216
10. Толстов С. П. Қадимги Хоразм цивилизациясини излаб. -Т.: “Янги аср
авлоди”, 2014. Б. 314.
11. Абу Райҳан Бируни. “Памятники минувших поколений”.- Избр. прозв.
т. 1.-Т.: Изд-во АН УзССР, 1957; Шу муаллиф. Қадимги халқлардан қолган
ёдгорликлар.- ТА, 1т.-Т.: “Фан”, 1968; Шу муаллиф Памятники минувших
поколений.( Хронология) -Т.: “Фан”, 2015.
12. Шониёзов К. - Беруний асарларида этнографияга оид материаллар. -
Беруний ва ижтимоий фанлар. -Т.: «Фан»,1973. Б. 29.
13. “Халқ сўзи”, 2022 йил 26 авгуcт.
МАРКАЗИЙ ОСИЁ МИНТАҚАВИЙ ХАМКОРЛИК МАСАЛАЛАРИ
ГЕНЕЗИСИ ВА АСОСИЙ МУАММОЛАРИ: ЕВРОПА
ТАЖРИБАСИДАН САБОҚЛАР
Юлдашев А.
т.ф.д., проф.,
ЎзРПҳДБА
Марказий Осиё минтақаси қадимдан Ғарб ва Шарқ давлатларининг
диққат марказида бўлиб келган, чунки у муҳим геосиёсий ва геоиқтисодий
мавқега эга бўлиб, Осиё ва Европа давлатларини боғловчи кўприк бўлиб
келган. Бир неча асрлар илгари Буюк ипак йўли Хитой ва Ҳиндистондан
Европага ўтишни таъминлаган. Бугун ҳам жахоннинг йирик давлатларининг
Марказий Осиё минтақасига қизиқтириши ортиб бормоқда. Чунки,
биринчидан, бу ерда катта хажмда нефт ва газ заҳиралари жамланган.
Иккинчидан, минтақа мамлакатлари Евроосиё қитъасида муҳим стратегик
мавқега эга. Охирги пайтларгача Марказий Осиёга нисбатан энг нуфузли
ўйинчилар Россия, АҚШ ва Хитой эди, лекин яқинда Европа Иттифоқи ҳам,
мазкур минтақага алоҳида қизиқиш кўрсата бошлади. Мавзуга оид
адабиётлар таҳлили ўтган асрнинг 90-йилларидан Европа Иттифоқи ўзининг
стратегик таъсирини Марказий Осиёнинг янги давлатларига кенгайтириш
сиёсатини олиб бораётганлигидан далолат беради. Хусусан, Россия Фанлар
Академиясининг Европа институти директори муовини, профессор Михаил
Носовнинг таъкидлашича “Европа Иттифоқи мустақилликка эришган ёш
давлатлар билан ҳамкорлик қилиш бўйича катта тажрибага эга. Агар
аввалллари бундай давлатларнинг кўпчилиги, улар Африка, араб ёки Осиё
мамлакатлари бир вақтлар Ғарбнинг мустамлакаси бўлиб, Европа
Иттифоқининг кўп қиррали таъсири остида бўлган. Улардан фарқли ўлароқ
Марказий Осиё давлатлари 1991 йилгача Совет Иттифоқи таркибида бўлган
республикалар эди. Совет Иттифоқининг қулаши, Москванинг минтақадаги
иқтисодий ва сиёсий таъсирини йўқотиши маълум даражада сиёсий
бўшлиқни юзага келтирди, бу эса Ғарб ва хусусан Европа Иттифоқининг бу
ерда ўз мавқеини мустаҳкамлаш сиёсатини кучайтирмасдан қолдирмади”[1].
Бунга исботан Европа Иттифоқининг ташқи ишлар ва хавфсизлик сиёсати
бўйича Олий вакили Федерика Могеринининг 2017 йил 20 ноябрь куни
217
«Газета.uz"га берган интервьюсида “Европа Иттифоқининг Марказий Осиё
мамлакатлари билан муносабати бошқа давлатлар ва кучлар билан
рақобатлашиш учун қурилади, бизнинг ҳаракатларимиз минтақада яшовчи
одамларнинг турмуш тарзини фақат яхшилашга йўналтирилган”, деган
фикрни келтиради [2].
