ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1207
SUG‘URTA KOMPANIYASI EKSPERT MA’LUMOTLAR BAZASINI
YARATISH VA UNDAN FOYDALANISH
Mansurov Sardorjon Murod o‘g‘li
TATU Farg‘ona filiali
https://doi.org/10.5281/zenodo.7978728
Annotatsiya.
Sug‘urta kompaniyalari oldida turgan muammolarni, ularga yetkazilgan
zararni kamaytirishni masalalari ko‘rib chiqilgan. Sug‘urta kompaniyalarning firibgar mijozlarni
aniqlashning aqlli tizimini ishlab chiqish uchun lingvistik o‘zgaruvchilardan foydalanish
imkoniyatini beradigan produksion-freym expert tizimlar bilan ishlash uchun qobiq dasturiy
ta'minot EsWin dasturiy ta'minot ishlatilgan.
Kalit so‘zlar:
ekspert tizimi, EsWin, sug‘urta, sug‘urta kompaniyalari, mijoz - firibgar.
CREATING AND USING AN INSURANCE COMPANY EXPERT DATABASE
Abstract.
Problems faced by insurance companies, issues of reducing the damage caused
to them were considered. The shell software EsWin software was used to work with production-
framework expert systems that allow the use of linguistic variables to develop an intelligent system
for identifying fraudulent customers of insurance companies.
Keywords:
expert system, EsWin, insurance, insurance companies, customer - fraudster.
СОЗДАНИЕ И ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ЭКСПЕРТНОЙ БАЗЫ ДАННЫХ
СТРАХОВОЙ КОМПАНИИ
Аннотация.
Рассмотрены проблемы, с которыми сталкиваются страховые
компании, вопросы снижения причиняемого им ущерба. Программная оболочка EsWin была
использована для работы с производственно-фреймворковыми экспертными системами,
позволяющими
использовать
лингвистические
переменные
для
разработки
интеллектуальной системы выявления мошеннических клиентов страховых компаний.
Ключевые слова:
экспертная система, EsWin, страхование, страховые компании,
клиент-мошенник.
Sug‘urta - bu ulkan kelajakka ega, deyarli foydalanilmagan bozorga asoslangan
rivojlanayotgan soha. Bu prognozning asosi shundan iboratki, dunyoning ko‘pgina rivojlangan
mamlakatlarida sug‘urta kompaniyalari o‘z imkoniyatlari va ularda jamlangan kapital miqdori
bo‘yicha banklar bilan bir qatorda bo‘lib, iqtisodiyot moliya sektorining muhim tarmog‘i
hisoblanadi.
So‘nggi yillarda foydalanuvchilarga ma'lumotlar bazalarini, shu jumladan ekspert
tizimlarini yaratishga imkon beruvchi yangi ishlanmalarni avtomatlashtirish vositalari paydo
bo‘ldi.
Ekspert tizimlari (ES) sun'iy intellekt (AI) usullarini qo‘llash va rivojlantirishda muhim
amaliy natija sifatida paydo bo‘ldi - kompyuterlar yordamida intellektual (ijodiy) xarakterdagi
muammolarni hal qilish usullarini o‘rganadigan ilmiy fanlar to‘plami.
AI sohasi qirq yildan ortiq rivojlanish tarixiga ega. U boshidanoq, boshqalar qatori hali
ham tadqiqot ob'ekti bo‘lgan bir qator juda murakkab muammolarni hal qildi: avtomatik teoremani
isbotlash, mashina tarjimasi (bir tabiiy tildan ikkinchisiga avtomatik tarjima), tasvirni aniqlash va
sahna tahlili, harakatni rejalashtirish robotlari, o‘yinlarning algoritmlari va strategiyalari.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1208
ET - ma'lum bir mavzu bo‘yicha muammolarni hal qilishda mutaxassis funktsiyalarini
bajaradigan dasturlar to‘plami. ET maslahat beradi, tahlil qiladi, konsultatsiya o‘tkazadi, tashxis
qo‘yadi. Korxonalarda ETning amaliy qo‘llanilishi ish samaradorligi va mutaxassislarning
malakasini oshirishga yordam beradi.
