ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
244
O’QITUVCHINING INNOVATSION FAOLIYATI
Xudoyberdiyeva Gulhayo
Buxoro viloyati, Vobkent tuman 1 - son kasb - hunar maktabi
fizika fani o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7779987
Annotatsiya. Mazkur maqolada o‘qituvchining innovatsion faoliyati, pedagogik jamoaning
innovatsion salohiyat ko‘rsatkichlari tizimi, o‘qituvchining innovatsion pedagogik faoliyatga
tayyorligi masalasi, o‘qituvchining innovatsion salohiyati haqida so‘z yuritiladi.
Tayanch so‘zlar: innovatsiya, yangi g‘oya, yangi usul, yangi loyiha, innovatsion faoliyat,
innovatsion loyiha, innovatsion g‘oyalar, innovatsion salohiyat.
ИННОВАЦИОННАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ УЧИТЕЛЯ
Аннотация. В данной статье говорится об инновационной деятельности педагога,
системе показателей инновационного потенциала педагогического коллектива, вопросе
готовности педагога к инновационно-педагогической деятельности, инновационном
потенциале педагога.
Ключевые слова: инновация, новая идея, новый метод, новый проект, инновационная
деятельность, инновационный проект, инновационные идеи, инновационный потенциал.
TEACHER'S INNOVATIVE ACTIVITY
Abstract. This article talks about the innovative activity of the teacher, the system of
indicators of innovative potential of the pedagogical community, the question of the teacher's
readiness for innovative pedagogical activity, the innovative potential of the teacher.
Key words: innovation, new idea, new method, new project, innovative activity, innovative
project, innovative ideas, innovative potential.
"Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi" mazmunidagi asosiy e'tibor ta'lim muassasalari
faoliyatini to'la ravishda pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishga qaratildi. Ta'lim-tarbiya
tizimida keng yo'lga qo'yilayotgan pedagogik texnologiyalar, pedagoglar tomonidan ilg'or
texnologiyalar mohiyatining anglab etilishiga erishish, shuningdek, ularda ijodiy yondashuv
asosida faoliyat yuritish ko'nikma va malakalarini shakllantirish eng muhim vazifalardan sanaladi.
Ijtimoiy rivojlanishning hozirgi bosqichida ta’lim insonning umumiy madaniyati va kasbiy
tayyorgarligi darajasiga emas, balki uning shaxsiy kamolotga erishishiga ham bog‘liq bo‘lgan
muhim sohadir. O‘quvchi shaxsini o‘qitish, tarbiyalash va rivojlantirishda ma’lum qoliplarni,
stereotiplarni rad etish bilan bog‘liq bo‘lgan innovatsion pedagogik faoliyat mavjud standartlar
doirasidan tashqariga chiqadi, o‘qituvchi faoliyatining shaxsiy-ijodiy, individual yo‘nalishini,
ushbu faoliyatni amalga oshiruvchi yangi pedagogik texnologiyalar uchun yangi me’yorlarni
yuzaga keltiradi. Unda o‘qituvchi o‘zini ijtimoiy innovatsiyalar tashuvchisi sifatida chuqurroq
namoyon etadi. Innovatsion faoliyatni ta’minlash bir qator muammolarni o‘rganishni, shu
jumladan innovatsion faoliyatni kengaytirish zaruriyatini belgilab beruvchi ijtimoiy-madaniy,
ma’naviy va ma’naviy omillarni va uni amalga oshirishga qodir o‘qituvchi shaxsining yangi
ijtimoiy turini tadqiq etishni o‘z ichiga oladi; shu munosabat bilan pedagogik professionalizm
rivojlanishining xususiyatlari va ommaviy amaliyotda uning innovatsion salohiyatini oshirish
imkoniyatlarini aniqlash, ilmiy yangiliklarni ommaviy amaliyotga o‘tkazish bo‘yicha metodologik
tavsiyalar ishlab chiqishni taqozo etadi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
245
O‘tgan asrda 80-yillarning o‘rtalarida pedagogikada va ta’lim tizimida innovatsiyalarning
turli shakllari bo‘yicha keng ko‘lamli tadqiqotlar boshlandi, turli mamlakatlardagi turli darajadagi
o‘qituvchilar va maktab ma’murlari tomonidan taklif etilgan innovatsiyalarni umumlashtirish
amalga oshirildi va ushbu muammolarni hal qilish uchun xalqaro hamkorlik yo‘lga qo‘yildi.
O‘shanda innovatsiya deganda an’anaviy ta’lim tizimiga ataylab kiritilgan har qanday yangi
g‘oya, yangi usul yoki yangi loyiha tushunila boshlandi. Innovatsiya – bu yangi g‘oyaga
asoslangan tubdan farq qiluvchi yondashuv bo‘lib, u mavjud ta’lim texnologiyalarini sezilarli
darajada o‘zgartiradi va maktabni tashkil etishning yangi turini belgilaydi. T.I. Shamova va G.M.
