SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
127
МИРШАРИПОВА БАРНО
ўқитувчи, ТошДШИ
Шин Кёнг Сукнинг “Онамни паноҳингда асра”
романида хан категориясининг берилиши
Аннотация. Корейс адабиёти шарҳи шуни кўрсатадики, энг олижаноб фази-
латлар, энг юксак, энг эзгу хислатларга эга бўлган қаҳрамонларнинг ижтимоий
аҳволи, уларнинг жамиятда эгаллаб турган мавқелари, мақомларига мувофиқ
келмас эди. Улар ўз ҳаётларида кўп нарсадан маҳрум этиладилар, қувғин, қата-
ғонларга дучор бўладилар, таҳқирланадилар, қашшоқликда турмуш кечирадилар.
Шунга қарамасдан, ўрта асрларда яратилган қиссаларда қаҳрамонлар ёлғончи
дунёнинг кулфатларидан тушкунликка тушмайди, пессимизмга берилмайди. Бу
эса ўша даврда яратилган асарларнинг муҳим хусусияти ҳисобланади.
Жумладан, болаликдан ўз ақли билан ҳаммани лол қолдирган Хон Кил Дон паст
табақадан етишиб чиққани учун турли қувғин ва камситишларга тоқат қилишга
мажбур бўлади. Шунга ўхшаш туйғуларни бошқа бир қисса қаҳрамони – табиатан
одобли ва андишали қиз бўлган Чхунхян ҳам ҳис этади. Аслзода бўлишига қарамай,
худди шундай қисматга «Хинбу ҳақида қисса қаҳрамони ҳам дучор бўлади.
Мазкур қаҳрамонларнинг фаолияти мисолида яхшилик ва ёмонлик тушунча-
ларининг бадиий талқини аниқ кўзга ташланади. Айни ҳолда корейс адабиётида
бутун корейс маданиятининг тадрижий асоси сифатида қараладиган хан кате-
горияси амал қилади. Бу категорияга кўра, инсонни шахс сифатида белгилай-
диган бош омиллар бу итоаткорлик, кўнгли очиқлик, некбинликдир.
Ўрта асрларда яратилган қиссаларда етакчилик қилувчи хан категорияси
замонавий романнавис, аёл адиба Шин Кёнг Сукнинг “Онамни ўз паноҳингда
асра” романида ҳам кўзга ташланади.
Романнинг сюжет чизиғи шундай: асар хотираси сустлашиб қолган онанинг
Сеул поезди бекатида адашиб қолиши билан бошланади, тинч-осуда яшаётган
оиланинг бошига кутилмаганда катта кулфат ёғилади. Чунки она умри бино
бўлиб ҳеч кимга, ҳатто фарзандларига ҳам оғирлиги солмаган, бирор маротаба
соғлиғидан шикоят қилмаган, ҳаётидан бирор кимса нолимаган, уй-рўзғор ишла-
рини бекаму-кўст бажариб юрган.
Романда конфликт онанинг фарзандларининг ўзи орзу қилганидек улғайиб,
мактабни муваффақиятли тугатиб, танлаган касбларининг етук мутахассиси
бўлиб етишганида, жумладан, қизининг жаҳонга машҳур ёзувчи бўлиб етишиши-
да, қишлоқдаги оғир меҳнатдан қутулиб, шаҳарда яшай бошлаганида ўз ечимини
топади. Аммо адиба романи қаҳрамони – онани бахтсиз қилиб қўйдим, деб
ўйлайди. Аслида она бошқаларга, эрига, қайн укасига, фарзандларига, қўшнининг
тирик етим болаларига, меҳрибонлик уйи болаларига бахт улашиб яшади. Мана
бу романнинг лейтмоти ҳисобланади.
Таянч сўз ва иборалар: корейс насри, қадрият, она, яхшилик, ёмонлик, хан
категорияси, роман, сосол.
Аннотация. Обзор корейской литературы показывает, что социальный
статус героев высших и самых благородных качеств был несовместим с их
положением в обществе. Они были лишены многих вещей в своей жизни, их
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
128
преследовали, угнетали, унижали, и они жили в бедности. Однако в средневе-
ковых историях герои не обескуражены и не пессимистичны в отношении
нечестивого мира. Это важнейшая особенность произведений того времени.
В частности, с детства Хонг Гил Донг подвергался различным формам
насилия и дискриминации из-за своего низкого социального класса. Подобные
чувства были отражены другим героем истории, Чунь Янгом, который от
природы был вежлив и воспитанн. Однако, несмотря на то, что он был
аристократом, та же участь постигла героя истории Хинбу.
Деятельность этих героев иллюстрирует художественную интерпретацию
понятий добра и зла. В настоящее время корейская литература имеет ханскую
категорию, которая рассматривается как эволюционная основа всей корейской
культуры. В этой категории повиновение, открытость и оптимизм являются
основными факторами, определяющими личность человека.
Категория Хан, ведущая в средневековых историях, также представлена в
романе современной женской писательницы Шин Кён Сук «Пожалуйста,
позаботься о маме».
Сюжет романа следующий: история начинается, когда мать со слабой
памятью теряется на железнодорожной станции в Сеуле, и, таким образом,
непредвиденное несчастье обрушивается на тихую, мирную семью. Причина в
том, что мать никогда не доставляла дискомфорт своим детям, никогда не
жаловалась на свое здоровье или жизнь, и она чувствовала себя хорошо в своей
повседневной жизни.
В романе конфликт был разрешен, когда мать вырастила своих детей так,
как она мечтала, когда они успешно закончили школу и стали профессионалами
в своих избранных областях, ее дочь стала всемирно известным писателем,
избежав тяжелой работы в сельской местности и начала жить в городе. Но
автор романа считает, что она сделала мать несчастной. На самом деле, мать
жила счастливо для других – мужа, зятя, детей, сирот соседей, детей из
детдома. Это лейтмотив романа.
Опорные слова и выражения: корейская проза, ценность, мать, добро, зло,
ханская категория, роман, сосоль.
