108
FAOLIYATLI YONDASHUV - OʼQUVCHILARDA QADRIYATLI MULOQOT
MADANIYATINI SHAKLLANTIRISH OMILI SIFATIDA.
Madina Raximova Xasanovna
Osiyo xalqaro universiteti magistri
madi.psixolog@gmail.com.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10461582
Annotatsiya. Konferensiyada faoliyatli yondashuv - oʼquvchilarda qadriyatli muloqot
madaniyatini shakllantirish omili sifatida ko’rsatib o’tilgan.
Kalit so`zlar: Faoliyatli yondashuv, oʼqituvchining avtoritar roli va passiv metodlari, faol
metodlar, Innovatsion oʼqitish, pedagogik jarayon.
ACTIVE APPROACH AS A FACTOR OF FORMATION OF VALUABLE
COMMUNICATION CULTURE IN STUDENTS.
Abstract. At the conference, an active approach was shown as a factor in the formation of
a culture of valuable communication among students.
Key words: Active approach, teacher's authoritarian role and passive methods, active
methods, Innovative teaching, pedagogical process.
АКТИВНЫЙ ПОДХОД КАК ФАКТОР ФОРМИРОВАНИЯ ЦЕННОСТНОЙ
КУЛЬТУРЫ ОБЩЕНИЯ У СТУДЕНТОВ.
Аннотация. На конференции активный подход был показан как фактор
формирования культуры полноценного общения среди студентов.
Ключевые слова: Активный подход, авторитарная роль учителя и пассивные
методы, активные методы, Инновационное обучение, педагогический процесс.
Bugungi kunda yangilanish nafaqat bilimlarni oʼzlashtirishga, balki ushbu oʼzlashtirish
usullariga, tasvirlar va fikrlash uslublariga, rasmiyatchilikni yengishga yoʼnaltirilgan taʼlim
mazmuni va usullarini qurishning ekstensiv usulidan intensiv uslubigacha, bilim, insonning bilim
kuchlari va ijodiy salohiyatini rivojlantirish, uning maʼnaviy axloqiy sohasigacha kirib bormoqda.
Shuningdek, oʼqituvchining avtoritar roli va passiv metodlari bilan anʼanaviy oʼqitishdan
oʼquvchilarning keng oʼquv muxtoriyati va faol metodlari bilan faoliyatni rivojlantiruvchi,
oʼquvchi shaxsiga yoʼnaltirilgan taʼlimga qarab borilmoqda.
Oʼquvchi taʼlimning “obʼekti” vazifasini bajaradigan tushunchalar va texnologiyalardan,
oʼquv subʼektining kognitiv faoliyatini tashkil etish, qoʼllab-quvvatlash va ragʼbatlantirishga,
109
hamkorlik muhitini yaratishga, birgalikda ijod qilishga qaratilgan subʼekt darajasida faoliyatga
kirishmoqda.
Innovatsion oʼqitishning qadr-qimmati bu kabi bilimlarni oʼzlashtirish emas, balki har bir
oʼquvchi shaxsining intellektual va axloqiy rivojlanish jarayonlarini targʼib qilishdir. Taʼlim
maqsadidan olingan bilimlar oʼquvchilarning bilim va shaxsiy fazilatlarini rivojlantirish
vositasiga, oʼqituvchi maʼlumot “uzatuvchisidan”-taʼlim va bilim faoliyatini tashkil etuvchiga,
pedagogik jarayonda rivojlanayotgan muhitga aylanadi. Shunga koʼra, oʼqituvchining oʼqitish
faoliyatidan eʼtibor oʼquvchilarning bilim faoliyatiga yoʼnaltiriladi. Oʼqitishning yangi
yondashuvlari taʼlimni takomillashtirishning umumiy tendentsiyasini aks ettiradi - uni
insonparvarlashtirib, oʼquvchi shaxsiga yoʼnaltiradi. Zamonaviy didaktik tizimda rivojlanayotgan
va oʼquvchilarga yoʼnaltirilgan yondashuvlar tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bunday
sharoitda har bir oʼqituvchi faoliyat muammosi bilan chambarchas bogʼliq boʼlgan insonni
rivojlanishi, shaxs muammosini tushunishi muhimdir. Taʼlimga faoliyatli yondashuv - tayyor
bilimlarni uzatish va ularni oʼquvchilar tomonidan samarasiz oʼzlashtirish uslubiga alьternativ
boʼlib, maktab oʼquvchilarining oʼquv jarayonida rivojlanish yoʼlini belgilaydi.
