194
AKTSIYADORLIK JAMIYATLARINING MOLIYAVIY BOSHQARUV TIZIMIDA
MOLIYAVIY NAZORATNING O'RNI
Urazbayeva Ilmira Konisbaevna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
“Moliya va biznes tahlili” kafedrasi o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10378229
Annotatsiya.
Maqolada aksiyadorlik jamiyatlarining moliyaviy barqarorligini ta’minlash
va boshqaruv tizimini nazorat qilish hamda o’sishida korporativ moliyaviy strategiyaning
ahamiyati yuzasidan ilmiy taklif va amaliy tavsiyalar ko'rib chiqilgan. Moliyaviy barqarorlikni
saqlash, mehnat unumdorligini oshirish, ishlab chiqarish va eksport ko’rsatkichlarini oshirish,
energiya samaradorligiga erishish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik
qayta jihozlash ishlarini amalga oshirish orqali aksiya qiymatini oshishiga erishish kabi
maqsadlarni qamrab olish maqsadida bir qancha aksiyadorlik jamiyatlarini moliyaviy
startegiyalari tahlili olib borilgan.
Kalit so'zlar:
moliyaviy strategiya, marketing, korporatsiya, iste’molchilar, korporativ
muhit, korporativ boshqaruv, investorlar, investitsion faoliyat, bank, SWOT, moliya.
THE ROLE OF FINANCIAL CONTROL IN THE FINANCIAL MANAGEMENT
SYSTEM OF JOINT STOCK COMPANIES
Abstract.
Scientific proposals and practical recommendations are considered in the article
regarding the importance of corporate financial strategy in ensuring the financial stability of joint-
stock companies and controlling the management system and growth. Financial strategies of
several joint-stock companies in order to cover such goals as maintaining financial stability,
increasing labor productivity, increasing production and export indicators, achieving energy
efficiency, modernizing production, and achieving an increase in share value by implementing
technical and technological re-equipment. analysis was carried out.
Keywords:
financial strategy, marketing, corporation, consumers, corporate environment,
corporate management, investors, investment activities, banking, SWOT, finance.
РОЛЬ ФИНАНСОВОГО КОНТРОЛЯ В СИСТЕМЕ ФИНАНСОВОГО
УПРАВЛЕНИЯ АКЦИОНЕРНЫХ ОБЩЕСТВ
Аннотация.
В статье рассмотрены научные предложения и практические
рекомендации относительно значения корпоративной финансовой стратегии в
обеспечении финансовой устойчивости акционерных обществ и управлении системой
управления и роста. Финансовые стратегии ряда акционерных обществ для покрытия
195
таких
целей,
как
поддержание
финансовой
устойчивости,
повышение
производительности труда, увеличение показателей производства и экспорта,
достижение энергоэффективности, модернизация производства, а также достижение
увеличения стоимости акций за счет реализации технико-технологического
переоснащения. оборудование. Проведен анализ.
Ключевые слова:
финансовая стратегия, маркетинг, корпорация, потребители,
корпоративная среда, корпоративное управление, инвесторы, инвестиционная
деятельность, банковское дело, SWOT, финансы.
Bugungi kunda bozor munosabatlari sharoitida har bir xo’jalik yurituvchi subyekt,
xususan, aksiyadorlik jamiyatlari ham kuchli raqobat sharoitiga moslashishi, bozorda o’z o’rnigi
ega bo’lishi va uzoq yillar mobaynida samarali faoliyat yuritishi uchun uzoqni ko’zlangan va
tashqi vositalar oʻzgaruvchanligi sharoitida uzoq muddatli moliyaviy maqsadlarni shakllantirish,
ular muvaffaqiyatini ta’minlashning eng samarali yoʻllarini tanlash, moliyaviy resurslarni
shakllantirish va ulardan foydalanish yoʻnalishlarini samarali tashkil etish yoʻlida moliyaviy
faoliyat va moliyaviy munosabatlarni rivojlantirishning barcha asosiy yoʻnalishlarini belgilab
olishi zarur.