Ekspert tizimlarini ishlab chiqishdagi asosiy qiyinchiliklardan biri ishlab chiqilayotgan
tizimning funksionalligi uchun talablarni shakllantirishning aniqligidir. Tizimning ishlashiga
qo‘yiladigan talablarni to‘g‘ri shakllantirish uchun fan sohasini tahlil qilish va mavzu
tushunchalari o‘rtasidagi asosiy tushunchalar va munosabatlarni aks ettiruvchi grafik shaklida u
haqidagi bilimlarning norasmiy tavsifini ishlab chiqish kerak.
Ekspert tizimlari (ES) sun'iy intellekt (AI) sohasidagi yorqin va tez rivojlanayotgan
sohadir. ET o‘z hayoti davomida o‘ziga bo‘lgan qiziqishning ortishi sababi ularni inson
faoliyatining turli sohalaridagi muammolarni hal qilishda qo‘llash imkoniyatidir. Ehtimol, bitta
ET yaratilmaydigan yoki hech bo‘lmaganda bunday urinishlar amalga oshirilmaydigan muammoli
soha yo‘q.
ET - bu o‘z vakolatlari sohasidagi muammoni hal qilishda mutaxassisning funktsiyalarini
bajaradigan dasturlar yoki dasturiy ta'minot to‘plami. ES, xuddi insoniy mutaxassis kabi, o‘z ish
jarayonida bilim bilan ishlaydi. ETning ishlashi uchun zarur bo‘lgan fan sohasi haqidagi bilimlar
ma'lum bir shaklda rasmiylashtiriladi va kompyuter xotirasida tizimni ishlab chiqish jarayonida
o‘zgartirilishi va to‘ldirilishi mumkin bo‘lgan bilimlar bazasi shaklida taqdim etiladi.
ET maslahat beradi, tahlil qiladi, tasniflaydi, maslahat beradi va tashxis qo‘yadi. Ular
odatda inson mutaxassisi tomonidan tajriba talab qiladigan muammolarni hal qilishga qaratilgan.
Protsessual tahlildan foydalanadigan mashina dasturlaridan farqli o‘laroq, ET deduktiv fikrlash
asosida tor mavzudagi (muayyan mutaxassislik sohasi) muammolarni hal qiladi. Bunday tizimlar
ko‘pincha tuzilmagan va noto‘g‘ri aniqlangan muammolarni hal qilishga qodir. Ular evristikani,
ya'ni shiftdan olingan qoidalarni chaqirish orqali tuzilmaning etishmasligi bilan engishadi, bu zarur
bilim yoki vaqt etishmasligi to‘liq tahlil qilish imkoniyatini istisno qiladigan tizimlarda foydali
bo‘lishi mumkin.
ETning asosiy afzalligi - bilimlarni to‘plash, ularni uzoq vaqt davomida saqlash, yangilash
va shu bilan ma'lum bir tashkilotning unda malakali mutaxassislar mavjudligidan nisbiy
mustaqilligini ta'minlash qobiliyatidir. Bilimlarni to‘plash eng yaxshi, tasdiqlangan echimlardan
foydalangan holda korxonada ishlaydigan mutaxassislarning malakasini oshirishga imkon beradi.
