Ushbu maqola globallashuv jarayonlarining milliy madaniyatlarga ta'siri va etnik madaniyatlarning bunday jarayonlarga munosabatini muqobil taraqqiyot nazariyalari nuqtai nazaridan tushuntirishga harakat qiladi. Globallashuv va etnik-madaniy xilma-xillik o‘rtasidagi immanent bog‘liqlik, muqobil rivojlanishning milliy-madaniy modellarining yaqinligi va milliy-madaniy modellari tadqiqotimiz ob’ekti hisoblanadi.Hozirgi davrda madaniyatning kommunikativ funksiyasi keskin kengaydi, unda mos ravishda transformatsiya jarayonlari sodir bo‘lmoqda. global o'zgarishlar bilan. Xususan, bilvosita aloqa shakllari (mobil telefon, Internet) bu funktsiyada tub o'zgarishlar kiritmoqda. Hozirda madaniyatlarning jadal yaqinlashuvi, tajriba almashish va o‘zaro boyitish kuzatilmoqda. Shu bilan birga, kommunikativ funksiya etnomadaniyatlar xilma-xilligiga zarar keltirmasligi, milliy manfaatlarga mos ravishda madaniyatlararo muloqotga xalaqit bermasligi, ayniqsa, G‘arb ommaviy madaniyati qarorlarini qabul qilishga e’tibor qaratmasligi zarur. Xalqaro muloqot va integratsiya umuminsoniy qadriyatlar va me’yorlarni qaror toptirishga qanchalik yordam bermasin, kengayish kayfiyatidagi madaniyatning hukmron kuchga aylanishiga xizmat qilmasligi kerak. Demokratik islohotlar davrida uni tiklash bo‘yicha ilmiy-amaliy izlanishlar boshlab yuborildi. o‘zbek etnik madaniyati, uning tarixiy, tarbiyaviy va badiiy-estetik imkoniyatlaridan foydalanish. Davlat xalq ijodiyoti va san'atining ko'plab turlarini rivojlantirishga rahbarlik qilmoqda. Biroq, o‘zbek etnik madaniyati, genezisi, sotsiologik va akseologik asoslari, qardosh xalqlar madaniyati bilan integratsiya aloqalarini har tomonlama tadqiq etish, bu munosabatlar tizimida boshqa etnik madaniyatlar bilan qiyoslash oldimizda turgan vazifalardan biridir. Hozirgi kunda olib borilayotgan falsafiy tadqiqotlar asosan empirik xarakterga ega, ularda falsafiy umumlashmalar kam uchraydi. Shuning uchun globallashuv ta’sirida etnik madaniyatlar o‘rtasidagi hamkorlik, aloqa va integratsiyani etnik madaniyatning allogenezi va ideogenezini unutmasdan, falsafiy nuqtai nazardan o‘rganishga ilmiy-nazariy ehtiyoj bor. U nafaqat falsafiy umumlashmalarni amalga oshirishga, balki badiiy-estetik imkoniyatlar, vositalar va artefaktlardan samarali foydalanish yo‘llarini izlashga ham qaratilishi kerak.
