Иқтисодиёт ва таълим / 202
1
йил 2
-
сон
213
Alieva Mahbuba Toychiyeva
–
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti i.f.d., professor,
Xamidova Mo`tabarxon Abdumalik qizi -
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti magistratura talabasi
YANGI O’ZBEKISTON IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISHD
A MEHMONXONA
XIZMATLARINING AHAMIYATI
Annotatsiya.
Ushbu maqolada O'zbekiston Respublikasi rivojlanishining so'nggi besh yilidagi mehmonxonalar
xizmatlarining o'sishi, iqtisodiyotning ushbu sohasidagi asosiy muammolar, pandemiya davrida sanoat rivojlanishini
saqlashning asosiy mezonlari mavjud statistika asosida tahlil qilingan.
Kalit so'zlar:
Turizm, mehmonxona, yalpi ichki mahsulot, pandemiya, turistik, rentabellik, xona zaxirasi, o'sish,
statistika.
РОЛЬ ГОСТИНИЧНЫХ УСЛУГ В РАЗВИТИИ НОВОЙ ЭКОНОМИКИ УЗБЕКИСТАНА
Аннотация.
В данной статье анализируется рост гостиничных услуг за последние пять лет развития
Республики Узбекистан, основные проблемы в этом секторе экономики, основные критерии поддержания развития
отрасли в период пандемии на основе имеющейся статистики. и исследования.
Ключевые слова:
Туризм, гостиница, валовой внутренний продукт, пандемия, турист, рентабельность,
номерной фонд, рост, статистика.
THE ROLE OF HOTEL SERVICES IN THE DEVELOPMENT OF THE NEW UZBEK ECONOMY
Annotation.
This article analyzes the growth of hotel services in the last five years of development of the Republic of
Uzbekistan, the main problems in this sector of the economy, the main criteria for maintaining the development of the industry
during the pandemic on the basis of available statistics and research.
Key words:
Tourism, hotel, gross domestic product, pandemic, tourist, profitability, hotel room fund, growth, statistics.
Globall
ashuv davrida tez sur’atlar bilan ri
-
vojlanayotgan yer kurrasida xizmat ko’rsatish
sohalar
i dunyo iqtisodiyotining asosiy bo’g’iniga
aylanib bormoqda. Jahon iqtisodiyotida yalpi ich-
ki mahsuloti (YaIM)ning 10%i, umumiy eksport
hajmining 7% turizm xissasiga
to’g’ri kelmoq
-
da[1]. Butunjahon turistik tashkilotining ma’lu
-
motiga ko’ra, sohaga umumi
y investitsiyalarning
yetti foizi, soliq tushumlarining besh foizi va jami
xizmatlarining uchdan bir qismi to’g’ri keladi.
Mehmonxona xo’jaligi sohasi salohiyatini ke
ngay-
tirish, jahon bozori va iste’molchilarni turizm
mahsulotlariga jalb etish milliy iqtisodiyotining
zarur omillaridan biri hisoblanadi.
Mehmonxona xo’jaligi turizm sohasining
tarkibiy qismi hisoblanib, turizmning rivojlanishi
mehmonxona xizmatlarining sifatini oshirib bori-
shni talab etadi. Jahon amaliyoti ko’rsatishicha,
turizm umumiy iqti
sodiy o’sishga, kam taraqqiy
etgan hududlarning rivojlanishiga ko’maklashadi.
Tog’ va qishloq joylarida turistik markazlariining
tashkil qilinishi shu
joylarning o’zlashtirilishiga,
aholi yashash darajasining yaxshilanishiga yor-
dam beradi.
Yil sayin turizm mamlakatimizda sezilarli
iqtisodiy o’sishga ega bo’lib bormoqda. 2017
-
2021-
yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivoj
-
lantirishning beshta ustuvor y
o‘nalishi bo‘yicha
Harakatlar strategiyasining III bobida iqtisodiyot-
ni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor
yo‘nalishlari belgilangan bo’lib, buning uchun bel
-
gilangan chora tadbirlar qatorida
“
turizm indust-
riyasini jadal rivojlantirish, iqtisodiyotda uning
roli va ulushini oshirish, turistik xizmatlarni di-
versifikatsiya qilish va sifatini yaxshilash, turizm
infratuzilmasini kengaytirish” besh yillikning aso
-
siy ustuvor masalalaridan biri sifatida belgilandi.
2017-2020-yillarda bevosita mehmonxona xiz-
matini takomillashtirish va tartibga solishga yo’
-
naltirilgan 5 ta normativ-huquqiy xujjat qabul
qilindi. Buning hosilasi sifatida shuni aytish
mumkinki, besh yillik taraqqiyot ko’zlangan
Harakat strategiyasi qabul qilingan dastlabki davr
- 2017-
yilda turizm sohasi 143,4%ga o’sgan. Am
-
mo, mehmonxona xo’jaligining rivojlanishi tu
-
rizmga nisbatan bir muncha orqada qolib, ayni
yilda sohadagi o’sish 115,3 %ni tashkil qildi. Bun
-
dan ko’rinib turibdiki, O’zbekistom Respublikasi
-
da b
archa xizmatlarning o’sishiga nisbatan
(125,4%) turizm xizmatlari ko’p bo’lgan[10].
