ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
73
SIFATNI O’RGANISH METODIKASI
Lolaxon Yo’lchiboyeva
Farg’ona davlat universiteti Ijtimoiy-gumanitar fanlar kafedrasi o’qituvchisi
Yo’ldasheva Nasiba Odilovna
Quva tuman 40-umumta’lim maktabi boshlang’ich sinf o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10278272
Annotatsiya.
Mazkur maqolada Sifatni o’rganish metodikasi
tahlil qilingan. Mualliflar
taxlil yuzasidan ayrim xulosalarga erishgan.
Tayanch so’zlar:
sifat, sifatning ma’no turlari, sifat darajalari, qanday, qanaqa, maza,
shakl, rang, xususiyat.
METHODOLOGY OF QUALITY STUDY
Abstract.
This article analyzes the methodology of quality study. The authors have reached
some conclusions about the analysis.
Key words:
quality, meaning types of quality, levels of quality, how, what, taste, shape,
color, feature.
МЕТОДОЛОГИЯ ИССЛЕДОВАНИЯ КАЧЕСТВА
Аннотация.
В данной статье анализируется методология исследования качества.
Авторы пришли к некоторым выводам по поводу анализа.
Ключевые слова:
качество, значения видов качества, уровней качества, как, что,
вкус, форма, цвет, признак.
Sifatni o’rganish sistemasi materiali leksik va grammatik tomondan izchillik bilan boyitib,
murakkablashtirib borishni ko’zda tutadi. O’quvchilar 1- sinfda sifatning leksik ma’nosini
kuzatadilar, sifatga qanday? qanaqa? so’rog’ini berishga o’rganadilar; 2- sinfda sifat so’z turkumi
sifatida o’rgatiladi. 3- sinfda ilgari o’rganilganlar takrorlanib, grammatik materialga bog’liq holda
-roq qo’shimchasi bilan yasalgan qiyosiy va orttirma darajadagi sifatlarning yozilishi o’rgatiladi.
(termin aytilmaydi). Ona tili va o’qish darslarida o’quvchilar nutqi yangi sifatlar bilan
boyitiladi, oldindan ma’lum bo’lgan sifatlarning ma’nosiga aniqlik kiritiladi.
Sifatni o’rganish metodikasi uning lingvistik xususiyatlariga asoslanadi. Sifat predmetning
belgisi (rangi, shakli, xajmi, ko’rinishi, maza, ta’mi, hidi, o’rin va paytga munosabati) ni
bildiradi. Sifatning leksik ma’nosi uni ot bilan bog’liq holda o’rganishni talab etadi. Sifatni
tushunish uchun 1- sinfdayoq bolalar e’tibori sifatning otga bog’lanishini aniqlashga qaratiladi.
O’quvchilar predmetning belgisini aytadilar, ularda so’roq yordamida gapda so’zlarning
bog’lanishini aniqlash ko’nikmasi o’stiriladi, ya’ni ular gapdagi sifat va otdan tuzilgan so’z
birikmasini ajratadilar (termin aytilmaydi). Keyingi sinflarda bu bog’liqlik aniqlashtiriladi.
SHunday qilib, sifatning semantik-grammagik xususiyatlari sifat ustida ishlashning leksik va
grammatik (morfologik va sintaktik) rejada olib borishni talab etadi.
Boshlang’ich sinflarda "sifat" mavzusi quyidagi izchillikda o’rganiladi:
1.
Sifat bilan dastlabki tanishtirish (1- sinf).
2.
Sifat haqida tushuncha berish. (2- sinf).
3.
SHu grammatik mavzu bilan bog’liq holda ayrim sifatlarning yozilishini o’zlashtirish.
(3- sinf).
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
74
Sifat bilan dastlabki tanishtirish. (1-bosqich) sifatning leksik ma’nosi va so’roqlari ustida
kuzatish o’tkazishdan boshlanadi. Predmetning belgilari xilma- xil bo’lib uni rangi, mazasi, shakli,
xususiyatlari tomonidan tavsiflaydi. SHunday ekan, sifat tushunchasini shakllantirish uchun uning
ma’nolarini aniqlash talab etiladi. O’qituvchi predmetni yoki uning rasmini ko’rsatadi, o’quvchilar
uning belgilarini aytadilar va yozadilar. Masalan, qanday? Olma - qizil, shirin, yumaloq olma.
