ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
500
TILSHUNOSLIKDA KINODISKURS TAHLILI VA NAZARIY ASOSLARI
Ollomurodov Arjunbek Orifjonovich
Osiyo xalqaro universiteti
Tarix va filologiya kefedrasi ingliz tili fani o`qituvchisi
E-mail:
ollomurodovarjunbekorifjonovich@oxu.uz
https://doi.org/10.5281/zenodo.10122319
Annotatsiya.
Hozirgi kunga qadar kinodiskurs aniq taʼrifga ega emas va u semiotika,
psixologiya, lingvokulturologiya, sotsiologiya, tarjimashunoslik fanlari nuqtai nazaridan tahlil
qilinmoqda. Mazkur maqolada kinodiskursning verbal va vizual aspektlari oʻrtasidagi bogʻliqlik,
turli xil belgilarning oʻzaro taʼsiri, shuningdek, kinodiskurs va boshqa diskurslar oʻrtasidagi
munosabatlar muhokama qilinadi.
Kalit so`zlar:
diskurs, nutq, verbal, noverbal, vizual komponent, kognitiv-kommunikativ,
semiotik belgi, muloqat usuli, kino tili.
CINEMA DISCOURSE ANALYSIS AND THEORETICAL FOUNDATIONS IN
LINGUISTICS
Abstract.
Until now, film discourse does not have a clear definition, and it is analyzed from
the point of view of semiotics, psychology, linguistics, sociology, translation studies. This article
discusses the relationship between the verbal and visual aspects of film discourse, the interaction
of various symbols, as well as the relationship between film discourse and other discourses.
Key words:
discourse, speech, verbal, non-verbal, visual component, cognitive-
communicative, semiotic sign, method of communication, film language.
АНАЛИЗ КИНОДИСКУРСА И ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ
ЛИНГВИСТИКИ
Аннотация.
До сих пор кинодискурс не имеет четкого определения и анализируется
с точки зрения семиотики, психологии, лингвистики, социологии, переводоведения. В
данной статье рассматривается соотношение вербального и визуального аспектов
кинодискурса, взаимодействие различных символов, а также соотношение кинодискурса с
другими дискурсами.
Ключевые слова:
дискурс, речь, вербальный, невербальный, визуальный компонент,
когнитивно-коммуникативный, семиотический знак, способ общения, киноязык.
Zamonaviy tilshunoslikda bir qator yangi sohalarni tadqiq qilish ishlarining amalga
oshirilishi, shuningdek, til taraqqiyotini izohlash jarayonida inson omilini chuqurroq o`rganish
ushbu yo`nalishda turli tarmoqlarning paydo bo`lishiga olib keldi. Zero, til va tafakkur masalalari
har bir til foydalanuvchisining milliy ruxini hamda lisoniy dunyo manzarasini aks ettiruvchi
omillardan biri sanaladi. Tilshunoslikka kinodiskurs atamasining kirib kelishi diskurs tushunchasi
haqidagi tasavvurlarimiz birmuncha kengayishiga sabab boʻldi. Kundalik soʻzlashuv diskursidan
farqli ravishda kinodiskurs yozma nutq (ssenariy), ogʻzaki nutq (dialoglar) bilan bir qatorda
qoʻshimcha vizual komponentlarni ham oʻz ichiga qamrab oladi.
Hozirgi tilshunоslikdа yаngi yоʼnаlishlаr sifаtidа tаn оlingаn prаgmаtik vа kоgnitiv
tilshunоslikning аsоsiy muаmmоlаridаn biri diskurs mаsаlаsidir. Diskurs lоtinchа discursus -
muhоkаmа sоʼzidаn оlingаn bоʼlib, hissiy, bevоsitа, intuitiv, yаʼni muhоkаmаtаlаb bilimdаn fаrqli
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
501
оʼlаrоq, muhоkаmа оrqаli vоsitа bilаn hоsil qilinаdigаn mаntiqiy dаlil - isbоtli bilim demаkdir.
Diskurs tushunchаsi lingvistik аtаmа sifаtidа оʼtgаn аsrning оʼrtаlаridа tilshunоslikkа kirib keldi.
Tilshunоslikdа u dаstlаb gаp yоki nutqdа bоgʼlаngаn vа kelishilgаn оqibаt sifаtidа tushunilgаn
bоʼlsа,zаmоnаviy lingvistikаdа murаkkаb kоmmunikаtiv hоdisа sifаtidа izоhlаnmоqdа.