Санк-Петербург давлат университети профессори Н.В. Еремина [3],
Қозоғистон Республикаси биринчи Президенти фонди ҳузуридаги Жахон
иқтисодиёти институти эксперти Г.Тулепбергенова [4], Россия Ташқи ишлар
вазирлиги ҳузуридаги Москва давлат халқаро муносабатлар университети
аспиранти Г.И.Акказиева [5], Лондонда ишлаб, ижод қилаётган ёш
тадқиқотчи Зайнаб Мухаммад-Дост [6] ва бошқаларнинг мавзу бўйича ёзган
илмий асарларидаги маълумотлар бизга Европа Иттифоқининг Марказий
Осиёга нисбатан анъанавий "кузатувчи" ролидан "фаол иштирокчи" ролига
ўтиш жараёнини минтақавий миқёсда қуйидаги 4 даврга бўлишга имкон
яратди.
Биринчи давр, 1991-1995 йиллар даврини ўз ичига олади. Бу даврда
Европа Иттифоқи Марказий Осиё республикаларида ички сиёсий вазиятни
барқарорлаштириш; демократик янгиликлар ва Европа ахлоқий меъёрлари
учун турли асос яратиш ва бозорга чиқиш ва ташқи иқтисодий алоқаларни
ўрнатиш жараёнида иқтисодий ёрдам кўрсатиш вазифалари билан
шуғулланди.
Мазкур давр ҳақида гапирганда шуни таъкидлаш жоизки, юқоридаги
мақсадларга эришиш турли сохаларда фоизсиз кредит ёки ссудалар
кўринишидаги давлатлараро битимлар тузиш йўли билан молиялаштириш
орқали амалга оширилди. Молиявий ёрдам билан бир қаторда, Европа
Иттифоқи халқаро ва Европа ташкилотлари (ЙХҲТ, Европа Парламенти,
Европа Комиссияси, БМТнинг Қочқинлар Комиссарияти, Европа Кенгаши ва
бошқалар) томонидан ички сиёсий вазиятни кузатди.
Иккинчи даврни (1996-2000 йиллар) Европа Иттифоқи мамлакатлари
учун умидсизлик даври деб аташ мумкин. Марказий Осиё республикалари бу
даврда Европа Иттифоқининг бозор иқтисодиёти ва демократиянинг Европа
стандартларига яқинроқ бўла олмади.
Шу билан бирга, Ғарбий демократия стандартлари МО мамлакатларида
диний уйғониш жараёнини бошлашга имкон яратди, бу кўп жиҳатдан
минтақадаги республикаларда хукуматларга қарши норозилик кайфиятлари
туғилишига сабаб бўлди.
(Ислом жангариларининг 1999 йил 16 февралдаги
Тошкент, ноябрь ойида Тошкент вилоятининг Янгиобод туманидаги, 2000
йили Сариосиёдаги террорчилик харакатлари, шунингдек, мазкур даврдаги
Тожикистон ва Қирғизистон воқеаларини эслатиб ўтиш ўринли бўлади).
Марказий Осиё мамлакатлари бу даврда кескинлик ва беқарорлик
манбаи бўлганлиги хеч кимга сир эмас, бундай беқарорликнинг кўлами ва
олдиндан айтиб бўлмайдиган оқибатлари нафақат Европа Иттифоқининг
дастурларини тўхтатди, балки муносабатларга бирмунча совуқликлар
туширди.
218
Учинчи даврни (2001-2004 йиллар) Европа Иттифоқининг учта асосий
мақсадга эришишга қаратилган ўз дастурларини қайта бошлашга уриниши
деб аташ мумкин. Улар Марказий Осиё республикаларида демократик
жамиятни шакллантириш ва ривожлантиришга чора -тадбирлар; ички сиёсий
вазиятни барқарорлаштиришга қаратилган тадбирлар мажмуини амалга
ошириш ҳамда минтақа республикаларини молиявий қўллаб-қувватлаш.
Шу билан бирга, учинчи мақсадга эришиш, иқтисодий муаммоларни
ҳал қилишга қаратилганлигини унутмаслик керак. Чунки, минтақанинг
энергетикаси ва минерал ресурсларини ривожлантиришда Европанинг
иқтисодий манфаатлари кузатилади.
Шуни ҳам таъкидлаш жоизки, 2001 йил 11 сентябрда АҚШда содир
бўлган воқеалардан кейин Европа Иттифоқи Марказий Осиё минтақаси
давлатларига нисбатан сиёсатини тубдан қайта кўриб чиқди, бу эса
минтақавий ҳамкорликни кучайтиришга қаратилган тадбир эди.