Suhbat asosida o’quvchilar olma so’zi nima? So’rog’iga javob bo’lib, predmet nomini bildirishi,
qizil, shirin, yumaloq kabi so’zlar qanday? So’rog’iga javob bo’lib. predmetning belgisini
bildirishini aniqlaydilar, xulosa chikariladi. Qanday? qanaqa? so’roqlariga javob bo’lgan so’zlar
predmet belgisini bildiradi.
O’quvchilar belgi bildirgan bunday so’zlarning nutqimizdagi rolini anglashlari uchun sifat
ko’p uchraydigan matn tanlanib, avval sifatlarni tushirib qoldirib, so’ngra sifatlari bilan o’qib
beriladi va mazmuni taqqoslab ko’rsatiladi. Bu darslarda qo’rgazmalaridan keng foydalaniladi.
O’quvchilar qanday? qanaqa? so’roqlariga javob bo’lgan so’zlarni o’zlashtirishlari uchun
quyidagi mashqlardan foydalaniladi: 1. So’roq yordamida predmetning belgisini bildirgan
so’zlarni tanlash. 2. Aralash berilgan so’zlardan gap tuzish. 3. Matndan kim? yoki nima?
so’rog’iga javob bo’lgan so’zni va unga bog’langan qanday?, qanaqa? so’rog’iga javob bo’lgan
so’zni tanlab aytish va yozish. 4. Tayanch so’zlar va rasm asosida gap va hikoyacha tuzish.
2-
bosqichda asosan 2 vazifa: "Sifat" tushunchasini shakllantirish hamda o’quvchilar
nutqini yangi sifatlar bilan boyitib borish, fikrni aniq ifodalash uchun mazmunga mos
sifatlardan nutqda o’rinli foydalanish ko’nikmasini o’stirish hal qilinadi.
Sifatlarning leksik ma’nosi bilan birga uning xarakterli grammatik xususiyatlari ham qayd
etiladi. Sifatlarning xususiyatlarini umumlashtirish asosida o’quvchilar uning so’z turkumi
sifatidagi o’ziga xos ko’rsatkichlarini ko’rsatadilar. a) predmet belgisini bildiradi. b) qanday yoki
qanaqa? So’rog’iga javob bo’ladi v) gapda otga bog’lanib, shu ot bilan so’z birikmasi hosil qiladi,
ikkinchi darajali bo’lak vazifasida keladi.
O’quvchilarning sifatning leksik ma’nosi haqidagi tushunchalarini chuqurlashtirish va
predmetni har tomonlama tasvirlash malakasini o’stirish uchun:
1. Berilgan predmetlarning rangi, mazasi, shakli, xususiyatini ifodalaydigan sifatlar tanlash
va yozish. 2. Berilgan belgilariga qarab qaysi hayvon ekanini aniqlash; ehtiyotkor, ayyor, yovvoyi
(tulki) 3. Predmetlarning belgisiga qarab topishmoqlarning javobini aytish kabi mashqlardan
foydalanish mumkin.
Sifatning nutqimizdagi fikrni aniq va tushunarli ifodalashdagi rolini puxta o’zlashtirishga
erishish uchun sinonim va antonimlar ustida ishlash, o’qish darslarida o’z va ko’chma ma’noda
ishlatilishini kuzatish maqsadga muvofiq. Sifatni o’rganish jarayonida so’z yasashga oid
mashqlarni muntazam o’tkazib borish o’quvchilarda u yoki bu so’z turkumini yasash uchun so’z
yasovchi qo’shimchalardan ongli foydalanish malakasini shakllantiradi.