A.N.Zaretskaya kinodiskursni “noverbal komponentlar sirasiga kiruvchi audio-vizual
ketma-ketlik bilan birgalikda boshqa ekstralingvistik omillarni qamrab oluvchi filmning verbal
tarkibiy qismi boʻlgan izchil matn”
1
sifatida tushunadi. Chunki kinodiskurs orqali tilning lingvislik
hamda ekstralingvistik voqealanish jarayonini yaqqol kuzatish va his qilish mumkin. Filmni
tomosha qilish jarayonida tomoshabin ekranga olib chiqilgan kino va kundalik soʻzlashuv diskursi
oʻrtasidagi kichik farqlarga eʼtibor qaratmasa-da, aynan shu kabi tafovutlar til tabiatini yanada
chuqurroq anglab yetishimizda katta ahamiyat kasb etishi mumkin Masalan, kundalik soʻzlashuv
diskursida soʻzlarni notoʻgʻri talaffuz qilish, suhbatdosh bilan bir vaqtning oʻzida gapirib yuborish
yoki oʻz nutqini (aytilgan fikr) toʻgʻrilab ketish kabi holatlar koʻp uchrasa, kinodiskursda esa bu
holatga kamdan-kam duch kelamiz.
2
Ushbu yaqqol misollar orqali kinodiskursni kundalik
diskursdan ajratib olish birmuncha osonlashadi.
Ye.A. Kolodina kinodiskursni “filmni tomosha qilish va idrok etish jarayonini aslida
filmning tub mohiyati bir necha semiotik tizimlarning oʻzaro taʼsiri vositasida yuzaga chiqishi
natijasidir. Kinodiskursni tadqiq qilish deganda, uning eng muhim komponentlari, ularning bir-
biri bilan aloqasi, shuningdek, mahalliy va xorijiy kinotomoshabinlar mansub boʻlgan mentalitet
va madaniyatni hisobga olgan holda kino matnini idrok etish jarayonining oʻziga xos
xususiyatlarini oʻrganish tushuniladi. Kinodiskurs nutq ishtirokchilari, ularning oʻzaro muloqotga
kirishish vaqti va makonini oʻz ichiga oladi
3
deb taʼriflaydi.
Shunday qilib, S.S.Kolodinaning kinodiskursga bergan taʼrifini atroflicha tahlil
qilganimizdan soʻng, olimaning nuqtai nazari Ye.A.Zaychenkoning yondashuviga aynan oʻxshash
ekanligining guvohi boʻldik. S.S.Kolodina qoʻshimcha qilib, filmning tub mohiyati va
kinotomoshabin tomon yoʻnaltirilayotgan “maʼlumot” ning asl maqsadi verbal va vizual semiotik
belgilar yordamida yuzaga chiqishini qayd etgan. Shuni taʼkidlash kerakki, verbal va vizual
komponentlar bir-biri bilan chambarchas bogʻliq boʻlib, kinodiskursning umumiy tuzilishida bu
komponentlarning hech birini bir-biridan ajratib boʻlmaydi.
Kinо - bu tаrqаtilish usuli (оmmаviy аxbоrоt vоsitаlаridаn fоydаlаngаn hоldа) nuqtаi
nаzаridаn mediа mаtn hisоblаnаdi. Mediа mаtni аxbоrоtni о'z ichigа оlgаn vа hаr qаndаy shаkl vа
jаnrdаgi оmmаviy аxbоrоt vоsitаlаridа (gаzetа mаqоlаsi, telekо'rsаtuv, videоklip, film vа
bоshqаlаr) tаqdim etilаdigаn xаbаrdir, mediа (оmmаviy аxbоrоt vоsitаlаri) esа "texnik" аxbоrоtni
yаrаtish, qаyd etish, nusxаlаsh, tаkrоrlаsh, sаqlаsh, tаrqаtish, idrоk etish vа uning subyekt
(kоmmunikаtоr) vа оbyekt (kоmmunikаtоr) о‘rtаsidа аlmаshinuvini bildirаdi. Bundan tashqari,
kinodiskursda muloqot maqsadi, muloqot usuli va kommunikativ vaziyat kabi parametrlarning
mavjudligi ham muhim hisoblanadi. S.S.Kolodinaning fikriga qoʻshilgan holda aytishimiz
mumkinki, yuqorida sanab oʻtilgan kinodiskurs uchun muhim boʻlgan komponentlarning
1
Зарецкая А.Н. Особенности реализации подтекста в кинодискурсе: дис. … канд. филол. наук. ‒ Челябинск, 2010. ‒ С. 61-
64.