Faoliyatli yondashuv muammosi 60-70-yillarda pedagogikada ishlab chiqila boshlandi,
ammo amalda faoliyatli yondashuv toʼliq amalga oshirilmadi. U mujassamlashni faqat
mashgʼulotning maʼlum bosqichlarida oʼquvchilarning oʼquv-bilish faoliyatini faollashtiradigan
oʼqitishning maʼlum usullari va shakllaridan foydalanishda topdi. 80-yillarning oxiridan boshlab
oʼquvchi pedagogik jarayonning markaziy figurasiga aylanishi kerak boʼlgan taʼlimni isloh qilish
kursi qabul qilingandan soʼng, faoliyatli yondashuvga qiziqish yana ortdi. Bugungi kunda, koʼplab
taniqli olimlar, faoliyat nazariyasi va taʼlimga asoslangan faoliyatli yondashuv eng rivojlangan va
taʼlim jarayoni uchun zamonaviy talablarga eng mos kelishini tan olishadi. Ularda faollik inson
ongi va shaxsiyatini rivojlantirishning eng muhim omili sifatida qaraladi.
Faoliyatli yondashuv asosida oʼquvchilarda qadriyatli muloqot madaniyatini rivojlantirish
jarayonida pedagogik nazariya va amaliyotidan foydalanish quyidagilarga bogʼliq:
- oʼquvchining pedagogik jarayonda pozitsiyasini taʼminlash;
- oʼquvchi shaxsini rivojlantirish va oʼzini rivojlantirish uchun sharoit yaratish;
- oʼquvchilarning bilim qobiliyatini shakllantirish;
- oʼquvchilarning oʼz-oʼzini oʼrganish va oʼz-oʼzini tarbiyalash mexanizmlarini ochish va
ishga tushirish;
- taʼlim sifatini oshirish va bilimlarning "rasmiyligi" ni yengib oʼtish.
110
Faoliyatga asoslangan yondashuv oʼquvning asosiy natijalarini - shaxsiy, predmetni
oʼquvchilar oʼzlashtirishi kerak boʼlgan asosiy vazifalar hamda universal oʼquv harakatlari
kontekstida ajratib koʼrsatishga imkon beradi. Faoliyatli yondashuv sharoitida taʼlimning mohiyati
“dunyo – inson” tizimining elementi sifatida shaxsni rivojlantirishdir. Ushbu jarayonda inson faol
ijodiy printsip sifatida harakat qiladi. Dunyo bilan oʼzaro aloqada boʼlib, u oʼzini kashf qiladi.
Jamiyatda faol harakat qilib, hayotiy munosabatlar tizimida oʼzini oʼzi belgilaydi, u oʼzini oʼzi
rivojlantiradi. Rivojlanishning asosiy omili - bu taʼlim faoliyati. Shu bilan birga, taʼlim faoliyatini
shakllantirish shaxsning qadriyatli muloqot madaniyati rivojlanishini А.G.Аsmolovning soʼzlariga
koʼra: “oʼquv jarayoni - bu oʼquvchining ongi va umuman uning shaxsiyatini shakllantirishga
qaratilgan faoliyat jarayoni. Taʼlimdagi “faoliyatga asoslangan" yondashuv mohiyati shundan
iborat!”
