142
ÓZBEK ÚRP-ÁDET
HÁM LIRIKALIQ QOSIQLAR
Raxmanbergenov Nurjigit
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Folklor hám etnografiya” qaniygeligi sırtqı bólim 2-kurs studenti
Moyanov Iqlasbay Jiyenbaevich
dotcent, PhD
Ózbekistan mámleketlik kórkem óner hám mádeniyat instituti Nókis filyali
https://doi.org/10.5281/zenodo.10464239
Annotaciya. Bul maqalada ózbek úrp-ádet hám lirikalıq qosıqlar haqqında sóz etilgen.
Gilt sózi: Folklor, úrp ádet, lirika, lapar, besik toy, súnnet toy, ólan, lirikalıq qosıqlar.
UZBEK TRADITIONS AND LYRICAL SONGS
Abstract. This article is dedicated to Uzbek traditions and lyrical songs.
Keyword: folklore, traditions, lyrics, lofar, lullaby wedding, hatna wedding, death, lyrics
of the song.
УЗБЕКСКИЕ ТРАДИЦИИ И ЛИРИЧЕСКИЕ ПЕСНИ
Аннотация. эта статья посвящена узбекским традициям и лирическим песням.
Ключевое слово: фольклор, традиции, лирика, лофар, колыбельная свадьба, Хатна
свадьба, смерть, лирика песни.
Toy qosıqları
– Toy máresimleri bolǵan úyleniw toyı, sunnet toy, besik toy sıyaqlı hár qiylı
bolǵanınday, onda atqarılatuǵın qosıqlarda hár túrli.
Yar-yar qız uzatılar keshesinde aytılatuǵın qosıqlardan biri
Lapar - Neke toylarında qızdıń úyinde ótkeriletuǵın “Qız aqshamı”, “Qız bázimi”, “Qız
ası”, “Lapar keshesi” dep atalatuǵın bázimlerde lapar aytıladı.
Qızlar menen jigitler eki tárep bolıp, dásme-dás aytısqanda, sóz benen tartısıw oynaǵanday
boladı. Bul bázimde bir jigit hám qız aldıǵa shıǵıp lapar aytısadı.
Besik toy
–
Ózbekistanda keń tarqalǵan eski shańaraq máresimlerden biri esaplanadı. Bul
máresim bala tuwılǵanda jeti, toǵız, on birinshi kúnleri yakı kelin-kúyewdiń ata-analarınıń óz-ara
kelisiwleri menenbelgilengen kúnde tiykarınan aǵayın-tuwısqan, qońsı-qobalar menen ótkeriledi.
Besik toyınıń basqa máresimlerden parqı sonda, onda er adamlar qatnaspaydı hám tiykarınan
háyel-qızlar qatnasadı. Ádette besik toy shańaraqtaǵı birinshi (tuńǵısh) perzent ushın ótkeriledi.
Besik toyı Ózbekistanda ulıwma “Besik toyı” deyilse da, bıraq túrli regionlarda aymaqlıq atlarǵa
143
da iye. Mısal ushın Buxarada Govora bandon – besikke baylaw deyilse, Xarezmde “Buvaq
yiǵilish” dep aytılǵan.
Súnnet toy
–
Ózbek xalqında áyyemnen saqlanıp kiyatırǵan máresim súnnet toy (ul toyı).
Ózbeistannıń túrli aymaqlarında bul máresim “xatna toy”, “Chukron”, “Qolın páklew” sıyaqlı atlar
menen júritiledi.
Bul máresimda uzaq tarıyxıy dáwirler menen baylanıslı bolıp, insaniyat tarıyxınıń dáslepki
dáwirlerindegi ul balalardı bir jas basqıshtan ekinshisine ótiwin arnawlı máresim, initsiyatsiya
tárizinde belgilew dástúri tiykarında qáliplesken. Bunday ádetler yaxudiylarda hám islam dini
tarqalǵan mámleketlerde dástúrge aylanǵan. Musılmanlarda súnnet toyın ótkeriwden maqset
“islamnıń súnnetin orınlaw” bolıp esaplanadı.
Bul máresim ul balalarda 3-5-10 jasda ótkerilgen. Dástúrge kóre súnnet toyına tayarlıq
jarayanında bir qatar úrp-ádetler (kórpe tigiw, toy sarpaların pishiw hám tigiw) jası úlken hám orta
jastaǵı kóp balalı háyellerge tapsırılǵan. Toyǵa deyin bolǵan dáwirde tandır kórdi, sóqim qóydi,
másláhat ası sıyaqlı máresimler ótkerilgen.
Ólan – Neke toyları, ayırım waqıtları bayram kúnleri, ayırım jıyınlarda saz-áspabsız
atqarılatuǵın ólanlar kóbirek sharwalar, diyqanlar arasında tarqalǵan. Mısalı ólanlarda shopan jigit
pene shopan qız ózleriniń kewil sezimlerin aytısıp sóz sheshenliginde, adamiylıqta bir-birlerin
sınaǵanday boladı, bul bellesiwde tárepler bir-birlerine sawǵalar beredi.
Lirikalıq qosıqlar - Xalıqtıń eń jaqsı orzuların sáwlelendirgen, joqarı insaniy paziyletlerdi
bay hám shuqır ruwhiy keshirmelerdi sáwlelendirgen, jeke halda hám jámáát bolıp qanday da bır
nama arqalı atqarılatuǵın qosıqlarǵa lirik qosıqlar deyiledi.
Ishqı-muhabbat temasındaǵı lirikalıq qosıqlar mazmunı, naması, dilge jaqınlıǵı menen óz
aldına ajıralıp turadı. Olarda haqıyqıy muhabbattı sıylaw qádirine jetiw, mánawiy hám ruwhıy
páklik, opadarlıqtıń qimbat, tábiyiylıǵı sáwlelenedi.
Xalıqtıń lirikalıq qosıqlarına tán qásiyetleri sonda, olarda xalıqqa tán bolǵan, kemtarlıq,
kewillerdiń pákligi anıq kórinedi.
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
144
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES&
MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
11.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
12.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
13.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
145
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
14.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
15.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
16.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
17.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
18.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
19.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research.–2023.–Т. 3. – №. 09. – С. 282-284.
20.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
21.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
22.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
23.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture.–2023.–Т. 4. – №. 1. – С. 719-725.
24.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
25.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
26.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
146
27.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
28.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
29.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
30.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research.–2023.–Т. 2. – №. 10. – С. 849-855.
31.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
32.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
33.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
34.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
35.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
36.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
37.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
38.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
39.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
40.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
147
41.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
42.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
43.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
44.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