Bundan tashqari olimlarning ma’lumotiga
ko’ra, mamlakatimiz YaIMda turizmning ulushi
2011-
yilda 1,8 foizni tashkil qilgan bo’lsa, 2018
-
yilga kelib bu ko’rsatgich 2,3 foizga ko’tarilgani
qayd etiladi. Lekin, ushbu soha taraqqiy etgan
dunyo mamlakatlarida ushbu ko’rsatgich ancha
yuqori hisoblanadi. Xususan, Ispaniyada 12 foiz-
ni, Misr Arab Respublikasida 10 foizni, Gretsiyada
8 foizni, Germaniya federativ Respublikasida 8
foizni, Fransiyada 6-7 foizni, Singapurda 5 foizni,
Belgiya va AQSh kabi mamlakatlarda esa 3 foizni
tashkil qiladi.
РЕКРЕАЦИЯ ВА ТУРИЗМ
Иқтисодиёт ва таълим / 202
1
йил 2
-
сон
214
2020-y
ilgi Koronavirus bilan bog‘liq global
pandemiya butun dunyoda murakkab vaziyatni
yuzaga keltirib, jahon iqtisodiyotining deyarli
barcha sohalariga taʼsir ko‘rsatdi. Uning salbiy
taʼsiri ayniqsa turizm sohasida salbiy aksini topdi.
Shunga qaramay, O‘zbekist
onda nomerlar fondi
sonining barqaror o‘sishi kuzatildi. Jumladan,
2020-yilda joylashtirish vositalari soni 3 mingta-
dan ko‘proqqa oshdi. 2016
-
2020 yillarda O‘zbe
-
kistondagi umumiy nomerlar fondi 18,1 mingta-
dan 29,2 mingtaga oshdi, umumiy o‘sish ko’rsat
-
k
ichi esa 11 ming nomerga, yaʼni 1,6 baravar osh
-
di. O‘sishning o‘rtacha surati yiliga 10
-11 foizni
tashk
il qildi. O‘tgan yillardagi o‘sish suratlaridan
kelib chiqib, 2021 yilda nomerlar fondining o‘si
-
shi 32 243 taga yetishi kutilmoqda[11].
Rasm. 2016-2021- yillarda mehmonxona nomerlar fondining oshib borishi[12]
Bundan ko’rinib turibdiki, nomerlar fondi
-
ning o’sishi yil sayin oshib bormoqda. Ushbu ho
-
latda e’tibor qaratish lozim bo’lgan asosiy masala
bu mavjud nomerlar fondining to’lishini ta’min
-
lash hisoblanadi.
Taʼkidlash joizki, 20
19 yilda nomerlar fondi
to‘lishining o‘rtacha darajasi 60 foizni tashkil
qildi, bu juda yuqori ko‘rsatkich hisoblanadi.
Narxlar oshishini inobatga olganda esa mehmon-
xona biznesida yuqori rentabellik va investitsiya-
la
r qoplanishini taʼminlash imkonini ber
adi.
Koronavirus bilan bog‘liq jahondagi vaziyat tufay
-
li nomerlar fondi to‘lishi yiliga o‘rtacha 10
-15
foizga pasayishni qayd etdi[12].
Shunday bo’lsada, O’zbekiston 2020
-yilgi
global Pandemiya davrida 2020
-
yilda
O‘
zbekis-
tonga
1 mln 504 ming
nafar turist kelgan bo‘lib,
ularga 261 mln
dollarlik xizmat ko‘rsatilganligi
qayd etilgan bo’lib,
2021-
yilda esa O‘zbekistonga
1 mln 700 ming nafar xorijiy sayyoh tashrifini
taʼminlash bo‘yicha Turizmni rivojlantirish Davlat
qo’
mitasi tomonidan prognoz qilingan. Shuning-
dek, 2020-yilda mahalliy sayyohlar soni 1,8 mlnni
tashkil etgani hamda 2021-yilda esa 7,5 mln yurt-
doshlarimizni sayyohlikka jalb etish koʻzda tutil
-
gan[14]. Bundan ko’rinib turibdiki dunyoda glo
-
bal pandemiya davrida turizmni asosan mahalliy
sayyohlar oqimini rivojlantirish dolzarb ahamiyat
kasb etmoqda. Ushbu holatda mehmonxona xiz-
matlarining mahalliy sayyohlarga moslashtirish
muhim bo’lib, mehmonxona xizmatlarini ko’rsa
-
tishda mahalliy tashrif buyuruvchilarning xohish-
istaklari va ehtiyo
jlarini hisobga olish lozim bo’
-
ladi. Har bi rmehmonxona xizmatlarni ko’rsatish
-
da xorijiy mehmonlar bilan birga, mahalliy meh-
monlar uchun qulay tariflar va xizmatlarni ishlab
chiqishga, mehmonlarni jalb etishda ham alohida
yondashuv talab etiladi. Bu borada jahon tajriba-
sini
o’rganish ham muhim
ahamiyat kasb etadi.
