«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
70
AVTOMATIK BLOKIROVKALASH QURILMALARI VA ALS NING
SAMARADORLIK NUQTAI NAZARIDAN ISHONCHLILIGINI
HISOBGA OLGAN HOLDA XUSUSIYATLARINI ANIQLASH
Aliev R.M.,
Toshkent davlat transport universitety “Transportda axborot tizimlari
va
texnilogiyalar” kafedrasi
Aliev M.M.,
Toshkent davlat transport universitety “Transportda axborot tizimlari
va texnilogiyalar” kafedrasi
Tokhirov E.T.,
Toshkent davlat transport universitety “Transportda axborot tizimlari
va texnilogiyalar” kafedrasi
Tashmetov K.Sh.
Toshkent davlat transport universitety
“Transportda axborot tizimlari
va texnilogiyalar
” kafedrasi
https://doi.org/10.47689/978-9943-7818-0-1-v2-pp70-73
Annotatsiya: Avtomatik blokirovka qurilmalar va ALS samaradorligi
mezonlarini tanlash tadqiqot vazifasiga bo
g‘liq. Ba’zi hollarda avtomatik blokirovka
qurilmalari va ALS ning ishlash sifati iqtisodiy k
o‘rsatkichlar bilan qulay tavsiflanadi:
o‘rtacha yo‘qotishlar mezonidan foydalangan holda va chiqish ta’siri bo‘yicha.
Kalit s
o‘zlar: avtoblokirovka, avtomatik lokomotiv signalizatsiyasi, poyezd, ta’sir.
Kirish
Ma
’lum vaqt oralig‘ida uchastkadan o‘tadigan poyezdlar sonini avtomatik
blokirovka qurilmalari va ALS majmuasining chiqish ta
’siri sifatida qabul qilish
mumkin [1, 2]. Bunday holda, samaradorlikni
o‘lchovsiz qiymat sifatida faraz qilish
mumkin, agar haqiqiy chiqish ta
’siri maksimalga nisbatan normallashtirilsa [3].
Avtomatik blokirovka majmuasi va ALS tarkibiga kiradigan elementlarning
ishdan chiqishi, ma
’lum vaqt oralig‘ida uchastkadan o‘tadigan poyezdlar soni
kamayadi, bu
o‘z navbatida yukning yo‘lda sariflanadigan vaqtini ko‘payishiga,
vagon va lokomotivlar aylanmasini yomonlashishiga olib kelishi mumkin [4, 5].
Shuning uchun poyezdlarning kechikishini iqtisodiy y
o‘qotishlar deb hisoblash
mumkin [6, 7]. Shu sababli, avtomatik blokirovka qurilmalar va ALS majmuasining
ishlash sifatini, kompleksga kiruvchi elementlarning ishdan chiqishi natijasida
yuzaga keladigan y
o‘qotishlar miqdori bilan tavsiflanishi mumkin [8-11].
Nosozliklar natijasida yuzaga keladigan y
o‘qotishlar miqdori tasodifiy
o‘zgaruvchidir [12, 13]. Biroq, harakatning ma’lum o‘lchamlari va ko‘rib chiqilayotgan
majmuaga kiruvchi ishonchliligi ma
’lum elementlar bilan [14], u yoki bu darajadagi
y
o‘qotishlar ehtimolini aniqlash, va shuningdek, o‘rtacha yo‘qotishlar deb atash
mumkin b
o‘lgan, yo‘qotishlar qiymatining matematik kutilishini topish mumkin [15, 16].
Asosiy qism
Avtomatik blokirovka va ALS majmuasining ishlash sifati chiqish ta
’siri
b
o‘yicha baholash va o‘rtacha yo‘qotishlar mezonidan foydalanib, tizimlarning
ishonchliligini oshirish b
o‘yicha chora-tadbirlarning iqtisodiy maqsadga muvofiqligini
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
71
tekshirish uchun ishlatilishi mumkin [17]. Bunday holda, avtomatik blokirovkalash
va ALSda sodir b
o‘lgan nosozliklar tufayli qurilmalarning ishonchliligini oshirish va
texnik y
o‘qotishlarni kamaytirish bilan bog‘liq xarajatlarni taqqoslash imkoni bo‘ladi.