2
Richardson K. Television Dramatic Dialogue. A Sociolinguistic Study. ‒ New York: Oxford, 2010. – P. 63-105
3
Колодина Е.А. Статус кинодиалога в ряду соположенных понятий: кинодиалог, кинотекст, кинодискурс // Вестник
Нижегородского университета им. Н.И.Лобачевского, №2. 2013. ‒ С. 327-333.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
502
ishtirokisiz har tomonlama qoʻyilgan talablarga javob bera oladigan badiiy kino asar yaratish
imkonsiz.
Kinodiskursni kognitiv-kommunikativ shakllanish, yaxlitlik, izchillik, tugallanganlik va
maqsadlilik jihatlari bilan ajralib turadigan turli semiotik birliklar majmuyi sifatida tushunish
oʻrinli boʻladi. Kinо nutqining tа'riflаridаn biri S. S. Nаzmutdinоvаgа tegishli bо'lib, u kinо nutqini
"muаllif vа kinо оluvchi о'rtаsidаgi tillаrаrо vа mаdаniyаtlаrаrо mаkоndа kinо tili yоrdаmidа
kechаdigаn semiоtik jihаtdаn murаkkаb, dinаmik о'zаrо tа'sir jаrаyоni" deb tа'riflаydi.
Kinodiskursda muallif oʻz maqsadlariga qarab bir vaqtning oʻzida bir yoki bir necha qush
turlarining vizual variantlarini taklif qilib, olam haqidagi manzaramizni oʻzgartirishga qodir.
Boshqacha qilib aytganda, kinodiskurs va kundalik soʻzlashuv diskursi vizual aspektlari
oʻrtasidagi asosiy farq shundaki, kinodiskursda tasvirlar tashqi omildan, yaʼni rejissyorning
dunyoqarashi, olam haqidagi bilimi asosida vujudga kelsa, kundalik soʻzlashuv diskursida esa
ichkarida (miyamizda) hosil boʻladi.
Kundalik soʻzlashuv diskursi va kinodiskurs oʻrtasidagi tafovut shundaki, birinchisi
verbaldir, kinodiskurs esa baʼzan toʻliq vizual yoki koʻpincha verbal va vizual komponentlar
hamohangligida namoyon boʻladi.
Kinodiskursni boshqa diskursdan ajratib turuvchi yana bir jihat unda ham akustik, ham
vizual kanallarning mavjudligi bilan xarakterlanadi; kinodiskursni lingvokulturologiya doirasida
tahlil qilish dolzarb hisoblanadi, chunki u milliy mentalitet, stereotiplar va qadriyatlar tizimini aks
ettiruvchi milliy-madaniy koddir. Aynan shu jihati bilan ham tarjimada bir talay qiyinchiliklarga
olib kelishi mumkin. Kinоdiskurs esа diskursning eng yаngi turlаridаn biri hisоblаnib, kinоmаtn,
kinоdiаlоg, kinоsyujet, kinооbrаz, kinоkоntekst vа bоshqа zаmоnаviy tilshunоslik muhоkаmа
qilishi kerаk bо’lgаn yаngi dоlzаrb muаmmоlаrni yuzаgа keltirdi. Kinоdiskursning turli
kоntekstlаridа qо’llаnilаdigаn nutq аktlаrining lingvоmаdаniy nuqtаi-nаzаrdаn shаrtlаnishini
tаdqiq qilish esа tаdqiqоtning аsоsiy dоlzаrbligini belgilаb berаdi.
REFERENCES
1.
Richardson K. Television Dramatic Dialogue. A Sociolinguistic Study. ‒ New York:
Oxford, 2010. – P. 63-105
2.
Колодина Е.А. Статус кинодиалога в ряду соположенных понятий: кинодиалог,
кинотекст, кинодискурс // Вестник Нижегородского университета им.
Н.И.Лобачевского, №2. 2013. ‒ С. 327-333.
3.
Зарецкая А.Н. Особенности реализации подтекста в кинодискурсе: дис. … канд.
филол. наук. ‒ Челябинск, 2010. ‒ С. 61-64.
4.
Orifjonovich, O. A. (2023). COGNITIVE-DISCURSIVE APPROACH TO THE
ANALYSIS OF FILM DISCOURSE. International Journal Of Literature And Languages,
3(10), 25-31.
5.
Orifjonovich, O. A. (2023). KINODISKURS LINGVISTIK SISTEMANING BIR QISMI
SIFATIDA. O'ZBEKISTONDA FANLARARO INNOVATSIYALAR VA ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI, 2(23), 208-211.
6.