Sohaning o’tgan davrdagi rivojlanish yo’liga
nazar tashlaydigan bo’lsak, yurtimizda mehmon
-
xona xizmatlari sifatini baholaydigan yagona ti-
zimning mavjud emasligi soha rivojidagi asosiy
to’siqlardan biri bo’lmoqda desak xato bo’lmaydi.
Yirik va o’rta hajmli mehmonxonalar asosan xal
-
qaro standartlar asosida xizmat ko’rsatishga ha
-
rakat qilmoqda va ular uchun butundunyoda tan
olinadigan standartlar etalon vazifasini bajar-
moqda. Ammo, kichik mehmonxonalar va uymeh-
monxonalar tizimini, ulardagi xizmatlarning stan-
dartlari borasida yagona bir o’lchov yoki etalon
yurtimizda hozircha mavjud emasligi bunday
turdagi mehmonxonalarning doimiy yuksalishiga
va ulardagi xizmatlar
sifatini ko’tarilishiga yo’l
bermayapti. Hozirgi kunda kichik hajmli, arzon
narxdagi mehmonxonalarga ehtiyoj yuqori bo’lib,
mamlakatimizga tashrif burayotgan xorijlik
sayyohlar va mahalliy sayyohlar tomonidan ham
РЕКРЕАЦИЯ ВА ТУРИЗМ
Иқтисодиёт ва таълим / 202
1
йил 2
-
сон
215
mana shunday mehmonxona xizmatlariga talab
ortgan.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda shuni
aytish mumkinki, bugungi kundagi mehmonxona
xizmatlarini rivojlantirishning asosiy muammo-
lari sohani global pandemiya sharoitiga moslash-
tirish hisoblanadi. Ammo, bunday holat xorijiy
davlatlar tajribasi
da ham kam kuzatilgan bo’lib,
pandemiya sharoitida asosiy ko’rsatgichlarni saq
-
lab qolib barqaror rivojlanishni davom ettirish-
ning aynan andozasi mavjud emas. Shu sababdan,
bunday holatda mehmonxona xizmatini rivojlan-
tirishda har bir hudud o’z taraqqiyot
yo’lini ishlab
chiqishi lozim.
Manba va foydalanilgan adabiyotlar
ro’yxati:
1.
М.Т.Алиева Иқтисодиётни эркинлаштириш шароитида туризм хизматлари соҳасини бошқаришнинг
иқтисодий жиҳатлари.(Ўзбекистон Республикаси мисолида)дис. .. иқтисодиёт фанлари доктори Т.: Самарқанд, 2020.
2.
Алиева М.Т.Иқтисодиётни эркинлаштириш шароитида туризм хизматлари соҳасини бошқаришнинг
иқтисодий жиҳатлари Монография.Т.:”Фан”.2013й.
3.
lievaM.T.Tourism in Uzbekistan: status, problems and prospects. Harvard Journal of Fundamental and Applied Studies,
No.1. (7) (January-
June).Volume VII. “Harvard University Press”, 2015.
- 865 p.Source Normalized Impact per Paper (SNIP): 3.538
4.
Оценка текущего состояния спроса на услуги гостиничного сервиса в Республике Узбекистан и прогноз на
2021-
2025
гг.
//
Государственный
комитет
Республики
Узбекистан
по
развитиюТуризма//
https://uzbektourism.uz/ru/research/index
5.
“O‘zbekistonda joylashtirish vositalari sonining barqaror o‘sishi kuzatilmoqda” //
O‘zbekiston Respublikasi Turizmni
rivojlantirish Davlat qo‘mitasi rasmiy sayti //
https://uzbektourism.uz/uz/newnews/view?id=1572
6.
O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish Davlat qo‘
mitasi rasmiy sayti // https://uzbektourism.uz/uz
7.
O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo`mitasi ma’lumotlar bazasi//
8.
O'zbekistonRespublikasiochiqma'lumotlarportali// https://data.gov.uz/uz/datasets/12820
9.
O'zbekistonRespublikasiqonunxujjatlarimilliybazasi.// https://lex.uz.
10.
11.
O‘zbekiston
Respublikasi
Turizmni
rivojlantirish
Davlat
qo‘mitasi
rasmiy
sayti
//
https://uzbektourism.uz/uz/newnews/view?id=1572
12.