ET va boshqa dasturiy mahsulotlar o‘rtasidagi asosiy farqlar nafaqat ma'lumotlardan, balki
bilimlardan, shuningdek, qarorlar qabul qilishning maxsus mexanizmi va mavjud bo‘lganlar
asosida yangi bilimlardan foydalanishdir. ESdagi bilimlar kompyuterda oson qayta ishlanadigan
shaklda taqdim etiladi. ESda muammoni hal qilish algoritmi emas, balki bilimlarni qayta ishlash
algoritmi ma'lum. Shu sababli, bilimlarni qayta ishlash algoritmini qo‘llash, taqdim etilmagan
muayyan muammoni hal qilishda bunday natijani olishga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari,
bilimlarni qayta ishlash algoritmi oldindan ma'lum emas va evristik qoidalar asosida muammoni
hal qilish jarayonida quriladi. ESda muammoni hal qilish foydalanuvchilarga qulay tushuntirishlar
bilan birga keladi, olingan echimlarning sifati odatda mutaxassislar tomonidan erishilganidan
ko‘ra yomonroq emas va ba'zan yaxshiroq. Bilimga asoslangan tizimlarda ma'lum bir fan
sohasidagi masalalarni yechish qoidalari (yoki evristika) bilimlar bazasida saqlanadi. Muammolar
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1209
tizim oldiga ma'lum bir vaziyatni tavsiflovchi faktlar to‘plami shaklida qo‘yiladi va tizim bilimlar
bazasidan foydalanib, bu faktlardan xulosa chiqarishga harakat qiladi.
Bilimga asoslangan tizimlarni qo‘llash sohalarini bir nechta asosiy sinflarga guruhlash
mumkin: tibbiy diagnostika, monitoring va nazorat, mexanik va elektr qurilmalaridagi
nosozliklarni diagnostika qilish, o‘qitish.
Aksariyat ETlar tarkibiga ko‘ra bir vaqtning o‘zida bir nechta turlarga bo‘linishi mumkin
bo‘lgan bilimlarni o‘z ichiga oladi. Masalan, o‘quv tizimi diagnostika va rejalashtirishni amalga
oshirish uchun bilimga ega bo‘lishi mumkin. U kursning asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha talabaning
qobiliyatlarini aniqlaydi, so‘ngra olingan ma'lumotlarni hisobga olgan holda o‘quv rejasini tuzadi.
Boshqaruv tizimi nazorat, diagnostika, prognozlash va rejalashtirish maqsadlarida qo‘llanilishi
mumkin. Uyni qo‘riqlash tizimi atrof-muhitni kuzatishi, sodir bo‘layotgan voqealarni aniqlashi
(masalan, deraza ochilgan), prognozni berishi (o‘g‘ri uyga bostirib kirmoqchi) va harakat rejasini
tuzishi mumkin (politsiyani chaqirish) .
Sug‘urta kompaniyasi tomonidan sotishni boshqarish AIS ishlab chiqilgan: texnologiyalar,
dizayn usullari va talablari tavsiflangan, biznes-jarayonlarning axborot modellari berilgan, biznET
topshirig‘ini va ma'lumotlarni amalga oshirishda ma'lumotlarni to‘plash, uzatish, qayta ishlash va
berish uchun oqim diagrammalari keltirilgan. oqim sxemalari chiziladi.
Loyihalashtirilgan ma'lumotlar bazasi kompaniyada yuqori darajadagi avtomatlashtirishga
erishish vositasidir. Uni amalga oshirish natijasida mehnat unumdorligi oshadi, kerakli
ma'lumotlarni qidirishga sarflanadigan vaqt kamayadi, xodimlar axborot hisobotlarini hisoblash
va yaratish bo‘yicha bir qator uzoq muddatli operatsiyalardan ozod qilinadi.
REFERENCES
1.
Bokovoy Y. Kichik va o‘rta biznET uchun axborot tizimlarini loyihalash
metodologiyasining xususiyatlari. M .: Ed. uy "Universitet", 2016. - 145 p.
2.
Makarova N.V., Volkov V.B. Informatika: Universitetlar uchun darslik. - Sankt-Peterburg:
Peter, 2011. - 576 p.
3.
Makarova, N.V. Kompyuter fanlari. :Universitetlar uchun darslik / N. V. Makarova, V. B.
Volkov. - Sankt-Peterburg. :Piter, 2011. - 576 p.
4.
Paraxina, V.N. Strategik menejment: darslik / V.N.Parahina, L.S.Maksimenko,
S.V.Panasenko.- M.: KNORUS, 2006. - 496 b. Pirogov V. Axborot tizimlari va
ma'lumotlar bazalari: tashkil etish va loyihalash. Sankt-Peterburg: BHV, 2015. - 341 p.