Биз гувоҳ бўлиб турган тўртинчи давр Европа Иттифоқининг
Марказий Осиёдаги мавқесини мустаҳкамлаш ва кенгайтиришга қаратилган.
Бугунги кунда Европа Иттифоқи Марказий Осиё келажаги ҳақидаги
тасаввурини аллақачон гиёҳванд моддалар савдоси, ноқонуний миграция ва
диний экстремизмга тўсқинлик қила оладиган минтақа сифатида ишлаб
чиқди.
Интеграциялашув жараёни: Европа Иттифоқи билан қиёсий
таҳлил.Айнан иқтисодий ҳамкорлик, сўнгра Европанинг бирлашуви 2-Жахон
уруши натижасида вайрона бўлган мамлакатларнинг дунёнинг кучли
давлатлари сифатида қайта тикланишига имкон берди. Марказий Осиёнинг
геостратегик позицияси уни денгизга чиқишидан маҳрум қилади,
қимматбаҳо табиий бойликларнинг мавжудлиги абадий эмас ва
Евроосиёнинг қоқ марказида жойлашганлиги минтақанинг дунё сиёсатининг
бир четида қолиб кетмаслиги учун бирлашишини тақозо этади. Европа
интеграцияси назариясининг асосчиси Эрнст Хаас томонидан Марказий Осиё
Европанинг интеграциялашув тажрибасидан фойдаланиш учун уникал худуд
хисобланишини таъкидлаган эди. Унинг фикрига кўра, Марказий Осиё хозир
Европанинг интеграция жараёнигача бўлган хусусиятларига эга [7].
Биринчидан, Марказий Осиё халқларининг тарихий, этник ва маданий
бирлигига эътибор қаратиш лозим. Марказий Осиё ахолисига турк-мўғул ва
эрон миллатларига мансуб одамлар киради. Европани бирлаштириш ғояси
Европа Иттифоқи пайдо бўлишидан анча олдин, 18-асрда Австрия
шаҳзодаси Ричард Калерги томонидан таклиф қилинган, 1920-йилларда
француз сиёсатчиси Аристид Бряннинг рисоласида пайдо бўлган [8]. Буни
ҳал қилиш учун Европа икки жахон урушини бошидан кечирди. Марказий
Осиё мисолида, бирлашиш халқларнинг маданияти ва урф-одатларининг
ўхшашлиги ва ўзаро боғлиқлиги туфайли табиийдир, бу мустақил
республикаларнинг интеграцион ташаббуслари билан намоён бўлди.
Иккинчидан, интеграциядан олдинги Европа каби, Марказий Осиё
давлатларида муҳим иқтисодиёт тармоқлари ва иқтисодий фаолият билан
219
боғлиқ бўлган ресурслар мавжуд. Европа интеграцияси таранглик хосил
қилган кўмир ва пўлат муаммосини ҳал қилиб, Европа транспорт секторини,
кейин савдо, қишлоқ хўжалиги ва бошқа сохаларни бирлаштира бошлади
Марказий Осиёда долзарб муаммо сувдан фойдаланиш ва энергия таъминоти
бўлиб, минтақавий ҳамкорлик ташаббуслари айнан шу мақсадга қаратилган.
Шундай қилиб, агар минтақа давлатлари сувнинг умумий манба эканлигини
ўзаро тан олиб, сувдан фойдаланиш муаммосини ҳал қила олсалар, биз
автоматик равишда энергия таъминоти тўғрисида келиша оламиз. Агар
транспорт сектори бирлаштирилса, бу бизни савдо ва божхона сиёсатида
ҳамкорлик қилишга мажбур қилади.
Учинчидан, ўхшаш ташқи ва ички таҳдидларнинг мавжудлиги. Бунга
нафақат кучлар ўртасидаги геосиёсий рақобат ва бу энергияга бой минтақада
ҳукмронлик қилишдаги манфаатлар, балки трансмиллий таҳдидлар ҳам
киради. Европанинг бир пайтлар коммунизмга қарши бирлашуви сингари,
Марказий Осиё учун гиёҳванд моддалар савдоси, терроризм ва экстремизм
каби таҳдидлар, шунингдек, уларни озиқлантирувчи мафкура борасида бир
фикрга келишуви. Бу хавфсизлик соҳаси бўлиб, мамлакатларнинг иродаси
бирлашган эди. Таҳлилчиларнинг фикрича, МОИХ даврида муҳим натижа
терроризм, сиёсий ва диний экстремизм, трансмиллий уюшган жиноятчилик
муаммоларига қарши биргаликда курашиш тўғрисидаги келишув бўлди [11].