Bugungi kunda taʼlimning asosiy vazifalari nafaqat oʼquvchini belgilangan bilimlar
toʼplami bilan qurollantirish, balki uni jamoada qadriyatli munosabati, balki oʼzini -oʼzi
oʼzgartirish va oʼzini rivojlantirish qobiliyatini va istagini shakllantirishdir. Faoliyatli
yondashuvning asosiy gʼoyasi shundaki, mazkur yondoshuvda yangi bilimlar tayyor holda
berilmaydi. Mustaqil tadqiqot faoliyati jarayonida oʼquvchilar ularni oʼzlari "kashf etadilar".
Oʼqituvchining yangi materialni kiritishda vazifasi hamma narsani tushunarli tarzda aytib berish,
koʼrsatish emas. Oʼqituvchi oʼquvchilarning faoliyatini shunday tashkil qilishi kerakki, ular oʼzlari
dars muammosining yechimini oʼylaydilar va oʼzlari yangi sharoitda qanday harakat qilishni
tushuntiradilar. Taʼlim standartlaridagi faoliyatga asoslangan yondashuvoʼquvchilarni
rivojlantirishning asosiy vazifalari va taʼlim va bilim harakatlarining universal usullarini
shakllantirish nuqtai nazaridan ifodalangan oʼqitish va tarbiyalashning asosiy natijalarini ajratib
koʼrsatishga imkon beradi.
Faoliyatli yondashuv taʼlimning umumiy paradigmasidagi oʼzgarishni keltirib chiqaradi,
bu esa quyidagilarda namoyon boʼladi:
-maktab taʼlimining maqsadi bilimlarni, qobiliyatlarni, koʼnikmalarni oʼzlashtirish deb
belgilashdan maqsadni yangi kompetentsiyalarni egallashni taʼminlaydigan kompetentsiya sifatida
oʼrganish qobiliyatini shakllantirish sifatida aniqlashgacha;
- oʼquv predmetining mazmunini tashkil etadigan ilmiy tushunchalar tizimini oʼquvchilar
tomonidan oʼrganishdan tortib, taʼlim mazmunini muhim hayotiy vazifalarni hal qilish kontekstiga
kiritish.
- oʼquvchining oʼquv faoliyatining spontanligidan uni maqsadga muvofiq tashkil etish va
tizimli shakllantirishga, individual taʼlim traektoriyalarini yaratishga qadar;
111
- bilimlarni oʼzlashtirishning individual shaklidan taʼlim maqsadlariga erishishda taʼlim
sohasidagi hamkorlikning hal qiluvchi rolini tan olishga qadar.
Shunday qilib, faoliyatli yondashuv oʼquv jarayonining asosiy pedagogik-psixologik shart-
sharoitlari va mexanizmlarini, oʼquvchilarning taʼlim faoliyati tuzilishini toʼliq tavsiflaydi, bu
taʼlimining zamonaviy ustuvor yoʼnalishlariga mos keladi. Ushbu nazariyadan kelib chiqib,
umumiy taʼlim mazmunini shakllantirishda, xususan, yetakchi faoliyat turlarini tahlil qilish (oʼyin,
taʼlim, muloqot), bilim, koʼnikma va qobiliyatlarni hosil qiladigan universal taʼlim harakatlarini
taqsimlash nazarda tutiladi.
REFERENCES
1.
Oʼzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. –T.:Oʼzbekiston,2012.–46 b. 2. ”Taʼlim
toʼgʼrisida”gi qonun. Oʼzbekiston Respublikasi qonuni-637-son 23.09.2020
2.
Аminova F. Muloqot matni yaratish koʼnikmalarini shakllantirish (Monografiya) //
Toshkent, “Fan” – 2006 y. 100-b.
3.
Аsmolov А.G. Sistemno-deyatelnostniy podxod v razrabotke standartov novogo
pokoleniya//Pedagogika. 2009.№ 4. S.18-22.
