112
FOLKLORLÍQ SHÍǴARMALARDÍŃ BIR TÚRI BOLǴAN QARAQALPAQ
QOSÍQLARÍ
Nuratdinova Gúlsara
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Folklor hám etnografiya” qaniygeligi sırtqı bólim 2-kurs studenti
Moyanov Iqlasbay Jiyenbaevich
dotcent, PhD
Ózbekistan mámleketlik kórkem óner hám mádeniyat instituti Nókis filyali
https://doi.org/10.5281/zenodo.10464005
Annotaciya. Bul maqalada folklorlıq shıǵarmalardıń bir túri bolǵan qaraqalpaq qosıqları
haqqında sóz etilgen.
Gilt sózi: Folklor, aytımlar, toy baslaw, hawjar, betashar, sıńsıw, joqlaw.
WHICH WERE ONE OF THE TYPES OF FOLKLORE WORKS OF ART
Abstract. This article tells about Karakalpak spoons, which are one of the types of folklore
works of art.
Key word: folklore, sayings, the beginning of the wedding, khawjar, betashar, absence.
КОТОРЫЕ БЫЛИ ОДНИМ ИЗ ВИДОВ ФОЛЬКЛОРНЫХ ПРОИЗВЕДЕНИЙ
ИСКУССТВА
Аннотация. В этой статье рассказывается о каракалпакских ложках, которые
являются одним из видов фольклорных произведений искусства.
Ключевое слово: фольклор, поговорки, начало свадьбы, хавжар, беташар,
отсутствие.
Qaraqalpaq qosıqları - toy baslaw, hawjar, betashar, sıńsıw, joqlaw – xalıqtıń ótken
dáwirdegi turmısın, onıń ólmes dástúrlik traditsiyaların úyreniwde úlken áhmiyetke iye boladı.
Bul xalıq dóretpelerinde xalıqtıń qanday da bir janlı kartinaları berilgen. Al xalıq
aytımları – gúlápsan, bádik, yaramazanda xalıqtıń ózin qorshaǵan dúńyanı qalay túsiniwleri
sáwlelenedi. Xalqımız qosıqqa bay xalıq. Bular lirikalıq hám tariyxıy qosıqlardan, sonday –
aq didaktikalıq, filosofiyalıq termelerden ibarat. Usılar menen birge juwap hám shayırlar aytısı
folklorlıq shıǵarmalardıń belgili bir janrın qurap turadı. Folklorlıq shıǵarmalardıń bul túrleri
yaddan oylap tabıw (improvizatsiya) máselelerin izertlewde úlken ilimiy qızıǵıwshılıqtı payda
etedi. Bunnan bir neshe júz jıllaǵan jıllar dawamında payda bolǵan naqıl hám maqallarda
jumbaqlarda xalıq danalıǵı menen tapqırlıǵınıń úlgileri jámlestirilgen. Qaraqalpaq folklorınıń
113
bul janrları basqa xalıqlardıń naqıl hám maqal, jumbaqları menen ulıwmalıq jaqınlıqqa iye
bolıw menen originallıǵı menen ayrılıp turadı. Tolǵawlar folklorlıq shıǵarmalardıń óz aldına
bir janrı sıpatında mazmun hám forma jaǵınan úlken qızıǵıwshılıq tuwdıradı. Onda
haqıyqatlıqtı súwretlewdiń ózgeshe bir usılı kórinedi. Bul folklorlıq shıǵarmalardıń tariyxında
awızeki xalıq dóretpeleri belgili orındı iyeleydi, yaǵnıy bunda jańa zamannıń ósip
rawajlanıwınıń real kartinaları kórkem formada súwretlenip beriledi. Xalıqtıń awızeki
dóretpelerinde paraxatshılıqtı qorǵaw isleri, xalıqlar doslıǵı, miynet kóterińkiligi hám tariyxıy
jaǵdaylar óz sáwleleniwlerin tapqan. Xalıqtıń awızeki dóretpelerinde jańa zaman ideyası,
jámiyettegi adamlardıń haqıyqıy obrazları kórkem súwretlenip beriledi. Xalıqtıń awızeki
dóretpeleri ózine tán ózgesheliklerge iye bolǵan haqıyqatlıqlarǵa tiykarlanǵan boladı
Folklorlıq shıǵarmalarınıń payda bolıwı, taralıwı, atqarılıwı, tiykarınan jámáátlilik
dóretiwshilikke xarakterli belgilerge iye hám atqarıwshıları sıpatında jıraw, baqsılardıń, xalıq
shayırlarınıń, qıssaqanlarınıń, sheshenlerdiń, ertekshi, qosıqshı, naqılshı, sázende, qatıqulaq
kisilerdiń roli ayrıqsha orın tutadı. Olar shın mánisinde jámáátlik dóretiwshiliktiń haqıyqıy
aǵzaları. Folklorlıq shıǵarmalar menen ádebiyat baylanısı áyyemgi zamannan baslap kiyatırǵan
- janlı protsess. Xalıqlıq shıǵarmalar dóretiw ushın xalıqtıń kóp ásirlik folklorınan paydalanıw
obektiv qubılıs bolıp tabıladı. Álbette shın mánisindegi xalıqlıq shıǵarmalar belgili dárejede
xalıq dóretiwshiliginen paydalanılmay dóretiliwi múmkin emes. Folklorlıq shıǵarmalar menen