Iqtisodiy nuqtai nazardan, avtomatik blokirovka ba
’zi optimal ishonchlilikka
ega b
o‘lishi kerak. Optimallikni o‘rnatish uchun sifat mezoniga ehtiyoj paydo bo‘ladi.
Minimal xarajat mezoni bunday mezon sifatida xizmat qilishi mumkin. Ushbu
mezonga k
o‘ra, qurilma optimal hisoblanadi, agarda sifati o‘zgarrmagan holatda
loyihalash, ishlab chiqarish va ishlatishning umumiy qiymati minimal b
o‘lsa.
Shuni ta
’kidlash kerakki, avtomatik blokirovka moslamalarining ishonchliligi
oshishi bilan loyihalash va ishlab chiqarish xarajatlari oshadi, biroq foydalanish
narxi pasayadi.
Eksponensial qonun bilan ishonchlilikni oshirishning barcha usullarini
quyidagi asosiy usullarga ketirish mumkin: rezervlash, nosozliklar oqimini
kamaytirish va
o‘rtacha tiklash vaqtini qisqartirish.
Foydalanish jarayonida u yoki bu avtomatik blokirovka tizimining nosozliklari
oqimining intensivligini quyidagi usullar bilan kamaytirish mumkin: tizimni
soddalashtirish orqali; eng ishonchli elementlarni tanlash; elektr, mexanik, issiqlik
va boshqa ish rejimlarini osonlashtirish;
o‘rnatishdan oldin elementlarni sinash;
ishlab
chiqarish
texnologiyasini
takomillashtirish;
foydalainish
jarayonida
nosozliklarni oldini olishga qaratilgan profilaktik xizmat k
o‘rsatishni takomillashtirish.
Avtomatik blokirovka tizimlarining ishonchliligini oshirish orqali
o‘rtacha
tiklanish vaqtini qisqartirish mumkin, ya
’ni. nosozliklar sonini kamaytirish yoki
nosozliklarni topish va bartaraf etish uchun zarur b
o‘lgan vaqtni, shuningdek,
nosozlik joyiga boradigan y
o‘lda sarflanadigan vaqtni qisqartirish orqali.
Asosan texnik xizmat k
o‘rsatuvchi xodimlarning malakasini oshirish va amaliy
tajribani umumlashtirish orqali nosozliklarni topish va bartaraf etish uchun zarur
b
o‘lgan vaqtni qisqartirish mumkin.
Avtomatik blokirovkalash qurilmalari va ALS ishonchliligini oshirish b
o‘yicha
chora-tadbirlar samaradorligi k
o‘rsatkichlaridan biri yangi turdagi qurilmalarni joriy
etish yoki xizmat k
o‘rsatish sifatini oshirish bilan bog‘liq qo‘shimcha xarajatlarni
qoplash muddati hisoblanadi. Avtomatik blokirovka qurilmalari va ALS ishonchliligini
oshirish b
o‘yicha chora-tadbirlar samaradorligini dastlabki baholash uchun bir
martalik va foydalanish xarajatlar yangi qurilmalarni joriy etish bilan
o‘zgarib
turadigan xarajatlar miqdori b
o‘yicha o‘rtacha ma’lumotlar bilan belgilanadi.
