ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
249
INGLIZ VA RUS TILIDAGI MAQOLLARNING O`ZBEK TILIDAGI MUQOBILI
BO`YICHA LINGVISTIK TAHLILI
Ergasheva Dilrabo Allanazarovna
Ilmiy rahbar
Abdushukurova Sevara
Termiz davlat universiteti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7916207
Annotatsiya.
Bilamizki adabiy til shevalardan so‘z olish hamda chetdan yangi so'zlarni
o'zlashtirish, ya'ni Yevropa so'zlarini tilimizga kirib kelishi bilan boyiydi. Biz ushbu maqolam
orqali maqollarimizni yevropada xususan, ingliz hamda rus tilidagi o'xshash hamda farqli
tomonlarni tahlil etib beramiz. Maqollarimiz Yevropa tillaridan mentalitetimiz doirasida ham o‘z
tilimizga tarjima qilinadi.
Kalit so‘zlar:
Maqol, tarjima, leksik tahlil, Yevropa xususan Ingliz tilidagi hamda rus
tilidagi maqollar.
LINGUISTIC ANALYSIS OF ENGLISH AND RUSSIAN PROVERBS IN UZBEK
Abstract.
We know that literature is enriched by borrowing words from dialects and
acquiring new words from abroad, by introducing new European words into our language. In this
article, we will analyze the similarities and differences between our proverbs in Europe, English
and Russian. Our proverbs are translated from European languages into our own language for
our mentality.
Key words:
Proverbs, translation, lexical analysis, Europe, especially English and Russian
proverbs.
ЛИНГВИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ АНГЛИЙСКИХ И РУССКИХ ПОСЛОВИЦ
НА УЗБЕКСКОМ ЯЗЫКЕ
Аннотация.
Мы знаем, что литературный язык обогащается за счет
заимствования слов из диалектов и приобретения новых слов из-за границы, т. е.
европейских слов, поступающих в наш язык. В этой статье мы проанализируем сходства
и различия между нашими пословицами в Европе, особенно на английском и русском языках.
Наши пословицы переводятся с европейских языков на наш язык в рамках нашего
менталитета.
Ключевые слова:
пословицы, перевод, лексический анализ, Европа, особенности
английских и русских пословиц.
Maqol — xalq ogʻzaki ijodi janri bo'lib, Maqollarda avlod-ajdodlarning hayotiy tajribalari,
jamiyatga munosabati, tarixi, ruhiy holati, etik va estetik tuygʻulari, ijobiy fazilatlari
mujassamlashgan. Asrlar mobaynida xalq orasida sayqallanib, ixcham va sodda poetik shaklga
kelgan. Maqollarda xalqimizning milliy urf odatlari, va milliy mentalitetimiz asos qilib olinadi.
Shuningdek bizning mentaliletimizda uchraydigan ba'zi maqollar Yevropa davlatlari,
xususan Ingliz hamda rus tillarida ham uchraydi. Ammo biz bu maqollarni mentalitetimiz
doirasidan kelib chiqib tarjima qilamiz hamda tahlil qilamiz. Masalan, O‘zbek xalqimizda
"Beshikdan qabrgacha ilm izla"degan maqol bor. Bu maqollar Ingliz tilida "Live and learn"
shaklida, rus tilida esa "Век живи-век учищ" shaklida uchraydi. Ingliz tilidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri
tarjimada "Yasha va o’rgan" degan tarjima, Rus tilidan tarjima qilsak "Yashang va o’rganing"
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
250
ma'nosi kelib chiqadi. O’zbek xalqimiz mentalitet jihatidan tug’ilganimizdan toki vafotimizga
qadar ilm izlashimiz kerakligini "beshik"leksemasi orqali ochib beradi. Ingliz hamda rus
adabiyotida ham "beshik" leksemasini uchratishimiz mumkin, ammo bu leksemalar Ingliz hamda
rus mentalitetida tug’ilganidan bilim olishi kerakligi ma'nosini anglatmaydi.