Abstract. A review of Korean literature shows that the social status of the heroes of
the highest and the most noble qualities were incompatible with their position in the
society. They were deprived of many things in their lives, they were persecuted, opp-
ressed, humiliated, and living in desperate poverty. However, in medieval stories,
heroes are not discouraged or pessimistic about the wicked world. This is a significant
feature of the works of that time.
Particularly, since his childhood, Hong Gil Dong had to endure various forms of
harassment and discrimination because of his low social status. Similar feelings were
reflected by another hero of the story, Chun Yang, who was naturally polite and well-
mannered. However, despite being aristocrat, the same fate was experienced by the
hero of the Hinbu story.
The work of these heroes illustrates the artistic interpretation of the concepts of
good and evil. Currently, the Korean literature has a khan category, which is regarded
as the evolutionary basis of all Korean culture. In this category, obedience, openness,
and optimism are the main factors that determine a person as an individual.
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
129
The Han category leading in medieval stories is also featured in the novel by
contemporary female novelist Shin Kyong Sook, " Please Look After Mom."
The plot of the novel is as follows: the story begins when a mother with a weak
memory got lost at the Seoul train station, and an unforeseen misfortune strikes on a
quiet, peaceful family. Because a mother never caused discomfort to her children,
never complained about her health or life, and she was doing well in her daily life.
In the novel, the conflict was resolved when the mother grew up her children like
she had dreamed when they successfully graduated from school and became a
professional in their chosen professions, including her daughter becoming a world-
renowned writer, escaping hard work in the countryside and started living in a city.
But the writer of the novel thinks she made the mother unhappy. In fact, the mother
lived happily for others like her husband, brother-in-law, children, orphans of
neighbors, children of the orphanage. This is the leitmotif of the novel.
Keywords and expressions: Korean prose, value, mother, good, evil, Khan
category, novel, sosol.
Кириш.
Бугунги кунда Жанубий Корея Республикасида аёл адибалар
ижоди алоҳида ўринга эга ва улар яратган асарлар замонавий корейс насри
ривожига улкам ҳисса қўшмоқда. 1980 йилларнинг ўрталарида Корея жа-
миятида ҳукмрон мафкурага қарши демократик тамойилларга асосланган
сиёсий ҳаракатлар бошланди. Демократик ҳаракатлар барча соҳаларни, ху-
сусан, адабиётни ҳам четлаб ўтмади. Бундай тарихий даврда адабиёт юрити-
лаётган сиёсатни тўғри англаши, ёзувчилар эса жамият олдидаги бурчлари-
ни тўлақонли англаб етишлари талаб этилди. Иқтисодиётнинг жадал риво-
жи, чет мамлакатлар билан алоқаларнинг йўлга қўйилиши, янгиликларнинг
шиддатли оқими инсонларнинг мустақил фикрлашига туртки бўлди.
Айнан ХХ асрнинг иккинчи ярмида аёл адибаларнинг йирик жамоаси
шаклланди. Аёл адибаларнинг 80-90-йилларда яратган ижод намуналари
адабиётда янги саҳифа очди. Юзага келган янги адабий муҳитда қалами
ўткир адиба Шин Кён Сук ижоди муҳим ўринга эга.
Мақсад ва вазифалар:
Ўрта асрлар корейс насрида миллий менталлик
феномени бўлган маънавий-эстетик категория, хусусан, некбинлик категорияси
хан
нинг замонавий корейс насрида ифодаланишини очиб беришдан иборат.
Усуллар
: Мақолани ёритишда қиёсий-тарихий, қиёсий-типологик, бадиий
асарни комплекс таҳлил қилиш, таснифлаш методларидан фойдаланилган.
Маънавий қадриятлар ҳар бир халқ маданиятининг негизи ҳисобланади.
Н.О. Лосский таъбири билан айтганда,
«Қадрият бутун дунёнинг, ҳар бир
шахснинг, ҳар бир воқеанинг, ҳар бир қилмишнинг мазмун ва моҳиятини
белгилайди»
1
.
Қадриятлар кишилик жамияти тарихида инсонга ҳаётнинг оғир синов-
ларига дош беришга кўмаклашадиган муайян маънавий омиллар сифатида
1
www.runivers.ru/lib/book 6200/Losskiy N.O. Sennost i bitie. [ Losskiy N.O. Value and
Existence]
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
130
пайдо бўлган. Улар воқеликни тартибга солади, унинг мазмун ва моҳиятини
англаб етишга ёрдам беради. Қадриятлар идеал, мақбул, норматив омиллар
билан боғланади, инсон ҳаётига мазмун бахш этади.
«Қадрият – бу инсон хулқ-
атворининг ҳақиқий мўлжали бўлиб, у одамларнинг ҳаёт ва амалий мўлжал-
ларини шакллантиради»
, – деб қайд этади россиялик файласуф И.Т. Фролов
1
.
Қадрият маданият компоненти сифатида ўзида инсоний мезонни акс эт-
тиради, инсоннинг мавжудлиги, унинг маиший ҳаётга бўлган муносабатини
мужассамлаштиради. У маънавий ранг-барангликни инсон тафаккури, ҳиссиёт-
лари ва иродаси билан боғлайди. Маданият ижтимоий онгнинг инсоний
мезонини тавсифлайди, чунки у шахс орқали, унинг ички дунёси орқали ўтади.
Қадриятни тушунишнинг бир неча концепцияси маълум. Биринчи, ва
айниқса, кенг тарқалган тури қадриятни воқелик нарсалари ва ҳодисалари-
нинг инсон учун аҳамияти, унинг моддий ва маънавий эҳтиёжларини қонди-
ришга уларнинг қодирлиги сифатида тушуниш билан боғлиқ. Бунда субъект
ва объектнинг ўзаро алоқага киришиши аҳамиятлилик даражасидаги қад-
рият ҳисобланади. Мазкур концепциянинг асосий нуқсони шундаки, у қад-
риятни эҳтиёжларни қондириш воситаси билан, яъни умуман олганда,
ижобий аҳамиятлилик даражадаги фойдалилик билан боғлайди.