Ушбу мақола неолиберализм назариясининг пайдо бўлишига бағишланган. Неолиберализм - бу либерализм назариясининг тенденциясининг нисбатан янги оқими. Либерализмнинг асосий ғояларига фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳолатини ҳимоя қилиш, жамоат институтлари орқали жамият ҳаётининг асосий соҳаларида шахсларнинг ролини ошириш киради. Шунга қарамай, халқаро муносабатлар тизимида давом этаётган ўзгаришлар туфайли ушбу назария ҳам баъзи ўзгаришларга дуч келди. Жаҳон саҳнасида ноанъанавий акторлар сонининг кўпайиши, муносабатларни тартибга солиш, минтақавий ва глобал даражадаги масалалар ва муаммоларни халқаро институтлар орқали ҳал қилиш янги тенденция - неолиберализмнинг ривожланишига ҳисса қўшди. Мақолада неолиберал назариянинг пайдо бўлиши масалалари ва сабаблари муҳокама қилинади. Халқаро муносабатлар тизимида неолиберал ва неореалистик назарияларни ишлаб чиқиш ва қўллашнинг қиёсий усули амалга оширилди. Иккала назария вакилларининг асосий ғоялари кўриб чиқилади. Глобаллашув неолиберализм назарияси билан бевосита боғлиқдир. Совуқ уруш тугагандан сўнг бошланган глобаллашув жараёни трансмиллий муносабатларни ва нодавлат акторларнинг ташқи сиёсатга таъсирини ўрганишга бўлган қизиқишни кучайтирди. Бироқ, барча назариялар ва жараёнларда бўлгани каби, глобаллашув ҳам ўз тарафдорлари ва мухолифларига эга. Мақолада ҳам-корликнинг минтақавий ва глобал шакллари самарадорлиги тўғрисида ўз позициясини билдирадиган экспертларнинг фикрлари кўриб чиқилган. Институтлаштириш жараёни, шунингдек, неолиберал ва неореалистик назариялар вакиллари ўртасида тортишувларга сабаб бўлади. Шунга қарамай, жараён бошланди. Неолиберал назария вакиллари нуқтаи назаридан муносабатларнинг институционал ривожланиш самарадорлиги ҳамкорликнинг талаб қилинадиган шакли ҳисобланади. Шу билан бирга, сўнгги пайтларда институционал бирлашмаларнинг муайян чақириқлар ва таҳдидларга таъсир кўрсатишда етарлича самарадорлигини кўрсатмаган халқаро муносабатлар тизимидаги ўзгаришларни кузатишимиз мумкин. Неолиберал назария субъектларининг мувофиқлаштирилган ва ўйланган ҳаракатлари ушбу назарияга бўлган кейинги талабга фойдали таъсир кўрсатиши мумкин.
Мақолада миллий ўзлик масаласи таҳлил қилинган бўлиб, глобаллашув жараёнида япон маданияти ва япон миллий ғоясини сақлаб қолиш масаласи қадрият нуқтаи назаридан тадқиқ этилган.
Мақолада глобаллашув жараёнларида фуқаролик жамияти ривожланишининг айрим масалалари таҳлил қилинган. Муаллиф томонидан фуқаролик жамиятининг институциявий асослари танқидий таҳлили амалга оширишга ҳаракат қилинган. Муаллиф глобаллашув даврида Ўзбекистон Республикасида фуқаролик жамияти институтларини ривожлантириш ва такомиллаштиришга эҳтиёж мавжудлиги ҳақида хулоса қилган.
Мақолада жаҳон иқтисодиётининг глобаллашув жараёнини мазмун-моҳияти, ижобий ва салбий жиҳатлари, ушбу жараённинг таҳлили батафсил ёритиб берилган.
In this contemporary world, we are now experiencing a globalization era. Globalization is a relatively new phenomenon of multi-dimensional nature that puts variety of complex trends in the economic, social and cultural fabrics of all societies. These trends have presented alarming challenges which throw people into perplexing situation. Globalization impacts on all conceivable aspects of life.
В настоящее время понятие «глобализация» используется для определения процессов и изменений, происходящих в сферах экономики, политики, социальной среды, культуры, раскрывающих интересы мирового сообщества. При этом важно отметить масштабность значения социальных связей и отношений, нередко рассматриваемых даже на самых ранних этапах развития человечества [7].