Korxonalar faoliyati davomida moliyaviy munosabatlarning to’g‘ri tashkil etilishi
qo’yilgan maqsadga erishishda muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Shundan kelib chiqqan holda
asosiy e’tiborni korxonalar moliyasini boshqarishni to’g‘ri tashkil etishga qaratish maqsadga
muvofiq. Korporativ moliyani boshqarishni to’g‘ri tashkil etish esa bevosita korporativ moliyaviy
strategiyaga bog‘liq. Korporativ koliyaviy strategiya iqtisodiy faoliyat sub’ektlarning kelajakdagi
faoliyat barqarorligi ta’minlab beradi. Shuningdek, ham makro darajada ham mikro amalga
oshiriladigan istalgan masala ijobiy hal bo’lishi uchun oldindan strategik rejalar ishlab chiqish va
ularni samarali amalga oshirish zarur.
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, tadbirkorlik va korxonalarni boshqarish
usullari o‘zgara boshladi. Aksiyadorlik jamiyatlarining moliyaviy boshqaruv standartlarini joriy
etishning iqtisodiy jihatlari, aksiyadorlik jamiyatlari (AJ) faoliyatini samarali boshqarish tizimini
shakllantirish, boshqaruv tamoyillari, uning shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar kabi masalalar
hal etila boshlandi. Mustaqillikka erishganimizdan so‘ng iqtisodiy o‘sishning yuqori sur’atlarini
va jamiyat barqaror rivojlanishini ta’minlay oladigan ko‘p tarmoqli iqtisodiyotni va raqobat
muhitini shakllantirishning huquqiy va tashkiliy asoslarini yaratish ustuvor vazifa etib belgilandi.
O‘tish davri iqtisodiyoti tajribasi tasdiqlaydiki, xususiylashtirish va korporativlashtirish
196
ma’muriy-rejali iqtisodiyotdan boshqaruvning bozor modeliga o‘tishning muhim vositalaridir.
Moliyaviy menejmentni o'rganishda olimlar tomonidan turli ta'riflar va qarashlar mavjud. AD
Sheremet, AF Ionovaning fikriga ko'ra, moliyaviy menejment - bu aksiyadorlik jamiyatining
moliyaviy resurslarining aylanishi, shakllanishi va ishlatilishini boshqarish jarayoni.
A.N.Gavrilovaning fikricha, moliyaviy menejment - ishlab chiqarish samaradorligini
oshirish maqsadida boshqaruvning yangi tamoyillari, shakllari, tuzilmalari va usullarini doimiy
joriy etish orqali moliyaviy munosabatlarni takomillashtirish va rivojlantirishga qaratilgan tijorat
aksiyadorlik jamiyatining moliyaviy boshqaruv tizimidir. E.I.Soxina moliyaviy menejmentga
aksiyadorlik jamiyatining mablag‘lari va moliyaviy resurslarini samarali boshqarish orqali o‘z
oldiga qo‘yilgan strategik maqsadlar va taktik masalalarni hal etishni o‘rganuvchi fan sifatida
belgilaydi. S.V.Galitskaya talqinida moliyaviy menejment korxonalarning aktivlarini va ularning
shakllanish manbalarini boshqarish deb ta'riflanadi.
Aksiyadorlik jamiyat yuridik shaxsni ta'sis etish yoki qayta tashkil etish (qo‘shib yuborish,
bo’lish, ajratib chiqarish, o’zgartirish) yo’li bilan tashkil etilishi mumkin. Jamiyatni ta'sis etish
to’g’risidagi qaror ta'sis yig‘ilishi tomonidan qabul qilinadi. Jamiyat bir muassis tomonidan ta'sis
etilgan taqdirda jamiyatni ta’sis etish haqidagi qaror shu muassis tomonidan yakka tartibda qabul
qilinadi. Jamiyatning muassislari uni tashkil etish to‘g‘risida o’zaro ta'sis shartnomasini tuzadilar,
shartnomada ularning jamiyatni ta'sis etishga doir birgalikdagi faoliyatni amalga oshirish tartibi,
jamiyat ustav fondining (ustav kapitalining) miqdori, muassislar o’rtasida joylashtirilishi lozim
bo’lgan aksiyalarning turlari, ular uchun to’lanadigan haqning miqdori va uni to’lash tartibi,
muassislarning jamiyatni tashkil etishga doir huquq va majburiyatlari belgilanadi. Jamiyatni ta'sis
etish to’g‘risidagi qaror muassislarning ovoz berish natijalarini hamda jamiyatni ta'sis etish, uning
ustavini tasdiqlash, jamiyatning boshqaruv organlarini shakllantirish masalalari yuzasidan
muassislar qabul qilgan qarorlarni aks ettirishi kerak.
