130
FOLKLORLIQ SHIǴARMALARDIŃ ILIMDE IZERTLENIWI
Qudaybergenova Rushona
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Folklor hám etnografiya” qaniygeligi sırtqı bólim 2-kurs studenti
Moyanov Iqlasbay Jiyenbaevich
dotcent, PhD
Ózbekistan mámleketlik kórkem óner hám mádeniyat instituti Nókis filyali
https://doi.org/10.5281/zenodo.10464083
Annotaciya. Bul maqalada folklor shıǵarmalardıń ilimde izertleniwi, tariyxıy maǵlıwmatlar
menen kórsetip berilgen.
Gilt sózi: Folklor, tariyx, dástan, úrp – ádet, muzıka, oyınlar, qosıqlar salt-dástúrler, úrip-
adetler, saz, sóz.
FOLKLORE STUDIES OF WORKS IN SCIENCE
Abstract. This article examines folklore as a scientific study of works of art with historical
references.
Key word: folklore, history, epic, tradition, music, dances, songs traditions, customs, word,
word.
ФОЛЬКЛОР ИССЛЕДОВАНИЯ ПРОИЗВЕДЕНИЙ В НАУКЕ
Аннотация. В этой статье рассматривается фольклор как научное исследование
художественных произведений с историческими ссылками.
Ключевое слово: фольклор, история, Былина, традиция, музыка, танцы, песни
традиции, обычаи, слово, слово.
Orta Asiya xalıqlarınıń eń áyyemgi zamanlarǵa baylanıslı ayırım awızeki estelikleri bazı
bir negizler bizge shekem saqlanıp qalǵan. Bul tiykarlar tariyx kitapları, ilimiy shıǵarmalar,
jazba estelikler hám basqalardan ibarat bolǵan. Antikalıq dáwirdegi tariyxshılardan Gerodot,
Kteziy, Polien, Hires Mitilenskiy hám basqalardıń kitaplarında xalıq awızeki dóretiwshiliginiń
ayırım shıǵarmalarınıń mazmunın gúrriń etip qaldırǵan. Sonday – aq, orta ásir tariyxshılarınan
Hamza Isafoniy, Tabariy, Másudiy, Beruniy hám basqalardıń shıǵarmalarında da awızeki
ádebiyatqa baylanıslı qımbatlı materiallar hám maǵlıwmatlar bar. “Avesto”, “Bexustun”,
“Bundaxishi”, “Denkard” sıyaqlı jazba esteliklerinde awızeki ádebiyattıń bazı bir úlgileri orın
alǵan. Áyyemgi Qıtay tariyxshılarıda úlkemizdiń turmıs tárizi xalqımız úrp – ádetleri, muzıkası,
131
oyınları hám qosıqları haqqında qımbatlı maǵlıwmatlar lingvistikalıq “Devonu luǵoti turk” inde
áyyemgi qosıq, lirikalıq qosıq hám maqallardan bir qansha úlgiler beredi.
Málim bolǵanınday, ayırım tariyxıy faktlerdiń tolıq yadda qalmaytuǵınlıǵı, zaman talabı
menen umıtılıwı nátiyjesinde, olardı saqlap qalmawshılıq, yamasa ózgertiliwi, talqılanıwı
ayırım jaǵdaylarda ushırasıp turadı. Sonıń ushında ayırım jaǵdaylarda tariyxıy waqıyalar hám
hádiyseler folklor shıǵarmalarında tolıq sáwlelenbeydi. Bazı bir waqıtları bolsa dástanlarda
bar bolǵan qosıq qatarlarınıń umıtılıwı, yamasa onıń ertek formasına keltirilip qoyılıwı da
ushırasadı yamasa kerisinshe ertekti dástanǵa aylantırıwı múmkin. Folklor shıǵarmalarında
júz beretuǵın usı sıyaqlı hádiyseler onıń mazmun mánisin quraydı. Sóz sheberliginiń dástlepki
úlgileri insannıń sóylewi rawajlana baslawı menen payda bola baslaǵan. Onıń payda
bolıwında sol dáwirdiń sharayıtı, adamlardıń miynet hám turmıs tájiriybeleri, dúnyaǵa kóz
qarasları, úrp – ádetleri hám meresimleri sheshiwshi orın iyeleydi. Eń dástlep, olar júdá ápiwayı
bolıp hár túrdegi hám waqıyalardıń bayanlanıwınan ibarat bolǵan yaǵnıy miynetti
jeńillestiretuǵın, ruxın kóteretuǵın, qıyal súriwge alıp ketetuǵın ertekler hám áfsanalar
jaratılǵan. Miynet barısın súyretlewshi qosıqlar payda bola baslaǵan. Eń áyyemgi fólklorlıq
shıǵarmalar jazıw júzege kelmesten birqansha waqıt aldın payda bolǵan hám jazba ádebiyattıń
qáliplesiwine áhmiyetli úles qosqan. Olardıń dátlepki túrleri bizge shekem jetip kelmegen,
jetip kelgenleri bolsa awızdan - awızǵa, áwladdan - áwladqa ótiw barısında dóretilgen. Orta
Aziya xalıqlarınıń eń áyyemgi folklorlıq shıǵarmaları bazı bir tariyxıy estelikler, yadnamalar
dóretilgen.