Tyuloga ko‘ra, ta’lim sohasidagi innovatsiyalarning o‘ziga xos xususiyati quyidagicha namoyon
bo‘ladi:
– innovatsiya har doim dolzarb muammoning yangi yechimini o‘z ichiga oladi;
– innovatsiyalardan foydalanish o‘quvchilar shaxsiyati rivojlanish darajasining sifat
jihatidan o‘zgarishiga olib keladi;
– innovatsiyalarning kiritilishi maktab tizimining boshqa komponentlarida sifat
o‘zgarishlariga olib keladi.
Innovatsion faoliyat – bu amalda mavjud bo‘lgan va endigina paydo bo‘lgan amaliyot
normalarining to‘qnashuvi yoki an’anaviy talablarning yangi umidlarga mos kelmasligi natijasida
yuzaga keladigan murakkab muammoni hal qilishga qaratilgan faoliyat. Bu holda innovatsiya
o‘zini oqlaydi, qolaversa, zarur sanaladi. Ushbu faoliyatning innovatsion tajribasidan boshqalar
ham foydalanish imkoniga ega bo‘lgach, innovatsion tajriba e’tirof etilib, uning madaniy
rasmiylashtirilishi va uzatish mexanizmlari vujudga keladi.
Innovatsion faoliyat to‘laqonli rivojlanish jarayonida unga o‘zaro bog‘liq bo‘lgan faoliyat
turlarini tizimini taqozo etadi, ular jamlikda chinakam innovatsiyalar paydo bo‘lishini ta’minlaydi.
Aynan:
– nimanidir qanday kashf etish va nimanidir qanday yaratish mumkinligi to‘g‘risida yangi
bilimlarni olishga qaratilgan tadqiqot faoliyati;
– ilmiy bilimlar asosida bo‘lishi mumkin yoki kerak bo‘lgan narsani olish uchun qanday
harakat qilish kerakligi bo‘yicha maxsus, instrumental-texnologik bilimlarni rivojlantirishga
qaratilgan loyiha faoliyati;
– innovatsion loyiha amaliyotda ro‘yobga chiqishi uchun nima qilish va qanday qilish
kerakligi to‘g‘risida har bir shaxsda shaxsiy bilim ni shakllantirishda muayyan amaliyot
sub’ektlarini kasbiy rivojlantirishga qaratilgan ta’lim faoliyati.
Boshqacha aytganda, innovatsion faoliyatning o‘zi kashfiyotni ixtiroga, ixtironi loyihaga,
loyihani haqiqiy faoliyat texnologiyasiga aylantirishga qaratilgan, uning natijalari, mohiyatan,
novatsiyalar sifatida namoyon bo‘ladi.
Innovatsion faoliyatni shaxsiy kategoriya, ijodiy jarayon va ijodiy faoliyat natijasi sifatida
talqin qilish mumkin; u tegishli sub’ektlar uchun ma’lum darajada harakatlar erkinligi
mavjudligini anglatadi. Biror kishi uchun yangilikning ahamiyati o‘zini namoyon etish,
qobiliyatlardan foydalanish va ijodkorlik bilan bog‘liq. Innovatsiya jarayonida vujudga keladigan
qiyinchiliklar shaxsga ularni o‘z kuchi hal qilish imkoniyatining istiqboli sifatida ko‘rinadi.
Shunday qilib, g‘oyalarning innovatsiyaga aylanishini ta’minlaydigan va bu jarayonni
boshqarish tizimini tashkil etadigan faoliyat innovatsion faoliyatdir.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
246
Pedagogik jamoaning innovatsion salohiyatining mohiyati uning innovatsion g‘oyalar,
loyihalar va texnologiyalarni o‘z-o‘zini rivojlantirish va amalga oshirish qobiliyatiga bog‘liq.
Pedagogik jamoaning innovatsion salohiyati ko‘rsatkichlari tizimiga quyidagilar kiradi:
o‘qituvchilarning yangiliklarga moyilligi va munosabati, ularning innovatsiyalarni
rivojlantirishga tayyorligi, maktab jamoasidagi o‘qituvchilarning innovatsion darajasi,
o‘qituvchilarning ijodiy faolligi darajasi, kommunikativ aloqalarning rivojlanganligi.
Ta’lim jarayonida innovatsion pedagogik faoliyatning mazmuni innovatsion pedagogik
faoliyatning boshqa turlaridan keskin farq qiladi.
Birinchidan, yo‘nalishlarni ishlab chiqish faoliyati ancha murakkab, chunki uning
texnologik asoslari jadal rivojlanmoqda. Bu o‘qituvchidan maxsus mahorat, o‘qitish usullarini
rivojlantirishni talab qiladi. Bundan tashqari, zamonaviy axborot texnologiyalari asosan
o‘quvchilar va boshqa o‘qituvchilar va mutaxassislar tomonidan tayyorlanayotgan o‘quv
materiallari sifatiga qo‘shimcha talablar qo‘yadi, bu esa ushbu materiallar sifatini nazorat qilishni
kuchaytiradi.