Концепциянинг иккинчи тури тарафдорлари қадриятларга энг юксак
ижтимоий идеалларнигина киритадилар. Бу нуқтаи назардан қадриятлар
восита, мақсад, мавжудлик эмас, балки лозим ҳисобланади. Мазкур концеп-
ция этикада, айниқса, кенг эътироф этилгани тасодиф эмас.
Дастлабки икки ёндашув билан бир вақтда уларнинг асосий қоидаларини
бевосита бирлаштирадиган учинчи ёндашув ҳам вужудга келди. Унда бир
вақтнинг ўзида қадриятга ҳам муҳимлик, ҳам идеал сифатида қаралади.
Бундай фарқлаш бежиз эмас албатта, чунки учала концепцияда ҳам қадрият-
нинг хусусиятига иқтисодий материализм нуқтаи назаридан ёндашилади.
Шу сабабли, қадриятнинг хусусиятлари, уларнинг намоён бўлиши ва
жамиятда амал қилиши субъект-объект муносабатлари билан эмас, балки
энг аввало субъектлараро муносабатлар билан белгиланади ва ўз навбатида
уларда рўёбга чиқарилади, деб тахмин қилиш учун асослар мавжуд.
Инсоний қадриятлар орасида умид, яхшилик, гўзаллик, ҳақиқат алоҳида
ажралиб туради. Маънавий ҳаётда табиий ёки сунъий муносабатларни белгилай-
диган диний, маънавий, эстетик қадриятлар айниқса бўртиб намоён бўлади.
Шуни таъкидлаш лозимки, улар ўз моҳиятига кўра қарама-қарши муносабатлар-
дир. Жумладан, табиий муносабатлар инсонга яхшилик, фаровонлик, сиҳат-
саломатлик, сунъий муносабатлар эса – ёмонлик, касаллик келтиради. Бунда
инсонни шахс сифатида камол топтирадиган олий қадриятлар ҳақидаги тасав-
вурлардан келиб чиққан ҳолда сунъийни табиий билан бирлаштириш ҳар бир
инсоннинг бурчи ҳисобланади. Бунда бош вазифани эстетик санъат турларидан
1
lib-5.ru/swing-33008.htm/Aksiologiya. [Axiology]
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
131
бири – адабиёт бажаради. Россиялик таниқли олим М.М. Бахтин таъбири билан
айтганда, эстетик нарсаларга яхшилик ва фаровонлик хосдир
1
.
Маълумки, ўрта асрлар корейс насрида яхшилик ва ёмонлик мезонлари
сифатида амалларнинг тўғрилигини асослаш учун хизмат қиладиган эстетик
сезги амал қилади. Гарчи инсон у ёки бу мўлжалларни танлашда эркин
бўлса-да, маданий контекст билан белгиланадиган мавжуд нормативлик бун-
дай танлашни амалга оширишда инсоннинг эркини чеклайди. Инсон ўз
хулқ-атворини меъёр, идеал, яъни муайян андозага мослаштиради.
XVII–XVIII асрлар корейс насрида уч етакчи диний-фалсафий таълимот
– конфуцийчилик, даосизм ва буддизм асрлар давомида тенг шароитларда
намоён бўлади. Конфуцийчилик инсонларнинг ижтимоий хулқ-атвор қоида-
ларини, уларнинг ижтимоий вазифаси, жамиятни одилона ва инсоний асос-
ларда ташкил этиш билан боғлиқ ғояларни ишлаб чиққан. Даосизм табиатга,
буддизм эса – покланиш ва фориғланишга чақиради. Диний қадриятларнинг
маънавий қадриятлар билан бирикиши яхшилик ва ёмонлик, муҳаббат ва
садоқат, юксаклик ва тубанлик тушунчаларининг алоҳида аҳамиятини бел-
гилайди. Айнан шу зиддиятли эстетик тушунчалар корейс халқининг тафак-
курида ёнма-ён мавжуд бўлиб, бадиий асарнинг ўта мураккаб тўқимасида
эса диалектик нуқтаи назардан ҳал этилади.
Қаҳрамонларнинг мураккаб тақдирлари, уларнинг сирли ички олами,
жамиятда тутган ўрни, ҳаётдаги ҳамма нарсанинг ёлғонлиги, тақдирнинг
бевафолиги каби мавзуларнинг ёзувчилар томонидан кенг кўламда бадиий
ёритилиши, тасвир ва ифода этиш имкониятининг яратилиши ўша давр
насрининг устун жиҳатларидан бири эди.
Бу давр корейс адабиётининг умумий йўналиши, нафақат жамиятдаги
чуқур ижтимоий зиддиятларни акс эттириш, балки халққа тушунарли ҳаётий
воқеа-ҳодисаларни тавсифловчи фольклор анъаналаридан фойдаланиш каби
ёрқин специфик хусусиятлари билан алоҳида ажралиб турган. Бундай фо-
жеали қарама-қаршиликлар, зиддиятларга бой қайта ишланган халқ эртак-
лари қатор қиссаларнинг юзага келишига кўмак берган.
Ўрта асрлар корейс қиссаси эстетикасининг ажралмас қисмини ташкил
этувчи қарашлар тўқнашувининг асосий сабаби инсоннинг ички дунёси ва
унинг жамиятда эгаллаб турган ижтимоий мавқеи орасидаги зиддиятлар эди.
«Бу давр корейс адабиётининг муҳим жиҳатларидан бири инсоннинг шахсий
хусусиятларига бўлган қизиқиш, ундаги ахлоқий қадриятларни баҳолаш, юксак
даражада қадрлашга чақиришдан иборат эди. Бунинг сабаби жамиятдаги
турли қатламларнинг корейс феодал давлати ичида ҳукм сурган ҳолатдан
қаттиқ норозилик эди»
2
, – дея таъкидлайди таниқли олим А.Ф.Троцевич.
1
Baxtin M.M. Raboti 1920-x godov. – Kiyev: Next, 1994. –59-60-s. [Bakhtin M.M. Works of the 1920 s.]
2
Trotsevich A.F. Predislovie k kn. «Zapiski o dobrix deyaniyax I blagorodnix
serdsax»//Srevnevekobaya koreyskaya proza. – L.: Хudojestvennaya literatura, 1985. S.3.