5.
Abdug‘aniyevich, A. H., & Abdumalik o‘g‘li, A. A. (2022). HUDUDNING TABIIY-
GEOGRAFIK XUSUSIYATLARI AHOLI JOYLANISHIGA TA’SIR ETUVCHI OMIL
SIFATIDA.
O'ZBEKISTONDA
FANLARARO
INNOVATSIYALAR
VA
ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
,
1
(12), 576-581.
6.
Abdug‘aniyevich, A. X. (2023). FARG ‘ONA VILOYATI NORASMIY MEHNAT
BOZORLARI
SHAKLLANISHINING
GEOGRAFIK
OMILLARI.
World
of
Science
,
6
(4), 574-580.
7.
Абдуғаниев, О. И., & ўғли Абдулхамидов, А. А. (2023). Фарғона водийсида ердан
фойдаланишни ўрганишда тарихий ёндашувнинг зарурати.
IQRO JURNALI
,
3
(1), 51-
55.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1210
8.
Abdumalik o‘g‘li, A. A. (2023). FARG ‘ONA VODIYSI TABIATI VA XO ‘JALIGINING
AGROTURISTIK IMKONIYATLARI.
Новости образования: исследование в XXI
веке
,
1
(10), 512-517.
9.
Абдувалиев, А. Ҳ., & Абдулхамидов, А. А. Ў. (2022). МАРКАЗИЙ ОСИЁ
АҲОЛИСИНИНГ
ДЕМОГРАФИК
ВАЗИЯТИГА
ТАБИИЙ-ГЕОГРАФИК
ОМИЛЛАРНИНГ ТАЪСИРИ.
Academic research in educational sciences
,
3
(10), 435-
440.
10.
Abdug‘Aniyev, O. I., Turdiboeva, S. X. Q., & Abdullayeva, H. R. Q. (2022). BARQAROR
TARAQQIYOT
VA
ETNOEKOLOGIYA.
Academic
research
in
educational
sciences
,
3
(5), 94-101.
11.
Hamidaxon, A. (2020). Prospects of Development of Agrotourism in Fergana
Region.
AMERICAN JOURNAL OF SOCIAL AND HUMANITARIAN RESEARCH
,
3
(1),
345-347.
12.
Abdusattor, A., Nematulloh, F., Khamida, A., & Boburjon, N. (2023). ECOLOGICAL
TOPONIMS AND THEIR CLASSIFICATION.
IQRO JURNALI
,
3
(1), 337-340.
13.
Vosiljonov, A. (2022). Basic theoretical principles of corpus linguistics. Academicia
Globe: Inderscience Research, 3(2), 1-3.
14.
Vosiljonov, A. (2022). LINGVISTIK TАDQIQОTLАRDА KОRPUS О ‘RGАNISH
ОBYЕKTI SIFАTIDА. IJTIMOIY FANLARDA INNOVASIYA ONLAYN ILMIY
JURNALI, 2(11), 176-182.
15.
Vosiljonov,
A.
(2022).
PRAGMALINGVISTIKA
VA
UNING
TAHLILIY
SHAKLLANISH TARIXI. Science and innovation, 1(B8), 99-105.
16.
Vosiljonov, A. (2022). PRAGMALINGUISTICS AND THE HISTORY OF ITS
ANALYTICAL DEVELOPMENT. Science and Innovation, 1(8), 99-105.
17.
Vosiljonov, A., & Isaqova, X. (2023). EFFECTIVENESS OF MOTHER TONGUE
EDUCATION IN THE PRIMARY GRADES. International journal of advanced research
in education, technology and management, 2(2).
18.
KHALIMBOYEVA, F., & VOSILJONOV, A. (2023). MAKTABGACHA YOSHDAGI
BOLALAR
DIQQATINI
RIVOJLANTIRISH
MUAMMOSINI
NAZARIY
OʻRGANILISHI. Journal of Pedagogical and Psychological Studies, 1(5), 94-98.
