ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
447
ЁШЛАРНИ МЕҲНАТСЕВАРЛИК РУХИДА ТАРБИЯЛАШ
Садоқат Ергашова
Aлишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти
2 босқич таянч докторанти
https://doi.org/10.5281/zenodo.10115393
Aннотация.
Мазкур мақолада ёшларни меҳнацеварлик руҳида тарбиялаш ва
ватанга бўлган муҳаббатни янада ривожлантириш масалалари ёритиб берилган. Мақола
давомида асосли фикр ва мулоҳазалар бериб ўтилган. Мақола сўнггида хулоса ва таклифлар
келтирилган.
Калит сўзлар:
меҳнацеварлик руҳи, ватанга бўлган муҳаббат.
EDUCATING YOUNG PEOPLE IN THE SPIRIT OF HARD WORK
Abstract.
This article highlights the issues of education of young people in the spirit of
hard work and further development of love for the motherland. Reasonable opinions and comments
are given throughout the article. At the end of the article there are conclusions and suggestions.
Key words:
the spirit of hard work, love for the country.
ВОСПИТЫВАТЬ МОЛОДЕЖЬ В ДУХЕ ТРУДОЛЮБИЯ
Аннотация.
В данной статье освещаются вопросы воспитания молодежи в духе
трудолюбия и дальнейшего развития любви к Родине. На протяжении всей статьи даются
обоснованные мнения и комментарии. В конце статьи приведены выводы и предложения.
Ключевые слова:
дух трудолюбия, любовь к Родине.
Инсон яралибдики, унинг ҳаёти эзгулик ёки ёвузлик йўлини танлаш ва икки йўлнинг
борар ери ҳамда уларнинг оқибати хақида тарбияланиб улғаяди. Шу маънода инсонни
эзгуликка элтувчи фазилат меҳнатсеварлик бўлса, ёвузликка элтувчи иллат бу
дангасаликдир. Инсоннниг ақлий ва жисмлний меҳнати эвазига мисли кўрилмас чўккилар
забт этиб келинаётир. Бунга 21-аср ахборот технологиялари асрига айланганини ёки шу
каби кўплаб мисолларни келтириш мумкин. Меҳнат инсонни жисмонан ва манан
шакллантириш, чиниқтириш, юксалтириш, курашувчан, иродали ва ҳар томонлама соғлом
комил инсон этиб тарбиялаш каби умумий маънолар билан суғорилган тушунчадир.
Мохият. Инсон жисмоний ёки ақлий харакатга киришдими, у меҳнатга қадам
ташлаган хисобланади. Биз ёшлигимиздан меҳнат ва меҳнатсеварлик хақида эртаклар,
хикоялар, мақоллар, қўшиқлар ва шу
каби кўплаб унинг мазмун мохиятини ёритиб берувчи
хамда шу туйғуни ўзимда шакллантиришга бўлган турли хилдаги тарбия усулларига дуч
келганмиз.
Барчага аёнки, меҳнатсеварлик фазилатини акси бу - тангасалик иллатидир.
Дангасалик - тарихда ҳам хозирги замонда ҳам инсонни жар ёқасига олиб борувчи йўл
эканлиги билан ўз исботини топган. У йўлдан юрган инсон албатта, ўзи яшаб турган
жамиятдан узилади, оқибатда хор-зор инсонга айланади. Сабаби, меҳнат қилмаса ҳаёти
тўхтайди. Биринчидан, меҳнат очликни бартараф этувчи бирламчи сабаб бўлса,
иккинчидан, жисмоний ва ақлий қувватнинг ривожланиш воситаситаси хисобланади.
Умумий маънода меҳнат тириклик манбаи.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
448
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, қон - қонимизга синган меҳнатсеварлик каби
инсонни улуғловчи, орзу истакларни рўёбга чиқарувчи, мард ва танти комил инсон қилиб
тарбияловчи эзгу фазилат йўлидир. Меҳнатсеварлик фазилатини ўзига шиор қилган инсон
эса, ҳар қандай жамиятда юксалади ва келажакда оиласи, қолаверса, ватандошлари
томонидан яхши ном остида тилга олинади.