[Trotsevich A.F. Notes on Good Deeds and Noble Hearts]
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
132
Корейс адабиёти шарҳи шуни кўрсатадики, энг олижаноб фазилатлар,
энг юксак, энг эзгу хислатларга эга бўлган қаҳрамонларнинг ижтимоий аҳ-
воли, уларнинг жамиятда эгаллаб турган мавқелари, мақомларига мувофиқ
келмас эди. Улар ўз ҳаётларида кўп нарсадан маҳрум этиладилар, қувғин,
қатағонларга дучор бўладилар, таҳқирланадилар, қашшоқликда турмуш ке-
чирадилар. Шунга қарамасдан, барча эртак-қиссаларда қаҳрамонлар ёлғончи
дунёнинг кулфатларидан тушкунликка тушмайди, пессимизмга берилмайди.
Бу эса ўша даврда яратилган асарларнинг муҳим хусусияти ҳисобланади.
Жумладан, болаликдан ўз ақли билан ҳаммани лол қолдирган Хон Кил
Дон паст табақадан етишиб чиққани учун турли қувғин ва камситишларга
тоқат қилишга мажбур бўлади. Шунга ўхшаш туйғуларни бошқа бир қисса
қаҳрамони – табиатан одобли ва андишали қиз бўлган Чхунхян ҳам ҳис эта-
ди. Аслзода бўлишига қарамай, худди шундай қисматга
«Хинбу ҳақида қисса
қаҳрамони ҳам дучор бўлади.
Мазкур қаҳрамонларнинг фаолияти мисолида яхшилик ва ёмонлик
тушунчаларининг бадиий талқини аниқ кўзга ташланади. Айни ҳолда корейс
адабиётида бутун корейс маданиятининг тадрижий асоси сифатида қара-
ладиган
хан
категорияси амал қилади. Бу категорияга кўра, инсонни шахс
сифатида белгилайдиган бош омиллар бу итоаткорлик, кўнгли очиқлик,
некбинликдир.
Ўрта асрларда яратилган қиссаларда етакчилик қилувчи
хан
категорияси
замонавий романнавис, аёл адиба Шин Кёнг Сукнинг “Онамни ўз пано-
ҳингда асра” романида ҳам кўзга ташланади.
Романнинг сюжет чизиғи шундай: асар хотираси сустлашиб қолган она-
нинг Сеул поезди бекатида адашиб қолиши билан бошланади, тинч-осуда
яшаётган оиланинг бошига кутилмаганда катта кулфат ёғилади. Чунки она
умри бино бўлиб ҳеч кимга, ҳатто фарзандларига ҳам оғирлиги солмаган,
бирор маротаба соғлиғидан шикоят қилмаган, ҳаётидан бирор кимса
нолимаган, уй-рўзғор ишларини бекаму-кўст бажариб юрган.
Роман тўртта боб ва эпилогдан иборат. Ҳар бир боб турли персонажлар
тилидан баён қилинади: катта ўғил, катта қиз, ота ва она. Она мамлакатдаги
қалтис вазият туфайли ўзи хоҳламаган инсонга турмушга чиқади. Бу фуқаролар
урушидан кейин Пҳанмунжонда БМТ ва Коммунистик қўшин қўмондонлари
ўртасида яраш аҳди тузилган давр эди. Уруш тугаган бўлса-да, халқ нотинч
эди. Чунки Шимолий Корея қўшини кечалари тоғдан тушиб, қишлоқдаги ёш
қизларни ўғирлаб кетишарди. Ўзи билмаган, кўрмаган инсон билан турмуш
қурган қиз оилада барча хўрликларга чидаб яшай бошлади. Чунки конфу-
цийчилик меъёрларига кўра, олам(жаҳон)да уйғунлик қарор топиши лозим.
Онанинг сабр-тоқати, меҳнатсеварлиги, эрига ҳатто тоқат қилиб бўлмайдиган
вазиятларда ҳам сўзсиз бўйсуниши шундай уйғунликка олиб келади.
Романда она ҳаётдаги қийинчиликларни “
қачонлардир сен мени ташлаб
кетмайдиган кун келса керак
” деб қўшиқ куйлаб, фарзандлар камолини
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
133
кўрганда азоб-уқубатларни унутиб, яхши ҳаётга ишонч билан енгиб ўтишга
ҳаракат қилади. У ўзига хиёнат қилган эри, эрининг омадсизлигида ўзини
айблаган қайн опасидан ўч олиш тугул, улардан норози бўлишни хаёлига
ҳам келтирмайди. У ҳатто эрининг ўринсиз ҳақоратларига, ёмон сўзлар би-
лан сўкинишига ҳам чидайди, фақат ора-сира фарзандлари учун илтимослар
билан унга мурожаат этишга журъат қилади. Ёзда уйдан чиқиб кетиб, қишда
кириб келадиган эрини худди эрталаб чиқиб кетиб, тунда қайтиб келгандек
қарши олади, индамасдан олдига дастурхон ёзади. Конфуцийчиликнинг эрга
итоат қилиш ҳақидаги ақидаларига сўзсиз бўйсуниб, эри ва қайн опасининг
ҳурматини доим ўз ўрнига қўяди.
Ўрта аср корейс қиссаларида конфликт яхшиликнинг ёмонлик устидан
ғалабаси билан якун топади. Жумладан, Нолбу бойлигидан маҳрум бўлади,
Хинбу эса меҳнати ва яхши хулқи билан ўз уйига эга бой-бадавлат одамга
айланади. Ҳар ким бошқалар олдидаги ўз бурчини бажариши лозим, деган
қоида қисса лейтмотиви бўлиб хизмат қилади. Айнан бурчга риоя этиш
яхшиликнинг ёмонлик устидан ғалабасига олиб келади.
Шин Кёнг Сук романида эса конфликт онанинг фарзандларининг ўзи
орзу қилганидек улғайиб, мактабни муваффақиятли тугатиб, танлаган касб-
ларининг етук мутахассиси бўлиб етишганида, жумладан, қизининг жаҳонга
машҳур ёзувчи бўлиб етишишида, қишлоқдаги оғир меҳнатдан қутулиб,
шаҳарда яшай бошлаганида ўз ечимини топади. Аммо адиба романи
қаҳрамони – онани бахтсиз қилиб қўйдим, деб ўйлайди. Аслида она бошқа-
ларга, эрига, қайн укасига, фарзандларига, қўшнининг тирик етим бола-
ларига, меҳрибонлик уйи болаларига бахт улашиб яшади. Мана бу
романнинг лейтмоти ҳисобланади.
