136
ÓZBEK KOMPOZITORLARÍ DÓRETIWSHILIGINDE MUZÍKALÍ DRAMA
Qıdırbaeva Juldız
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Folklor hám etnografiya” qaniygeligi sırtqı bólim 2-kurs studenti
Moyanov Iqlasbay Jiyenbaevich
dotcent, PhD
Ózbekistan mámleketlik kórkem óner hám mádeniyat instituti Nókis filyali
https://doi.org/10.5281/zenodo.10464099
Annotaciya. Bul maqalada ózbek kompozitorlarí dóretiwshiliginde muzíkalí drama
haqqında sóz etilgen.
Gilt sózi: Kompozitor, mádeniyat, kórkem óner, drama, vokal, saz áspab, pyesa.
MUSICAL DRAMA IN THE WORKS OF UZBEK COMPOSERS
Abstract. This article describes the musical drama in the works of Uzbek composers.
Keyword: composer, culture, art, drama, vocal, instrument, play.
МУЗЫКАЛЬНАЯ ДРАМА В ТВОРЧЕСТВЕ УЗБЕКСКИХ КОМПОЗИТОРОВ
Аннотация. В этой статье рассказывается о музыкальной драме в творчестве
узбекских композиторов.
Ключевое слово: композитор, культура, искусство, драма, вокал, инструмент,
пьеса.
Mámleketimiz tálim mákemelerinde keń kólemli jumıslar ámelge asırılıp atırǵanı málim.
Usı waqıtta bul islerdi janlandırıwǵa mútajlik de sezilmekte. Bul mútajlikti qandırıw ushın
oqıwshılardı kishi mektep jasınan baslap joqarı ruwxıylıq iyesi etip tárbiyalawǵa bólek itibar
qaratıw kerek.
Gezi kelipgende bir jaǵdaydı atap ótiw kerek: Ǵárezsiz Mámleketlikler Doslıq awqamı
mámleketleri arasında tek Ózbekstan óz ruwxıy siyasatına iye mámleket. Milliy tárbiyanıń úsh
negizi bar: dene tárbiyası, intellektual tárbiya hám etikalıq tárbiya. Tálim-tárbiya hám ruwxıy
bilimlendiriw tarawlardaǵı barlıq jumıslarımız shaxstıń áne sol táreplerin ósiriwge qaratılıwı
kerek. Onıń ushın bizlerden kópler háwes etetuǵın kúshli bir tiykar - úlken ruwxıy miyraslarımız
bar. Olardı qunt menen izbe-iz úyrenip barıw úlken nátiyjeler girewi bolıp tabıladı.
Keyingi waqıtlarda jaslar tárbiyası boyınsha unamsız jaǵday, yaǵnıy biyǵamlıq hám
biyparıqlıqqa jol qoyılǵan sıyaqlı. Itimal jańasha qarawlar qáliplesip atırǵan dáwirde sonday
jaǵdaylar júz berer. Biraq, bizińshe, hár bir adam óz kásibin hám minnetin shınkewilden atqarsa,
137
bunday biyparıqlıq kelip shıqpaydı. Ata-ana perzent tárbiyasındaǵı óz minnetin biliwi, máhelle
aktivleri buǵan baylanıslı óz wazıypaların ańǵarıwı hám kishi hámeldar kisiler moynındaǵı islerdi
hadal orınlawı nátiyjesinde jámiyetimizde biyparıqlıqtıń kelip shıǵıwına jol qoymaydı. Buǵan
jetiw ushın olarda áwele óz-ózine isenim sezimin oyatıw kerek. Ózine isengen adam jaqsılıqqa
umtılıw hám jamanlıqtı biykarlaw, oǵan qarsı gúresiw sezimi payda boladı. Bul sezim ol jaǵdayda
saw oylawdı qáliplestiredi. Adamlarǵa, mámleketke, jámiyetke hám keleshegine bolǵan úlken
mehrdi oyatadı. Óz júreginde mádeniyat túsinigi hám sezimi bolǵan adam basqaǵa jamanlıq
etpeydi. Mádeniyat bolsa - bul ádebiyat hám kórkem óner bolıp tabıladı. Kórkem ónerdiń barlıq
túrleri sıyaqlı insan kewilinde názik sezimlerdi atap aytqanda mehir- aqıbetti adamgershilikti
saqlaydı.
Hurmetli Prezidentimiz muzıkanıń insannıń ómirinde tutqan ornı haqqında sonday degen
edi: “Insannıń psixik kámalı haqqında sóyler ekenbiz, álbette bul maqsetke muzıka kórkem
ónerisiz erisip bolmaydı. Eń áhmiyetlisi, búgingi kúnde muzıka kórkem óneri nawqıran
áwladimizdıń joqarı manawiyat ruwxında jetilisiwinde basqa kórkem óner túrlerine qaraǵanda
kúshlilew tásir kórsetip atır” degen edi.
