ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
407
XUDOYBERDI TO'XTABOYEV ASARLARIDA QO'SHMA GAPLARNING
TURLARI BO’YICHA TAHLILI
("SARIQ DEVNI MINIB"ASARI TALQINIDA)
Ergasheva Dilrabo
Ilmiy rahbar
Qurbonova Iroda Bahrom qizi
Termiz davlat universiteti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7938565
Annotatsiya.
Maqolada iste'dodli yozuvchi Xudoyberdi Tõxtaboyevning "Sariq devni
minib" asarida foydalanilgan qõshma gaplarning turlari bayon qilinadi.
Kalit sõzlar:
Boğlangan qõshma gap, ergashgan qöshma gap, boğlovchisiz qõshma gap,
murakkab qõshma gap.
ANALYSIS OF THE TYPES OF COMPOUND SENTENCES IN THE WORKS OF
KHUDOYBERDI TÕXTABOYEV
(IN THE INTERPRETATION OF THE WORK "RIDING THE YELLOW DEV")
Abstract.
The article describes the types of compound sentences used in "Riding the Yellow
Giant" by the talented writer Khudoyberdi Tokhtaboyev.
Keywords:
connected compound sentence, followed compound sentence, non-connecting
compound sentence, complex compound sentence.
АНАЛИЗ ТИПОВ СЛОЖНЫХ ПРЕДЛОЖЕНИЙ В ПРОИЗВЕДЕНИЯХ
ХУДОЙБЕРДИ ТЫХТАБОЕВА
(В ИНТЕРПРЕТАЦИИ ПРОИЗВЕДЕНИЯ "ВЕРХОМ НА ЖЕЛТОМ ДЕВЕ")
Аннотация.
В статье описываются типы сложносочиненных предложений,
использованные в произведении талантливого писателя Худойберди Тохтабоева
Ключевые
слова:
сложносочиненное
предложение,
сложносочиненное
предложение, сложносочиненное предложение без связи, сложносочиненное предложение.
Mazmun munosabati va bog‘lovchi vositalarining qo‘llanishiga ko‘ra qo‘shma gaplar 3 xil
bo‘ladi: bog‘langan qo‘shma gaplar, ergash gapli qo‘shma gaplar va bog‘lovchisiz qo‘shma
gaplar.
Mazmun munosabati va bog‘lovchi vositalarining qo‘llanishiga ko‘ra qo‘shma gaplar 3 xil
bo‘ladi: bog‘langan qo‘shma gaplar, ergash gapli qo‘shma gaplar va bog‘lovchisiz qo‘shma
gaplar.
Ayrim darsliklarda qo‘shma gaplar quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
1) Teng bog‘lovchilar vositasida bog‘langan qo‘shma gaplar.
2) Ergashtiruvchi bog‘lovchilar vositasida bog‘langan qo‘shma gaplar.
3) Bog‘lovchi-yuklamalar vositasida bog‘langan qo‘shma gaplar.
4) Nisbiy so‘zlar vositasida bog‘langan qo‘shma gaplar.
5) Faqat ohang vositasida bog‘langan qo‘shma gaplar.
Ergash va bosh gaplar haqida ma’lumot
Birdan ortiq sodda gaplarning mazmun jihatdan tobe-hokim munosabati asosai, ya’ni
birining boshqasiga ergashishidan tuzilgan qo‘shma gap ergash gapli qo‘shma gap deyiladi:
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
408
Sodda gap tarkibida bitta ega va kesim birligi ishtirok etsa, qo‘shma gap tarkibida ikki va
undan ortiq ega va kesim birligi qatnashadi. Qo‘shma gap tarkibidagi sodda gaplar o‘zaro
bog‘lovchilar, yuklamalar, ko‘makchilar va fe’l shakllari hamda ohang orqali bog‘lanadi.