O’zbek xalqimizda "Hechdan ko'ra kech" maqoli bor. Ushbu maqol ingliz tilida "Better late
than never" shaklida, rus tilida esa "Лучше поздно, чем никогда" shaklida uchraydi. O‘zbek
tilshunosligida "hech" bo‘lishsizlik olmosi bo'lib, ushbu olmosh ma'no jihatidan tasdiqqa nisbatan
zidlikni bildiradi. Bizda bu maqol "Umuman qilmagandan ko'ra kech bo'lsa ham qilgan yaxshi
namunasida berilgan. Bu maqollar Ingliz hamda rus tilida ham shu ma'noga yaqin holatda berilgan.
Bu ma'noni Ingliz tilidan "late-kech"ravish leksemasi, rus tilidan esa "Поздно-kech" leksemalari
orqali ifodalab berilgan. Bundan kelib chiqadiki o’zbek tilshunosligida gumon ma'nosi "Gumon
olmoshi" yordamida ochilib berilgan. Ammo Ingliz hamda rus tilshunosliklarida esa ravish orqali
ma'no ochib berilgan. Biz bu holatga "O'z uying-o'lan to'shaging" maqolida ham duch kelishimiz
mumkin. Bu maqol ingliz tilida - "East or west, home is best" tarzida rus tilida esa "В гостях
хорошо, а доме лучше" shaklida uchraydi. Ingliz tilidan ushbu maqolni so'zma- so'z tarjima
qilinganda - " Sharq yoki g'arb uy yaxshi" deya , rus tilidan tarjima qilinganda esa "Mehmon bo'lish
yaxshi, lekin uyda bo'lish yaxshiroq" deya tarjima qilinadi. Bu yerda O‘zbek tilidagi tahlilda eng
yaxshi joy o'zimizning uyimiz ekanligi "o‘z" olmoshi leksemasi orqali ma'no izohlab beriladi.
Ammo Ingliz tilida "East or west–Sharq yoki G'arb" birikmasi orqali, rus tilida esa "а дома лучще
–uy yaxshiroq" birikmasi orqali ma'no ochib berilayapti. Ingliz hamda rus tilshunosligidagi
birikmalar o’zbek tilshunosligida bittagina "o’z" olmoshi orqali ifodalab berilayapti.
Keyingi "Yaxshi boshlangan ish, yaxshi tugallangan ishdir" maqolidagi ingliz tilida " A good
beginning makes a good ending" shaklida, rus tilida esa "Лиха бед начало" shaklida uchraydi.
O‘zbek tilidagi maqol hamda ingliz tilidagi ushbu maqollar ma'no doirasidan bir biriga juda yaqin.
Ya'ni ingliz tilidan ushbu maqolni tarjima qiladigan bo'lsak "Yaxshi boshlanish–yaxshi tugash"
tarzida tarjima qilinadi. Ushbu maqollar o'zida qo'llangan fonemalar jihatidan birozgina farq
qilishi mumkin. Ammo ushbu maqolning rus tilidagi shaklini so’zma- so'z tarjima qiladigan
bo'lsak "Hammasi yaxshi bu yaxshi tugaydi" degan ma'no paydo bo'ladi. Bu yerda faqat qandaydir
ish doirasidan kelib chiqib emas balki umumiy holatda hammasi yaxshi bo'lsa bu yaxshi tugaydi
degan ma'no kelib chiqadi.
Rus tilida hamda ingliz tilida shunday maqollar borki ularda faqat tor doirada ma'nosi
izohlangan,biz u maqollardan katta ma'no yasab tarjima qilib olganmiz. Masalan O‘zbek tilida
uchraydigan "Zaharli til qilichdan yomon" maqolini misol qilib olsak bo'ladi. Bu maqol ingliz
tilida "Words cut more than words" shaklida, rus tilida esa "Злне языке острый меч" shaklida
uchraydi. Bu maqollarni ingliz tilida so‘zma so‘z tarjima qiladigan bo'lsak " So'zlar so'zlardan
ko'ra ko'proq kesiladi" tarzida , rus tilida esa " Yomon til o'tkir qilich"shaklida tarjima qilinadi.
Ushbu maqolning asosiy ma'nosi "Zahar"leksemasi orqali ochilib "Zaharli til, ya'ni yomon so'z
qilichdan ham o‘tkirligi bilan asoslangan. Qolgan ikki tilda esa shunchaki yomon so‘z yomon deya
aytilib ketilgan.
