ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
227
O'TKIR HOSHIMOVNING “DAFTAR HOSHIYASIDAGI BITIKLAR"ASARIDA
KELTIRILGAN XUSUSIY O'XSHATISHLAR TAHLILI.
Abdunazarova Muqaddas Bahodir qizi
Termiz davlat universiteti 2-kurs talabasi
Ergasheva Dilrabo
Ilmiy rahbar. Termiz davlat universiteti o'qituvchisi (Phd)
https://doi.org/10.5281/zenodo.7912837
Annotatsiya.
Ushbu maqolada O'tkir Hoshimovning “Daftar hoshiyasidagi bitiklar“ nomli
asarida keltirilgan xususiy o'xshatishlar tahlil qilinadi.
Kalit so‘zlar:
o’xshatish, umumnutq o’xshatishlari, badiiy o’xshatishlar.
АНАЛИЗ ЧАСТНЫХ АНАЛОГИЙ, ПРИВЕДЕННЫХ В РАБОТЕ УТКИРА
ХАШИМОВА “НАДПИСИ НА ОБРАМЛЕНИИ ТЕТРАДИ".
Аннотация.
В данной статье будут проанализированы частные аналогии,
приведенные в работе Уткира Хашимова “надписи на обрамлении тетради“.
Ключевые слова:
аналогии, обобщенные речевые аналогии, художественные
аналогии.
ANALYSIS OF THE PRIVATE LIKENESSES PRESENTED IN THE WORK OF
THE OTKIR HOSHIMOV “SCROLLS IN THE NOTEBOOK FRAME".
Abstract.
This article analyzes the private likenesses presented in the work of Otkir
Hoshimov, “scrolls in a notebook frame“.
Key words:
likeness, universal likenesses, artistic likenesses.
Ózbek yuzuvchisi Ótkir Hoshimovning ,,Dafatar hoshiyasidagi bitiklar” asarini tahlil qilar
ekanmiz unda keltirilgan xususiy óxshatishlar albatta e’tiborimizni tortadi. Yozuvchi asarda
óxshatishlarni óz òrnida va me’yorida qóllagan.Bu esa yozuvchining sóz xususida qanchalik
mahoratli ekanligini kórsatadi.
Óxshatish. Badiiy tilning tasviriy vositalaridan biri hisoblangan óxshatish obrazlilik,
tasviriylikni kuchaytirishi favqulotda poetik ifodalik xususiyati bilan ajralib turadi.Shu boisdan
ham kutilmagan ifodadorlik, obrazli ta’sirchan fikr ifodalash óxshatishning muhim belgilaridan
hisoblanadi.
Ózbek tilshunosligida óxshatish haqida ilk tadqiqot olib borgan M.Mukkaramov
óxshatishning uch asosdan iboratligi óxshatiluvchi obekt va óxshovchi obraz óxshatishning asosi
ekanligini ta’kidlaydi.Óxshatish tasviriy ifodaning eng qadimiy shakllaridan bólib, Aristotel
poeziyani óxshatish san'ati deb ataydi.
Óxshatish hosil qiluvchi leksik vositalar: kabi, singari, góyo, xuddi, misli, misoli, bamisoli
kómakchilari hisoblanadi, - day (dek), -simon,- ona,- larcha va boshqa kópgina qòshimchalar
óxshatish hosil qiluvchi grammatik vositalardir. Agar óxshatilayotgan narsa yoki hodisa orasidagi
belgi oldindan ma’lum bólsa, bunday óxshatishlar nutqning obrazliligini kuchaytiradi deyish
qiyin. Óxshatishlar tashqi dunyoni bilishning eng qadimiy usullaridan hisoblanadi. Óxshatishlar
muayyan xalqning ilk tafakkur tarzini va tasavvurlarini tahsil etadi. Óxshatish badiiy- estitek
qimmatga molik bóladi, nutqning emotional – ekspressivligi, ifodaliligi, ta’sirchanligini
ta’minlashga xizmat qiladi.
Shunga kòra óxshatishlarni ikki turga bòlish mumkin.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
228
1. Umumnutq óxshatishlar
2. Badiiy óxshatishlar.
Umumnutq óxshatishlarining obekt, subekti avvaldan ma’lum bóladi.
Ótkir Hoshimovning ,,Daftar hoshiyasidagi bitiklar” asarida keltirilgan xususiy óxshatishlar
bilan tanishar ekanmiz yozuvchining mahoratiga qoyil qolmasdan boshqa ilojimiz yoq.Yozuvchi
asarda keltirgan óxshatishlari asarning ekspressivligini oshirishga juda katta xizmat qilgan.Hozir
asarda keltirilgan ba’zi namunalar bilan tanishib chiqamiz.
1. Ayol qalbi teskari magnitga óxshaydi: yaqinlashsang – uzoqlashadi uzoqlashsang-
yaqinlashadi.(2-bet).Bunda yozuvchi ayol qalbini magnitga óxshatadi.
2. Kulishni bilmaydigan odam- baxtsiz odam.Yiģlashni bilmaydigan odam esa ikki hissa
baxtsiz.(2-bet). Bu gapda yozuvchining sóz mahoratini kòrsak bóladi.Yozuvchi kulishni
bilmaydigan odamni baxtsiz deya ta’riflaydi.
3. Inson shu qadar buyukki, uning fazilatlarini ólchash dunyodagi eng baland toģning eng
baland chóqqisiga emaklab chiqish zahmati bilan teng. (6-bet) .Bu gapda yozuvchi inson
fazilatlarini baland chòqqiga emaklab chiqishga óxshatadi, ya’ni inson fazilatlari beqiyos
ekanligini ta’kidlaydi.
4. Inson hayoti shatranj taxtasidagi piyodaning yurishiga óxshaydi goh oq katakana òtadi,
goh qora katakana... farqi shuki, birovning qismatida oq katakana kòproq bóladi, birovnikida –
qora kataklar. (7-bet) .Ajabo yozuvchi shu qadar mahoratliki, inson hayotini shatranj taxtachasiga
óxshatyaptdi.
5. Ilk muhabbat bahor osmonidagi bulutga óxshaydi.Oppoq.Pokiz.Shaffof.Na qólingiz bilan
tutasiz.Na ortidan yugurib yetasiz... Shamol uni qayoqqa olib ketishini ham bilmaysiz.(14- bet)
.Bu gapda ilk muhabbatni bahor osmonidagi bulutga óxshatadi.
6. Dunyodagi eng bebaho, ammo hamisha taking tarqatiladigan xazina bor.Bu ona
mehri...(19-bet). Bu gapda ona mehrini xazinaga óxshatadi.
7. Dóst degani daraxt yaproģiga óxshaydi.Bahor choģi – behisob.Kuz kelganda
sanoqli.Yoshlik choği – behisob .Keksayganda – sanoqli .Bu gapda yozuvchi dòstni daraxt
yaproğiga óxshatadi. (20-bet).
Ótkir Hoshimovning ,,Daftar hoshiyasidagi bitiklar” asaridan keltirilgan bir necha misollarni
tahlil qildik.
Xulosa qilib aytganda xususiy óxshatishlar kitobxonni savodxonligini oshirishga xizmat
qiladi.Shuni ham aytib òtish kerakki, óxshatishlar kitobxonni qiziqishlarini ochib berishga xizmat
qiladi.
REFERENCES
1.Sh.Rahmatullayev ,,Òzbek tilining izohli frazalogik luģati”.
2.Ò.Hoshimovning ,,Dafatr hoshiyasidagi bitiklar” asari.
3. R.Sayfullayeva ,,Hozirgi òzbek adabiy tili” .(2020)
