143
INGLIZ VA O‘ZBEK TILLARIDA GENDER JIHATDAN FARQLANUVCHI RANG
TUSNI IFODALOVCHI LEKSIKANING SEMANTIK XUSUSIYATLARI
Normurodova Farog‘at Tojimurodovna
Termiz iqtisodiyot va servis universiteti magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10155239
Annotatsiya.
Ushbu maqolada ingliz va o‘zbek tillarida gender jihatdan farqlanuvchi
rang tusni ifodalovchi leksikaning semantik xususiyatlarini ko’riahingiz mumkin.
Kalit so‘zlar:
ranglar va jins, ijtimoiy hurmat, sifatlar va kuchli mulohazalar, madaniyat
va so'z yaratish.
SEMANTIC FEATURES OF THE LEXICON REPRESENTING GENDER-
DIFFERENTIATED COLOR IN ENGLISH AND UZBEK LANGUAGES
Abstract.
In this article, you can explore the semantic characteristocs of the lexicon that
express gender through color in both English and Uzbek languages
Keywords:
include colors and gender, social respect, adjectives and powerful
expressions, culture, and language creation.
СЕМАНТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ЛЕКСИКИ ГЕНДЕРНО-
ДИФФЕРЕНЦИРОВАННОЙ ОКРАСКИ В АНГЛИЙСКОМ И УЗБЕКСКОМ
ЯЗЫКАХ
Аннотация.
В данной статье вы можете увидеть семантические особенности
лексики, обозначающей гендерно-дифференцированный цвет в английском и узбекском
языках.
Ключевые слова:
цвет и пол, социальное уважение, качества и сильные суждения,
культура и словотворчество.
Oʻzbek leksik qatlamlari asosiy 3 qatlamlarga boʻlinadi.
1. Zamonaviy qatlam — oʻzbek tili leksikasining asosini tashkil qiladi va ular eskilik va
yangilik boʻyogʻiga ega boʻlmagan soʻzlar hisoblanadi.
2. Eski qatlam — bu qatlamga istorizmlar va arxaizmlar kiradi va bular hozir ham
isteʼmolda boʻlgan soʻzlardir.
3. Yangi qatlam — hozirgi zamonaviy til jihatidan yangi leksika deb ham yuritiladi.
144
Ingliz va o'zbek tillaridagi gender (jins) jihatdan farqlanuvchi rang tushlari bilan bog'liq
leksika bir nechta semantik xususiyatlarni o'z ichiga oladi. Bu semantik xususiyatlar, o'zbek va
ingliz tillarining til o'ylarini, g'amxo'rlarini va madaniyatini ifodalashda ahamiyatga ega bo'ladi.
Ranglar va jins:
O'zbek tilida bir nechta rang, jinsga oid so'zlar va ifodalar mavjud.
Masalan, "qizil" rangining o'zbek tilidagi "qizil" so'zi ingliz tilidagi "red" so'ziga mos keladi. Bu
ranglar va jins bilan bog'liq so'zlar va ifodalarning semantik tuzilmalari xilma-xil bo'lishi mumkin.
Ijtimoiy hurmat:
Ba'zi so'zlar va ifodalarning jinsga bog'liq ranglari ijtimoiy hurmat va
tanqidni ifodalayishi mumkin. Misol uchun, ingliz tilidagi "gentleman" (jentlman) so'zi bir erkak
shakhsni, biroz ifodalanganing qarama-qarshi jinsini belgilaydi. O'zbek tilidagi "og'a" so'zi esa
o'qituvchini yoki ustozi ifodalaydi va uni tazimlaydigan bir so'z sifatida ishlatiladi.
Sifatlar va kuchli mulohazalar:
Ba'zi ranglar va jinsga bog'liq so'zlar kuchli
mulohazalarni ifodalaydigan sifatlarga aylangan. Ingliz tilidagi "bold" (qattiq) so'zi, masalan,
jinsga bog'liq emotsional hollarni, shaxsiylik va mulohazalarni ifodalaydi.
Madaniyat va so'z yaratish:
Har bir tilning madaniyatining o'zgacha rang tushlari mavjud
bo'ladi. O'zbek tilidagi "qizil," "yashil," "oq," va "qora" ranglarining semantik ma'nolari,
adabiyotda va san'atda aks ettirilgan rivojlangan ifodalarda ifodalangan xususiyatlarni ta'kidlaydi.