3-
bosqichda sifat haqidagi bilimlarni takomillashtirish, og’zaki va yozma nutqda sifatlardan
aniq o’rinli foydalanish ko’nikmasini o’rgatish bilan bog’liq holda -roq qo’shimchasi bilan
qo’llangan sifatlarni va ko’m-ko’k, yam-yashil sifatlarni to’g’ri yozish malakasi shakllantiriladi.
Ish mazmuni shu vazifalarni bajarishga qarab belgilanadi va o’quvchilarning nutqini o’stirishga
qaratiladi. Nazariy ma’lumotlarga asoslanib: matnda berilgan otlarning belgilarini ifodalaydigan
sifatlarni tanlab qo’yish, gapda sifat bilan bog’langan otni (so’z birikmasini) aniqlab yozish; otga
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
75
mos sifatlar tanlab predmetni tasvirlash, bsrilgan sifatlar yoki so’z birikmasi bilan gap tuzish
kabi mashqlardan foydalaniladi. Mashq materialini tanlashda -roq qo’shimchasi bilan qo’llangan
yaxshiroq, aqlliroq; kabi. shuningdek, tip-tiniq, sap-sariq kabi sifatlar ko’proq bo’lishiga e’tibor
beriladi. O’quvchilarning mustaqilligi oshgan sayin mashq topshiriqlari ham asta-sekin
murakkablashtirib boriladi. SHunday qilib, sifatni o’zlashtirishda uni ot bilan o’zaro bog’liq holda
o’rganishga asoslaniladi.
REFERENCES
1.
Oljayevna, O., & Shavkatovna, S. (2020). The Development of Logical Thinking of
Primary School Students in Mathematics.
European Journal of Research and Reflection
in Educational Sciences
,
8
(2), 235-239.
2.
Uljaevna, U. F., & Shavkatovna, S. R. (2021). Development and education of preschool
children.
Academicia: an international multidisciplinary research journal
,
11
(2), 326-329.
3.
Shavkatovna, S. R. N. (2021). Methodical Support Of Development Of Creative Activity
Of Primary School Students.
Conferencea
, 74-76.
4.
Rа’nоxоn,
S.
(2022).
Bоshlаng'ich
mаktаb
о'quvchilаridа
mаtemаtikаgа
munоsаbаt.
Ijtimoiy fanlarda innovasiya onlayn ilmiy jurnali
,
2
(11), 203-207.
5.
Shavkatovna, S. R. (2021). Methodological Support for The Development of Primary
School Students' Creative Activities.
Texas Journal of Multidisciplinary Studies
,
2
, 121-
123.
6.
Shavkatovna, S. R. (2021). Improvement of methodological pedagogical skills of
developing creative activity of primary school students.
ACADEMICIA: An International
Multidisciplinary Research Journal
,
11
(10), 289-292.
7.
Шарофутдинова, Р., & Абдуллаева, С. (2022). Фикрлаш қобилиятини
ривожлантиришда ментал арифметика.
Ijtimoiy fanlarda innovasiya onlayn ilmiy
jurnali
,
2
(11), 235-239.
8.
Maxamadaliyevna, Y. D., Òljayevna, Ò. F., Qizi, T. D. T., Shavkatovna, S. R. N., &
Anvarovna, A. O. (2020). Pedagogical Features Of Mental Development Of Preschool
Children.
Solid State Technology
,
63
(6), 14221-14225.
9.
Sharofutdinova, R. I., Asadullaev, A. N., & Tolibova, Z. X. (2021). The Factors and Basic
Concepts Determining Community Health.
Central Asian Journal of Medical and Natural
Science
,
2
(5), 376-379.
10.
Iqbоljоn, S. (2022). Bоshlаng'ich Sinf о'quv Jаrаyоnidа Аxbоrоt Texnоlоgiyаlаridаn
Fоydаlаnish. Ijоdkоr о'qituvchi, 2(20), 137-140.
11.
Iqbоljоn, S. (2022). Kоmpyuter yоrdаmidа dаrslаrni tаshkil etish. О'zbekistоndа fаnlаrаrо
innоvаtsiyаlаr vа ilmiy tаdqiqоtlаr jurnаli, 1(9), 246-249.
12.
