
Annotation:
This state describes the implementation of a certain policy by the state to carry out its administrative
activities. Fiscal policy is also an important element of economic policy. Fiscal policy is primarily aimed at creating the maximum
amount of financial resources that will become the material base for solving the problem and achieving the goals of the future.
Key words:
fiscal policy, financial resources, government functions, economic, social, financial strategy, budget deficit,
regulatory mechanisms.
МАКРОИҚТИСОДИЙ СИЁСАТ
