131
BO‘LAJAK BOSHLANG‘ICH SINF O‘QITUVCHILARI FANLARNI O‘QITISH
JARAYONIDA O‘QUVCHILAR BILAN ISHLASH JARAYONI
Hasanova Dilafro‘zxon Tohir qizi
Guliston davlat pedagogika insituti magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10335224
Annotatsiya.
Ushbu maqolada umumiy o’rta ta’lim maktablarining boshlang’ich
sinflarida ona tili va matematika, o’qish fanlarini tashkil etish texnologiyalari va dars jarayonida
samarali ta’lim o’yinlaridan foydalanishning jihatlari haqida so’z yuritiladi.
Kalit so‘zlar:
Ona tili, o’qish, matematika, pedagogik texnologiya, metod,o’quv jarayoni,
yozuv, harf tovush, didaktik o’yin.
THE PROCESS OF WORKING WITH STUDENTS IN THE PROCESS OF
TEACHING SUBJECTS OF FUTURE ELEMENTARY SCHOOL TEACHERS
Abstract.
This article talks about mother tongue and mathematics in the elementary grades
of general secondary schools, the technologies of organization of reading subjects and the aspects
of using effective educational games in the course of the lesson.
Key words:
Mother tongue, reading, mathematics, pedagogical technology, method,
educational process, writing, letter sound, didactic game.
ПРОЦЕСС РАБОТЫ С УЧАЩИМИСЯ В ПРОЦЕССЕ ПРЕПОДАВАНИЯ
ПРЕДМЕТОВ БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЫ
Аннотация.
В статье рассматриваются аспекты использования эффективных
обучающих игр в начальных классах общеобразовательных школ, родного языка и
математики, технологии организации чтения предметов и учебного процесса.
Ключевые слова:
Родной язык, чтение, математика, педагогическая технология,
методика, учебный процесс, письмо, звучание букв, дидактическая игра.
Jamiyat, fan, texnologiya va ijtimoiy munosabatlar o’zgarishi ana shu maqsadlarning
yangilanishiga sababchi bo’ladi. Qadimgi Afina, Sparta va Rim ta’lim tizimining oldiga qo’yilgan
maqsadlar yoshlarda asosan harbiy, jismoniy va estetik tarbiyani shakllantirish bo’lgan bo’lsa,
o’rta asrlarga kelib matematika, astronomiya, falsafa, geografiya fanlarining gurkirab rivojlanishi
sababli ularni o’rganish asosiy maqsad qilib belgilangan.Uyg’onish davri va ayniqsa o’rta
asrlardan keyingi davrlarda ta’limning nafaqat bilim berish,balki ta’lim oluvchini shaxs sifatida
rivojlantiruvchi funksiyalariga alohida e’tibor qaratila boshlandi. Umumiy o’rta ta’limning bir
bosqichi bo’lgan boshlang’ich ta’lim 1-4-sinflarni o’z ichiga oladi.Milliy dasturimizda
132
ta’kidlanganidek,bu bosqichda ta’limning yangi tizimini va mazmunini shakllantirish uchun
quyidagilar zarur:
*o’quvchilarning
qobiliyatlari
va
imkoniyatlariga muvofiq
ravishda ta’limga
tabaqalashtirilgan yondashuvni joriy etish;
*ta’lim berishning ilg’or pedagogik texnologiyalarini,zamonaviy o’quv-uslubiy
majmualarini yaratish va o’quv tarbiya jarayonini didaktik jihatdan ta’minlash va hakazo.
Mashhur rus olimi K.D.Ushinskiy boshlang’ich maktab o’quv predmetlari tizimida ona
tiliga katta ahamiyat berib, uni markaziy va yetakchi predmet hisoblagan. “Ajoyib o’qituvchi
bo’lgan ona tili bolaga ko’p narsani o’rgatadi. Bola ikki-uch yil ichida shunchalik ko’p narsa
o’rganadiki, ko’p narsa bilib oladiki, 20 yil qunt bilan metodik jihatdan juda to’g’ri o’qiganda ham
uning yarmicha o’rgana olmaydi. Ona tilining ulug‘ pedagogligi ham ana shundadir”, - deydi u.
Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish bir necha fanlar bilan chambarchas bog’liqdir:
1) pedagogika;
2) psixologiya;
3) o’qitish asosi bo’lgan matematika bilan;
4) boshqa o’qitish metodikalari bilan(ona tili,texnologiya…)
O’qish darsining samaradorligi ko’p jihatdan ta’lim metodlarining to’g’ri tanlanishiga
bog’liq. Binobarin, fanning o’zi kabi o’qish metodlari ham doimiy rivojlanishda bo’ladi. Masalan,
eski maktablarda o’qish quruq yod olish metodi asosida o’rgatilgan bo’lsa, hozir izchlli o’qish
asosida olib boriladi.Yod olish metodida matndagi sozlarga izoh berishga, ma’nosini
tushuntirishga, o’qilganni qayta hikoyalashga, umuman olganda, o’qishning ongli bo’lishiga
mutlaqo e’tibor berilgan. Ularda ko’proq to’g’ri talaffuz, qiroat bilan o’qish, ifodali o’qish nazarda
tutilgan. Hozir maktablarda o’qish izohli o’qish metodi asosida olib borilayotgan ekan,
quyidagicha savol tug’iladi: izohli o’qish nima? Boshlang’ich sinf o’qish darslarida asosan
she’rlar, masallar, ertaklar, hikoyalar, afsonalar, maqol va topishmoqlar, ilmiy-ommabop asarlar
o’qib o’rganiladi. Tabiiyki, ularning har biri o’ziga xos shakl, uslub va mazmunda yaratiladi.
Shuning uchun ham har bir janrga mansub asarlarni o’ziga xos usulda o’qib o’rganish taqazo
qilinadi. Badiiy asarni izohli o’qishga yaqin bo’lgan metodlardan biri ijodiy o’qishdir.
Atoqli metodist olim N.I.Kudryashov ijodiy o’qish metodi tarkibiga quyidagi ish usullarini
kiritadi:
a) o’qituvchilarning badiiy matnni sharhlab o’qishi hamda o’quvchilarning asarni to’g’ri
va imkon qadar yanada chuqurroq, emotsional idrok etishlarini ta’minlash maqsadini ko’zda
tutuvchi so’zi:
133
b) o’qituvchining asar o’qilganidan keyin o’quvchilarning asarni tadqiq etish jarayonida
tug’ilgan badiiy kechinmalarini faollashtirish maqsadini ko’zda tutuvchi Ko’rinadiki, ijodiy o’qish
izohli o’qishdan farqli o’laroq, to’g’ridan to’g’ri matn mohiyatini ochishga ijodiy yondashishni
taqozo etadi. Didaktik o’yinli metodlar o’quvchi faoliyatini faollashtirish va jadallashtirishga
asoslangan. Ular o’quvchi shaxsidagi ijodiy imkoniyatlarni ro„yobga chiqarish va
rivojlantirishning amaliy yechimlarini aniqlash va amalga oshirishda katta ahamiyatga ega.
Didaktik o„yinlarning asosiy turlari: intelektual (aqliy) va harakatli hamda aralash o„yinlardan
iborat. Bular o’quvchilarda aqliy, jismoniy, axloqiy, ma’naviy, ma’rifiy, psixologik, estetik,
badiiy, tadbirkorlik, bunyodkorlik, mehnat, kasbiy ko„nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.