Jamiyat muassislari va aksiyadorlarining soni cheklanmaydi. Jamiyatni tashkil etish
to‘g‘risidagi ta'sis shartnomasini imzolagan yuridik va jismoniy shaxslar jamiyatning muassislari
(muassisi) deb e'tiirof etiladi. Agar qonunda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining yoki
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorida boshqacha qoida belgilanmagan
bo’lsa, davlat organlari jamiyatning muassislari (aksiyadorlari) bo’lishi mumkin emas. Ushbu
masalalarni hal etish uchun aksiyadorlik jamiyatida tavakkalchilik darajasini nazorat qilishda
kuzatuv kengashining ahamiyati bayon etilgan qoidalarni, korporativ boshqaruv darajasini
baholash mezonlarini, korporativ boshqaruvni samarali olib borishga qaratilgan ichki hujjatlarni
hamda korporativ boshqaruv tizimida tanglik vaziyatlari vujudga kelganda ko’riladigan chora-
197
tadbirlar taktikasini ishlab chiqish va tartibga solish talab etiladi. Bu borada aksiyadorlik
jamiyatlarini qayta tashkil etishda ularning joylashtirilish usullaridan samarali foydalanishni
yuzaga keltiradi.
Ta’kidlab o’tish kerakki, korporatsiya tushunchasi hozirgi sharoitlarda yana bir o’ziga xos
jihatni kasb etmoqda. Undagi bir nechta yuridik shaxslar tomonidan tashkil etilgan xo’jalik
subyektini belgilash uchun foydalanilib, ularning har birini boshqa mulkiy munosabatlar,
birgalikda biznes yuritish, umumiy maqsadlar va manfaatlar, umumiy tashkiliy struktura bilan
bog‘liq mustaqil iqtisodiy subyekt sifatida ko’rib chiqish mumkin.
Aksiyadorlik jamiyatining turli toifadagi rahbarlari, yetakchi mutaxassislari va xodimlari
mehnatini eng yangi texnologiyalarni, shuningdek, hisoblash texnikasini qo’llash orqali maksimal
darajada mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish zarur. Moliyaviy strategiyaning to’g‘ri
belgilanishi va o’z vaqtida to’liq amalga oshirilishi korporativ tuzilmalaming kelajakda ham
raqobat kurashida ustun bo’lishini ta’minlaydi. Umuman, tijorat tashkilotlari strategik
muvaffaqiyatini ta’minlashda moliyaviy strategiya muhim rol o’ynaydi. Korxonalarda o’z faoliyat
sohasiga ko’ra turli xil moliyiy strategiyalarni joriy qilishi va qo’llashi mumkin. Tavsiya etiladan
muhim strtegiyalardan alohida ajratib ko’rsatish mumkin:
- moliyaviy rejalashtirishiga ko’ra
- moliyaviy maqsadlariga ko'ra
- maqsad belgilanishiga ko’ra
- davriyligiga ko’ra
Korxona moliyaviy strategiyasini ishlab chiqishda o’zining xususyatlaridan va moliyaviy
boshqaruvchilaridan kelib chiqqan holda tanlashi va amalga oshirishi mumkin.
REFERENCES
1.
Corporate finance and financial strategy: optimising corporate and shareholder value /
Tony Davies and lan Crawford.p
2.
Korporativ moliya strategiyasi: Darslik/ S.Elmirzayev,H.Ahmedov // Toshkent/ “Iqtisod-
Moliya” 2019 yil, 192-bet.
3.
Toshmurodova B.E,. Elmirzayev S.E: Korporativ soliq menejmenti Toshkent/ “Mumtoz
so’z”. 104-bet.
4.
Karlibayeva, sh. Masharipova, d. Ergashеv, n. Allambеrgеnova: Korporatsiyalar moliyаsi.
Darslik. Iqtisodiyot: 2019 yil.
5.
Elmirzayev S.E: Korporativ moliya. . Darslik. 2019 yil. 364-bet
198
6.
Namoz o'g'li, N. N. (2023). ISLAMIC BANKING: PROBLEMS, SOLUTIONS AND
PROSPECTIVES. World Economics and Finance Bulletin, 21, 153-159.
7.
Nazarov, N. (2023). The engagement between islamic and conventional banking.
Приоритетные направления, современные тенденции и перспективы развития
финансового рынка, 371-374.
8.
U.Yu.O’roqov, Sh.B.Abdulazizov., B.R.Amiqulov. Ta’lim tizimini moliyalashtirish
amaliyoti. “Science and education” Scientific Journal/ISSN21810842 Julay/volume 3
Issue 7
