ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1058
DAVLAT BOSHQARUVIDA MA’MURIY ORGANLARNING AHAMIYATI
Jiyanova Shohidaxon Mahsumovna
Farg‘ona viloyati yuridik texnikumi maxsus fan o‘qituvchisi
3-darajali yurist, magistr.
E-Pochta:
https://doi.org/10.5281/zenodo.10579367
Annotatsiya. Ushbu maqolamda men boshqaruv organlari, boshqaruv ma’muriyati
organlari va ularning vazifalari hamda jamiyatda tutgan o‘rni va ahamiyati mavzusini
yoritganman.
Kalit so`zlar: Boshqaruv tushunchasi, ma’muriy organlar, rahbar tushunchasi, huquq
layoqati, muamala layoqati.
AUTHORITY OF ADMINISTRATIVE BODIES IN STATE MANAGEMENT
Abstract. In this article, I covered the topic of management bodies, management
administration bodies and their tasks, as well as their role and importance in society.
Key words: The concept of management, administrative bodies, the concept of a leader,
legal capacity, negotiation capacity.
ПОЛНОМОЧИЯ ОРГАНОВ АДМИНИСТРАТИВНОГО УПРАВЛЕНИЯ В
ГОСУДАРСТВЕННОМ УПРАВЛЕНИИ
Аннотация. В этой статье я затронул тему органов управления, органов
управления и их задач, а также их роль и значение в обществе.
Ключевые слова: Понятие управления, административные органы, понятие лидера,
правоспособность, переговорная способность.
KIRISH
“Ma’muriy huquq” atamasi lotincha “administratio” so‘zidan olingan bo‘lib, “boshqaruv
huquqi” ma’nosini anglatadi. Shu sababli, “Ma’muriy huquq” fanining mazmun-mohiyatini ochib
berishdan avval boshqaruv, davlat boshqaruvi tushunchalarining mohiyatini anglab olish lozim
bo‘ladi.
Boshqaruv davlat paydo bo‘lmasdan oldin vujudga kelgan bo‘lib, kimnidir yoki nimanidir
yoxud qandaydir faoliyatga “yo'naltirish, unga rahbarlik qilish” ma’nosini anglatadi.
Huquqshunos olim Y.N.Starilovning fikricha, boshqaruv — bu boshqaruv subyektining
boshqaruv obyektiga nisbatan maqsadga muvofiq va doimiy ta’sir etish jarayoni hisoblanadi.
Bunda boshqaruv obyekti sifatida turli xildagi hodisalar va jarayonlar, jumladan, inson,
jamoa, ijtimoiy jamoatchilik, mexanizmlar, texnologik jarayonlar va boshqalar namoyon bolishi
mumkin.
Boshqaruv subyektining obyektga nisbatan ta’siri boshqaruv tizimiga bevosita bog‘liqdir.
1
г Бахрах Д.Н., Россинский Б.В., Старилов Ю.Н. Административное право: Учебник для вузов. — М.:
«Норма», 2004. С. 19.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1059
Boshqaruv tizimi bu boshqaruv jarayonini ta’minlovchi mexanizm, ya’ni maqsadga
muvofiq va kelishilgan holda funksiyalanuvchi o‘zaro bog‘liq elementlardir. Boshqaruv
jarayonidagi bu elementlar orqaga qaytish prinsipi asosida yagona tizimga birlashadi.
Maʼmuriy huquq sohasi davlatni idora etish jarayonida, yaʼni ijro va farmoyish faoliyatini
amalga oshirishda yuzaga keladigan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi yuridik normalar
majmuini oʻz ichiga oladi. Boshqaruv faoliyati turlarining xilma-xilligi Maʼmuriy huquqning keng
koʻlamli va koʻp tarmoqliligini taqozo etuvchi asosiy omildir. Maʼmuriy huquq meʼyorlari barcha
ijro etuvchi hokimiyat organlarining vakolatini aniqlaydi hamda davlat boshqaruv organlarini
tuzish, ularni qayta tashkil qilish va tugatish tartibini belgilab beradi. Ular fuqarolarning davlat
boshqaruv sohasidagi huquq va majburiyatlarini mustahkamlaydi, ijro etuvchi hokimiyat
organlarining faoliyati va mansabdor shaxslarning xulq-atvoriga yagona qonun-qoidalarni
belgilab beradi, maʼmuriy huquqbuzarliklar uchun javobgarlik va uni qoʻllash tartibini koʻrib
chiqadi.