Ўрта аср корейс қиссаларида эртакларга хос ниҳоя китобхонни ҳеч
қандай фожеа рўй бермагани, барча ижтимоий зиддиятлар ўз ечимини
топгани, шу билан бирга қаҳрамоннинг барча ғам-ташвишлардан халос
бўлганига ишонтиради. Эстетик характерга эга бўлган фожеанинг олди
олиниши ҳам шунда кўринади. Бу ерда қаҳрамоннинг изтироблари инсон-
нинг ўз ҳаётида камолот сари муҳим қадами, мунтазам равишда алмашиниб
турувчи тартибсизлик ва уйғунлик, табиат ва жамият тараққиётидаги зарур
жараён сифатида кўрсатилган.
Шин Кёнг Сук романида эса она бедарак йўқолди, фарзандлари онани
излаш билан овора, улар хаёлида она яна қайта уй эшигини очиб, уларни
кутиб оладигандек, туюлади. Онанинг тирик жисми ҳам, жасади ҳам
топилмагани китобхонда унинг топилишига умид уйғотади.
Агар Ғарбий Европа маданий анъаналарига кўра қаҳрамонлар жамият-
даги ахлоқ қоидалари ва давлат тузумига тўқнаш келсалар, корейс қиссала-
рида асар қаҳрамонлари ўз изтиробларини ўтмишда қилган гуноҳ амаллари
учун жазо, ҳаётда ҳузур-ҳаловатга эришиш шарти сифатида изоҳлайди, бу
ерда буддавий таълимоти кўзга ташланади. Бундай таъриф-тавсиф корейс
қиссаси сюжети учун жуда муҳим ва умумий нуқтаи назар ҳисобланади.
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
134
Ўрта аср қисса қаҳрамони Хинбу ўзини ҳимоя қилишни ўйламаслиги,
дилини оғритган кишидан ўч олиш учун ҳеч қандай хатти-ҳаракат қилмас-
лиги XVII–XVIII асрлар корейс қиссаларининг ўзига хослигини кўрсатади.
Унинг хатти-ҳаракати кексаларга нисбатан ҳурмат-эҳтиром, адолат, тақдири
илоҳийга эътиқод сингари конфуцийчиликка хос ахлоқий қадриятларга тўла
мос келади. У унга азият келтирган кишидан ўч олиш ёки бўлмаса у билан
курашишни ўз олдига мақсад қилиб қўймайди. Қисса қаҳрамони Хинбу
конфуцийчилик қоидасига тўлиқ риоя қилган
«
ибратли
»
инсон сифатида
ажралиб туради. Хинбунинг айнан мана шу хислатлари унинг конфуций-
чиликка хос ахлоқий қадриятларга риоя қилишини кўрсатади, бу эса
қаҳрамоннинг жамиятда муносиб ўрин эгаллашига, жамият ва унда ҳукмрон
бўлган қонунлар билан уйғунлашишига кўмак беради.
Худди шу ҳолат Шин Кёнг Сук романи қаҳрамони она образида ҳам
кузатилади. Вазият тақозасига кўра бир марта ҳам кўрмаган инсонига
турмушга чиққан, фақат фарзандлари учун яшаган, улар учун барча ишларга
тайёр, эрининг хиёнатини, ҳатто бегона аёлни уйига олиб келганида ҳам
фарзандлари учун уйни ўзи ташлаб чиқиб кетган, аммо бу ҳақида лом-лим
деб оғиз очмаган она вақти келиб орзу-умидлари рўёбга чиққанида эрини
кечириши замонавий корейс жамиятида конфуцийчилик меъёрларига ҳали
ҳам амал қилинишига ишора. Онанинг хатти-ҳаракати аждодларнинг қабр-
ларини асраб, ҳар фасл бўладиган хотиралаш маросимини ўтказиши конфу-
цийчиликка хос қадриятларга мос келади. Она ўзига хиёнат қилган эридан
ўч олиш ҳақида ўйламайди. У бир умр эридан бир қадам орқада юрди. У
конфуцийчилик меъёрларига амал қилиб, эрининг қариндошларига ҳам
ҳурмат кўрсатар, эри бегона аёл билан кетиб қолган бўлса-да, бу ҳақида ҳеч
кимга нолимас, қайн укасининг бевақт ўлимида барча қариндошлар уни
айблашди, туҳмат қилишди, лекин шунга қарамай қайн укасини дафн қил-
дирган ҳам она эди. Мана шу хислатлар конфуцийчиликка хос ахлоқий
қадриятларга риоя қилишни англатади.
Романда конфуцийчилик тасаввурларига қатъий амал қилинганлигини
кўриш мумкин. Ота уйига олиб келган аёл хотинига қараганда оппоқ,
устидан атир-упа ҳиди анқиб турарди. Бегона аёл остонадан ўтиб, уйга
кириб келиши билан аёли орқа эшик орқали уйидан чиқиб кетди. Фарзанд-
лари эса ўгай онага кўника олишмас, устига-устак катта ўғил ўгай она
томонидан мактабда ейиш учун солиб берилган овқатни қабристонга олиб
бориб тўкар, укаси ва синглисига ҳам шундай қилишни буюрарди. Бу билан
у ўгай онага нисбатан исён кўтарган эди.
Бу воқеалардан хабар топган она катта ўғлини излаб мактабга келди ўғли
онасини кўриб йиғлаб юборди. Онаси уни мактаб орқасидаги тоғ томон етаклаб
кетди. Тоғ этаги олдида у хивчин олиб, ўғлини савалади. Ўгай она тайёрлаган
овқатни ейишни хоҳламаган ўғли онасидан таёқ егани учун қаттиқ ранжиди.