Тўртинчидан, миллатчилик аксарият холларда мамлакатларнинг
интеграцияга бўлган интилишларига зид бўлади. Европа интеграциясининг
баъзи жиҳатлари бу ерда ҳам ўз тасдиғини топди. Мустақиллик
амбицияларидан воз кечишни истамаган мамлакатлар ўртасидаги
секинлашиш туфайли мамлакатларнинг дастлабки ижобий интилишлари
тўхтатилди. Евроиттифоқ назариясининг бошқа вакили Леон Линдбергнинг
таъкидлашича, "стресс" энг ёмон ҳолатда тескари жараёнга, яъни тўхташ
ҳолатига олиб келиши мумкин. Шундай қилиб, у 1960-йиллардан бошлаб,
Европанинг кўмир ва пўлатдан ясалган жамиятини тузиш тўғрисидаги
келишувига қарамай, яъни миллатлараро механизм мавжудлигига қарамай,
Европа давлатлари кўмир муаммосини ҳал қилишни афзал кўрган 1960-
йиллардан бошлаб, Европа лойиҳасидаги баъзи хатоларга эътибор қаратди.
Қолаверса, бирлашиш ҳақида гапиришга қарамай, Европа Иттифоқи
аъзолари ўз иқтисодиётини рақобатдан ҳимоя қилиш учун тарифсиз
тўсиқларни ҳам киритдилар. Бу жараённинг Марказий Осиёдаги ифодаси
сифатида 2000 йилда Қозоғистоннинг Марказий Осиёда савдони тарифли ва
тарифсиз тартибга солишдан бир томонлама воз кечганлигини эслаш кифоя
[12].
Бешинчидан,
Европанинг
шаклланиши
бирлашган
минтақа
тарафдорлари ва евроскептиклар ўртасидаги мунозаралар билан бирга ўтди.
Кўпчилик бирлашган Европа ғоясини утопия ва эришиб бўлмайдиган мақсад
деб аташди. Шунга қарамай, Европа Итифоқи евроскептиклар таъсири
остида қурилган эди. Буюк Британияда евро-пессимистларнинг мустаҳкам
мавқеи туфайли, мамлакат 2016 йилги референдум натижасида Европа
220
Иттифоқидан чиқди. Бироқ, Буюк Британия чиқиб кетиши Европа
лойиҳасининг тугашини англатмайди. Худди шундай интеграция ғояси билан
боғлиқ вазият Марказий Осиё мамлакатларида ҳам кузатилмоқда, бу ерда
ягона жамоа шакллантиришга нисбатан пессимизм кайфияти ҳукмрон.
Европа Иттифоқининг Марказий Осиё бўйича янги стратегияси: 2022 -
2023 йиллар истиқболлари.Европа Иттифоқининг Марказий Осиё бўйича
янги стратегияси расман эълон қилингандан сўнг (2019 йил май), унинг
айрим ғоялари ЕИ нинг Марказий Осиё бўйича махсус вакили Федерика
Могерини томонидан ўша йилнинг июнь ойида Бишкекда қилган
баёнотларида батафсил ёритилди. 2019-йилнинг октабр ойида Иттифоқнинг
Могеринидан кейинги вакили Питер Буриан Ўзбекистоннинг ЕОИИга
киришини қўллаб-қувватлади. ЕОИИ "Россия лойиҳаси" сифатида кўрилиши
ва унга Қўшма Штатлар қарши бўлса ҳам. Бу эса, Европа Иттифоқининг
Марказий Осиёда конфликтсиз, Россия ва бошқа минтақавий ўйинчилар
билан ҳамкорликка йўналтирилган янги стратегияси шаклланаётганидан
далолат беради.
Европа Иттифоқининг янги стратегияда Марказий Осиё Шарқ ва
Ғарбни боғловчи асосий минтақа сифатида қайд қилиниб, Иттифоқнинг
умумий мақсади ҳисобланган барқарорлик концепцияси билан боғланади.
