ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
29
UMUMTA’LIM MAKTABLARIDA JISMONIY TA’LIM-TARBIYA
MUAMMOLARI
Axmadjonov Maxfuzilloxon Ma’rufxoʻja oʻgʻli
Fargʻona viloyati Quva tumani 29-maktab
Jismoniy tarbiya oʻqituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.8331869
Annotatsiya.
So’nggi yillarda bolalar va o’smirlarning salomatligi va jismoniy
rivojlanishida sezilarli yaxshilanish kuzatilmayapti, shuning uchun bizning davrimizda jismoniy
tarbiya muammolari ayniqsa dolzarbdir. Har qanday kasallikka chalingan yoki tez-tez va uzoq
vaqt kasal bo’lgan bolalar, ayniqsa, tananing funktsional holatiga mos keladigan jismoniy
faoliyatga muhtoj. Maktab o’quvchilarining jismoniy ta’lim-tarbiya masalalari jismoniy tarbiya
muammolarini samarali hal qilish va uning maqsadiga erishish imkonini bermaydi.
Kalit so’zlar:
jismoniy tarbiya, maktab, o’quvchilar, bolalar tarbiyasi.
PROBLEMS OF PHYSICAL EDUCATION IN SECONDARY SCHOOLS
Abstract.
In recent years, there has been no significant improvement in the health and
physical development of children and adolescents, therefore, physical education problems are
especially relevant in our time. Children with any disease or who are sick often and for a long
time especially need physical activity that corresponds to the functional state of the div. The
issues of physical education and training of schoolchildren do not allow to effectively solve the
problems of physical education and achieve its goal.
Keywords:
physical education, school, pupils, children's education.
ПРОБЛЕМЫ ФИЗИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ В
ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ
Аннотация.
В последние годы не наблюдается значительного улучшения здоровья
и физического развития детей и подростков, поэтому проблемы физического воспитания
в наше время особенно актуальны. Дети, страдающие каким-либо заболеванием или
часто и длительно болеющие, особенно нуждаются в физической активности,
соответствующей функциональному состоянию организма. Вопросы физического
воспитания школьников не позволяют эффективно решать задачи физического
воспитания и достигать его цели.
Ключевые слова:
физкультура, школа, ученики, воспитание детей.
Jismoniy madaniyatni o’rganishning asosiy vositasi - bu bolaning muhim asoslarini, ya’ni
har bir inson uchun ob’ektiv zarur va majburiy bo’lgan jismoniy madaniyat darajasini, bola
kelajakda nima qilishni xohlashidan qat’i nazar, ularsiz hayotni samarali amalga oshirish
mumkin emas.
Mamlakatda aholini jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanishning yangi milliy
tizimini yaratish, shuningdek, aholining turli toifalari va guruhlari, jumladan, umumiy o’rta
ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya tizimini modernizatsiya qilish zarur. Bundan tashqari,
jismoniy tarbiya va sport sohasida infratuzilmani rivojlantirish hamda jismoniy tarbiya va sport
faoliyatini moliyaviy ta’minlashni yaxshilash mamlakatimizda jismoniy tarbiyani yanada
rivojlantirishga xizmat qiladi. Bugungi kunda mamlakatimizda sog’liqni saqlash tizimi, ta’lim,
fan, mahalla va boshqa sohalarda milliy loyihalar amalga oshirilmoqda. Odamlar birmuncha
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
30
yaxshi yashay boshladi, xalq va hokimiyat o’rtasidagi aloqa va ishonch asta-sekin tiklanmoqda.
Bu darhol hududlarda jismoniy tarbiya va sportning rivojlanishiga ta’sir qildi.
Bugungi kunda maktab o’quvchilarining aksariyat qismi quyidagi kun tartibiga amal
qilishadi: bolalar uyg’onib, eng foydali taom bo’lmagan nonushta qilishadi, maktabga borishadi,
ular kuniga olti yoki undan ko’p soatni stollarida o’tirishadi. Uyga qaytgach, ular uy vazifalarini
bajaradilar va kunning qolgan qismini kompyuter yoki televizor qarshisida o’tkazadilar. Albatta,
barcha maktab o’quvchilari bu rejimda yashamaydilar, ammo shunga o’xshash jadvalda
bo’lganlar juda ko’p. Bunday holat katta muammolarni keltirib chiqaradi.