Maʼmuriy huquq meʼyorlari turli maʼmuriy-huquqiy munosabatlarning qatnashchilari
orasida yuzaga kelayotgan maʼmuriy-huquqiy munosabatlar doirasida amalga oshiriladi.
Oʻzbekiston Respublikasida Respublika Prezidenti, barcha darajadagi davlat boshqaruv
organlari, davlat xizmatchilari, nodavlat notijorat tashkilotlari, jismoniy shaxslar (O‘zbekiston
Respublikasi fuqarolari, chet mamlakatlarning fuqarolari va fuqaroligi boʻlmagan shaxslar)
maʼmuriy-huquqiy munosabatlarning qatnashchilari jumlasiga kiradi.
Oʻzbekiston Respublikasi Maʼmuriy huquq tizimi umumiy va maxsus qismlardan iborat.
Umumiy qism meʼyorlari davlat boshqaruvining asosiy tomoyillarini, Maʼmuriy huquq
subʼyektlarining huquqiy holatini, davlat xizmati asoslarini boshqaruvining huquqiy shakllari va
usullarini davlat boshqaruv tizimidagi qonuniylik va izomni taʼminlash usullari va tartibini
mustahkamlaydi.
Turli davlat organlari tomonidan chiqariladigan meʼyoriy-huquqiy aktlar Maʼmuriy
huquqni bayon qilish shakli, uning manbalari boʻlib xizmat qiladi. Oʻzbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasidagi mavjud meʼyorlarning aksariyat qismi bevosita maʼmuriy-huquqiy
yoʻnalishga ega boʻlgan eng muhim meʼyorlar jumlasidandir. Bular, ijro etuvchi hokimiyat
organlarining shakllanish va faoliyat asoslarini belgilab beruvchi hamda fuqarolarning davlat
boshqaruv tizimidagi huquq va erkinliklarini mustahkamlovchi konstitutsiyaviy meʼyorlar
sanaladi. Maʼmuriy huquq asosiy meʼyorlari Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
taʼlim, mudofaa, joylardagi davlat hokimiyati, sanitariya nazorati va boshqa toʻgʻrisidagi
qonunlarida oʻz ifodasini topgan.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining davlat boshqaruv organlarini tuzish, ularni qayta
tashkil qilish va tugatish toʻgʻrisidagi, shuningdek, boshqaruv tizimlarini iqtisodiy, ijtimoiy-
madaniy, maʼmuriy-siyosiy qurilish va h.k. sohalaridagi, turli tarmoqlarni takomillashtirish
toʻgʻrisidagi koʻplab qarorlari maʼmuriy huquq manbalari boʻlib xizmat qiladi.
Davlat boshqaruvini tartibga solish ishi Oʻzbekiston Respublikasi hukumatining, tarmoq
va tarmoqlararo davlat boshqaruv organlarining , shuningdek, joylardagi vakolatli va ijro etuvchi
organlarning meʼyoriy-huquqiy aktlari bilan amalga oshiriladi. Vazirlar Mahkamasi davlat
boshqaruv organlarining huquqiy maqomini belgilab beruvchi aktlarni qabul qiladi. Maʼmuriy
huquq manbalari qatoriga, jumladan, qarorlar, buyruqlar, tarmoq va tarmoqlararo boshqaruv
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1060
organlari (vazirliklar, mahkamalar, davlat qoʻmitalari, respublika agentliklari)ning turli xil
yoʻriqnomaviy materiallari, shuningdek, joylardagi davlat hokimiyati organlarining qarorlari
kiradi.
Mustaqillik yillarida Maʼmuriy huquq meʼyorlari ancha yangilandi. Chunki, davlatning
iqtisodiy funksiyalari, barcha darajadagi ijro etuvchi hokimiyat organlari tizimi va ular
faoliyatidagi asoslilik, omilkorlik singari jihatlar ham tubdan oʻzgardi. Markazlashmagan tizimga
oʻtish va umumdavlat ahamiyatiga ega boʻlmagan qator vakolatlarning markaziy organlardan quyi
boʻgʻinlarga oʻtkazilishi jarayoni roʻy bermoqda.