Ushbu jadval O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish Davlat qo‘mitasi rasmiy saytidagi “O‘zbekistonda
joylashtirish
vositalari
sonining
barqaror
o‘sishi
kuzatilmoqda”
maqolasidan
olindi
//
https://uzbektourism.uz/uz/newnews/view?id=1572
13.
O‘zbekistonRespublikasiTurizmnirivojlantirishDavlatqo‘mitasirasmiysayti//
https://uzbektourism.uz/uz/newnews/view?id=1572
14.
O‘zbekistonRespublikasiTurizmnirivojlantirishDavlatqo‘mitasirasmiysayti//
https://uzbektourism.uz/uz/newnews/view?id=1541
Равшанов Тўйли Гулмуродович –
Ўзбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш
давлат қўмитаси Тадбиркорлик ташаббусларини
қўллаб
-
қувватлаш ва
уларнинг муаммоларини ўрганиш бўлими бошлиғи,
Туризмни ривожлантириш институти мустақил тадқиқотчиси
ДУНЁ БОЗОРИДА “ҲАЛОЛ” ТУРИЗМНИНГ РИВОЖЛАНИШ
ХУСУСИЯТЛАРИ
Аннотация:
Ушбу мақолада
ислом мамлакатларининг иқтисодиётида туризм соҳасининг тутган ўрни
ўрганилган. Туризм соҳасининг ривожланиши соҳалар кесимида, мақсад ва йўналишларига қараб гуруҳларга
ажратилиши тадқиқ қилиб чиқилган. Ҳалол туризм бозори ҳажми, ушбу хизматлар учун мазкур мамлакатлар
томонидан қилинган сарф
-
харажатлар ҳамда
Covid-19
пандемиянинг ушбу
тармоқга салбий таъсири ўрганиб
чиқилган.
Калит сўзлар:
туризм, туризм саноати, капитал, Ҳалол
туризм маҳсулотлари, “Covid
-
19” пандемияси, Ислом
ҳамкорлик ташкилоти, туризм хизматлари экспорти
ХАРАКТЕРИСТИКИ РАЗВИТИЯ ХАЛЯЛЬНОГО ТУРИЗМА В
МИРОВОЙ ЭКОНОМИКЕ
Аннотация:
В статье исследуется роль развития туризма в индустрии исламских стран. Изучено, что
индустрия туризма делится на группы по назначению и направлениям на сферах. Кроме того, в статье изучены
объем рынка халяльного туризма, расходы исламских стран на туризм и влияние “Covid
-
19” на расходы населения.
Ключевые слова:
туризм, индустрия туризма, столица, туристические продукты Халяль, пандемия Covid
-19,
Организация исламского сотрудничества, экспорт туристических услуг.
РЕКРЕАЦИЯ ВА ТУРИЗМ
Иқтисодиёт ва таълим / 202
1
йил 2
-
сон
216
CHARACTERISTICS OF DEVELOPMENT OF HALAL TOURISM IN
THE WORLD ECONOMY
Annotation:
This article examines the role of development of the tourism in the industry of Islamic countries. It is studied
that the tourism industry is divided into groups according to the purpose and directions on the fields. Moreover, in the article has
been studied the volume of Halal tourism market, spending’s Islamic countries on tourism and impact of COVID
-
19 on people’s
expenditures.
Keywords:
tourism, tourism industry, capital, Halal tourism products, Covid-19 pandemic, Organization of Islamic
Cooperation, export of tourism services.
Жаҳон амалиётида “Ҳалол” туризм ме
-
зонлари асосида саёҳат қиладиган мусулмон
сайёҳларнинг талабларидан келиб чиққан
ҳолда “Ҳалол” туризм инфратузилмасини ва
шарт
-
шароитларини, маршрутларини ва бош
-
қа жиҳатларини йўлга қўйиш мусулмон халқ
-
лар кўп истиқомат қиладиган мамлакатлар
-
дан ташриф буюрадиган туристларнинг жалб
қилишда муҳим омили ҳисобланади. Зеро
дунёга машҳур “Thomson Reuters” ва “Dinar
Standart” консалтинг компаниялари томони
-
дан берилган маълумотларга кўра, бугунги
кунда ислом мамлакатларининг иқтисодиёти
ҳам, хусусан, унинг битта сектори бўлган ту
-
ризм соҳаси ҳам сезиларли даражада ривож
-
ланмоқда. Масалан,
2013 йилда жаҳон миқё
-
сида мусулмон туризм бозори 140 млрд. АҚШ
долларини ташкил этиб, глобал миқёсдаги
ҳажмнинг 11,5 фоизини ташкил этган бўлса,
2019 йилга келиб ушбу кўрсаткич 50 млрд.
АҚШ долларидан ортиққа ўсиб 190 млрд.
АҚШ долларига тенг бўлган.