Хулоса шуки, ўзбек халқ огзаки ижоди материалларида меҳнат тарбияси ва касб
хунар таълими хақида сўз юритар эканмиз, уни амалга оширишда халқимиз қадим
замонлардан бери қўллаб келаётган ва синовдан ўтган, хозиргача ўз химматини йўкотмаган
усул ва воситалар акс эттирилган. Буюк мутафаккирларнинг меҳнат тўғрисидаги халқ
мақоллари ва хикматли сўзлари болалар онгига, дунё қарашига ижобий таъсир кўрсатади.
Меҳнат тарбиясини вужудга келтиради.
Инсоннинг меҳнат жараёнида хосил қилган дастлабки малака ва кўникамалари
авлодан-авлодга ўтиб келган. Меҳнат фаолияти мураккаблашиб, меҳнат сохасида
тажрибалар тўпланиб борган сари, кейинчалик атроф теваракдаги ҳаёт тўғрисидаги
билимлар йиғилиб боргач, тарбиянинг мазмуни ҳам ўзгариб боради. Тарбия билан энг
билимдон кишилар шуғуллана бошлайдилар. Болаларга чорвачилик, яъни хайвонларни
боқиш, дехқончилик қилиш каби касб хунарлар ўргатила бошланади.
Шундай қилиб, меҳнат ва касб ўргатиш бола шахсининг ривожи учун зарур бўлган
мухим педагогик масала сифатида олдинга суриладики, бунда эртак қахрамонларининиг
хеч бири фақат меҳнатсевар ва маълум бир касбни эгаллабгина қолмасдан, балки билимли,
бошланғич синфларда таълимни ташкил этишда замонавий ёндашув, замонавий тафаккур
тахлилини талаб этмоқда. Узлуксиз педогогик таълимни ташкил этиш ривожлантиришда
ушбу муаммонинг илмий жихатдан тўлиқ ўз ечимига эга бўлиши хозирги кун
педагигикасининг энг мухим ва долзарб вазифасига айланди.
Таълим технологияси бошланғич синфларда таълимни ҳар томонлама
такомиллаштирилган даражада лойихалаштириш, мавзудан келиб чиққан холда мақсадлар
қўйиш ва уларга тулиқ эришиш имконини берувчи узвий боғланган таркибий қисмлар
йиғиндиси деб хисоблаш мумкин.
Ушбу хулосадан келиб чиққан холда бошланғич синфларда ҳар бир ўқитиладиган
мавзуга кенг қамровли лойиха ишлаб чиқиш билан бир қаторда, коллеж ўқувчиларининг
ёши ва индивидуал хусусиятга хос бўлган ўқув - методик мажмуа тайёрлаш йўлга қўйилди.
Бундан ташқари лойихага қўшимча мавзуга дахлдор бўлган барча ахборотлар, тарқатма
материаллар, маълумотномалар, манбалар, улардан фойдаланишга оид методик тавсиялар
берилди.
Бу жараёнда қуйидаги тамоилларга амал қилинади:
- тарбия технологиясининг инсонпарварлик мақсадига йўналтирилганлиги;
- иқтисодий ва ижтимоий шарт шароитлар билан боғликлиги;
- тарбиявий ва касбий ўз-ўзини тарбиялашни изчиллиги;
- ҳар бир ёш даврига хос қонуниятларнинг ўзаро узвийлиги;
- тарбияланувчиларнинг ўзига хос хусусиятларини хисобга олиш;
- ташаббус, эркинлик ва ижодкорликнинг бирлиги;
- тарбия, таълим ва ривожланишнинг яхлитлиги;
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
449
- тарбия асосида таълим беришнинг устуворлиги.
