124
MUZÍKA HÁM ONÍŃ TÁRBIYALÍQ ÁHMIYETI
Qudaybergenova Ayzada
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Folklor hám etnografiya” qaniygeligi sırtqı bólim 2-kurs studenti
Moyanov Iqlasbay Jiyenbaevich
dotcent, PhD
Ózbekistan mámleketlik kórkem óner hám mádeniyat instituti Nókis filyali
https://doi.org/10.5281/zenodo.10464070
Annotaciya. Bul maqalada muzıka hám onıń tárbiyalıq áhmiyeti haqqında sóz etilgen.
Gilt sózi: Muzıka, nama, saz áspab, ritm, shıǵarma, tárbiya
.
MUSIC AND ITS EDUCATIONAL SIGNIFICANCE
Abstract. This article talks about music and its educational significance.
Keyword: music, tarona, the word áspab, rhythm, work of art, education
.
МУЗЫКА И ЕЕ ВОСПИТАТЕЛЬНОЕ ЗНАЧЕНИЕ
Аннотация. В этой статье рассказывается о музыке и ее образовательном
значении.
Ключевое слово: музыка, Тарона, слово áspab, ритм, произведение искусства,
воспитание.
Ibn Sıno izertlewlerıne qaray muzıka insan salamatlıǵı, emocional jaǵdayına tásir yetıw
mumkinshıligi, muzıkanı tıńlaw hám atqarıw processındaǵı tereń muzıkalıq keshınmelerınıń jaqsı
tásiri medicinada da ilimiy izleniwler alıp barıw kerekli tiykar.
Insannıń muzıka arqalı emocional tásir yetıwınde muzıkanıń elementleri (forması,
dınamikası, janrı, naması, ritmı, ladı, tembrı hám basqalari) sezim qábletlerınе baylanıslı.
Muzıkanıń insan mánawiy mádeniyatınıń ishki bir bolegi bolǵan muzıka mádeniyatı
sehırlılıgı, onıń insan ruwhiyatına baylanıslılıǵı, ırǵaqlardıń sırlı álemi ázelden insannı qızıqtırıp
kelgen. Shıǵısta da batısta da názık hám qudiretli muzıka insane qálibinde yeń ázelden kiyatırǵan,
gozzal sezimlerdi oyatıp, xalıqtıń arzıw-umitlerın bildirip kelgen.
Klassikalıq jazıwshılardıń sultanı Alisher Nawayı ozinıń shıǵarmalarında muzıkanı
shadlıqtı asırıwshı atqarıwshı, qaygúnı tarqatıwshı sázende bulardıń hár yekewıne sezimi
kushli insanlar hám iskusstvo iyeleri janın pidá yetediler degen sozler bizge belgili. Sonday-
aq, muzıka insannı aqılı hám sezimin tárbiyalawshı hám qáliplestirıwshi iláhiy qural.
125
Muzıka óz mazmunına iye, biraq ol sol iskusstvoǵa say bolǵan specifikalıq formada,
specifikalıq qurallarında beriledi, jaratıladi, bulardı sóz menen, reń yamasa basqa zatlar
menen túsındirilıwi mumkin yemes.
Korkem óner poeziya, ayaq-oyın, suwretlew óneri muzıkaǵa jaqın, sebebi, olar
ómirdi, insan ruwhın aks yettirediler. Biraq, keypiyatı, xarakteri, ideyası, ruwhıyatı bir-biri
menen jaqın bolmasın, turli iskusstvo shıǵarmaları syujet tárepinen bir bolsa da óz tiller
ózgesheligine qaray hár qıylı bolıp qaladı.
Bazıda muzıkalıq shıǵarmalardı ataması yamasa dásturın ónıń mazmunı dep
bilediler. Biraq hesh qanday atama, dástúr xaqiyqıy kórkem shıǵarmanıń muzıkalıq
mazmunın tolıq alıp baralmaydı. Bulardı bir qansha kompozitorlar bir syujet tiykarında
bir-birıne jaqın sol menen birge bir-birınen ajıralıp turatuǵın muzıkalıq shıǵarmalar
jaratadılar.
Bularǵa kompozitorlar muzıkanıń turmıs, seziminıń yeń názık sezimlerın aks
yettirıwdegi sheksiz mumkinshılikleri arqalı yerisiledi.
Muzıkanı mazmunın sóz arqalı túsıniw shıǵarma mazmunın tolıq ashıp bermeydi.
Shıǵarmanıń jaratılıwı taruyxına berilgen sıpat shıǵarmanı tıńlawda dıqqatlılaw bolıwǵa,
ónı jaqsılaw, tolıq túsıniwge hám názık seziwge járdem beredi.
Biraq iskusstvo ilimi muzıkalıq shıǵarma keypiyatın, mánisın, ulıwmalıq
minezlemesıne sóz arqalı sıpat berıw mumkinshıligin tán aladi. Sóz muzıkanı tusıniwshıligin
sholkemlestirıwde ásirese, muzıkadan tayargershıligi tómen auditoriyalarında áhmiyetke
iye.
Мuzıka turmısti sawlelendirıwi, ómirımız menen baylanıslılıǵı ónıń kompozitor hám
atqarıwshınıń ómirlik kóz qaraslarına baylanıslılıǵı muzıkanıń tárbiya quralına
aylandiradi.
Мuzıkanı tıńlap túsıniwdi hám muzıka jazıw hám atqarıw siyaqlı muzıka iskustvosındaǵı
tiykarǵı jumıs turi dep yesaplawı mumkin.
Мuzıkalıq bilim, muzıkalıq sázlardı islew, támirlew, sázlar, muzıka jazıw hám yesittirıw
quralları menen bolatuǵın konlikpelerden muzıkalıq spektakller, koncertler, telekórsetıw hám
radioyesittirıwler postanovkası hám rejissurasınan xabardar bolıwı kerek.
Salamaslastırıw maqsetinde paydalanilǵan muzıka psixoterapiyasında uyreniledi. Bunıń
ushın tińlaw hám dóretilıwge molshellengen muzıka usıniladı.
Sonday-aq, bul quraldıń járdemshısı álbette muzıka pánı yamasa tárbiyashısi bolıp
yesaplanadı.
126
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES&
MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
11.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
127
12.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
13.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
14.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
15.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
16.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
17.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
18.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
19.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research.–2023.–Т. 3. – №. 09. – С. 282-284.
20.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
21.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
22.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
23.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture.–2023.–Т. 4. – №. 1. – С. 719-725.
24.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
128
25.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
26.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
27.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
28.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
29.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
30.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research.–2023.–Т. 2. – №. 10. – С. 849-855.
31.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
32.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
33.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
34.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
35.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
36.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
37.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
38.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
129
39.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
40.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
41.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
42.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
43.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
44.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