Онаси яна шундай қиласанми, деб сўраганида, ҳа, деб жавоб берди. Онаси эса
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
135
овқатни ким пиширса ҳам ейишинг керак. Сенинг қорнинг тўқ бўлса, мен
камроқ изтироб чекаман, деди. У нима учун кўпроқ овқат еса, онаси изтироб
чекмаслигини тушунмади. Ота эса бу ҳақда ўйлаб ҳам кўрмади. У маъшуқаси
олиб, нафақат аёлини, ҳатто фарзандларини ҳам ташлаб, уйдан кетди. У ўз
бурчи, масъулияти ва мажбуриятларини адо этишни унутди.
Романда кўриб чиқилаётган давр ижтимоий чегарасининг энг паст поғона-
сида турган аёлнинг изтироблари руҳий тушкунлик, умидсизликдан холи
тарзда, келажакка умид ва ишонч руҳида акс эттирилади. Бу кўтаринкилик ва
фарзандлар келажаги ҳақида қайғуриш билан бой кундалик ҳаёт.
Жумладан,
“
У бошланғич мактабдан юқори мактабгача бирон марта ҳам ўқишда
биринчи ўринни бой бермаганди. Шу вақтгача у қандай имтиҳон топшир-
масин доим биринчи ўринни эгалларди. Бошланғич мактабнинг 6-босқичида
(синфида) ўрта мактабга кириш имтиҳонида биринчи ўринни эгаллагани
учун у мактабда ўқиш учун пул тўламади. Юқори мактабда ҳам биринчи
ўринни эгаллади. Онасининг “Эҳ, мен ҳам Хёнг Чолнинг ўқишига пул
тўласам экан”, деган сўзлари катта ўғлидан ғурурланишини англатарди
”
1
.
Ёки бўлмаса қизи ёзувчи бўлишини истагани ҳақида, бу орзулар амалга
ошганида қанчалик хурсанд бўлгани ота ва қиз ўртасида бўлиб ўтган суҳ-
батда англашилади:
-
Жи Ҳон.
-
...
-
Ойинг сендан жуда ғурурланарди.
-
Нима?
-
Мабода газетада сен ҳақингда мақола чоп этилса, уни буклаб
сумкасига солиб юрарди ва тез-тез сумкасидан чиқариб олиб кўрарди...
Шаҳарга бориб кимни учратса, ўша газетани кўрсатиб мақтанарди...
-
Қизингиз нима қилади деб сўрашса, асар ёзади, дерди. Ойинг сен ёзган
китобни анави Намсан-донгдаги меҳрибонлик уйида ишлайдиган аёлдан ўқиб
беришни сўраган экан. Онанг сенинг қандай асарлар ёзганингни биларди.
Ўша аёл ўқиб берганда ойининг юзи ёришиб, хурсанд бўлар экан.
2
Қизи илк бор онасини йўқотиб қўйган куни оила аъзолари билан
биргаликда эълон матнини тайёрлаётганида, акси “сен ёзувчисан, матнни
сен тайёрла” деганида бир умр ноҳўя иш билан шуғуллангандек, ёлғонлари
фош бўлган одамдек чўчиб кетган эди. Ёзувчилик. Онаси истаган ёзувчилик
онасини топишда нафи тегармикин?
Эълон матнига онанинг туғилган йили ва санасини киритишда ҳам
фарзандлар ўртасида мунозара бўлиб ўтди. Отасининг айтишича, шахсини
1
Shin Kyong Suk. Onamni o‘z panohingda asra. – T.: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa
ijodiy uyi, 2017. B. 72 [Kyung Sook Shin. Please look After Mom]
2
Shin Kyong Suk. Onamni o‘z panohingda asra. – T.: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa
ijodiy uyi, 2017. B. 161 [Kyung Sook Shin. Please look After Mom]
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
136
тасдиқловчи ҳужжатда ёзилган сана нотўғри экан. Демак, фарзандлари ҳатто
онасининг туғилган санаси ҳақида ҳам билишмас экан. У ҳолда туғилган
куни 24 июлда эканлиги тўғримикин?
Она ҳатто туғилган кунининг алоҳида нишонлашига ҳам қарши эди.
Отанинг туғилган куни онанинг туғилган кунидан бир ой олдин эди. Бу куни
барча оила аъзолари ота-она уйида йиғилишар, фарзандлар меҳмон бўлиб
келиб кетишарди. Она учун бу кун улкан шодликка айланарди. Она янги
кимчи тузлар, бозорга бориб гўшт олиб келар, ҳамма учун тиш ювиш
пастаси ва чўтка тайёрлаб қўярди. Шу билан бирга у кўтаринки руҳда юрар,
чин юракдан хурсандлиги одамлар билан суҳбатда сезилиб турарди.
Она фарзандларини ортиқча уринтирмаслик, уларга оғирлиги солмаслик
учун ўзининг туғилган кунини нишонламасликка кўндирди. Аввал фарзанд-
лар бунга қарши бўлишди, аммо вақт ўтиши билан улар отасининг туғилган
кунида онани ҳам табриклаб кетадиган бўлишди. Шу тарзда онанинг
туғилган куни ҳам сезилмай ўтиб кетадиган бўлди. Оила аъзоларининг
сонига қараб ҳар бирига пайпоқ олишни яхши кўрадиган онанинг жавонида
олиб кетилмаган пайпоқлар сони кўпайди.
Йўқолганлик ҳақидаги эълон матнига онанинг қайси суратини ёпиш-
тириш бўйича ҳам ҳар хил фикрлар бўлди. Энг сўнгги пайтларда тушган
суратини қўйишга ҳамма рози бўлди, аммо батта ҳам фарзандда онанинг
сўнгги йилларда тушган сурати йўқ эди. Ҳамма бирга тушган суратда ҳам
она йўқ эди. Отанинг 70 ёшлик юбилейида тушган суратда онанинг сўнгги
қиёфаси акс этганди. Аммо бу онанинг ҳозирги кундаги кўринишидан жуда
катта фарқ қиларди. Бошқа сурат топилмагач, катта ўғил ёзувчи синглисига
“
онамизни топишда диққатни тортадиган жумла ўйлаб топ
”, деди.