Ўқувчиларни ўзлаштиришни хисобга олиш яъни аниқлаш янги материални
мустахкамлаш вақтида ўтилган ўқув материалларини ўзлаштириш, меҳнат усулларини
эгаллаш ва мустақил меҳнат топшириқларини, график ишларини ва уй топшириқларини
бажаришларини хамда ўқувчиларни билимлари текширилади ва унга баҳо қўйилади.
Ўқувчиларнинг ўқув – меҳнат фаолиятини мунтазам текшириб бориш ва унга баҳо
қўйиш уларни берилган топшириқларни ўз вақтида ва пухта мустақил бажаришларини
таъминлайди. Илмий амалий билимларини, меҳнат кўникмалари ва малакаларини
астойдил эгаллашга ундайди. Шу билан бирга ўқитувчи ва ишлаб чиқариш таълими
ўқитувчиларининиг ўқувчиларга мавжуд бўлган камчиликларини аниқлаш билан бирга уни
тузатиш чораларини излашга ундайди.
Меҳнат таълими ва йўналишлари мактаб, касб-хунар коллежи жойлашган иқтисодий
худудда кенг тарқалган сохалар, касбларга моффиқ танланади. Шунга кўра йўналиш
танлангандан кейин жойларда меҳнат таълими ўқитувчилари ўзлари баҳолаш мезонларини
ишлаб чиқишлари зарур. Қуйида анашу баҳолаш мезонларини ишлаб чиқиш бўйича
умумий тавсиялар келтирилган:
- ўқувчиларнинг назарий, техника ва технологияга доир билимларни дастлабки
кўникмалар бўйича баҳолаш мезонларини ишлаб чиқишда қуйидагиларни хисобга олиш
керак;
- технологияга техникага, иқтисодиёт ва меҳнатни хамда ишлаб чиқаришни ташкил
этишга доир назарий билимларни;
- асосий технологик операциялар ва технологтик жараёнларни билишни;
- аосий асбоб ва мосламаларни, уларнинг вазифасини билишини;
- хавфсизлик техникаси ва шахсий гигиена қоидаларини билишни;
- асосий манбаларни, таълимни техник ва дедактик воситаларини хамда улардан
фойдаланишни билишни;
- хар хил ўқув фанлари бўйича тегишли маълумотлардан фойдалана олиш
кўнмикмасини;
- мустақил холда бажариш, ишлаш қайта тиклаш, танлаш ва хакозолардан;
- дарс мобайнида ижодий фикрлаш, янгилик яратиш кабилардир.
Ўқувчиларнинг билим ва кўникма малакаларига ўқитувчи беш балли тизимда баҳо
қўяди. 5- аъло, 4- яхши, 3- қониқарли, 2- ёмон, 1- жуда ёмон балларда ифодаланади.
Ўзбекистонда баркамол авлоднинг тарбиялаш сохасидаги жамиятнинг мухим
эхтиёжини қондиришнинг энг зарур шартидир. Жамиятнинг юқори малакали рақобатдош
кадрларга бўлган эхтиёжини қондириш учун меҳнат дарсларида мутахасислар тайёрлаш
йўлларини тинимсиз изламоқдалар. Ушбу тадқиқотим асосида турган мақсад ҳам халқ
мақоллари ва қўшиқлари асосида ўқувчиларни меҳнат интизомига ўргатиш ва касбга
йўналиштиришдан иборатдир. Демак, ўқувчиларни таълим жараёнига бўлган қизиқиши
ушбу муаммога ечим бўла олади.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
450
REFERENCES
1.
Davirova. G. "Creative style is the most necessary quality", Public education, 2001, pages #6-
24-26
2.
Davletshin M.G "Psychology of a modern school student" T; Uzbekistan 1999, page 29
3.
Zaripov K "Stages of implementation of new pedagogical technology" J. Public Education,
1997, No. 4, pp. 4-12
4.
"Advanced pedagogical technologies" April 8-9, 1999, scientific theoretical seminar T; 1999,
page 84
5.
Yoldoshev J "On the independent path of education" T; Sharq 1996, page 224
6.
Saidakhmedov N "Pedagogical skills and pedagogical technology" T; UzMU 2003, page 66