Bir vaqtda va foydalanish jarayonidagi xarajatlar miqdori:
𝜇
2
− 𝜇
1
= 𝜖
𝛿
𝐿 − (𝜇
𝐼
− 𝜇
0
) + 𝜇
𝑙
; (1)
𝜖
1
− 𝜖
2
= 𝛼𝜃(𝛽
1
− 𝛽
2
) + 𝐸
𝜃
𝐿
. (2)
𝐿 = 𝐿
1
+ ⋯ + 𝐿
𝑛+1
Bu yerda
𝜇
2
va
𝜇
1
- amaldagi va yangi avtomatik blokirovka qurilmalari va ALS
uchun, mos ravishda bir vaqtdagi xarajatlarning narxi;
𝜖
1
и
𝜖
2
– amaldagi va yangi qurilmalar uchun mos ravishda foydalanish
xarajatlari, s
o‘m/yil;
𝜖
𝛿
– 1 km uchun yangi qurilmalarning narxi, so‘m/km;
𝜇
𝐼
– chiqarilgan harakat tarkibining tannarxi, so‘m;
𝜇
0
– bo‘shatilgan aylanma mablag‘lar, so‘m;
𝜇
𝑙
– mavjud qurilmalarning likvid qiymati, so‘m;
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
72
𝑎
– poyezd-soat to‘xtab turish narxi, so‘m/poyezd-soati;
𝜃
– Yiliga avtomatik blokirovka va ALSning bir nosozliklari uchun poezd-
soatlarda y
o‘qotish, poezd-soat/nosozliklar;
𝛽
1
и
𝛽
2
– amalda va yangi qurilmalarda mos ravishda yiliga nosozliklar soni;
𝐸
𝜃
– yangi qurilmalarni joriy etish bilan bog‘liq 1 km uchun foydalanish
xarajatlarining (shu jumladan xodimlarning xarajatlari) oshishi, s
o‘m/km.yil;
𝐿
1
– ko‘rib chiqilayotgan uchastkaning uzunligi, km.
𝐿
– uchastka uzunligi, km.
K
o‘rib chiqilayotgan uchastkada aylanayotgan bitta yuk poezdining o‘rtacha
narxini
𝜇
𝑄
deb belgilaymiz (bundan tashqari,
𝜇
𝑄
poezddagi tovarlar, poezddagi
vagonlar va kuniga bitta poezd harakatini ta
’minlash bilan bog‘liq lokomotivlarning
kirish narxini
o‘z ichiga oladi).
Bunday holda, bir vaqtlik va foydalanish xarajatlar miqdori
𝜇
2
− 𝜇
1
=
𝜖
𝛿
𝐿 −
1
24
𝑃𝜇
𝑄
𝐿
. (3)
Bu erda
𝑃
– avtomatik blokirovka moslamalari va ALS ishonchliligi oshishi
tufayli k
o‘rib chiqilayotgan uchastkada tejalgan poezd-soat soni.
𝑃𝐿 =
𝜃(𝛽
1
−𝛽
2
)
365
. (4)
Avtomatik blokirovka va ALS qurilmalarining
o‘rtacha ishdan chiqish
darajasini 1 km y
o‘lda amaldagi qurilmalar bilan
𝑅
1
va yangilari bilan
𝑅
2
deb
belgilasak, biz bir vaqtdagi va foydalanish xarajatlarini aniqlash uchun quyidagi
iboralarni olamiz:
𝜇
2
− 𝜇
1
=
𝜖
𝛿
𝐿 −
𝜃(𝑅
1
−𝑅
2
)𝐿𝜇
𝑄
24∙365
(5)
𝜖
1
− 𝜖
2
= 𝑎𝜃𝐿(𝑅
1
+ 𝑅
2
)/𝐸
𝜃
𝐿
. (6)
Avtomatik blokirovka qurilmalari va ALS ishonchliligini oshirish bilan bo
g‘liq
q
o‘shimcha xarajatlarni qoplash muddati quyidagi ifoda bilan belgilanadi:
𝜏 =
𝜇
2
−𝜇
1
𝜖
1
−𝜖
2
=
𝜖
𝛿
−
𝜃(𝑅1−𝑅2)𝜇𝑄
8750
𝛼𝜃(𝑅
1
−𝑅
2
)−𝐸
𝜃
*365. yil (7)
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR R
O‘YXATI:
1. Xalmedova L, Aliev R. Using new site templates based on ms sharepoint //
Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на
транспорте. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 17–20.
2.