Ushbu muammoni hal qilish uchun bir qator chora-tadbirlar amalga oshirildi:
maktabda jismoniy tarbiya darsining uchinchi soatining joriy etilishi maktab
o’quvchilarining jismoniy faolligini oshirish imkonini berdi;
jismoniy tarbiya darsini zamonaviy, qiziqarli va kulgili qilish uchun mo’ljallangan
yangi ta’lim standartlarini joriy etish. Ko’pgina fitnes markazlarida “bolalar uchun fitnes”
yo’nalishi bo’yicha butun bo’limlar mavjud, sog’lom turmush tarzini faol targ’ib qilish ishlari
olib borilmoqda.
Shu bilan birga, ayrim surunkali kasalliklarga chalingan maktab o’quvchilari soni
barqaror o’sib bormoqda. O’smirlarda sportga qiziqish past, o’rta maktablarda jismoniy tarbiya
darslari o’quvchilarga zerikarlidek tuyuladi. Va bunda qandaydir haqiqat bor.
Zamonaviy darsda jismoniy madaniyat o’qituvchisi oldida juda ko’p vazifalar turibdi.
O’quv-tematik rejalashtirish doirasida qolgan holda, har bir o’quvchining individual jismoniy
xususiyatlari va imkoniyatlarini hisobga olgan holda, darsning 45 daqiqasida o’quv jarayonini
qanday amalga oshirish kerak. Ta’lim rivojlanishining hozirgi bosqichida o’quvchilarning
jismoniy tarbiyasida avtoritar, guruhli yondashuvlardan individual imkoniyatlarga asoslangan
ta’lim va tarbiyaning shaxsga yo’naltirilgan usullariga o’tish bolalar salomatligini yaxshilash va
bolalar salomatligini yaxshilashga yordam beradi. Amaliyot jismoniy tarbiyaning ilmiy
asoslangan, isbotlangan an’anaviy va noan’anaviy vositalari va usullarini o’tkazish usullarini
ishlab chiqish zarurligini his qiladi.
Jismoniy tarbiya umumiy ta’limning bir qismi bo’lib, sog’likni mustahkamlashga, inson
tanasining shakllari va funktsiyalarini uyg’un rivojlantirishga qaratilgan pedagogik jarayondir.
Jismoniy tarbiyaning maqsadi - shaxsning jismoniy madaniyatini shakllantirish nuqtai
nazaridan insonning jismoniy va ma’naviy qobiliyatlarini har tomonlama rivojlantirish - jismoniy
tarbiya orqali insonning ma’naviy va jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirishda o’zini o’zi anglash,
faoliyat, jismoniy madaniyatning boshqa qadriyatlarini rivojlantirish.
Har qanday ta’lim turining o’ziga xosligi shaxsni tarbiyalash vositalari va usullaridadir.
Jismoniy tarbiya fani jismoniy mashqlar to’g’risidagi bilimlar tizimi sifatida vujudga kelgan
va rivojlangan bo’lib, u insonning harakat qobiliyatlari va funktsiyalarini rivojlantirish orqali
salomatlikni mustahkamlash va amaliy vosita ko’nikmalarini shakllantirishdan uning shaxsiyati
va xulq- atvorini shakllantirishgacha bo’lgan yo’lni bosib o’tgan. Jismoniy tarbiya fanining va
ilg’or amaliyotining rivojlanishi inson organizmida sodir bo’ladigan biologik va ruhiy
jarayonlarning rivojlanishi va mustahkamlanishida harakat faoliyatining, xususan, jismoniy
mashqlarning rolini tushunishni sezilarli darajada kengaytirdi.
Jismoniy madaniyat intellektual jarayonlarning rivojlanishiga yordam beradi - diqqat,
idrokning aniqligi, yodlash, ko’paytirish, tasavvur qilish, fikrlash, aqliy faoliyatni yaxshilaydi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
31
Sog’lom, jasur, yaxshi rivojlangan o’g’il va qizlar, qoida tariqasida, o’quv materialini
muvaffaqiyatli idrok etadilar, maktab darslarida kamroq charchashadi va shamollash tufayli
darslarni qoldirmaydilar.
Jismoniy madaniyat ham shaxsni shaxs sifatida shakllantirishning eng muhim vositasidir.
Jismoniy mashqlar o’g’il va qizlarning ongi, irodasi, axloqiy fazilatlari, xarakter xususiyatlariga
ko’p qirrali ta’sir ko’rsatishga imkon beradi. Ular nafaqat tanadagi muhim biologik o’zgarishlarni
keltirib chiqaradi, balki ko’p darajada axloqiy e’tiqodlar, odatlar, didlar va shaxsning ruhiy
dunyosini tavsiflovchi shaxsiyatning boshqa jihatlarini belgilaydi.