Ǵárezsizligimizge eriskennen beri ótken qısqa múddet ishinde ata – babalarımız
tárepinen jaratılǵan barlıq tariyxıy, mádeniy, ádebiy hám kórkem óner yaǵnıy xalıq awız
eki dóretpelerin tereń úyreniw, talqılaw, olardaǵı ulıwma xalıqlıq hám milliy ideyalardıń
zaman talaplarına sáykes túrde jas áwladtı kámil insan sıpatında tárbiyalaw jolında usı
miyrasdan paydalanıw búgingi kúnniń aktual máselelerinen biri bolıp esaplanadı.
Birinshi Prezidentimiz I.A.Karimov aytıp ótkenindey ǵaressizligimiz sebepli xalıqtıń
ázeliy turmıs tarizin, dástúrlerin, úrf – ádetleri kónlikpelerin, tabiyiy baylıqların hár tárepleme
esapqa alıp jetilistiriw ámelde rawajlandırıw imkaniyatları jaratıldı. Jurtbasımızdıń milliy
qadriyatlarimiz, gózzal úrp – ádetlerimizdi uzaq asirler dawamında qáliplesken bay xalıq awız-eki
dóretiwshiligimizdi, jaqsılıqqa shaqırıwshı mehir-muhabbat penen suwǵarılǵan bayramlarımızdı
tiklew uchın olarǵa dıqqat - itibar qaratıw zárúrligin ǵáressizligimizdiń dástlepki kúnlerinen baslap
uqtrırıp atırǵanlıǵı hám olardıń mámleket kóleminde keń jol ashıp bergenligi dıqqatqa
sazawar.
132
Ǵáressizligimizdiń birinshi kúnlerinen baslap aq xalıq awız – eki poetikalıq
dóretiwshiligin rawajlandırıwǵa, xalıq jaratqan ruwxıy-mádeniy miyrastı dástlepki
waqıtlardaǵıday klasslıq kóz qarasta emes al kórkem óner úlgileri sıpatında baspadan shıǵarıw
hám talqılawdıń imkaniyatı jaratıldı. Xalıq danalıǵınıń óshpes úlgileri esaplanǵan folklor
shıǵarmaları mazmunındaǵı jaqsılıqqa shaqırıwshı haqqında Birinshi Prezidentimiz bunday
jazǵan edi: “Áyyemgi ájdatlarımız kámil insan haqqında pútkil bir aqıl talablarınıń kompleksin,
zamanagóy til menen aytqanda, sharqona aqıl hásiyat Kodeksin islep shıqqan. Adam qálbinde
jamannan qashıw, nadanlıqqa, ádalatsızlıqqa qarata qarsı gúresiwi kerek”, degeninde házirgi ósip
kiyatıǵan jas áwlad ushın tikkeley kerekli bólǵan ruwxıy tárbiya máselesi kózde tutılǵan
edi.
Solay eken, Ózbekstan Joqarı oqıw orınları diziminde ruwxıy tárbiya máselelerine búgingi
kún talablarınıń printsiplerin kózde tutqan halda qaralsa, kámil insan tárbiyasında xalıq
danıshpanlarınıń negizi esaplanǵan xalıq awız eki dóretiwshiligi úlgileri eń áhmiyetli ruwxıy
baylıq esaplanadı.
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
133
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES&
MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
11.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
12.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
13.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
14.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
15.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
16.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
17.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
134
18.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
19.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research.–2023.–Т. 3. – №. 09. – С. 282-284.
20.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
21.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
22.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
23.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture.–2023.–Т. 4. – №. 1. – С. 719-725.
24.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
25.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
26.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
27.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
28.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
29.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
30.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research. – 2023.–Т. 2.–№. 10. – С. 849-855.
31.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
135
32.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
33.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
34.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
35.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
36.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
37.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
38.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
39.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
40.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
41.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
42.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
43.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
44.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