Мақолада ХХI аср сиёсий тизимларининг ва жараёнларининг ўзгаришида замонавий сиёсий стратегияларни белгиловчи ва доктринал хусусиятга эга “бошқариладиган хаос” назариясининг ўрни ва аҳамияти таҳлил этилади. Биринчи навбатда, қатор муаллифлар стратегик режалаштириш ва бошқарув амалиёти жорий халқаро жараёнларнинг ночизиқлилиги ва нобарқарорлигини ҳисобга олган ҳолда, ихтисослашган мониторингни киритишни таклиф қиладилар. Бу каби мониторингни универсал халқаро ташкилотлар (БМТ), минтақавий иттифоқлар (ЕИ), халқаро иқтисодий молия институтлари (ХВФ) мақсадларига нисбатан қўллаш мумкин. Бундай жараёнларнинг хусусиятларини ҳисобга олиш халқаро ўзаро ҳамкорликнинг кўрсатилган нормаларидан келиб чиққан холда танқидий амалга оширилиши лозим. Масалан, жаҳон бозорлари ўз-ўзини аниқ “мўлжал” билан ташкиллаштириши ёки халқаро куч ишлатиш билан боғлиқ жазоларни (интервенцияларни) пухта ўйлаб қўллаши керак. Ҳозирча яқин келажакда халқаро бошқарувнинг тўлиқ марказлаштирилган ва самарали тизими яратилиши эҳтимоли ҳақиқатдан анча йироқ. Бундан ташқари, глобаллашув синергетика адабиётларида мураккаб динамик тизимлар ичида энг қудратлиси сифатида намоён бўлади. Юзага келган “кўп векторли тенгсизлик” “совуқ уруш” давридаги тенглик динамикаси ўрнини эгаллади. Ягона асосий конфликт (Шарқ-Ғарб, Шимол-Жануб) ўрнини кўплаб маҳаллий можаролар, улар эса глобал фалокатга олиб келиши мумкин (масалан, Яқин Шарқ, Сурия, Ливия, Украина). Дахшат мувозанат ўрнини мувозанатсизлик дахшати эгаллайди. Қатор муаллифлар фикрига кўра, глобаллашув шароитларида бирор-бир алоҳида “бутун жаҳонни бошқарувчи давлат” мавқеига интилиш ўта ҳавфли: биронта ҳам давлат планетар глобаллашув каби мураккаб динамик тизимда мувофиқлаштириш функцияларини якка ўзи бошқара олмайди. Ниҳоят, баъзи муаллифлар замонавий оламнинг глобал нобарқарорлигини АҚШнинг етакчилигидаги кучлар маркази феномени билан боғлайдилар. Тадқиқотчилар “хаос кучлари”, “бошқариладиган кризислар” стратегияси ва “бошқарувчилик хаоси” тўғрисида ёзадилар. Балки ночизиқлилик динамикаси ва хаос назариясининг концепцияларини “буюртмачининг бошқариладиган хаос”га бўлган буюртмаси манфаатларида ишлатиш, яъни ягона ўта қудратли давлатнинг устувор ҳолатини кучайтириш мумкин бўлар. Глобаллашувнинг энг жиддий хавфхатарларидан бири – молия бозорларининг ўз-ўзини ташкиллаштириш жараёнидаги беқарорлиги. Глобал молиявий кризис минтақалар бозорида кетма-кет синишлар, хонавайрон бўлишларни келтириб чиқариши мумкин. Шу сабабли иқтисодиёт соҳасидаги “бошқариладиган кризислар” стратегияси (масалан, АҚШ ёки Россия каби қудратли давлатлар учун) бутун жаҳон иқтисодиёти учун хавф туғдирмаган ҳолда энг хавфли потенциал рақобатчиларни кучсизлантиришдан иборат.