Sulaymonovna, Q. N., & Orifjonovich, O. A. (2023, May). XOLID HUSAYNIYNING
ASARLARI TARJIMALARIDA KONSEPTUAL METAFORALAR TALQINI VA
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
503
TAHLILI. In Integration Conference on Integration of Pragmalinguistics, Functional
Translation Studies and Language Teaching Processes (pp. 147-150).
7.
Ollomurodov, A. (2023). MULTIDISCIPLINARY AND INTERDISCIPLINARY
STUDY OF METAPHOR. Modern Science and Research, 2(9), 136-139.
8.
Orifjonovich, O. A. (2023). METAFORANING KO'P TARMOQLI VA FANLARARO
O'RGANILISHI.
9.
Sulaymonovna, Q. N., Tashpulatovna, K. M., & Orifjonovich, O. A. (2023). COGNITIVE
AND LINGUOCULTURAL CHARACTERISTICS OF METAPHORS. Finland
International Scientific Journal of Education, Social Science & Humanities, 11(3), 849-
854.
10.
Sulaymonovna,
Q.
N.,
&
Orifjonovich,
O.
A.
(2022).
KONSEPTUAL
METAFORALARNING
LINGVOMADANIY
HAMDA
KOGNITIV
XUSUSIYATLARI VA TIL TARAQQIYOTIDA TUTGAN ORNI. Scientific Impulse,
1(3), 594-600.
11.
Sulaymonovna,
Q.
N.,
&
Orifjonovich,
O.
A.
(2022).
KONSEPTUAL
METAFORALARNING
LINGVOMADANIY
HAMDA
KOGNITIV
XUSUSIYATLARI VA TIL TARAQQIYOTIDA TUTGAN ORNI. Scientific Impulse, 1
(3), 594-600.
12.
Sadullayev, U. (2023). THE ROLE OF WOMEN IN NEIGHBORHOOD
MANAGEMENT IN UZBEKISTAN. Modern Science and Research, 2(9), 132-135.
13.
Shokir o'gli, U. S. (2023). MILLIY QADRIYATLARIMIZ ASROVCHISI. Journal of
new century innovations, 35(1), 79-80.
14.
Sadullayev, U. (2023). THE ROLE OF THE NEIGHBORHOOD IN THE SOCIAL
DEVELOPMENT OF SOCIETY. Modern Science and Research, 2(10), 755-757.
15.
Shokir O’g’li, S. U. (2023). THE IMPORTANCE OF THE MAHALLA SYSTEM’S
REFORMATIONS IN NEW UZBEKISTAN. International Journal Of History And
Political Sciences, 3(10), 25-30.
16.
Sadullayev, U. (2023). O’zbekistonda xotin-qizlarga berilayotgan e’tibor: mahalla
boshqaruvida xotin-qizlarning roli. In Oriental Conferences (Vol. 1, No. 1, pp. 551-556).
ООО «SupportScience».
17.
Shokir
o’g’li, S. U. (2023). MAHALLANING JAMIYAT
IJTIMOIY
TARAQQIYOTIDAGI O’RNI. Научный Фокус, 1(6), 369-371.
18.
Ikhtiyorovna, K. G. Z. (2023). MASTERING THE ART OF EFFECTIVE SPEAKING
AND READING: STRATEGIES FOR IMPROVING SPEAKING AND READING
SKILLS. International Journal Of Literature And Languages, 3(10), 32-38.
19.
Karimova, G. (2023). SKIMMING AND SCANNING. Modern Science and Research,
2(9), 334-335.
20.
Qurbonova, N. R., & Ikhtiyorovna, K. G. (2023). DEVELOPMENT OF FANTASY
GENRE IN 20TH CENTURY. Intent Research Scientific Journal, 2(5), 1-5.
21.
Maftunabonu, S. (2023). THE DIFFERENCE BETWEEN TRADITIONAL AND
MODERN TEACHING METHODS. Modern Science and Research, 2(10), 829-831.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
504
22.
Shodieva, M. (2023). MASTERING ENGLISH IN A MONTH: EFFECTIVE
STRATEGIES FOR RAPID PROGRESS. In Academic International Conference on
Multi-Disciplinary Studies and Education (Vol. 1, No. 19, pp. 83-87).
23.
Shodieva, M. (2023). DEVELOPING SUMMARY WRITING SKILL IN ACADEMIC
WRITING. Modern Science and Research, 2(9), 140-144.
24.
Xalilova, K., & Atoyeva, D. (2023). THE USAGE OF IDIOMS IN SPEAKING. Modern
Science and Research, 2(9), 362-364.
25.
Khalilova, K. (2023). ACADEMIC VOCABULARY: HOW TO TEACH AND STUDY
IT. Modern Science and Research, 2(9), 79-83.
26.