Bu metod o’quvchini ichki imkoniyatlarini ishga tushirishga, o’ylashga, erkin fikr yuritishga,
muloqotga, ijodkorlikka yetaklaydi. Ayniqsa, unda atrof-muhit, hayotni bilishga qiziqish ortadi,
uchragan qiyinchilik, to’siqlarni, qanday yengish va tanqidiy fikrlash ko’nikmalarini
shakllantiradi. Ta’lim-tarbiya jarayonida asosan o’quvchilarda ta’lim olish motivlarini, ularni turli
yo’nalishlardagi qobiliyat va qiziqishlarini oshiradigan, biror kasbga moyilliklarini ko’rsatadigan,
didaktik o’yinlardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Didaktik o’yinlar nazariy, amaliy,
jismoniy, rolli, ishchanlik, va boshqa yo’nalishdagi turlarga ajratiladi. Ular o’quvchilardagi tahlil
qilish, mantiqiy fikrlash, tadqiq qilish, hisoblash, o’lchash, yasash, sanash, kuzatish, solishtirish,
xulosa chiqarish, mustaqil qaror qabul qilish, guruh yoki jamoa tarkibida ishlash, nutq o’stirish, til
o’rganish, yangi bilimlar olish faoliyatlarini rivojlantiradi. Umumiy o’yinlar nazariyasiga ko’ra,
mavjud barcha o’yin turlarini tasniflashda ularni funksional, mavzuli, konstruktiv, didaktik, sport
va harbiy o’yinlarga ajratiladi. Didaktik o’yin turlarini tanlashda, quyidagi mezonlarga rioya qilish
yaxshi natijalar
➢
ishtirokchilarning tarkibi bo’yicha, ya’ni o‘g’il bolalar, qiz bolalar yoki aralash guruhlar
uchun o’yinlar;
➢
ishtirokchilarning soni bo’yicha – yakka, juftlikda, kichik guruh, katta guruh, sinf
jamoasi, sinflararo jamoasi va ommaviy tarzdagi o„yinlar;
➢
o„yin jarayoni bo’yicha – fikrlash, o’ylash, topag’onlik, harakatlar asoslangan,
musobaqa va boshqalarga yo„naltirilgan;
➢
vaqt me’yori bo’yicha – dars, mashg’ulot vaqtining reja bo’yicha ajratilgan qismi, o’yin
maqsadiga erishguncha, g’oliblar aniqlanguncha davom etadigan o„yinlar.
Shuni ta’kidlab o’tish lozimki, ta’lim jarayonida uyushtiriladigan didaktik o’yinlar
o’quvchilar tafakkurini rivojlantirishda asosiy vosita sanaladi. Unga dam olish yoki vaqt o’tkazish
134
vositasi emas, balki ta’lim beruvchi faoliyat sifatida qarash lozim. Xulosa o’rnida aytish
mumkinki, boshlang’ich ta’limning 1-4 sinflari bola hayotida muhim davrni tashkil qilib,
o’quvchining keyingi davrdagi o’qish jarayoniga bo’lgan tasavvurida eng ahamiyatli davrdir. Dars
mashg’ulotlari vaqtida har bir o’qituvchi o’z o’quvchisini dars jarayonida faollashtira olsa,
bolaning o'qish, o'zlashtirish, bilim, ko'nikma, malakalarni egallash darajasi yuqori
ko'rsatkichlarni tashkil etadi.
REFERENCES
1.
2019 yil 29 apreldagi “O’zbekiston Respublikasi xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to’g’risida” PF- 5712-sonli Farmoni
2.
Intizor Jumaniyozova. "Boshlangich ta’lim jurnali.2022-yil 8-apreldagi soni. 1997. – 31-60-
betlar.
3.
Suvonov O.va boshqalar. «Pedagogik texnologiyalarni qo‘llash davr taqozosi». «Xalq
ta’limi», 2021 yil, № 5.
4.
Qizi K. S. S. FORMATION OF NATURE AWARENESS SKILLS OF PRIMARY
SCHOOL STUDENTS //International Scientific and Current Research Conferences. – 2023.
– С. 43-45.
5.
Mamatova , . H., Karimova, S., & Mamayusupova, . Z. (2023). PEDAGOGICAL
ANALYSIS IN THE WORKS OF ALISHER NAVOI. Modern Science and Research, 2(9),
5–8. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/23865