Она ҳақида диққатни тортадиган алоҳида қандай жумла бор эканми?
Фарзандлар бу алоҳида жумла мукофот пули, деб тушунишди.
Она ва қиз муносабати икки хил бўлади, яъни бир-бирларини жуда яхши
биладиган ёки худди бегоналардек умуман билмайдиган. Онаси йўқолиб
қолишидан олдин қизи онасини яхши биламан, деб ўйларди: Онасининг
нимани ёқтиришини, жаҳли чиққанда қандай тинчлантиришни, қандай гап-
ни хуш кўришини ва ҳ.к. Аммо у шаҳарга кетган кундан бошлаб бу хонадон-
га меҳмонга айланганини унутиб қўйганди. Чунки шаҳардан хабар бермас-
дан уйга келиб қолса онаси уйнинг бетартиблиги, музлаткичда егулик
йўқлигидан хижолат тортарди.
Адабиётда илк корейс маърифатчиларидан бири – Ким Манжун ҳам ўз
ижодини конфуцийчиликнинг одамлар ўртасидаги муносабатларнинг меъёр-
лари, фазилат ва нуқсонлари ҳақидаги тасаввурлар асосига қуради. Бу қа-
рашлар унинг
«Са хонимнинг жануб бўйлаб саргардонликлари»
романида ўз
ифодасини топган. Романда бош қаҳрамон – Са хоним фақат лозим хулқ-ат-
вор ва маънавий бурчни бажариш бутун жамиятда уйғунлик ҳукм суришига,
яхшиликнинг ёмонлик устидан тантана қилишига имконият яратиши
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
137
ҳақидаги конфуцийчилик ақидаларига риоя этади. Бу ерда қаҳрамоннинг
алоҳида типи – ижобий фазилатлари оғир синовлардан ўтган яхши хулқли
аёл образи акс эттирилган. Ёзувчи илгари сурган яхшиликнинг ёмонлик
устидан тантанаси ҳақидаги концепция тақдирга тан беришдан иборат. Шин
Кёнг Сук романи қаҳрамони она ҳам ўз тақдирига тан берган образдир.
Қизи онасининг тақдири ҳақида, онасининг қўлидан келмайдиган ишлар
бу дунёда бормикин, ўзи ҳам она бўлгани ҳолда онасидек бўла
олармиканман, деб ўйлайди:
«
Ойимни йўқотиб қўйгандан кейин тез-тез ўйладим. Мен ойимга яхши қиз
бўла олганмидим? Мен ҳам болаларимга ойимга ўхшаб қарай оламанми? Бир
нарсани биламан. Мен ойимдек бўла олмадим. Мен болаларимни овқатланти-
раётиб ҳам тез-тез безор бўламан. Болаларимни яхши кўраман, шу болаларни
чиндан ҳам мен дунёга келтирдимми дея ҳаяжонланаман, лекин ойимга ўхшаб
ҳаётимни бутунлигича болаларга бағишлай олмайман. Мен баъзида болаларим
учун кўзимни ҳам ўйиб бера оладигандек ҳаракат қилсам-да, барибир ойимдек
бўла олмайман. Болаларим сабабли ҳаётим тўхтаб қолади деб ўйлайдиган
вақтларим ҳам кўп. Учинчи болам яна озгина улғайса болалар боғчасига
топшираман ёки болага қарайдиган одам топиб, мен ўз ишим билан
шуғулланаман. Шундай қиламан. Нимагаки, мен ўзим учун ҳам яшашим керак.
Аммо, нега мен ойимнинг орзулари ҳақида ўйлаб кўрмаган эканман?
Мен ойимга ўхшаб яшай олмаганимда, ойим шундай яшашни хоҳлаганми-
кин? Ойим ёнимда бўлганида нимага мен бир марта ҳам буни ўйлаб кўрмаган
эканман? Ҳеч биримиз ойимизни тушунмаганда, ойим бизлар учун ўзини қурбон
қилишга тўғри келган экан. Шундай адолатсизлик бўлиши мумкинми?
Фақат бир кун бўлса-да ойимиз билан бирга бўлиш имконияти келар-
микин? Ойимни тушуниш, гапларига қулоқ солиш, ўтган давр оралиғида
кўмилиб қолган орзуларига тасалли берганча ойим билан бирга бўлиш
имконияти бўлармикин? Бир кун эмас, фақат бир неча соат бўлса-да, шун-
дай имконият берилса, мен ойимга айтаман. Ойим қилган ҳамма ишларни,
шу ишларни қила олган ойимни, ҳеч ким эсламаган ойимнинг ҳаётини
севаман ва ҳурмат қиламан, деб айтаман
».
1
Пак Сон Ё, рафиқа, тўрт фарзанднинг меҳрибон онаси, бутун умрини
оиласига бағишлаган, уй-рўзғор ишлари ва ҳаёт ташвишларидан ортиб
қашшоқлик билан курашиш, фарзандларини шаҳарга жўнатиш, уларга
билим олишлари учун шароит яратиш мақсадида оз бўлса-да пул йиғиш
йўлида ҳеч қандай оғирликдан қочмайди, ҳар қандай оғир меҳнатни
қилишга қодир. Онанинг ҳаётий орзуси фарзандларининг ўзи эриша олмаган
нарсаларни: таълим олиш, билимли бўлиш, қишлоқ ҳаётига ўралишиб қол-
маслик, машаққатли меҳнат қилишдан озод бўлиш, вақтини севимли
1
Shin Kyong Suk. Onamni o‘z panohingda asra. – T.: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa
ijodiy uyi, 2017. B. 213-214 [Kyung Sook Shin. Please look After Mom]
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
138
ишларга бағишлаш бахтига мушарраф бўлишини кўриш эди. Қўйилган мақ-
садларга эришиш учун у жонини жабборга бериш ишлади. Пак Сонё
фарзандларини оёққа туришига ёрдам берди, фарзандлари эса оталари каби
оналари катта шаҳар темирйўл метро бекатида, оломон орасида адашиб
қолгандан сўнггина унинг борлигини англаб етишди.