1-
расм. 2013
-
2019 йилларда ҳалол туризм бозори ҳажми, млн. АҚШ доллари[1]
Айни пайтда халқаро экспертларнинг
прогнозига кўра 2026 йилга қадар бу бозор
-
нинг ҳажми 300 млрд. АҚШ долларни ташкил
этиб, 230 миллион туристларга хизмат кўр
-
сатиши таъкидланмоқда. Ушбу кўрсаткичлар
мусулмон мамлакатларидаги туризм соҳаси
-
нинг ривожланиши, соҳага янги ахборот тех
-
нологияларининг жалб қилиниши,
соҳада
фаолият олиб бораётган тадбиркорлар ва
бошқа соҳа вакиллари томонидан берилади
-
ган тўғри ҳамда ишончли маълумотлар,
“Ҳалол” ва “Muslim
-
friendly” сингари қабул
қилинган стандартлар жорий қилиниши ҳисо
-
бига ўсиш кутилмоқда.
Туризм бўйича мусулмон мамлакатлари
бозори ҳажмининг бошқа давлатлардаги
сайёҳлик бозорлари билан таққослаб ҳолатга
баҳо бериш мумкин. Хусусан, туристлар томо
-
нидан 2019 йилда мусулмон мамлакатларида
190 млрд. АҚШ доллари миқдоридаги маблағ
-
лар сарфланган бўлса, Хитойда 262,1 млрд.
АҚШ доллари, АҚШда 184,2 млрд. доллар, Гер
-
манияда 104,8 млрд. АҚШ доллари, Буюк Бри
-
танияда эса 90,2 млрд. АҚШ доллари даража
-
сидаги маблағлар харажат қилинган. Мазкур
статистик маълумотлардан Ислом фиқҳи ме
-
зонларига асосланган туризм йўналишлари,
стандартлари ҳамда фаолият турлари бутун
дунёда сезиларли тарзда ривожланиб бормоқ
-
да. Натижада бу жараён улар билан чамбарчас
боғлиқ бўлган туризм пакетларини, маршрут
-
ларини, жойлаштириш воситаларини ҳамда
туризм соҳасига ёндош тармоқларнинг
ри
-
вожланишига олиб келмоқда.
РЕКРЕАЦИЯ ВА ТУРИЗМ
Иқтисодиёт ва таълим / 202
1
йил 2
-
сон
217
2019 йилда туризм хизматлари учун
ривожланган мамлакатлар томонидан жами
697,5 млрд. АҚШ доллари миқдоридаги маб
-
лағлар сарфланган бўлиб, шундан 262,1 млрд.
АҚШ доллари Хитой, 184,2 млрд. доллари
АҚШ, 104,8 млрд. АҚШ доллари Германия,
90,2 млрд. АҚШ доллари Буюк Британия
ҳамда 56,2 млрд. АҚШ доллари Франция ҳис
-
сасига тўғри келган.
Туризм хизматлари экспортининг соҳа
-
лар кесими бўйича йиллик даромадларига
назар ташлайдиган бўлсак, биргина меҳмон
-
хона индустирияси ҳар йили 400
-
500 млрд.
АҚШ доллари миқдорида даромад кўради.
Глобал миқёсда шуҳрат қозонган “Inter
Continental Hotels Group”, “Marriott Internatio
-
nal”, “Hilton Worldwide”, “Accor”, “Starwo
od
Hotels & Resorts”, and “the Wyndham Hotel
Group” сингари йирик меҳмонхона тармоқ
-
лари ушбу соҳа даромадларининг асосий
қисмига эгалик қилишади.
Дам олиш туризми ушбу тармоқнинг энг
катта бўғинларидан бири ҳисобланади. Ушбу
соҳа кунлик ҳаёт тарзи ҳамда иш фаолияти
-
дан таътил олиб, саёҳатларни амалга оши
-
ришни назарда тутади. Таътил давомида
туристлар одатда янги маданиятлар ва
жойларни ўрганиш, мароқли ҳордиқ чиқариш
ҳамда ўз дунёқаришларини оширишни мақ
-
сад қилишади. 2019 йилда дам олувчилар
томонидан ушбу йўналишда 4,7 трлн. АҚШ
доллари[2] миқдоридаги харажатлар қилин
-
ган.
Мазкур соҳанинг яна бир ажралмас
бўғини ресторан (меҳмондўстлик) саноати
бўлиб, ушбу тармоқда рақобат авж олган ва у
хилма
-
хил кўринишга эга. Амалий жиҳатдан
хусусиятига кўра ресторан (меҳмондўстлик)
саноати турли гуруҳларга таснифланади,
жумладан, тижорат ресторани, озиқ
-
овқат
хизматлари ва нотижорат озиқ
-
овқат хизмат
-
лари сингари категорияларга бўлинади.
Мисол учун, тижорат тармоғи ушбу бозорнинг
80 фоизини ташкил этади. Миллий ресторан
уюшмаси (
National Restaurant Association
) то
-
монидан тақдим этилган статистик маълу
-
мотларга кўра, биргина АҚШда озиқ
-
овқат ва
ичимлик савдосидан олинадиган йиллик
даромадлар 600,0 млрд. АҚШ долларини таш
-
кил этиб, 10 миллион кишини бандлигини
таъминлаган.