Bizning o‘zbek tilimizni shunday maqollar borki ular ajoyib o‘xshatmalar asosida, ta'rifu-
tavsifi ochib berilgan. Masalan, " Ishlamagan tishlamas, ishyoqmasga kun kulmas" maqolini
keltiradigan bo'lsak, ishlamagan odam tishlamaydi, ya'ni maqsadiga erisha olmaydi degan
birikmani bittagina "tishlamas" leksemasi orqali ochib beriladi. Keyingi "Ishyoqmasga kun
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
251
kulmas"satriga keladigan bo'lsak ishlashni hohlamaydigan inson maqsadiga yetishaolmaydi
ma'nosi "ishyoqmas kun kulmas" birikmasi orqali ma'no izohlab berilganini tahlil qila olamiz. Bu
maqollar Ingliz hamda rus tillarida birgina "ishlamagan yemaydi" birikmasi orqali ma'no tahlil
qilinadi.
Rus tilida "Tinmay mehnat qilish" degan birikmani mavjud. Biz ushbu iborani o‘zbek tilida
"Qo‘li qo'liga tegmay ishlamoq" iborasi shaklida shlatamiz. Rus tilidagi oddiy birikmalar o‘zbek
tilshunosligida iborat shaklida uchraydi. To‘g'ri ikkisida ham ma'no bir xil bo'lishi mumkin, ammo
o‘zbek tilshunoslarimiz ajoyib o‘xshatmalar asosida ibora ma'nosida qo'llab tilimizga kiritgan.
Ingliz tilida shunday maqollar borki ularni so'zma-so‘z tarjima qiladigan bo'lsak umuman
boshqa ma'no kelib chiqadi. Shuning uchun ham biz ularni mentalitetimiz hamda til
qoidalarimizga moslab tarjima qilib olamiz. Masalan, "To be born with a silver spoon in one's
mouth" ingliz tilidagi maqolini oladigan bo'lsak, o‘zbek tilidagi "Yaxshi inson bo'lib dunyoga
kelmoq" iborasiga teng keladi. Ammo ushbu maqolni biz so‘zma so‘z tarjima qiladigan bo'lsak
"Og'zida kumush qoshiq bilan tug'ilish" degan ma'no kelib chiqadi.
O'zbek xalq maqollarimizda "Yolg‘on yetmish yil yerda yotsa ham, yashig'ini oshkor qiladi"
degan maqol mavjud. Ushbu maqollarni biz ingliz hamda rus tilida ham uchratamiz. Ushbu maqol
ingliz tilida " He that lies upon the ground can fall no lower" shaklida rus tilida esa " Кто лжет,
тот и крадет" shaklida uchraydi. Ushbu maqol Ingliz tilidan so‘zma-so‘z tarjima qilinganda
"Yerda yotgan odam pastroqqa tusha olmaydi" shaklida, rus tilidan esa "Kim yolg‘on gapiradi va
o‘girlaydi" shaklida tarjima qilinadi.
Yuqorida uchraydigan holatlar sababli biz boshqa tillaridagi maqollarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri
tarjima qilib tilimizga olib kira olmaymiz. Biz maqollarni mentalitetmiz doirasidan, xalqimiz urf
odatlari doirasidan kelib chiqib tarjima qilsak maqsadga muvofiq bo'ladi.
REFERENCES
1.
R.Sayfullayeva. Hozirgi ozbek adabiy tili. Toshkent. 2020.
2.
B.Mengliyev . Hozirgi ozbek tili. Toshkent. 2018.
3.
Ergasheva D.A. Odil Yoqubov asarlarida inson ruhiy holati ifodalanishining lisoniy
manzarasi // Сўз санъати халқаро журнали. – Тошкент, 2020. №1, 2-jild. ISSN:
2181-9297 Doi Journal 10.26739/2181-9297. – B. 99-103. (10.00.00 № 31)
4.
O‘zbek xalq maqollari. Maqollar.uz sayti
5.
Cyberleninka.ru internet sayti.