Шин Кён Сукнинг «Онамни ўз паноҳингда асра» романида она Пак Сонё
умри давомида жуда кўп нарсалардан, аввало азалий орзуси саводхонлигин
оширишдан воз кечишига тўғри келди. Фарзандларининг таълим олиши
учун эса аёл киши бўлишига қарамасдан пул топиш мақсадида кўчага чиқди,
меҳнат қилди. Она шу даражадаги бардошли инсон эди. Эри уйига бегона
аёлни етаклаб келганида ҳам фарзандлари учун ўз ихтиёрига кўра уйдан
кетди. Фарзандларининг ташвиши камдек яна меҳрибонлик уйида ҳам
ишлади. Ҳамма фарзандлари ташвишидан қутилгач, ўзи учун ҳар ой
давомида фарзандлари юборган 450 минг вонни Намсангдонг даҳасидаги
меҳрибонлик уйига берди. Фақат пул бермасди, ўзи бориб меҳрибонлик уйи
тарбияланувчиларини чўмилтирар, тарбиячиларга ёрдам берарди.
Дарҳақиқат, Сонё ана шундай бағри кенг, меҳрибон аёл эди. Сонё
меҳрибонлик уйида бир болани ўз қарамоғига олди. Авваллари жамиятда
меҳрибонлик уйи болаларининг бирор оила томонидан ўз қарамоғига оли-
ниши тақиқланган эди. Ҳар қандай оила ҳам бундай ҳолатни ўзига раво
кўрмаган. Бироқ Сонё шундай жасоратга қўл урди. Меҳрибонлик уйида у ўз
фарзандидек кўрган болани эрининг укаси исми билан чақирарди. Эри
аёлининг бу болани ўз қарамоғига олганлиги ҳақида Сонё йўқолиб
қолгандан сўнг билди.
Сонё саводсиз аёл эди. У қизининг ёзувчи бўлишини орзу қилган эди.
Қизи унинг орзуларини амалга оширди. Аммо афсус ва надоматлар бўлсин-
ки, қизи ёзган китобларни у ўқий олмасди. Фарзандлари онам саводсиз экан,
деб ўйлашларидан қўрқар, фарзандлари онаси билан фахрланиб юришлари
учун бу камчилигини фарзандларидан сир сақларди.
Шин Кён Сук ўзининг эсселарининг бирида шундай деган эди: «
Шу
давргача мен адабиётга ижтимоий аҳволни ўзгартирувчи куч сифатида
қараб келдим
». Бундан шуни англаш мумкинки, у романчиликда аниқ
мақсадга асосланган ҳолда ўз услубини яратишга ҳаракат қилди.
Роман таҳлили шуни кўрсатадики, асар қаҳрамонлари қилаётган ишлари,
амаллари билан ҳаққоний акс эттирилган, уларнинг ҳар бири ўзига хос хусу-
сиятга эга. Жумладан, эри укаси вафот этганида, аёлини ўринсиз айблашган-
ларида, терговга қайта-қайта чақирилганида қўрқоқлик қилади, чунки
аёлини ҳимоя қилса, ўзининг айблари очилишидан, опасининг сўзларини
икки қилишдан қўрқади. Аёли эса, аксинча, барча туҳматларга қарши тура
олади, ҳатто бу вазиятдан чиқиб кетиш учун ўзини қамашларига ҳам рози
бўлади. Бу ерда вазият, ўрта аср корейс қисса ва романларида ёзилган
фантастик характерга эга эмас. Бу асарда адиба яратган образлари бошқа
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2019, № 4
139
жиҳатлари билан ажралиб туради, характерлар турли вазиятларда ҳар хил
шаклларда, реал вазиятда намоён бўлади. Романда жисмонан нозик онанинг
кучли ирода, руҳий куч-қудрат соҳибаси экани яққол акс эттирилган.
Романда қаҳрамоннинг қалби, онгидаги ўзгаришлар, ички ғалаён, ижти-
моий вазиятдаги ўрни, адолатга интилиши, ўз мақсади учун курашдаги
қатъийлиги яққол сезилади.
Адибанинг реал ҳаёт воқеалари, инсонларнинг реал муносабатлари, улар-
нинг манфаатларидаги табиий йўл билан ечими топиладиган, қаҳрамонлар-
нинг ўзлари ўзаро муроса йўли билан ҳал эта оладиган тўқнашувлар,
келишмовчиликларнинг реал сабабларига мурожаати романнинг ўзига хос
хусусияти ҳисобланади. Бугунги давр адабиётшунослиги истилоҳи билан
айтганда романни реалистик асар сифатида баҳолаш ўринли бўлади.
Иззат-ҳурмат, бурч, масъулият ота ва онани, шунингдек, фарзандларни
ҳам қўриқлаб турувчи поспондир; у ота-онани кулфат ва ғамдан, фарзанд-
ларни эса виждон азобидан қутқаради. Аммо роман қаҳрамони онанинг
фарзандлари бир умр виждон азобига маҳкум, шаҳарга келаётган ота-онани
ўз вақтида чиқиб кутиб олишмагани, онанинг соғлиғи ҳақида ўз вақтида
қайғуришмагани учун ҳам мана шу жазога дучор бўлишди.
Хулоса
. Ўрта асрлар корейс насри сюжетида асар қаҳрамонлари ўз изти-
робларини ўтмишда қилган гуноҳ амаллари учун жазо, ҳаётда ҳузур-
ҳаловатга эришиш шарти сифатида изоҳлайди, дунёда универсал қадрият-
лар, табиат билан уйғунликнинг тикланиши, яхшиликнинг ёмонлик, муҳаб-
батнинг нафрат устидан тантана қилиш қонунига мувофиқ юз беради деган
дунёқараш корейс халқи миллий маданияти анъаналарига хосдир.
Шин Кёнг Сук томонидан яратилган романда ҳам бу ҳолат қисман куза-
тилади. Роман қаҳрамони она учун ҳаётда чеккан изтироблари фарзандла-
рининг ўзи истагандек бўлиб улғайгани, улар ҳаётининг қувонч манбаи
эканлиги, уларнинг онаси қилган оғир меҳнатдан халос бўлгани у эришган
бахт ҳисобланади.