Ушбу мақолада глобаллашув шароитида Ўзбекистонда жаҳон интернет тармоғидан самарали фойдаланиш имкониятлари ўрганилган. Шунингдек, 2010 – 2020 йилларда янги ривожланиш босқичида глобал интернет тармоғида миллий сайтлар инновацион тараққиёт талабларидан ортда қолганлиги таҳлил қилинган. Бундай жараён интернет тармоғида ахборот хавфсизлигини таъминлашга салбий таъсир кўрсатиши ва мамлакат миллий сайтларини сон ва сифат жиҳатдан бошқа давлатлардан ортда қолишига олиб келиши хулоса қилинган
Мақолада ХХI аср сиёсий тизимларнинг ва жараёнларнинг ўзгаришида замонавий сиёсий стратегияларни белгиловчи ва доктринал хусусиятга эга "бошқариладиган хаос" назариясининг ўрни ва аҳамияти таҳлил этилади. Биринчи навбатда қатор муаллифлар стратегик режалаштириш ва бошқарув амалиёти жорий халқаро жараёнларнинг ночизиқлилиги ва нобарқарорлигини ҳисобга олган ҳолда ихтисослашган мониторингини киритишни таклиф қиладилар. Бу каби мониторингни универсал халқаро ташкилотлар (БМТ), минтақавий иттифоқлар (ЕИ), халқаро иқтисодий молия институтлари (ХВФ), мақсадларига нисбатан қўллаш мумкин. Бундай жараёнларнинг хусусиятларини ҳисобга олиш халқаро ўзаро ҳамкорликнинг кўрсатилган нормаларидан келиб чиққан холда танқидий амалга оширилиши лозим. Масалан, жаҳон бозорлари ўзўзини аниқ "мўлжал" билан ташкиллаштириши ёки халқаро куч ишлатиш билан боғлиқ жазоларни (интервенцияларни) пухта ўйлаб қўллаш. Ҳозирча яқин келажакда халқаро бошқарувнинг тўлиқ марказлаштирилган ва самарали тизими яратилиши эҳтимоли ҳақиқатдан анча йироқ. Бундан ташқари, глобаллашув синергетика адабиётларида мураккаб динамик тизимлар ичида энг қудратлиси сифатида намоён бўлади. Юзага келган "кўп векторли тенгсизлик" "совуқ уруш" давридаги тенглик динамикаси ўрнини эгаллади. Ягона асосий конфликт (Шарқ-Ғарб, Шимол-Жануб) ўрнини кўплаб маҳаллий можаролар, улар глобал фалокатга олиб келишлари мумкин (масалан, Яқин Шарқ, Сурия, Ливия, Украина). Дахшат мувозанат ўрнини мувозанатсизлик дахшати эгаллайди. Қатор муаллифлар фикрига кўра, глобаллашув шароитларида бирор-бир алоҳида "бутун жаҳонни бошқарувчи давлат" мавқеига интилиш ўта ҳавфли: биронта ҳам давла тпланетар глобаллашув каби мураккаб динамик тизимда мувофиқлаштириш функцияларини якка ўзи бошқара олмайди. Ниҳоят, баъзи муаллифлар замонавий оламнинг глобал нобарқарорлигини АҚШнинг етакчилигидаги кучлар маркази феномени билан боғлайдилар. Тадқиқотчилар "хаос кучлари", "бошқарилагидан кризислар" стратегияси ва “бошқарувчилик хаоси” тўғрисида ёзадилар. Балки ночизиқлилик динамикаси ва хаос назариясининг концепцияларини "буюртмачининг бошқариладиган хаос"га бўлган буюртмаси манфаатларида ишлатиш, яъни ягона ўта қудратли давлатнинг устувор ҳолатини кучайтириш мумкин бўлар. Глобаллашувнинг энг жиддий хавф-хатарларидан бири – молия бозорларининг ўз-ўзини ташкиллаштириш жараёнидаги беқарорлиги. Глобал молиявий кризис минтақалар бозорида кетмакет синишлар, хонавайрон бўлишларни келтириб чиқариши мумкин. Шу сабабли иқтисодиёт соҳасидаги "бошқариладиган кризислар" стратегияси (масалан, АҚШ ёки Россия каби қудратли давлатлар учун) бутун жаҳон иқтисодиёти учун хавф туғдирмаган ҳолда энг хавфли потенциал рақобатчиларни кучсизлантиришдан иборат.
Мақолада глобаллашув тизимидаги маданият, оммавий ва маданий дипломатия сингари тушунчалар, шунингдек рақамли замонада уларни амалга оширишнинг айрим жиҳатлари, шу жумладан рақамли технологиялар ёрдамида амалга ошириладиган ҳамда оммавий дипломатиянинг унсурларидан бири бўлган маданий дипломатиянинг халқаро муносабатларга таъсири ҳақида сўз юритилади. Элиталар ва келгусида қандай чора-тадбирлар амалга оширилганлиги ўртасидаги боғликлик алоҳида тилга олинади. Глокализация ҳодисаси, яъни глобаллашув шароитларида маданий ўзига хосликлар ва миллий қадриятлар модификацияга тортилиши ҳақида ҳам сўз боради.