Mazmun munosabati va bog‘lovchi vositalarining qo‘llanishiga ko‘ra qo‘shma gaplar 3 xil
bo‘ladi: bog‘langan qo‘shma gaplar, ergash gapli qo‘shma gaplar va bog‘lovchisiz qo‘shma
gaplar.
Mazmun munosabati va bog‘lovchi vositalarining qo‘llanishiga ko‘ra qo‘shma gaplar 3 xil
bo‘ladi: bog‘langan qo‘shma gaplar, ergash gapli qo‘shma gaplar va bog‘lovchisiz qo‘shma
gaplar.
Ayrim darsliklarda qo‘shma gaplar quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
1) Teng bog‘lovchilar vositasida bog‘langan qo‘shma gaplar.
2) Ergashtiruvchi bog‘lovchilar vositasida bog‘langan qo‘shma gaplar.
3) Bog‘lovchi-yuklamalar vositasida bog‘langan qo‘shma gaplar.
4) Nisbiy so‘zlar vositasida bog‘langan qo‘shma gaplar.
5) Faqat ohang vositasida bog‘langan qo‘shma gaplar
1.Özing chiqa qol deyabman, nima quloğing karmi? (Sariq devni minib 6-bet) qöshma
gapning ergashgan qöshma gap turiga kiradi
2.Yashirib nima qilaman, kõcha changitib yurgandan kõra komandaga kitob öqigan
yaxshi.(Boğlovchisiz qöshma gap)
3.Chiqib tayyor vazifalami apil-tapil kõchiraman-da, hali aytganimdek, köcha changitib
yurmayman-ku, tõppa-töğri narigi mahallaga futbol õynagani boraman.(Boğlangan qõshma gap)
4.Uch marta hovlini aylandim-da, kõcha eshik oldiga borib egilib salom berdim.(Qöshma
gapning boğlangan qöshma gap turi)
5.Singlimni uyga kiritib papkani oldirib chiqdimda, uy vazifalarini kõchirin olish uchun
Oriflarnikiga kirdim(Qöshma gapning boğlangan qõshma gap tarkibiga kiradi)
6. Endi o'qiyman deb turganida urush boshlanib qolgan, sen bilan bizning hayotimizni
saqlash uchun frontga ketgan. (Qõshma gapning ergashgan qõshma gap tarkibiga kiradi)
7.U bo'lsa teskari qarab, go'yo hech narsadan xabarsizdek jim o'tirardi. (Qõshma gapning
ergashgan qõshma gap tarkibiga kiradi )
8.Kechqurun uyga kirishdan mahrum bõlgach oyim aytyapti deb, qõshnimizdan ikkita nonni
qarzga oldim-da, qorong'i tushishi bilan õsha hovli tomon yõl oldim.(Qõshma gapning ergashgan
qõshma gap turi)
9. Demak, qalpoqcham chindan ham sehrli ekan, deb õyladimda, termosdan choy quyib
ichgan edim, hiqichoq bosildi(Ergashgan qõshma gap)
10. Xolodilnikning ichida yotuvdim, — deb yuboribman bilmasdan. (Ergashgan qöshma
gap)
XULOSA
Xulosa qilib shuni taʼkidlash joizki, mashhur yozuvchi Xudoyberdi Tõxtaboyevning "Sariq
devni minib" asari tahlil olib borildi. Ushbu jarayonda asardan qõshma gap turlari haqida
maʼlumot berildi, asar yuzasidan tahlil qilindi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
409
REFERENCES
1.
Xudoyberdi Tõxtaboyev Sariq devni minib “Sharq" nashriyoti-matbaa aksiyadorlik
kompaniyasi bosh tahririyati. T:2005.
2.
Ma'rufjon Yo'ldishev. Badiiy matnning lisoniy tahlili. T: 2007.
3.
Shomaqsudov A., Rasulov I., Qo'ng'urov R., Rustamov H. O'zbek tili stilistikasi.
T:”Oqituvchi" 1983. 246-bet