Shаrоfutdinоv, i. (2023). Develоpment оf аcmeоlоgicаl cоmpetence оf future educаtоrs in
the cоnditiоns оf infоrming educаtiоn. Internаtiоnаl Bulletin оf Аpplied Science аnd
Technоlоgy, 3(5), 424-429.
13.
Shаrоfutdinоv, i. (2023). The аctuаl stаtus оf the methоdоlоgy оf develоping аcmeоlоgicаl
cоmpetence оf future educаtоrs in the cоnditiоns оf infоrming educаtiоn. Академические
исследования в современной науке, 2(12), 206-213.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
76
14.
Shаrоfutdinоv, I. (2023). Bо ‘lаjаk pedаgоglаrning аkmeоlоgik kоmpetentligini
rivоjlаntirish metоdikаsining аmаliyоtdа qоllаsh. Педагогика и психология в
современном мире: теоретические и практические исследования, 2(7), 54-58.
15.
Shаrоfutdinоv, I. (2023). Pedаgоgik-psixоlоgik fаnlаrning bо ‘lаjаk pedаgоglаrning
аkmeоlоgik kоmpetentligini rivоjlаntirishdаgi о ‘rni.
Общественные науки в
современном мире: теоретические и практические исследования
,
2
(6), 17-24.
16.
Shаrоfutdinоv, I. (2023). Tа’limni аxbоrоtlаshtirish shаrоitidа bо ‘lаjаk pedаgоglаrning
аkmeоlоgik kоmpetentligini rivоjlаntirish mexаnizmlаrini tаkоmillаshtirishning
pedаgоgik tizimi.
Инновационные исследования в современном мире: теория и
практика
,
2
(14), 13-19.
17.
Shаrоfutdinоv, I. (2023). Tа’limni аxbоrоtlаshtirish shаrоitidа bо ‘lаjаk pedаgоglаrning
аkmeоlоgik kоmpetentligini rivоjlаntirish mоdeli.
Наука и технология в современном
мире
,
2
(13), 77-84.
18.
Shаrоfutdinоv, I. (2023). Structure аnd cоmpоnents оf the develоpment оf аcmeоlоgicаl
cоmpetence оf future educаtоrs in the cоnditiоns оf educаtiоn infоrmаtiоn.
Internаtiоnаl
Bulletin оf Аpplied Science аnd Technоlоgy
,
3
(4), 574-580.
19.
Shаrоfutdinоv, I. (2023). Fоrms оf self-develоpment in future pedаgоgues bаsed оn the
аcmeоlоgicаl аpprоаch in the prоcess оf infоrmаtizаtiоn оf educаtiоn. Science аnd
innоvаtiоn, 2(b3), 5-8.
20.
Usmоnjоn о’g’li, s. I. (2022). Tа’lim tizimidа rаqаmli texnаlоgiyа.
Innоvаtive
develоpments аnd reseаrch in educаtiоn
,
1
(12), 120-128.
21.
Шарофутдинова, Р., & Абдуқодиров, Б. (2023). Технологик таълим жараёнида
ўқувчиларининг
ижодий
фаолиятини
ривожлантириш
омиллари
ва
тамойиллари.
O'zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va ilmiy tadqiqotlar jurnali
,
2
(19),
862-868.
22.
Ruzmatovich, U. S. (2022). PROCESSES OF ORGANIZATION OF TECHNICAL,
TACTICAL AND PHYSICAL PREPARATION IN NATIONAL WRESTLING
TRAINING.
INTERNATIONAL JOURNAL OF RESEARCH IN COMMERCE, IT,
ENGINEERING AND SOCIAL SCIENCES ISSN: 2349-7793 Impact Factor: 6.876
,
16
(3),
65-68.
23.
Ruzmatovich, U. S. (2022). CHANGES EXPECTED TO COME IN OUR LIFE
MOVEMENTS.
Web of Scientist: International Scientific Research Journal
,
3
(3), 485-
489.
24.
Shohbozjon, K., & Azizjon, M. (2022). PREPARING SCHOOL STUDENTS IN THE
FIELD OF PHYSICAL CULTURE AND SPORTS BEFORE ENTRY TO HIGHER
EDUCATION.