Алиев Р.М. и др. Методы Расчёта Коэффициентов Рельсового
Четырехполюсника Бесстыковых Рельсовых Цепей // Фундаментальная и
Прикладная наука: состояние и тенденции развития. – 2022. – С. 60–75.
3. Aliev R.M. & Aliev M.M. Mathematical model of the sensor for controling
the condition of the track section with an adaptive receiver at the free condition of
the controlled section Journal of Physics: Conference Series this link is disabled,
2021, 1973(1), 01.2021.
4. Gulyamova M., Aliev R. Mysqlni Ishlab Chiqish va Boshqarish Vositalari //
Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий
на транспорте. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 196–198.
5. R.M. Aliev, E.T. Tokhirov, M.M. Aliev Mode Choice Model of Movement in
Different Modes Наука, Общество, Образование в современных условиях:
монография / Под общ. ред. Г.Ю. Гуляева – Пенза: МЦНС «Наука и
Просвещение». – 2022. – C. 160.
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
73
6. Aliev R. Model Coordinate System of Interval Regulation Train Traffic //
International Conference on Computational Techniques and Applications.
–
Springer, Singapore, 2022.
– С. 459–467.
7.
Алиев Р.М. Концепция разработки бесстыковых рельсовых цепей //
Интерактивная наука. – 2021. – №. 6. – С. 56–57.
8. Tokhirov E.T., Aliev R.M., Aliev M.M. Modern Means and Methods
for Monitoring the Condition of Track Sections //
Наука, Общество, Технологии:
проблемы и перспективы взаимодействия в современном мире. – 2022. –
С. 186–203.
9. Aliev R.M., Aliev M.M., Tokhirov E.T. Methods of Monitoring the Condition
of Track Sections Наука, Общество, Технологии: проблемы и перспективы
взаимодействия в современном мире: монография/ [Абакирова Э.М. и др.]. –
Петрозаводск: МЦНП «Новая наука», 2022. – C. 438.
10. Aliev R.M., Aliev M.M., Tokhirov E.T. Solution to Security on Rail
Transportation with the Help of a Database Наука, Общество, Технологии:
проблемы и перспективы взаимодействия в современном мире: монография/
[Абакирова Э.М. и др.]. – Петрозаводск: МЦНП «Новая наука», 2022. – 438 с
11. Arkatov V.S. Rail chains of main railways / V.S. Arkatov, A.I. Bazhenov,
N.F. Kotlyarenko.
– M.: Transport, 1992. – P. 384.
12. Aliev, R. Trends in Improving Sensors for Controlling the Condition of
Track Sections E3S Web of Conferences this link is disabled, 2021, 264, 05045
13. Gregor Theeg, Sergej Vlasenko Railway Signalling & Interlocking.
International Compendium. Editors: A DVV Media Group publication. Eurailpress,
2009.
– P. 448.
14. Aliev R. A Rail line model with distributed parameters of track circuit //
IOP Conference Series: Materials Science and Engineering.
– IOP Publishing,
2021.
– Т. 1152. – №. 1. – С. 01.2018.
15. Aliev R.M., Tokhirov E.T., Aliev M.M. The Mathematical Model of the
Sensor for Monitoring the State of the Track Section with Current Receivers //
International Journal of Recent Technology and Engineering (IJRTE).
– 2020. –
Т. 8. – №. 5. – С. 5634–5637.
16. Aliev M. et al. Four-pole rail coefficients of the jointless track circuit in the
presence of one of the ends track circuit insulating joints // Chemical Technology,
Control and Management.
– 2019. – Т. 2019. – №. 4. – С. 89–92.
17. 1Aliev R., Aliev M. Algorithm for Determining the Optimal Length of the
Rail Line by Current Automatic Locomotive Signaling // International Conference
TRANSBALTICA: Transportation Science and Technology.
– Springer, Cham,
2021.
– С. 363–374.
18. Aliev R., Aliev M. Determination of the Reliability of Using Computing in
Automation and Telemechanic Systems // 2021 International Conference on
Information Science and Communications Technologies (ICISCT).
– IEEE, 2021. –
PP. 1
–4.