Ikkinchidan, zamonaviy pedagogik jarayonning o‘ziga xos xususiyati shundaki, an’anaviy
o‘qituvchidan farqli o‘laroq, o‘qituvchi markaziy figura bo‘lib, yangi axborot texnologiyalaridan
foydalanganda og‘irlik markazi asta-sekin rivojlangan o‘quv muhitida muayyan yo‘nalishlarni
tanlab, o‘quv jarayonini faol ravishda shakllantirayotgan o‘quvchiga beriladi. O‘qituvchining
muhim vazifasi o‘quvchini o‘z faoliyatida qo‘llab-quvvatlash, uning behisob ma’lumotlarni
muvaffaqiyatli o‘zlashtirish, yuzaga keladigan muammolarni hal qilishda yordam berish, keng va
turli xil ma’lumotlarni o‘zlashtirishga yordam berishdir. Shuning uchun, dunyo ta’lim
hamjamiyatida yangi atama qo‘llanilib, o‘qituvchilar – facilitator – fasiliteytor – (hissa
qo‘shadigan, o‘qitadigan, o‘rganishga yordam beradigan) ushbu funksiyaning muhimligini
ta’kidlagan.
Uchinchidan, o‘quv materialini taqdim etish, o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasidagi
muloqotni o‘z ichiga olgan holda, zamonaviy sinfda o‘qituvchilarning butun sinf bilan
umumlashtirilgan mulohazasi ustun bo‘lgan zamonaviy o‘qitishda emas, balki ular o‘rtasidagi
faolroq va intensiv o‘zaro munosabatlarni talab qiladi, o‘qituvchining alohida o‘quvchi bilan
o‘zaro munosabatlashuvi esa anchayin kuchsiz. Zamonaviy kommunikatsiya texnologiyalari
bunday o‘zaro munosabatlashuvni ancha faollashtiradi, ammo bu o‘qituvchidan maxsus
qo‘shimcha sa’y-harakatlarni talab qiladi.
O‘qituvchining innovatsion faoliyati shaxsiyat va kasbiy faoliyatni yaxlit o‘rganish nuqtai
nazaridan samarali bo‘lishi mumkinligi haqida yakdil fikr mavjud. Innovatsion pedagogik
faoliyatni ko‘rib chiqish o‘qituvchini ushbu faoliyat turiga tayyorligi masalasini hal qilishni talab
qiladi. Ba’zi tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, tayyorlikning ushbu xususiyatlari quyidagilardan
iborat bo‘lishi mumkin.
– ijodkorlik zarurati, o‘z kasbiy harakatlari uchun variantlarni ongli tanlash;
– hamkorlik sharoitida ishlab chiqarish faoliyatini tashkil etish, o‘zini rivojlantirishning
tegishli vositalari va usullarini tanlash qobiliyati va tayyorligi;
– pedagogik faoliyat metodlari tizimida erkin harakatlanish, har qanday vaziyatni
pedagogikaga o‘tkaza olish qobiliyati, o‘zini va boshqalarni rivojlantirish.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
247
Innovatsion faoliyat va uning jarayoni ko‘p jihatdan o‘qituvchining innovatsion salohiyatiga
bog‘liq. Shuning uchun ushbu toifani ko‘rib chiqish kerak. Shaxsning innovatsion salohiyati
quyidagi asosiy parametrlar bilan bog‘liq.
• yangi g‘oyalar yaratish va ishlab chiqarish qobiliyati, eng muhimi – ularni amaliy shaklda
loyihalashtirish va modellashtirish;
• shaxsning bag‘rikenglik, moslashuvchanlik va xilma-xil fikrlashga asoslangan
g‘oyalaridan farqli ravishda yangiliklarga ochiqligi;
• madaniy va estetik rivojlanganlik hamda o‘qimishlilik;
• o‘z faoliyatini takomillashtirishga tayyorlik, ushbu tayyorlikni ta’minlaydigan ichki
vositalar va usullar mavjudligi;
• rivojlangan innovatsion ong (an’anaviy, innovatsion ehtiyojlar bilan taqqoslaganda
innovatsion faoliyatning ahamiyati, innovatsion xatti-harakatlarga turtki).
Har qanday yangilik o‘qituvchilarning qiziqishlari, qadriyatlari va munosabatiga ta’sir
qiladi. Shuning uchun innovatsion jarayonlarning samaradorligini oshirish uchun maqsadlarni
belgilash bosqichida innovatsiyalar ta’siri ostida qanday qiziqishlar, qadriyatlar, yo‘nalishlar
o‘zgarishini, kelajakdagi o‘zgarishlarning mazmuni nimada ekanligini, innovatsiyalarni
yaxshilash uchun bo‘lg‘usi o‘zgarishlardan qanday foydalanishni aniq tushunish kerak.
REFERENCES
1.
Еремова О.В. Инновaционная деятелност педагога / /Материалы VII Всерос.
научно-практ.
конф.
Челябинск:
изд-во
"Образование".
2008.
[сайт«Федералное
агентство
по
образованию»]
/URL:
http://window.edu.ru/window/library?p_rid=60749
2.
Базай
Е.Д.
Развитие
научно-методической
деятелности
учителя
инновaционной школы: Дис... .канд. пед. наук. -Оренбург, 2004. -206с.
3.
Сластенин В.А., Подымова Л.С. Педагогика:инновaционная деятелност.-М.:
ИЧП «Издателство Магистр», 2000.