Бизнес туризм ушбу саноатнинг яна бир
муҳим тармоғи ҳисобланади. Бизнес туризми
ўз ичига яхши тўланадиган иш ҳақлари,
юқори тезликдаги интернет, ишлаб чиқилган
кун тартибига қатъий риоя қилиш, бепул
нонушта ва шу сингари бошқа хизматларни
қамраб олади.
Ушбу фаолиятда турли хил
даражадаги халқаро учрашувлар, кўргазмалар
ҳамда бизнес тадбирлар амалга оширилади.
2019 йилда бутунжаҳон бизнес туризми учун
1,28 трлн. АҚШ доллари миқдоридаги
[3]
харажатлар қилинган. Шу ўринда, мусулмон
сайёҳлар томонидан 2019 йилда озиқ
-
овқат,
фармацевтика, косметика, мода, дам олиш
ҳамда соғломлаштириш мақсадларида уму
-
мий қиймати 2,02 трлн. АҚШ доллари миқдо
-
ридаги сарф
-
харажатлар амалга оширилиб,
ўтган йилга нисбатан 3,2 фоиз ўсишга эри
-
шилган.
Ушбу бозорнинг яна битта ўзига хос
хусусиятларидан бири унинг ўсиб борувчи
аҳоли сони ҳисобланади. 2018 йилда мусул
-
монлар томонидан озиқ
-
овқат маҳсулотлари
-
ни сотиб олиш ва истеъмол қилиш учун 1,13
трлн. АҚШ доллари сарфланган бўлса, ўтган
йили ушбу кўрсаткич 3,1 фоизга ортиб 1,17
АҚШ долларига етди. Бутун дунёда Covid
-19
пандемияси
сабабли истеъмол маҳсулотлари
-
ни сотиб олишда сезиларли камайиш кузати
-
лиши экспертлар томонидан таҳмин қилинса
-
да, мусулмон мамлакатларида мазкур кўрсат
-
кич 0,2 фоизни ташкил этиши кутилмоқда.
1-
жавдал
20
19 йилда Ислом ҳамкорлик ташкилотига аъзо мамлакатларга “Ҳалол” стандартларига
мос бўлган озиқ
-
овқат маҳсулотлари экспорт қилувчи 5 та энг йирик мамлакатлар[4]
№
Мамлакатлар номи
Экспорт миқдори
(млрд.доллар)
1.
Бразилия
16,2
2.
Америка Қўшма Штатлари
13,8
3.
Ҳиндистон
14,4
4.
Россия
11,9
5.
Аргентина
10,2
Мазкур бозорнинг ўзига хос яна бир
хусусияти унинг ўсувчи характерга эгалиги
билан баҳоланади. Бугунги кунда Ислом
динига эътиқод қилувчи мусулмонлар сони
РЕКРЕАЦИЯ ВА ТУРИЗМ
Иқтисодиёт ва таълим / 202
1
йил 2
-
сон
218
1,8 миллиард кишидан органлиги, улар асосан
“Ҳалол”
мезонларига мос бўлган озиқ
-
овқат
ва ичимлик маҳсулотларини истеъмол қи
-
лишлар мазкур бозорнинг қанчалик катта
аҳамиятга эканлигини билдиради. Халқаро ва
маҳаллий бозорларда “Ҳалол” маҳсулотларга
бўлган талаб йилдан
-
йилга ортиб бормоқда.
2019 йилда Ислом ҳамкорлик ташкилоти мам
-
лакатлари томонидан 200,0 млрд. доллари
миқдоридаги озиқ
-
овқат ҳамда ичимлик маҳ
-
сулотлари импорт қилинган.
Юқорида келтирилган жадвалдан ҳам
кўриш мумкинки, Ислом ҳамкорлик ташкило
-
тига аъзо мамлакатлар импорт қиладиган
маҳсулотлар Шимолий ва Жанубий Америка
-
да етиштирилган кофе, тропик мевалар, соя
маҳсулотлари, шакар ҳамда бошқа қишлоқ
хўжалиги маҳсулотларидан иборат. Россия
Федерациясидан эса ушбу давлатларга озиқ
-
овқат маҳсулотлари учун ёғлар, дон ҳамда
бошқа қишлоқ ҳўжалиги маҳсулотлари экс
-
порт қилинган.