Maʼmuriy huquqning ijro etuvchi hokimiyat tuzilishini tokomillashtirishda, davlat
xizmatining huquqiy asoslarini vujudga keltirishda, bozor iqtisodiyotini tartibga solishda,
fuqarolar va tadbirkorlik tizimlari qonuniy huquqlari va manfaatlarining qatʼiy himoya ostiga
olinishini taʼminlashda ahamiyati katta.
Maʼmuriy huquq meʼyorlarini takomillashtirish jarayoni ijro etuvchi hokimiyat organlarida
ikki yoʻnalishda ketmoqda. Bir tomondan, ijro etuvchi hokimiyatning markaziy va mahalliy
organlari orasidagi vakolatlarni chegaralash yoʻli bilan, ikkinchi tomondan esa — bajaradigan
vazifasiga ko‘ra bir xil tipdagi davlat boshqaruv organlarining huquqiy maqomini belgilashda bir
xillikni taʼminlash hamda davlat va ijtimoiy hayotning turli sohalaridagi boshqaruv darajasini
yuksaltirish yoʻli bilan ushbu jarayon amalga oshirilmoqda.
Iqtisodiy munosabatlarni boshqarib borishning bozor mexanizmiga oʻtish sharoitida
maʼmuriy huquq meʼyorlari yangi iqtisodiy boshqaruv omillarining joriy etilishini nazarda tutadi
(litsenziyalash, kvota belgilash, soliq solish va undirish). Bozor iqtisodiyotining maʼmuriy-
huquqiy taʼminlanishi iqtisodiy va ijtimoiy sohalar rivojini prognozlash va dasturiy rahbarlik
qilish, Oʻzbekistonning ilmiy-texnikaviy salohiyatini davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlash hamda
davlat mulkini samarali boshqarish va tadbirkorlikni ragʻbatlantirishga doir tadbirlar tizimini
ishlab chiqish va amalga oshirishga qaratilgan.
XULOSA
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, mamlakatimizning tashkiliy qurilish vazifalarini
hal qilishda ma’muriy huquqning ahamiyati katta. Davlat boshqaruvi tizimini rivojlantirish, davlat
apparatining ishini yaxshilash, boshqaruv faoliyatining samaradorligini oshirishga qaratilgan
tadbirlarning deyarli barchasi ma’muriy huquq normalari yordamida amalga oshiriladi. Ya’ni
aynan ma’muriy huquq normalari boshqaruv organlari, korxona, muassasa va tashkilotlarni tashkil
etish, o‘zgartirish yoki tugatish qoidalarini belgilab beradi.
Ma’muriy huquq nafaqat boshqaruvni, balki boshqariluvchi faoliyatni ham taribga soladi.
Misol uchun, yo‘l harakati qoidalari, jamoat joyida yurish turish qoidalari, ov qilish, savdo,
sanitariya va yong‘indan saqlash qoidalari va h.k.
Shunday qilib, ma’muriy huquq normalari qanday qilmishlar (harakat yoki harakatsizlik)
ma’muriy huquqbuzarlik hisoblanishi, ma’muriy javobgarlik turlari va usulini, bunday
huquqbuzarliklarni ko‘rib chiqish tartibini o‘rnatadi.
Ma’muriy huquq fanining boshqa huquqiy fanlar bilan o‘zaro aloqalari, munosabatlariga
kelsak, shuni aytib o‘tish joizki ma’muriy huquq boshqa huquqiy fanlar bilan chambarchas
bog‘liq.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1061
REFERENCES
1.
Бахрах Д.Н., Россинский Б.В., Старилов Ю.Н. Административное право: Учебник для
вузов. — М.: «Норма», 2004. С. 19.
2.
2.” Ma’muriy huquq” E.Hojiyev,T.Hojiyev Toshkent 2008.
3.
3.https://fayllar.org/mavzu-mamuriy-huquq-asoslari-reja-mamuriy-huquq-tushunchasi-
va.html
4.
Xudoyberdiyeva V.J., Xojiyev Ye.T. Ma’muriy huquq.0‘quv qo'llanma.— Т.: TDYuI
nashriyoti, 2005.
5.
Бахрах Д.Н., Россинский Б.В., Старилов Ю.Н. Административное право: Учебник для
вузов. — М.: «Норма»,2004.