Шу билан бирга, Европа Иттифоқи чегараларни назорат қилиш, атроф-муҳит,
қонун устуворлиги, ички ислоҳотлар билан боғлиқ муаммоларни ҳал
қилишда Иттифоқни минтақа давлатларининг “асосий ҳамкори” деб аташ
билан Марказий Осиёда ўз мавқеларини мустаҳкамлашни реклама қилишда
давом этмоқда. Европа Иттифоқи ёшларни қўллаб-қувватлаш ҳамда
минтақавий ҳамкорликни ривожлантириш зарурлигини тан олади.
Европа қайси соҳаларда Марказий Осиёда интеграция механизмларини
илгари суриши мумкин?Европа Кенгаши ҳужжатларида Марказий Осиё
давлатлари
интеграциясига
тўсқинлик
қиладиган
транспортни
ривожлантиришга алоҳида эътибор берилмоқда. Транспорт тармоқларини
интеграциялашуви минтақадаги савдо ҳажмини оширади ва Евросиё
транспорт кўприги сифатида Марказий Осиёнинг жозибадорлигини оширади.
Шунингдек, европалик дипломатлар эътиборида баҳсли минтақавий
масалалар, жумладан, сувдан фойдаланиш борасида мамлакатлар ўртасидаги
ҳамкорликни рағбатлантириш муаммоси ҳам ўрин олган. Бундан ташқари,
Европа Иттифоқи Марказий Осиё давлатларида таълим ташаббусларига
ҳомийлик
қилган
холда,
минтақадаги
таълим
стандартларини
такомиллаштириш, тадқиқотлар ва академик мулоқотни рағбатлантириш
билан ҳам машғул[8].
Европа Иттифоқининг МО давлатларига бераётган кўмакларидан
диққатга сазовор яна бир жихати хавфсизлик масалалари бўйича
минтақалараро ҳамкорликни амалга ошириш.
Хулоса қилиб айтганда,
Европа Иттифоқининг Марказий Осиё
давлатлари билан умумий савдоси пастлигича қолмоқда. 2021 йил якунлари
бўйича фақат Ўзбекистоннинг ЕИ билан савдо айланмаси бор-йўғи 3,9 млрд.
221
долларни ташкил этди (умумий савдо айланмасининг 9%), деб ёзади
Ўзбекистон Республикаси давлат статистика қўмитаси ўзининг сайтида
[9].
Минтақадан Европа Иттифоқига экспорт асосан бир нечта товарларга,
хусусан, нефт, газ, металлар ва пахта толасига қаратилган. Европа Иттифоқи
экспортида машина ва транспорт ускуналари, шунингдек, бошқа ишлаб
чиқарилган маҳсулотлар устунлик қилади. Бумаҳсулотлар Европа
ИттифоқинингМарказийОсиёгаэкспортинингярмиданкўпиниташкилқилади.
.
Интеграция масаласида замонавий Марказий Осиё минтақаси икки
уруш натижасида вайрон бўлган Европага нисбатан аниқ афзалликларга эга.
Интеграция
ва
чуқурроқ
ҳамкорлик
келгусида
Марказий
Осиё
мамлакатларини турли сабаблар асосида намоён бўлиши мумкин бўлган
минтақавий низо ва урушлардан асрашнинг кафолати бўлади. Бу биринчи
навбатда сувдан ўзаро манфаатли фойдаланиш, энергия таъминоти,
логистика, савдо ва чегараларни муҳофаза қилиш масалалари.
Интеграция - бу халқлар учун энг катта ютуқларга эга бўлган жараён,
лекин бу жараён Европа Иттифоқининг қарийб 60 йиллик тарихида кўриниб
турганидек, вақт ва сиёсий ирода талаб этади. Бугун биз Марказий Осиёда
Европа тажрибасидан хулоса чиқариш имкониятига эгамиз, интеграцион
ташаббусларни ишлаб чиқишда минтақавий ва хорижий экспертларни жалб
қилган ҳолда Европа Иттифоқининг тажрибасига таянишимиз лозим. Агар
мамлакатларимиз шаффофликка интилса, минтақанинг инвесторлар учун
жозибадорлиги сезиларли даражада ошади. Европанинг ўзи ҳам бу
мақсадларни амалга ошириш учун маълум минтақавий дастурларни илгари
сурмоқда [10].