Бутун дунёда Covid
-
19 коронавирус
билан боғлиқ санитария
-
эпидемиологик ва
-
зиятининг жиддий тус олиши ҳамда ушбу
инфекциянинг қисқа муддатларда минтақа
-
лараро тарқалиши натижасида кўплаб мамла
-
катлар томонидан карантин ва фуқаролар
-
нинг ҳаракатланиши бўйича чекловлар жо
-
рий этилди. Бунинг натижасида истеъмол то
-
варлари, хизмат кўрсатиш объектлари ҳамда
кўнгилочар ва дам олиш сингари хизматларга
бўлган талаб кескин камайди. Жаҳон банки
томонидан қилинган прогнозларга кўра,
Ислом ҳамкорлик ташкилотига аъзо мамла
-
катларда эса ушбу кўрсаткич бошқа мамла
-
катлар билан солиштирганда энг кам яъни 2,3
фоизгагина камайиши таҳмин қилинмоқда.
Covid-
19 пандемияси ҳам бутун дунёга
озиқ
-
овқат ва ичимлик маҳсулотларини иш
-
лаб чиқиш ва тақсимлашда ҳалол мезонларга
амал қилиш лозимлигини кўрсатди. Панде
-
мия шароитида кишилар ўзлари истеъмол
қилаётган
озиқ
-
овқатларга янада эҳтиёткоро
-
на ёндошиши ҳамда санитария қоидаларига
қатъий амал қилиш муҳимлигига яна бир
бора амин бўлинди. Шу билан бир қаторда
,
ушбу маҳсулотларни етказиб берувчилар ҳам
мазкур шароитдан келиб чиққан ҳолда маҳ
-
сулотларни онлайн палтформалар орқали со
-
тиш, буюрмаларни қабул қилиб олиш ҳамда
етказиб бериш сингари хизматларни йўлга
қўйишди. Хусусан, Бирлашган Араб Амирлик
-
лари, Саудия Арабистони, Малайзия сингари
давлатлар томонидан пандемия даврида ми
-
жозларга озиқ
-
овқат маҳсулотлари етказиб
бериш учун “Kitopi”, “Jahez” ва “Deliver DXB”
каби интернет платформалари шулар жумла
-
сидан.
Бутун дунёда пандемия билан боғлиқ
мураккаб вазият
давом этаётган бир вақтда
Япониянинг “Ajinomoto Group” компанияси
томонидан Малайзияда “Ҳалол” маҳсулотлар
тармоғини ривожлантириш мақсадида
85
млн. АҚШ доллари миқдорида инвестиция
киритди. Мазкур кўринишдаги инвестиция
-
лар йирик хорижий ва маҳаллий компаниялар
томонидан Саудия Арабистони, Бирлашган
Араб Амирликлари, Покистон ва бошқа
мусулмон мамлакатларига ҳам кенг кўламда
амалга оширилмоқда.
Мамлакатимизда истиқомат қилаётган
аҳолисининг аксарият қисми Ислом динига
эътиқод қилиши сабабли юртимизда ҳам
“Ҳалол” туризм йўналишини ривожлантириш
мақсадида:
-
ушбу стандартларга мос келадиган
озиқ
-
овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш
-
ни янада кенгайтириш, дунёда ушбу соҳада
етакчи бўлган йирик ишлаб чиқарувчиларни
юртимизга жалб этиш ҳамда “Ҳалол” стан
-
дартларига мос бўлган маҳсулотлар экспорти
-
ни ошириш;
-
жаҳонда пандемия билан боғлиқ му
-
раккаб вазиятни инобатга олган ҳолда сани
-
тария талабларига жавоб берадиган озиқ
-
овқат маҳсулотлари ва ичимликларни онлайн
буюртмалар бериш, буюртмаларни қабул қи
-
лиш ҳамда уларни етказиб бериш тизимини
ўз ичига олган интернет платформаларини
ташкил этиш;
-
юритимизда “Ҳалол” стандартларга
мос озиқ
-
овқат маҳсулотлари ва ичимлик иш
-
лаб чиқарувчи “Ajinomoto Group”, “Halal Guys”,
“The Organic Meat Company Ltd.” сингари йи
-
рик хорижий компанияларни жалб этиш
тавсия этилади.
Манба ва адабиётлар рўйхати:
1.
Муҳамед Батурнинг (
Mohamed Battour)
“
Muslim Travel Behavior in Halal Tourism
” мақоласи 2017 йил
октябрь.
(https://www.researchgate.net/publication/320310621_Muslim_Travel_Behavior_in_Halal_Tourism)
2.
https://www.statista.com/statistics/1093335/leisure-travel-spending-worldwide/
3.
https://www.statista.com/statistics/1093295/business-travel-spending-worldwide/
4.
State of The Global Islamic Economy Report (2020/21), 199-
120 бетлар.
РЕКРЕАЦИЯ ВА ТУРИЗМ
Иқтисодиёт ва таълим / 202
1
йил 2
-
сон
219
5.
Ўзбекистон Республикасининг “Чет эл инвестистиялари тўғрисида”ги Қонуни 30.04.1998.
6.
Ўзбекистон Республикасининг “Ташқи иқтисодий фаолият тўғрисида”ги Қонуни
26.05.2000.
7.
