154
BALALAR FOLKLOR SAZ ÁSPABLARÍ HÁM ATAMALARÍ HAQQÍNDA
Xudaybergenov Sarvarjan
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Folklor hám etnografiya” qaniygeligi sırtqı bólim 2-kurs studenti
Moyanov Iqlasbay Jiyenbaevich
dotcent, PhD
Ózbekistan mámleketlik kórkem óner hám mádeniyat instituti Nókis filyali
https://doi.org/10.5281/zenodo.10464578
Annotaciya. Bul maqalada balalar folklor saz áspabları hám atamaları haqqında sóz
etilgen.
Gilt sózi: Folklor, balalar, saz áspab, muzıka, qobız, qosıq, shıǵarma, qobız atamaları.
ABOUT CHILDREN'S FOLKLORE INSTRUMENTS AND NAMES
Abstract. This article tells about children's folklore instruments and their names.
Key word: folklore, children, the word áspab, music, kobyz, spoon, artwork, kobyz names.
О ДЕТСКИХ ФОЛЬКЛОРНЫХ ИНСТРУМЕНТАХ И НАЗВАНИЯХ
Аннотация. В этой статье рассказывается о детских фольклорных инструментах
и их названиях.
Ключевое слово: фольклор, дети, слово áspab, музыка, кобыз, ложка, произведение
искусства, имена кобыз.
Áyyemgi zamanlarda “qobız” uǵımı ulıwma “saz ásbabı” maǵanasın ańlatsa kerek.
Sebebi, balalarǵa arnalǵan
sazqobız
sırnaydıń qızıl ılaydan islengen túri de, al
jelqobız
mes tárizles
ásbap ekeni belgili. Saraylarda saqlanǵan
narqobız (qobız – bas)
benen qarapayım
balaqobız
(qobız – prima)
ulıwma túsinikten
qobız (qızılqobız)
atalmısh sazdıń biri úlkeni, ekinshisi kishi
túri bolsa, skripkaǵa megzes
sımqobız tarlı ásbap túrine kiredi. Birazlar
onı “ıyıq”
(“iyinqobız”)
dese, qazaq halqı “sazgen” dep ataydı. Qádimgi
kábiqobız (qobızqabaq)
qabaqtan islense,
shınqobız (Buxara qaraqalpaqlarında “shańǵıawız” – S. A.) temirden jasaladı. Qırǵızlarda ol
“temirqobız” degen atamaǵa iye. Qullası, bári de saz ásbabınıń túrleri. Balalardıń birewi bir
gáp aytıp turıp, onı ekinshisi basqasha uqsa, ádepki balanıń “Men ne dedim, qobızım ne
deydi…” dep teńlesiniń ańsız atawlısına baylanıslı kelip shıqqan bolsa, ájep emes.
Jámlep kelgende, balalar folklorınıń ózinde kóplegen saz ásbaplarınıń atları ataladı,
ayırımlarınıń kelip shıǵıwı haqqında ájayip ápsanalar dóretilgen. Usı saz ásbaplarınıń tariyxın
úyreniw menen qatar, olarǵa baylanıslı awızeki dóretpelerdi jıynap, qayta tiklew máselesi,
155
balalardıń ruwxıy dúnyasın ǵana emes, qaraqalpaq xalqınıń muzıkalıq folklor keńisligin de
keńeyte túsetuǵınlıǵı tábiyiy. Hár bir folklorlıq shıǵarmaları hár túrli dáwirlerdi basınan
keshirip, ózine tán bolǵan mazmun hám kórkemlilik ózgesheligin toplap, áwladdan – awladqa
ótip kelgen. Sonlıqtan hár bir folklorlıq shıǵarmalar tariyxıy tamırına, dóreliw sebeplerine
iye boladı. Qaraqalpaq xalqıda óziniń barlıq turmısınıń quwanıshın, qapashılıǵın folklorlıq
shıǵarmalar arqalı bayanlap toy – tamasha, qayǵı - muńın atqaratuǵın bay folklorlıq
shıǵarmaların dóretken.
Bul balalar folklorlıq qosıqları qaraqalpaq folklorınıń ishinde ulken orındı iyeleydi.
Xalqımız onı ásirler boyına atadan - balaǵa miyras etip qaldırıp, búgingi kunge
shekem jetip kelgen. Bul balalar folklorlıq shıǵarmaları awızdan – awızǵa kóship, óz boyına
salıstırıw, teńew qusaǵan kóp ǵana kórkemlew quralların jámlegen. Sonlıqtan ol kóbinese
aytıwǵa qolay, tili jeńil tez yadda qalatuǵın, tásirsheń tayın qatarlar bolıp keledi. Sonıń
menen birge balalar folklorlıq qosıqlarınıń qaysı túrin alıp qarasańda tereń tárbiyalıq
mazmunǵa iye boladı. Bul qosıqlardıń hár bir qatarı balalarǵa tárbiyalıq tásir jasap otıradı.
Bul folklorlıq shıǵarmalar qaysı dáwirde bolsa da balalar turmısına tásir jasap kelip,
olardıń ruwxıy dúnyasına málim bir dárejede juwap bererlik bolıp keledi. Juwmaqlap
aytqanda balalar folklorlıq shıǵarmaları xalıq penen birge jasap, onıń ómir turmıslıq
tariyxıynıń belgilerin kórsetetuǵın janr bolıp esaplanadı.
156
157
Kewildegi kóz benen serlep serlep qarańlar,
Sezgir bolsań sezip al, kim shertkenin yaranlar.
Mańlay shertpek degende, mańlay shertpek yaranlar.
Sezgir bolsań, sezip al kim shertkenin yaranlar,
158
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES&
MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
11.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
159
12.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
13.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
14.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
15.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
16.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
17.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
18.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
19.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research.–2023.–Т. 3. – №. 09. – С. 282-284.
20.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
21.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
22.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
23.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture.–2023.–Т. 4. – №. 1. – С. 719-725.
24.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
160
25.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
26.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
27.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
28.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
29.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
30.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research.–2023.–Т. 2. – №. 10. – С. 849-855.
31.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
32.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
33.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
34.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
35.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
36.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
37.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
38.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
161
39.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
40.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
41.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
42.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
43.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
44.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.