Ilmiy-texnika taraqqiyoti, ommaviy axborot vositalarining jadal rivojlanishi, ota -
onalarning ta’lim saviyasining yuksalishi, o’qitish uslublarining takomillashuvi – bularning
barchasi, albatta, zamonaviy yoshlarning erta va yuksak intellektual rivojlanishini belgilab
beradi. Tananing jadal yetukligi o’g’il va qizlarning aqliy va jismoniy qobiliyatini oshiradi, bu
ularga maktab dasturlarining sezilarli darajada ortib borayotgan talablarini muvaffaqiyatli engish
imkonini beradi.
Biroq, maktabda va uyda intensiv aqliy mehnat, shuningdek, boshqa mashg’ulotlar
o’quvchilarda tananing sezilarli darajada ortiqcha yuklanishiga olib keladi. Shu bilan birga, ular
bo’sh vaqtlarining ko’p qismini kompyuter klublarida, televizor yonida o’tkazadilar. O’smirlar
harakatsiz hayot tarzini olib boradilar. Va bu jismoniy rivojlanish, umumiy salomatlik va
jismoniy tayyorgarlik darajasiga salbiy ta’sir qiladi. Shuning uchun ham jismoniy tarbiya va sport
salomatlikni yaxshilash, butun tanaga maqsadli ta’sir ko’rsatish, harakat faolligini oshirish va
jismoniy sifatlarni shakllantirish imkonini beradigan hayotiy ahamiyatga ega. Jismoniy qotib
qolish ma’lum darajada insonning keyingi hayotiy faoliyatini belgilaydi. Salomatlik va
foydalilikni anglash o’ziga ishonch beradi, quvnoqlik, optimizm va quvnoqlik bilan to’ldiradi.
Nihoyat, bu yuqori ko’rsatkichlarning eng muhim sharti bo’lib, tanlangan kasbni egallash uchun
keng imkoniyatlar ochadi. Insonning jismoniy zaifligi va uning natijasida paydo bo’lgan o’zini
pastlik hissi inson ruhiyatiga tushkunlikka olib keladi va bu pastlik tuyg’ularini keltirib chiqaradi,
pessimizm, qo’rqoqlik, o’z kuchiga ishonmaslik, yolg’izlik, individuallik kabi fazilatlarni
rivojlantiradi.
Ko’p yillik amaliyot shuni ko’rsatdiki, jismoniy madaniyat aqliy rivojlanishga ham hissa
qo’shadi, qimmatli axloqiy fazilatlar - ishonch, qat’iyat, iroda, mardlik va jasorat, to’siqlarni
engib o’tish qobiliyati, kollektivizm, do’stlik tuyg’ularini tarbiyalaydi. Afsuski, barcha talabalar
jismoniy tarbiyaning ahamiyatini tushunmaydilar. Ularning ko’pchiligi majburiy jismoniy
tarbiya mashg’ulotlariga borish bilan cheklanadi. Bu hech qanday tarzda o’rta maktab
o’quvchilarining jismoniy faolligining yetishmasligini qoplay olmaydi, buning natijasida haddan
tashqari to’liqlik, jismoniy rivojlanishda kechikish va aqliy faoliyatning pasayishi kuzatiladi.
Shuning uchun ham dolzarblik nuqtai nazaridan ushbu mavzu pedagogikada birinchi o’rinni
egallashi kerak. Hozirgi vaqtda maktab jismoniy tarbiyasiga oid pedagogik masalalarni tasniflash
zarur. Jismoniy madaniyat shaxs va jamiyat tomonidan oila, maktabgacha, umumiy, kasb-hunar,
oliy mustaqil va maxsus ta’lim, madaniy hordiq chiqarish va boshqalarda foydalanishning asosiy
shaklidir. U pedagogik jarayonga xos bo’lgan tamoyillar va talablar va aniq qonuniyatlarga
muvofiq amalga oshiriladi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
32
REFERENCES
1.
Вайнер Э. Н. Формирование здоровьесберегающией среды в системе общего
образования // Валеология. 2004. №1. С. 21-26.
2.
Гогунов Е. Н, Мартьянов Б. И. Психология физического воспитания и спорта. М. :
Академия, 2016. 224 с.
3.
Губа В. П., Морозов О. С., Парфененков В. В. Научно-практические и методические
основы/ физического воспитания учащейся молодежи. М.: Советский спорт, 2016.
208 с.
4.
Ильин Е. П. Психофизиология физического воспитания. М. : Просвещение, 2016. 224
с.
5.
Каинов А. Н., Курьерова Г И. Физическая культура 1-11классы: комплексная
программа физического воспитания учащихся В. И. Ляха, А. А. Зданевича. М. :
Советский спорт, 2013.171 с.