ádebiyattıń baylanısı - bul sheberlik máselesibolıp esaplanadı. Jazıwshı xalıqtıń ruwxıy
dúnyasın súwretleydi maqset etkenlikten onıń poetikalıq dóretiwshiligine jantaspay ótiwine
bolmaydı.
Solay etip eń áyyemgi dáwirden baslap biziń búgingi dáwirimizge shekemgi qaraqalpaq
awızeki xalıq dóretpeleri bolǵan folklorlıq shıǵarmaları xalıqtıń uzaq dáwirler dawamındaǵı
turmıs tariyxınan, úmit hám ármanların óz boylarına jámlestire bilgen shıǵarmalar bolıp
tabıladı. Ol uzaq ásirler dawamında qáliplesip, dástlep awız – eki folklorlıq shıhǵarmalar
úlgileri, úrp – ádet, dástúrler jazba ádebiyatı arqalı bizge jetip keldi. Bunda hár bir jas
áwladdıń tájiriybesi, kóz – qaraslları jámlengen. Sonıń menen birge folklorlıq shıǵarmalar
keleshegimiz bolǵan balalardı baxıtlı turmıs ushın gúreske, eń jaqsı joqarı adamgershilik
sezimlerge tárbiyalaydı. Bul ullı ózgeshelik búgingi kún turmıs talabına únles keledi.
Juwmaqlap aytqanda, Qaraqalpaq xalqınıń folklorlıq shıǵarmaları mazmunı hám
forması, kólemi hám funktsiyası jaǵınan, atqarılıwı, taralıwı, dóreliwi hám jasaw jaǵdayları
boyınsha ele de úlken izertlewdi talap etedi. Sebebi xalıq dóretpesi dárejesine kóterilgen
folklorlıq shıǵarmalar sózsiz xalıq dóretiwshiliginiń altın ǵáziynesinen orın iyelewi sózsiz.
114
Búgingi kúnde de folklorlıq shıǵarmalar xalıqtıń ruwxıy baylıǵı sıpatında onıń mádeniyat
tariyxında úlken rol tutadı. Mádeniyattıń rawajlanıwında eń áhmiyetli dáreklerden biri bolıp
sanaladı.
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES&
MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
115
11.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
12.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
13.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
14.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
15.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
16.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
17.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
18.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
19.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3.–№. 09.–С. 282-284.
20.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
21.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
22.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
23.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture. – 2023.–Т.4 – №. 1. – С. 719-725.
116
24.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
25.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
26.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
27.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
28.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
29.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
30.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research.–2023.–Т. 2. – №. 10. – С. 849-855.
31.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
32.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
33.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
34.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
35.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
36.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
37.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
117
38.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
39.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
40.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
41.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
42.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
43.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
44.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