Khalilova, K. (2023). MASTERING READING COMPREHENSION: A VITAL SKILL
FOR ACADEMIC SUCCESS. Академические исследования в современной науке,
2(23), 83-89.
27.
Berdiyeva, S. (2023). THE IMPORTANCE OF ROLE PLAYING ACTIVITIES IN
IMPROVING LEARNERS’LANGUAGE SKILLS. Modern Science and Research, 2(9),
75-78.
28.
Utkirovna, B. S. (2023). Characteristics of the Works of Charles Dickens. European
Science Methodical Journal, 1(3), 24-28.
29.
Utkerovna, B. S. (2023). SHUM BOLA ASARINING TARJIMASIDA TARJIMON
MAHORATI. DENMARK" THEORETICAL AND PRACTICAL FOUNDATIONS OF
SCIENTIFIC PROGRESS IN MODERN SOCIETY", 14(1).
30.
Tursunova, M. (2023). BADIIY TARJIMA ASARLARDA ASLIYAT MUAMMOSI
TADQIQI. Interpretation and researches, 1(8).
31.
Tursunova,
M.
(2023).
BADIIY
TARJIMADA
LINGVOKULTUROLOGIK
XUSUSIYATLAR. Журнал: Союз Hауки и Oбразования, 5(2), 12-15.
32.
Tursunova, M. R., & Karimov, R. A. (2023). PARALLEL KORPUSDA BADIIY
ASARALARNING ASLIYAT TARJIMASI TADQIQI.(O’. HOSHIMOVNING
“DUNYONING ISHLARI” ASARI ASOSIDA).
33.
Fayzullayeva, N. S. qizi . (2023). Theoretical Views on the Use of the Term "Concept" in
Cognitive Linguistics. EUROPEAN JOURNAL OF INNOVATION IN NONFORMAL
EDUCATION,
3(5),
27–31.
Retrieved
from
https://www.inovatus.es/index.php/ejine/article/view/1685
34.
Fayzullayeva, N. (2023). USAGE OF THE FLORA IN THE EARLY MODERN
ENGLISH POETRY. Modern Science and Research, 2(9), 36–39. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/24078
35.
Sur’at qizi Fayzullayeva, N., & Kilicheva, M. R. (2022). UOLT UILTMAN NASRIDA
“AMERIKA ORZUSI” KONSEPTI. INTERNATIONAL СONFERENCE ON
LEARNING AND TEACHING, 1(8), 574-576.
36.
Durova Shakhnoza Shokirovna. (2023). A PRACTICAL WAY OF STUDYING
CONDITIONALS. International Journal Of Literature And Languages, 3(10), 39–43.
37.
Durova, S. S. (2023). KEYS TO LEARN LANGUAGE EFFECTIVELY. Educational
Research in Universal Sciences, 2(10), 4-6.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
505
38.
Ismatovna, I. L. (2017). Listening at lessons of a foreign language. Достижения науки и
образования, (5 (18)), 65-66.
39.
Ismatovna, I. L. Goals and Techniques for Teaching Grammar. International Journal of
Scientific Research and Modern Education, 4(2), 33-34.
40.
Bafoeva, R. (2023). INGLIZ VA O’ZBEK MAQOLLARINING SHAKLLANISH VA
O’RGANILISH MASALALARI. Научный Фокус, 1(3), 29-31.
41.
Bafoeva, R. (2023). INGLIZ VA O’ZBEK MAQOLLARINING KOGNITIV
TAHLILIIngliz vа ozbek mаqollаri tizimlаri hаqidа gаp ketgаndа ulаrning mohiyаti bir-
biridаn аjrаlib turishi аniq bo'lаdi, chunki ulаr turli xil tаrixiy, ijtimoiy va iqtisodiy
shаroitlаrdа rivojlаngаn, vа bu mаqoll. World of Science, 6(6), 207-211.
42.
Bozorova, R. (2021, September). Methods and Means of Cultivating Kindness iIn the
Family of the Uzbek People. In " ONLINE-CONFERENCES" PLATFORM (pp. 43-44).
43.
Бозорова, Р. Ш. (2022). “Меҳр” тушунчаси: фалсафий таҳлил. Science and Education,
3(4), 1312-1320.
44.
Bobohusenov,
A.
(2023).
BUXORO
VOHASINING
ANTIK
DAVRI
YODGORLIKLARI. SCHOLAR, 1(28), 298-302.
45.
Akmal, B. (2023). QADIMGI BAQTRIYA MADANIYATI VA YODGORLIKLARI
TIPOLOGIYASI. TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI,
3(7), 100-102.