Ўзбекистон Республикасининг “Туризм тўғрисида”ги Қонуни, 2019 йил 18 июль.
8.
ЎРҚ
-549-
сон. (Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 19.07.2019 й., 03/19/549/3446
-
сон)
9.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасида туризмни жадал ривожлантиришга
оид қўшимча чора
-
тадбирлар тўғрисида”ги (2019 йил 5 январь,
ПФ
-5611-
сон) Фармони.
10.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича
Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги
фармони (2017 йил
7 февраль, ПФ
-4947-
сон): –Т.: Адолат, 2018. –112 б.
11.
Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократии Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. –Т.:
“Ўзбекистон”, 2016.
-
56 б.
12.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 22.12.2017.
–
Тошкент: “Ўзбекистон”, 2018. –
80 б.
13.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 28.12.2018.
–
Тошкент: “Ўзбекистон”, 2019. –
64 б.
14.
Mohamed Battour the article of “Muslim Travel Behavior in Halal Tourism”. 2017 йил октябрь. –
б. 2
-7.
15.
Вахабов A.V., Таджибаева D.A., Хаджибакиев Sh.X. Жаҳон иқтисодиёти ва халқаро иқтисодий муносабатлар:
Дарслик. –
Т.: Бактриа, 2015. –
584 б.
16.
Вахабов A.В., Хаджибакиев Ш.X., Мўминов Н.Г. Хорижий инвестициялар: Ўқув қўлланма. –Т.: Молия, 2010.–328 б.
17.
Тўхлиев Н. Осиё тараққиёт модели. –Т.: “Ўзбекистон”, 2015. –
176 бет.
18.
Тўхлиев Н., Ҳақбердиев Қ., Эрмаматов Ш., Холматов Н. Ўзбекистон иқтисодиёти. Олий ўқув юртлари учун
дарслик. –Т.: “Ўзбекистон”, 2018. –
48
8 б.
19.
Содиқов З. Бозор ислоҳотлари ва иқтисодиётни либераллаштиришни чуқурлаштириш йўналишлари. Т.:
“Ўзбекистон”, 2011.
-
72 б.
20.
Содиқов З
. Directions of national tourism development and the role of international experiences., The Light of Islam,
Iss. 4, Art.
2019. 290 б.
21.
www.unwto.org.
22.
www.statista.com
Хамидов Обиджон Хафизович
-
БухДУ Иқтисодиёт кафедраси иқтисодиёт фанлари доктори, доцент
Ҳамидов Саиджон Комилович
-
БухДУ Иқтисодиёт кафедраси ўқитувчиси
Юлдашев Феруз Исроил ўғли
-
БухДУ Иқтисодиёт ва туризм факултети II босқич магистранти
ЎЗБEКИСТОНДА ТУРИСТИК ҲУДУДЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА КЛАСТEРЛАР
ФАОЛИЯТИНИ КEНГАЙТИРИШ
Аннотация:
мазкур мақолада мамлакатимиздаги туристик зоналарни ривожлантириш ҳамда бу соҳадаги
кластерлар фаолиятини кенг йўлга қўйиш бўйича амалга оширилаётган ислоҳотлар масаласи таҳлил этилган.
Калит сўзлар:
туризм, кластер, инвестиция, бозор, кооперация, хусусий сектор, виза, стратегия.
РАЗВИТИЕ ТУРИСТИЧЕСКИХ ЗОН И РАСШИРЕНИЕ КЛАСТЕРНОЙ
ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В УЗБЕКИСТАНЕ
Аннотация:
в
статье анализируются проводимые реформы в развитии туристических зон в стране и
продуктивном создании кластеров в этой сфере.
Ключевые слова
:
туризм, кластер, инвестиции, рынок, сотрудничество, частный сектор, виза, стратегия.
DEVELOPMENT OF TOURIST ZONES AND EXPANDING CLUSTER ACTIVITIES IN
UZBEKISTAN
Annotation:
this article analyzes the ongoing reforms in the development of tourism zones in the country and the
productive establishment of clusters in this area.
Keywords:
tourism, cluster, investment, market, cooperation, private sector, visa, strategy.
Кириш.
Бугунги кунда жаҳонда туризм
соҳаси самарали механизмга эга кўп укладли
иқтисодиётни таъминлаш учун асосий эле
-
мент ва мамлакат бюджетига йўналтирилиши
мумкин бўлган катта даромад манбаи сифати
-
да иқтисодчи олимлар томонидан илмий ада
-
биётларда эътироф этилган. Ривожланаётган
мамлакатларда, гарчи туризм соҳасидаги
потенциал юқори бўлсада, туризм саноатини
ривожлантиришда қатор муаммоларнинг
мавжудлиги кўзга ташланмоқда. Тадқиқот на
-
тижаларига кўра, сўнгги 50 йил мобайнида,
РЕКРЕАЦИЯ ВА ТУРИЗМ