Muzıkalı drama - muzıka (vokal hám saz asbap) hám de sóz kórkem ónerine tiykarlanǵan
saxna shıǵarması, muzıkalı teatr janri. Dáslepki úlgileri Shıǵıs (mıs, 5-ásir Xindistan, 12-ásir
Xıtay) da qáliplesken. Usı janr Azerbaydjanda 20-ásir basında, Orta Aziya hám Kazaxstanda 1920
jıllarda payda bolǵan. Muzıkalı dramada saqna waqıyaları, qaharmanlardıń ishki keshirme hám
jaǵdayları, óz-ara munásebetleri sóz, muzıka, dramatik háreket, sonıń menen birge, oyın arqalı
sáwlelenedi, muzıka hám sóz bir-birin toltırıp, dóretpe mazmunın ashıwǵa xızmet etedi.
Ózbekstanda muzıkalı drama janri 1910—20 jıllardan milliy kórkem ádebiyatqa baylanıslı
kórkem tamasha kórkem óneri hám muzıka miyrasları jayinde qáliplese basladı. Onıń quramında
ózbek xalıq tamashalarında muzıkadan paydalanıw tájiriybeleri, sonıń menen birge, Azerbaydjan
teatrining muzıkalı dramatik spektaklları zárúrli rol oynadı. Hamzaning "Hay, jumısshılar",
"Qarmaq", "Quzǵınlar" sıyaqlı inssenirovkalari, "Ferǵana baxıtsızlıǵı" tetralogiyasi; Ǵulom Za-
fariyning "Halima" pyesasi; Xurshiddiń Nawayı dástanları tiykarında jaratılǵan "Farhod hám
Shıyrın", "Layli hám Majnun" dóretpelerinde Muzıkalı dramaning ayriqsha tárepleri bekkemle
basladı.
Ózbek Muzıkalı draması óz rawajlanıwında bir neshe dáwirdi basıp ótti. Bárinen burın
pyesaga uyqas muzıka materialı xalıq dóretiwshiliginen saralap alınǵan bolsa, 1930-jıllardıń
basında S Abdullaning "Boran", M. Muhamedov hám K. Yashinniń "Ishkerida" sıyaqlı zamanagóy
dóretpeleri saqnalastırılǵanında xalıq muzıka miyrasları úlgilerin qayta islewge pát berilgen.
138
Ózbek kompozitor hám kompozitorları Muzıkalı drama muzıkasınıń ańlatpalıq
múmkinshiliklerin keńeytiwdi. "Layli hám Majnun" (Nawayınıń sol atlı dástanı tiykarında
Xurshid librettası; T. Sadıqov hám N. Mironov muzıkası), "Farhod hám Shıyrın" (Nawayı -
Xurshid, V.Uspenskiy), "Gulsara" (K.Yashin; R. Glier) sıyaqlı Muzıkalı dramalar usılardan bolıp
tabıladı. Muzıkalı dramanıń kórkem ádebiyatqa baylanıslı hám muzıka tárepinen rawajlanıwında
dramaturglardan K.Yashin, S.Abdulla hám kompozitor T.Jalilovtıń xızmetleri úlken. Olar
qálemine tiyisli "Nurxon", "Rawshan hám Zulxumor" (K.Yashin; T. Jalilov), "Tohir hám Zuhra",
"Alpamıs", "Muqimiy", "Gúl hám Nawrız" (S.Abdulla, T.Jalilov) sıyaqlı jetik Muzıkalı dramalar
bar. 1950-jıllardan baslap bul janrda ǵárezsiz dóretiwshilik etiwshi ózbek kompozitorları jetisip
shıqdı: M. Leviyev, A. Muhamedov, S. Babayev, H. Rahimov. Ik. Akbarov, D. Zokirov, D.
Saatqulov, S. Jalil, M. Yusupov, S. Haytboyev, M. Bafoyev, M. Mahmudov, F. Alımov hám
basqada olar ózbek muzıka miyrasları, Evropa professional muzıka usılı, ańlatpa quralları hám
formaları (atap aytqanda, ariya, duet hám basqa ansambllar, qor hám oyın saqnaları) na súyene
otirip, óz muzıkalı dramalarıda haqıyqıy muzıkalıq dramaturgiya payda etiwge umtıldı.
Dramaturg, kompozitor hám atqarıwshılardıń ilimiy tájriybesi asıwı nátiyjesinde muzıkalı
drama zamanagóy professional muzıkalıdrama janr dárejesine kóterildi hám ózine tán
qásiyetlerine iye boldı.
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK SONGS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE, AND
FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science and
Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С.
822-828.
139
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical and
theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. – 2021. –
Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional education
//ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022. – Т. 12. – №.
4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES& MEDIA
ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные исследования
международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
11.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные исследования
международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
12.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
13.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN THE
CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of Advance
Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
14.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND RESEARCH
//MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
15.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
16.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
140
17.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10.
– С. 218-223.
18.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
19.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 282-284.
20.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students of
the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in Advanced
Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
21.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
22.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art and
Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
23.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture. – 2023. – Т. 4. – №. 1. – С. 719-725.
24.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
25.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
26.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
27.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
28.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА Г. ҚАРАҚАЛПАҚ БАҚСЫСЫ СƏЛМЕНБАЙ САДЫҚОВТЫӉ
ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
29.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
30.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN PRIMARY
SCHOOL //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 849-855.
141
31.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science and
Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
32.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal of
Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
33.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
34.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science and
Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
35.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
36.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
37.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
38.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
39.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
40.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
41.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
42.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
43.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
44.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т. 3.
– №. 12. – С. 910-915.