INTERNATIONAL JOURNAL OF RESEARCH IN COMMERCE, IT,
ENGINEERING AND SOCIAL SCIENCES ISSN: 2349-7793 Impact Factor:
6.876
,
16
(10), 100-108.
25.
Ruzmatovich, U. S., & Shohbozjon G‘ayratjon o‘g, Q. (2023). Uzbekistan's General
Education School Physical Education Programme: A Curriculum Analysis.
Best Journal
of Innovation in Science, Research and Development
,
2
(5), 184-193.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
77
26.
Ruzmatovich, U. S., & Shohbozjon G‘ayratjon o‘g, Q. (2023). Examining the First Age
Group's Health Test Needs for" Salomatlik" Regulation Using the Dynamic of Children's
Motor Potential.
Best Journal of Innovation in Science, Research and Development
,
2
(5),
194-200.
27.
Qodirov, S. (2023). CONTENT OF PHYSICAL FITNESS OF STUDENTS OF THE
GENERAL SECONDARY SCHOOL OF EDUCATION.
Modern Science and
Research
,
2
(6), 368-381.
28.
Qodirov, S. (2023). ANALYSIS OF INDICATORS OF THE PHYSICAL
DEVELOPMENT OF UNIVERSITY STUDENTS.
Modern Science and Research
,
2
(6),
406-418.
29.
Qodirov, S. (2023). URGENT PROBLEMS OF TRAINING FOR ADMISSION TO A
HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTION IN THE FIELD OF PHYSICAL CULTURE
AND SPORTS.
Modern Science and Research
,
2
(6), 395-405.
30.
Gulnoza, R., & Lola, K. (2022). Obrazlar Talqinida Lingvistik Imkoniyatlar.
Central Asian
Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
,
2
(Special Issue 3), 91-95.
31.
Kalandarovna, Y. L. (2022). Identification And Education Of Gifted Children.
Asia Pacific
Journal Of Marketing & Management Review ISSN: 2319-2836 Impact Factor:
7.603
,
11
(10), 42-47.
32.
Yulchiboyeva, L. Q. (2022). IRIM-SIRIM BILAN BOG ‘LIQ TIL BIRLIKLARINING
TAHLILIY O ‘RGANILISHI.
IJTIMOIY FANLARDA INNOVASIYA ONLAYN ILMIY
JURNALI
,
2
(11), 170-175.
33.
Dushatova,
S.
(2022).
LINGUISTIC
AND
SOCIAL
ORIGINATION
OF
TABOOS.
Science and innovation
,
1
(B6), 318-321.
34.
Kalandarovna, Y. L. (2023). Superstitions in Linguoculturology.
DENMARK"
THEORETICAL AND PRACTICAL FOUNDATIONS OF SCIENTIFIC PROGRESS IN
MODERN SOCIETY"
,
14
(1).
35.
Qalandarovna, Y. L. L. (2023). O ‘QUVCHILAR NUTQINI O ‘STIRISH
METODIKASI.
IQRO
,
2
(2), 637-645.
36.
Qalandarovna, Y. L. L. (2023). LINGVOKULTUROLOGIK BIRLIKLARNING
NUTQDAGI O'RNI.
IQRO
,
2
(2), 522-529.
37.
Kalandarovna, Y. L. (2023). METHODS FOR GROWING SPEECH SKILLS OF
PRIMARY SCHOOL STUDENTS.
SPAIN" PROBLEMS AND PROSPECTS FOR THE
IMPLEMENTATION OF INTERDISCIPLINARY RESEARCH"
,
14
(1).
38.
Kalandarovna, Y. L. (2023). METHODOLOGY FOR TEACHING THE NOUN PHRASE
CATEGORY: ENHANCING LANGUAGE LEARNING IN STUDENTS.
SPAIN"
PROBLEMS
AND
PROSPECTS
FOR
THE
IMPLEMENTATION
OF
INTERDISCIPLINARY RESEARCH"
,
14
(1).