Ingliz tilidagi "blue," "green," "white," va "black" ranglarining o'ziga xos semantik o'qlari bor.
Bu semantik xususiyatlar o'zbek va ingliz tillari o'rtasidagi farqliliklarni va ularning
madaniy-xalqiy muloqotlarini ifodalaydi. Bu tilda yaratilgan so'zlar va ifodalarning bu
xususiyatlari tilning o'zgacha tavsifi, insonlarning o'zgacha ma'rifati va tajribalari asosida
shakllanadi.
Demak, lug‘aviy graduonimik qatorni ajratish uchun ma’noviy omil o‘zaro yaqin
tushunchani ifodalovchilar sirasidagi har bir leksemada ma’lum bir belgining turlicha
darajalanishiga ishora mavjudligida namoyon bo‘ladi.
Shu asosda ma’noviy omilning o‘zi ikki turga bo‘linadi:
1) bir-biriga yaqin va o‘xshash tushunchani ifodalashi;
2) ayni bir belgining turli xil miqdoriga ishora qilishi.
Graduonimik qator lug‘aviy paradigmaga qo‘yiladigan quyidagi talabning barchasiga
javob berdi:
1) lug‘aviy paradigmaning bitta yetakchi leksema (dominanta) atrofida birlashishi;
2) lug‘aviy paradigmaning ochiqligi;
3) lug‘aviy paradigmaning boshqa kattaroq paradigma tarkibiga yetakchi leksema
bilangina kirishi;
145
4)lug‘aviy paradigmadagi qurshov leksemaning dominant leksema bilan osonlikcha
almashtirila olishi.
Demak, leksemalararo lisoniy munosabat sanaluvchi graduonimiya hodisasi bir necha
leksemaning ma’lum bir belgining oz-ko‘pligiga qarab, lug‘aviy ma’noviy qatorda, sistemada
namoyon bo‘lishi bo‘lib, bunda dominanta va qurshov leksema farqlanadi.
Eng koʻp tarqalgan madaniy maʼlumot beruvchi va harakatni bajaruvchini ifodalaydigan
yangi nostandart soʻz yasovchi qoʻshimcha bu -er suffiksidir. Misol uchun, „greener“ - yangi kishi
yoki tajribasiz xodim („green“ - yashil, yangi unib chiqqan)
REFERENCES
1.
Gumbolt V. Fon. Языкumbolt V. Fon. Magliz.
2.
Sayidrahimova N., Qobulova U. Lingvokulturologiya - tilshunoslikning alohida sohasi //
Onasty"- sifasiz vaiyoti, 2015. - lgan narsalarga
3.
Safarov Sh. Semantika. - Toshkent: "Okulturologiya - tilshunoslikning alohida sohasi //
Onasty"- sifasiz vaiyoti, 2015. - №4. - B. 87-91. nisbatan ishlatiladi.(Bright-eyed
andridan tanlab olingan idiomatic iboralar lisoniy-015; Mahmudov N. Olamning lisoniy
manzarasi va so’z o’zlashtirish // O’zbek tili va adabiyoti. -Toshkent, 2015. -.
4.
Rahmatullayev Sh. Oa. - Toshkent: "Okulturologiya - tilshunoslikning alohida sohasi //
Onasty"- sifasiz vaiyoti, 2015. - №4. - B. 87-91. nisbatan ishlatiladi.
5.
Abdugaffor Mamatov professor "Frazeologik birliklar tahlili: lingvokulturologik
yondashuv."
6.
Toggaffor Mamatov professor "Frazeologik birliklar tahlili: lingvokulturolo
7.
You Wang "A Contrastive Research on the Definitions and Categories of Chinese and
english Idioms." Advances in Social Science, educational and Humanities Research,
volume 554. 10. Richard A. Spears. Ph.D NTCrch on the Definitions and Categoriya.
8.
Эргашева, С. (2022). ЭШҚОБИЛ ШУКУР ШЕЪРИЯТИДА БАДИИЙ ОБРАЗ
ТАКОМИЛИ. Science and innovation, 1(B2), 478-484.
9.
Ergashova S. THE SCOPE OF THE TOPIC IN THE POETRY OF ESHQABIL
SHUKUR //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 95-97.