Фикримизча, келажакда Европа Иттифоқи Марказий Осиё давлатлари
билан тўлақонли мулоқотга тўсқинлик қилаётган муаммоларни – қийинчилик
ва тўсиқларни аниқлаши керак бўлади. Шунингдек, у минтақада Россия ва
Хитой билан рақобат қилиш унинг мавқеига фойдадан кўра кўпроқ зарар
келтиришини англаши лозим. Хозирча Брюссел стратегияси мамлакатлар
ўртасидаги тафовутларни ҳисобга олмаяпти, бу эса икки томонламалик
ҳамкорликни ривожлантиришга тўсқинлик қилмоқда.
Бироқ, катта эҳтимол билан таъкидлаш мумкинки, ЕИ умумий
стратегия, умумий позиция ва умумий вазифаларга таянишда давом этади.
Шунингдек, Брюссел ҳамкорлик масалаларида ўз қарашларига устувор
аҳамият беришда давом этиб, сиёсий жихатларни иқтисодий сабаблардан
юқори мавқега қўяди.
Бугунги кунда Марказий Осиё давлатлари Европа Иттифоқи учун
логистика билан бир қаторда хавфсизлик масалаларини ҳал қилиш нуқтаи
назаридан ҳам муҳим аҳамиятга эга. Бу давлатлар Европа Иттифоқи билан
бутун Осиёнинг улкан минтақаси ўртасида алоқа платформаси бўлиб хизмат
қилиш имкониятига эга, шунинг учун уларга бўлган қизиқиш бундан кейин
ҳам пасаймайди. Бундан ташқари, хавфсизликни таъминлаш мақсадида
Европа Иттифоқи бу ерда АҚШ билан ҳамкорликда ҳаракат қилиши тайин,
лекин муқаррар равишда Россия ва Хитой билан рақобатлашади. Вазият
222
қандай ривожланишидан қатъий назар, ЕИ минтақавий ўйинчилар билан
муносабатларда “зиддиятсиз, қарама-қаршиликсиз” стратегияга ўтиши
мақсадга мувофиқ бўлади.
Шунингдек, таъкидлаш жоизки, юқорида қайд қилинганидек, Россия-
Украина муносабатларидаги хозирги вазият ЕИ нинг МО га бўлган сиёсатига
ҳам таъсир этмай қўймайди. Бу эса алохида эътибор ва ўрганишни талаб
этади...
Адабиётлар:
1.
Носов М.Г. Евросоюз и Центральная Азия. http//www.sov-
europe.ru›pdf› nosov4-2006.
2.
https://www.gazeta.uz/uz/2017/11/20/yei-mogerini/
3.
Еремина Н.В.Евросоюз в Центральной Азии: Стратегия
проникновения https://eurasia.expert.
4.
Тулепбергенова Г.А. Проект большой Центральной Азии: анализ
состояния и эволюция//Центральная Азия и Кавказ, №1(61). 2009.
5.
Акказиева Г.И. Современная центральноазиатская политика
Европейского союза:тенденции развития//Вестник МГИМО –
Университета. – 2012. - № 3.
6.
Зайнаб Мухаммад-Дост: Узбекистан привлекает ЕС своей
независимой
политикой.https://anhor.uz/vzglyad-iznutri/zaynab-
muhammad-dost-uzbekistan-privlekaet-es-svoey-nezavisimoy-
politikoy/.
7.
Haas E. «The uniting of Europe” in “The EU. Readings on theory and
practice of European integration» edited by B.Nelsen and A.Stubb,
Lynne Rienner 2003.
8.
Юсупов А.С. Евросиё Иқтисодий Ҳамжамияти (Евразэс):
Минтақавий интеграциялашув шарт-шароитлари ва истиқболлари //
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон
журнали. № 5, сентябрь-октябрь, 2017 йил. -Б.1-12.
9.
Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлигининг 2020
йилдаги фаолияти ҳақида ҳисобот”, 9 январь 2021 й.
10.
Қодиров А. “Янгиланаётган Ўзбекистон ташқи сиёсатининг энг
муҳим устувор йўналишлари”, 29 июль 2020 й.,
ТУРКИСТОНДА СОВЕТ ДАВЛАТ БОШҚАРУВИНИ
МУСТАҲКАМЛАНИШИДА ИШЧИ-ДЕҲҚОН ИНСПЕКЦИЯСИНИНГ
ИШТИРОКИ (1918-1923 йиллар)
Ерметов А.А.
т.ф.д., проф.,
Ўзбекистон Миллий университети
Меҳнаткаш халқ манфаатларини ҳимоя қилишни ўзининг асосий
мақсади деб эълон қилган большевиклар ҳукумати инқилоб қонунлари ҳамда
